سنگ مثانه ؛ علل،علائم، تشخیص و درمان سنگ مثانه

سنگ مثانه چیست و چرا به وجود می‌آید؟ علائم و نشانه‌های وجود سنگ در مثانه چیست؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ خواهیم داد.

آیا می‌توان هر دردی که در قسمت مثانه به وجود می‌آید را به سنگ مثانه ربط داد؟ مسلما خیر؛ این بیماری علاوه بر درد علائم دیگری نیز دارد و باید توسط پزشک تشخیص داده شود. در ادامه درباره‌ی تشخیص و درمان سنگ مثانه صحبت خواهیم کرد.

سنگ مثانه چیست؟

سنگ مثانه تود‌ه‌های سختی متشکل از مواد معدنی در مثانه هستند. زمانی که مواد معدنی ادرار غلیظ و کریستاله شوند، سنگ مثانه ایجاد می‌شود. این مشکل معمولا زمانی رخ می‌دهد که شخص قادر به تخلیه‌ی کامل مثانه خود نباشد.

سنگ‌های مثانه کوچک معمولاً بدون نیاز به درمان از بدن خارج می‌شوند، اما برخی اوقات سنگ مثانه نیاز به مصرف دارو یا حتی جراحی دارد. اگر سنگ مثانه درمان نشده باقی بماند، سنگ منجر به عفونت و دیگر مشکلات خواهد شد.

علائم سنگ مثانه

برخی اوقات سنگ‌های مثانه – حتی انواع بزرگ‌تر آن – مشکلی را ایجاد نمی‌کنند. اما اگر سنگ مثانه دیواره‌ی این اندام بدن را تحریک کرده و یا جریان ادرار را مسدود کند، علائم و نشانه‌ها شامل موارد زیر خواهد بود:

• درد در قسمت پایینی شکم
• درد در هنگام دفع ادرار
• تکرر ادرار
• دفع ادرار سخت و یا جریان ادرار مقطوع 
• خون در ادرار
• ادرار کدر و یا تیره رنگ غیر طبیعی

بعضی از این علائم با بیماری‌های دیگری مانند سرطان مثانه یکی است و برای تشخیص نهایی بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید.

علل سنگ مثانه

زمانی که ادرار به صورت کامل تخلیه نشود، امکان تشکیل سنگ مثانه وجود دارد. ادرار باقی مانده غلیظ شده و سپس امکان کریستالی شدن آن و تشکیل سنگ وجود دارد.

برخی از عفونت‌ها منجر به تشکیل سنگ مثانه می‌شوند و برخی اوقات یک بیماری زمینه‌ای که توانایی نگه داشتن، ذخیره و یا کاهش ادرار توسط مثانه را تحت تأثیر می‌دهد، باعث ایجاد سنگ در مثانه می‌شود. هر نوع ماده‌ی خارجی در مثانه هم می‌تواند منجر به تشکیل سنگ مثانه شود‌. 

رایج‌ترین بیماری‌هایی که باعث بروز سنگ مثانه می‌شوند، عبارتند از:

• بزرگ شدن غده‌ی پروستات: پروستات بزرگ شده (هایپرپلازی خوش خیم پروستات) در مردان می‌تواند منجر به تولید سنگ کلیه شود. یک پروستات بزرگ شده، می‌تواند جریان ادرار را مسدود کرده و از خالی شدن کامل مثانه جلوگیری کند.

• اعصاب آسیب دیده: به صورت طبیعی، اعصاب پیام‌هایی را از مغز برای عضلات مثانه حمل می‌کنند‌ و این پیام‌ها منجر به انقباض و انبساط عضلات مثانه خواهند شد. اگر این اعصاب به علت سکته، آسیب ستون فقرات و نخاع و دیگر مسائل و بیماری‌ها آسیب ببینند، ممکن است مثانه به صورت کامل خالی نشود. به این حالت مثانه عصبی (neurogenic bladder) گفته می‌شود.

