آزمایش تراکم استخوان (Bone Densitometry) تعیین می‌کند که آیا شما به پوکی استخوان مبتلا هستید یا خیر. در این آزمایش از اشعه ایکس برای اندازه‌گیری مقدار کلسیم و سایر مواد معدنی در یک بخش از استخوان استفاده می‌شود. برای تشخیص پوکی استخوان با روش سنجش تراکم استخوان از استخوان‌های ستون فقرات، لگن و گاهی اوقات ساعد استفاده می‌شود. دکتر ارتوپد با استفاده از نتایج این آزمایش به شما کمک کند تا روند پوکی استخوان را کنترل و سلامت استخوان‌هایتان را با روش‌ها یا در صورت لزوم داروهای مناسب حفظ کنید. در این مقاله از مجله سلامت دکتردکتر هر آنچه در مورد تست سنجش تراکم استخوان باید بدانید را توضیح می‌دهیم.
آزمایش پوکی استخوان چگونه انجام می‌شود؟
معمولا با افزایش سن، کم کم بافت استخوان‌ها و بافت بدن، تحلیل می‌رود و در نتیجه آن، بیماری‌هایی همچون پوکی استخوان به فرد عارض می‌شوند. برای تشخیص این بیماری، پزشک متخصص از روش‌های مختلفی برای تشخیص پوکی استخوان یا استئوپروز وجود دارد که عبارتند از:
- سنجش تراکم استخوان: بهترین روش برای تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم استخوان (Bone Densitometry) است. روش استاندارد برای اندازه‌گیری تراکم استخوان Dual_energy x_ray absorptiometry) DEXA) است؛ در این روش دانسیته استخوان در لگن و ستون مهره اندازه‌گیری می‌شود و کمترین میزان تراکم، معیار طبقه‌بندی در نظر گرفته می‌شود.
- رادیوگرافی: ممکن است عکس‌برداری یا رادیوگرافی مهره‌ها یا لگن کاهش تراکم استخوان را نشان دهد ولی روش حساسی نیست. رادیوگرافی وقتی قادر است پوکی استخوان را تشخیص دهد که ۳۰ درصد تراکم استخوان از بین رفته باشد.
- استئوپروز که ممکن است پس از بروز شکستگی بالینی در مهره یا لگن تشخیص داده شود.
در پاسخ به سوال تست تشخیص تراکم استخوان چیست؟ باید بگوییم که سنجش تراکم استخوان (Bone Densitometry) اندازه‌گیری مقدار مواد معدنی مانند کلسیم در استخوان‌ها است. رایج‌ترین و بهترین روش سنجش تراکم استخوان استفاده از جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DXA) است. این تست برای تشخیص پوکی استخوان قبل از شکستن استخوان، کمک به تخمین احتمال شکستگی استخوان در آینده و نظارت بر اثربخشی درمان‌های پوکی استخوان استفاده می‌شود.
سنجش تراکم استخوان یک تست بسیار ساده است که فقط چند دقیقه طول می‌کشد. این آزمایش، تراکم استخوان را در ناحیه لگن و ستون فقرات اندازه‌گیری می‌کند. تست‌های تراکم استخوان محیطی، تراکم استخوان را در بازو، مچ، انگشت یا پاشنه اندازه‌گیری می‌کنند. این آزمایش‌ها اغلب برای اهداف غربالگری با هدف جلوگیری از پوکی استخوان استفاده می‌شوند.
کاربرد تست سنجش تراکم استخوان
پزشکان از این تست برای سنجش تراکم استخوان، شناسایی خطر شکستگی استخوان، تایید، تشخیص و ارزیابی درمان پوکی استخوان استفاده می‌کنند. هرچه میزان مواد معدنی استخوان بیشتر باشد، استخوان‌ها متراکم‌تر هستند و هرچه استخوان‌ها متراکم‌تر باشند، عموماً قوی‌تر بوده و احتمال شکستن آنها کمتر می‌شود.
تست تراکم استخوان با اسکن استخوان متفاوت است. اسکن استخوان نیاز به تزریق قبل دارد و معمولاً برای تشخیص شکستگی، سرطان، عفونت و سایر ناهنجاری‌های استخوان استفاده می‌شود. اگرچه پوکی استخوان در زنان مسن‌تر شایع‌تر است، اما مردان نیز به این بیماری مبتلا می‌شوند.