دیگر دلایل احتمالی بروز سنگ مثانه

• التهاب: التهاب مثانه، برخی اوقات ناشی از عفونت مجاری ادراری یا پرتو درمانی در ناحیه‌ی لگن است که در نهایت به سنگ مثانه منجر می‌شود
• دستگاه‌های پزشکی: کاتترهای مثانه – لوله‌هایی که برای کمک به خالی کردن مثانه از طریق میزراه وارد مثانه می‌شوند – هم ممکن است باعث تشکیل سنگ مثانه شوند. همچنین برخی از وسایل همچون وسایل پیشگیری از بارداری و یا استنت‌ها هم ممکن است سر از مثانه در بیاورند‌ و منجر به سنگ مثانه شوند. کریستال‌های معدنی که بعداً به سنگ تبدیل می‌شوند، به سطوح این وسیله‌ها تمایل دارند. 
• سنگ کلیه: سنگ‌هایی که در کلیه تشکیل می‌شوند، مشابه سنگ‌های مثانه نیستند. آن‌ها به گونه‌ی متفاوتی تشکیل می‌شوند‌. اما سنگ‌های کلیه کوچک ممکن است از طریق میزنای وارد مثانه شده و اگر خارج نشوند در نهایت تبدیل به سنگ‌های مثانه شوند.

عوامل خطرساز برای ابتلا به سنگ مثانه

مردان، به خصوص مردان بالای ۵۰ سال، بیش‌تر در معرض ابتلا به سنگ مثانه قرار دارند. بیماری‌ها و شرایطی که خطر ابتلا به سنگ مثانه را بالا می‌برد، عبارتند از:

• انسداد: هر بیماری و شرایطی که جریان ادرار را از مثانه به سمت میزراه مسدود کند می‌تواند منجر به تشکیل سنگ مثانه شود‌. عوامل زیادی باعث ایجاد این شرایط می‌شوند، ولی مهم‌ترین و شایع‌ترین آن پروستات بزرگ شده است.
• آسیب عصبی: سکته، آسیب به ستون فقرات و نخاع، بیماری پارکینسون، دیابت، دیسک و گروه دیگری از مشکلات می‌تواند به اعصاب کنترل کننده‌ی عملکرد مثانه آسیب وارد کند.

امکان بروز آسیب عصبی و یک بیماری که باعث مسدود شدن مسیر خروج ادرار می‌شود به صورت همزمان وجود دارد و داشتن این دو عارضه با هم خطر تشکیل سنگ مثانه را هم افزایش می‌دهد.

مشکلات و عوارض جانبی سنگ مثانه

سنگ مثانه‌ای که از بدن خارج نشود – حتی انواعی از سنگ مثانه که علائمی ندارند – منجر به بروز مشکلاتی در بدن خواهند شد، این مشکلات عبارتند از:

• مشکلات مزمن مثانه: سنگ مثانه درمان نشده، منجر به بروز مشکلات طولانی مدت ادراری همچون درد و یا تکرر ادرار خواهد شد. سنگ مثانه همچنین توان این را دارد که در دهانه‌ای که ادرار وارد میزراه می‌شود، قرار گرفته و به این طریق جریان ادرار را مسدود کند‌. 
• عفونت مجاری ادراری: عفونت باکتریایی تکرار شونده در مجاری ادراری هم می‌تواند به علت سنگ مثانه ایجاد شود.

پیشگیری از سنگ مثانه

سنگ مثانه معمولاً به علت مشکلات زمینه‌ای خاصی ایجاد می‌شود که پیشگیری از آن‌ها سخت و دشوار است. اما با رعایت توصیه‌های زیر می‌توان خطر بروز سنگ مثانه را تا حدود زیادی کاهش داد:

• در مورد علائم غیر معمول ادراری خود با پزشک صحبت کنید: تشخیص و درمان سریع پروستات بزرگ شده یا دیگر بیماری‌های دستگاه ادراری ممکن است شانس تشکیل سنگ مثانه را کاهش دهد.
• نوشیدن مقدار آب کافی: نوشیدن مقدار زیادی مایعات، به خصوص آب ممکن است از بروز سنگ مثانه جلوگیری کند. چرا که آب باعث کم شدن غلظت مواد معدنی در مثانه خواهند شد. مقدار آبی که فرد باید بنوشد به سن، سایز بدنی، سلامت و سطح فعالیت فردی بستگی دارد. از پزشک خود مقدار آب مورد نیاز مصرفی را سوال کنید

تشخیص سنگ مثانه

برای تشخیص سنگ مثانه کارهای زیر را می‌توان انجام داد:

• معاینه فیزیکی: پزشک برای بررسی برزرگ شدن احتمالی مثانه قسمت پایینی شکم را لمس می‌کند، همچنین برای بررسی اندازه پروستات ممکن است آزمایش مقعدی هم انجام شود. علائم و نشانه‌های ادراری بیمار هم در جریان این معاینه مورد بحث قرار خواهند گرفت. 

• تست ادرار: نمونه‌ای از ادرار بیمار برای بررسی میکروسکوپی مقدار خون، باکتری و مواد معدنی کریستالی شده در آزمایشگاه بررسی می‌شوند. در بررسی ادرار احتمال ابتلای فرد به عفونت مجاری ادراری هم بررسی خواهد شد. عفونت مجاری ادراری گاهی عامل سنگ مثانه بوده و گاهی هم بر اثر سنگ مثانه ایجاد می‌شود. 

• سی‌تی اسکن: در سی تی اسکن از اشعه ایکس و کامپیوتر برای گرفتن تصاویر دقیقی از داخل بدن استفاده می‌شود. سی‌تی اسکن قادر به تشخیص کوچکترین سنگ‌ها است. این روش حساس‌ترین روش برای تشخیص انواع مختلف سنگ‌های مثانه است. 

• سونوگرافی: در این روش تشخیصی از امواج رادیویی برای تهیه تصاویری از داخل بدن استفاده می‌شود و برای تشخیص سنگ مثانه هم کاربرد دارد. 

• رادیولوژی اشعه ایکس: گرفتن عکس رادیولوژی از کلیه، میزنای و مثانه به پزشک در تشخیص سنگ مثانه کمک می‌کند. با این همه انواعی از سنگ مثانه در رادیولوژی ساده قابل تشخیص نیستند. 

درمان سنگ مثانه 

نوشیدن مقدار زیادی آب باعث می‌شود که سنگ‌های کوچک‌تر خود به صورت طبیعی از بدن خارج شوند. اما به دلیل اینکه در بیش‌تر مواقع سنگ‌های کلیه به دلیل خالی نشدن کامل مثانه ایجاد می‌شوند، آب زیادی ممکن است برای خارج کردن سنگ مثانه به صورت طبیعی کافی نباشد. در بیش‌تر مواقع، باید سنگ به روش دیگری خارج شود و راه‌هایی هم برای آن وجود دارد.

در هم شکستن سنگ 

در این روش، ابتدا بیمار تحت بیهوشی کامل و یا بیحسی موضعی قرار خواهد گرفت. بعد از آن، یک لوله کوچک به همراه دوربینی در انتهای آن وارد مثانه می‌شود و پزشک با کمک آن سنگ مثانه را مشاهده می‌کند. بعد از آن لیزر، یک ابزار سونوگرافی و یا دیگر وسایل سنگ را به قطعات کوچک‌تری تبدیل کرده و بعد آن‌ها را از مثانه خارج خواهند کرد. 

جراحی برای خارج کردن سنگ 

در مواردی که سنگ مثانه بزرگ باشد و یا اینکه برای در هم شکسته شدن بسیار سخت باشد، پزشک با انجام عمل جراحی آن را از مثانه خارج خواهد کرد. 

اگر سنگ مثانه ناشی از مسدود شدن مسیر ادرار و یا پروستات بزرگ شده باشد، این موارد هم همزمان با برداشته شدن سنگ مثانه در طی عمل جراحی درمان خواهند شد. 