تست سنجش تراکم استخوان چگونه انجام می‌شود؟
سنجش تراکم استخوان یک آزمایش غیر تهاجمی و بدون درد است. هیچ سوزن یا ابزاری از طریق پوست در بدن قرار نمی‌گیرد. تشعشعات بسیار کمی دارد؛ حتی بسیار کمتر از آنچه در پرواز هواپیما دریافت می‌کنید. شما به سادگی روی یک میز DXA بر اساس دستورالعمل‌های تکنسین دراز می‌کشید. سپس یک بازوی متحرک از بالای سرتان عبور می‌کند تا استخوان‌های شما را اسکن کند.
اگرچه این تست ساده به نظر می‌رسد، اما فناوری اسکن و سیستم کامپیوتری در واقع بسیار پیچیده است. برای انجام صحیح سنجش تراکم استخوان به کارکنان بسیار آموزش دیده و یک فرد متخصص برای تفسیر درست نتایج نیاز است. یک راه خوب برای بررسی صلاحیت‌های فردی که تست DXA را انجام می‌دهد این است که بپرسید آیا آنها توسط سازمانی مانند انجمن بین‌المللی تراکم سنجی بالینی (ISCD) تاییدیه دارند یا خیر.
قبل از سنجش تراکم استخوان بهتر است به مدت 24 ساعت قبل از آزمایش از مصرف مولتی ویتامین، مکمل کلسیم یا فوزاماکس خودداری کنید. برای انجام این تست نیازی به درآوردن لباس نیست، اما در ناحیه ستون فقرات و باسن نباید دکمه یا زیپ داشته باشید.
در چه بیمارانی از استخوان ساعد برای اندازه‌گیری تراکم استخوانی استفاده می‌شود؟
- بیمارانی که به دلیل چاقی شدید، خوابیدن آنها روی دستگاه اندازه‌گیری دانسیته مجاز نیست.
- افراد مسنی که به دلیل کلسیفیکاسیون (رسوب کلسیم) ناشی از بیماری‌های تخریبی و یا کلسیفیکاسیون آئورت (تنگی شریان آئورت بر اثر رسوب کلسیم) تراکم استخوان ممکن است به طور کاذب بالا گزارش شود.
- کسانی که بیماری هایپرپارا تیروئید دارند.
چه کسانی باید آزمایش تراکم استخوان بدهند؟
صرف نظر از جنسیت یا سن بیمار، پزشک آزمایش تراکم استخوان را در موارد زیر توصیه می‌کند:
- کوتاه شدن قد: افرادی که حداقل 1.5 اینچ (3.8 سانتی‌متر) قد از دست داده‌اند یا دچار قوز در کمر هستند ممکن است دچار شکستگی‌های فشاری در ستون فقرات باشند که پوکی استخوان یکی از دلایل اصلی آن است.
- شکستگی استخوان: گاهی اوقات یک استخوان به قدری ضعیف می‌شود که خیلی راحت‌تر از حد انتظار مثلا با یک سرفه یا عطسه شدید می‌شکند.
- ابتلا به بیماری‌های خاص: فردی که دچار یک بیماری مستعدکننده پوکی استخوان مانند روماتیسم، پرکاری تیروئید، هایپرپاراتیروئید، افزایش کورتیزول خون، کاهش ویتامین د، هیپوگنادیسم، نارسایی زودرس تخمدان و مولتیپل میلوما باشد. (این بیماری‌ها ریسک پوکی استخوان را افزایش می‌دهند.)
- افرادی که باید به مدت طولانی داروهایی مصرف کنند که ریسک پوکی استخوان را افزایش می‌دهند مثل، داروهای کورتونی و پردنیزولون. پس اگر فردی بیش از ۳ ماه است که گلوکوکورتیکوئید مصرف می‌کند باید تست سنجش تراکم استخوان انجام دهد.