درمان‌های جایگزین برای رفع سنگ مثانه

در حال حاضر هیچ گونه شواهد علمی مبنی بر اثر داروها و درمان‌های گیاهی روی شکستن سنگ مثانه وجود ندارد. این سنگ‌ها معمولاً بسیار سخت بوده و شکستن آن‌ها نیازمند استفاده از لیزر، سونوگرافی و دیگر روش‌های خارج کردن سنگ است.

همیشه پیش از امتحان هرگونه درمان جایگزین جدید با پزشک خود مشورت کنید. چرا که برخی از این درمان‌ها منجر به بروز مشکلاتی خواهند شد و برخی دیگر از آن‌ها با داروهای مصرفی دیگر تداخل دارند.

آماده شدن برای ملاقات با پزشک

در صورت داشتن علائم و نشانه‌های سنگ مثانه، ابتدا باید به پزشک عمومی مراجعه کنید، بعد از آن به نسبت وضعیت بیمار ممکن است، پزشک او را به پزشک متخصص مجاری ادراری یا اورولوژیست ارجاع دهد.

برای آماده شدن جهت ویزیت پزشک لیست تهیه کنید:

• علائم و نشانه‌های خود، حتی اگر در ظاهر بی ارتباط به مشکل باشند را یادداشت کنید
• اطلاعات شخصی مهم، همچون وقایع استرس‌زا زندگی شخصی، هر گونه تغییر بزرگ در زندگی و یا سفرهای اخیر و همچنین سابقه پزشکی خود و خانواده و مصرف و یا عدم مصرف الکل را با پزشک در میان بگذارید. 
• همه‌ی‌ داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌های مصرفی و مقدار مصرف آن‌ها را با پزشک در میان بگذارید
• سوالات خود را یادداشت کنید

علاوه بر این: 

• در مورد هر گونه محدودیت احتمالی پیش از معاینه آگاهی کسب کنید: گاهی لازم است پیش از معاینه یک رژیم خاص غذایی داشته باشید، پس قبل از رسیدن زمان ویزیت این موضوع را با منشی پزشک چک کنید

• از یکی از دوستان و یا اعضای خانواده خود بخواهید که در هنگام ملاقات با پزشک شما را همراهی کنند.این کار به بیمار کمک می‌کند تا موارد مطرح شده را بعداً راحت‌تر به خاطر آورد.

بهترین سوالاتی که می‌توان در مورد سنگ مثانه با پزشک مطرح کرد، عبارتند از:

• آیا امکان رد شدن سنگ مثانه بدون انجام هیچ روش درمانی وجود دارد؟
• اگر امکان آن وجود ندارد، و نیاز به خارج کردن سنگ مثانه باشد، از چه راهی می‌توان این کار را انجام داد؟
• خطرات احتمالی روش‌های درمانی کدامند؟
• اگر سنگ‌ها برداشته نشوند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
• آیا هیچ گونه دارویی برای حذف سنگ مثانه وجود دارد؟
• چگونه می‌توان از بازگشت سنگ مثانه جلوگیری کرد؟
• من به بیماری دیگری هم مبتلا هستم، چگونه می‌توانم این دو را در کنار هم مدیریت کنم؟
• آیا محدودیت غذایی خاصی را باید رعایت کرد؟
• آیا سنگ‌ها باز خواهند گشت؟
• از چه منابع چاپی و چه وب‌سایت‌هایی برای دریافت اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توان استفاده کرد؟

بدون معطلی هرگونه سوال خود را با پزشک در میان بگذارید

از پزشک چه انتظاری باید داشت؟ 

پزشک مجموعه‌ای از سوالات را مطرح خواهد کرد، این سوالات شامل:

• از چه زمانی متوجه علائم خود شدید؟
• آیا علائم گهگاه رخ می‌دهند یا اینکه همیشه وجود دارند؟
• علائم شما تا چه حد شدید هستند؟
• آیا شما تب و لرز دارید؟
• آیا عامل و یا عواملی باعث بهتر شدن و یا بدتر شدن علائم شما خواهند شد؟

منبع:

mayoclinic