- افت سطح هورمونی: علاوه بر کاهش طبیعی سطح هورمون‌ها که پس از یائسگی اتفاق می‌افتد، استروژن زنان طی برخی درمان‌های سرطان نیز کاهش می‌یابد. در مردان هم برخی از درمان‌های سرطان پروستات باعث کاهش سطح تستوسترون می‌شود. کاهش سطح هورمون‌های جنسی در نهایت موجب ضعیف شدن استخوان خواهد شد.
- سابقه ژنتیکی شکستگی استخوان لگن به خصوص در خانواده مادری
- لاغری شدید به خصوص افراد با BMI کمتر از 19
چه زمانی باید اولین آزمایش تراکم استخوان را انجام داد؟
اگرچه بهتر است دکتر ارتوپد زمان اولین تست تراکم استخوان را برای هر شخص و با توجه به شرایط او تعیین کند اما به طور کلی زنان 65 سال و بالاتر، مردان 70 سال و بالاتر، هر کسی که بعد از 50 سالگی دچار شکستگی استخوان شده باشد، زنان 50 تا 64 ساله با عوامل خطر و مردان 50 تا 69 ساله با عوامل خطر، باید برای سنجش تراکم استخوان اقدام کنند.
منظور از عوامل خطر برای پوکی استخوان و شکستگی‌ها سابقه خانوادگی پوکی یا شکستگی استخوان، زمین خوردن مکرر، کمبود ویتامین D، سیگار کشیدن، مصرف بیش از حد الکل، سوء جذب و مصرف طولانی مدت برخی داروها مانند پردنیزون است.
تفسیر تراکم استخوان چه چیزی را نشان می‌دهند؟
نتیجه ارزیابی تراکم استخوان به صورت T-score و Z-score نشان داده می‌شود:
- Z-score تراکم استخوان را با تراکم استخوانی متوسط در همان سن و جنس مقایسه می‌کند.
- T-score تراکم استخوان را با حداکثر تراکم استخوانی در ابتدای بزرگسالی، در همان جنس مقایسه می‌کند.
برای زنان یائسه و مردان 50 سال و بالاتر، T-score عددی است که برای طبقه‌بندی تشخیصی استفاده می‌شود. T-score بین 1+ و 1- نرمال یا سالم در نظر گرفته می‌شود. نمره T بین 1- تا 2.5- نشان می‌دهد که توده استخوانی شما کم است یا به عبارت دیگر استئوپنی (مرحله قبل از پوکی استخوان) دارید؛ اما به اندازه‌ای پایین نیست که بتوان پوکی استخوان را تشخیص داد. T-score معادل 2.5- یا کمتر تایید می‌کند که شما پوکی استخوان یا استئوپروز دارید. هر چه عدد منفی بیشتر باشد، پوکی استخوان شدیدتر است.
Z-score، ارزیابی است که تعداد انحرافات معیار بالاتر یا کمتر از آنچه معمولاً برای فردی با سن، جنس، وزن و منشاء قومی یا نژادی شما انتظار می‌رود را نشان می‌دهد. اگر Z-score به طور قابل توجهی بالاتر یا کمتر از میانگین باشد، ممکن است برای تعیین علت مشکل به آزمایش‌های بیشتری نیاز داشته باشید. توجه داشته باشید که تفسیر نهایی تست سنجش تراکم استخوان بر عهده متخصص ارتوپد است.
چه زمانی باید تست سنجش تراکم استخوان را تکرار کنیم؟
مانند هر آزمایش پزشکی، زمانی که نتایج بر برنامه‌های درمانی تأثیر بگذارد، آزمایش تراکم استخوان باید تکرار شود. اغلب 1 تا 2 سال پس از شروع یا تغییر داروی پوکی استخوان، تست برای ارزیابی پاسخ به درمان تکرار می‌شود. همچنین اگر تحت درمان نیستید اما در آستانه درمان هستید، ممکن است در 1 تا 2 سال تکرار شود. آزمایشات بعدی بسته به شرایط فردی شما متفاوت است.
محدودیت‌های اسکن تراکم استخوان چیست؟
تست سنجش تراکم استخوان یا DXA نمی‌تواند پیش‌بینی کند که چه کسی شکستگی را تجربه می‌کند؛ اما می‌تواند یک زنگ خطر باشد برای تعیین اینکه آیا نیاز به درمان است یا خیر. علی‌الرغم اثربخشی آن به عنوان روشی برای اندازه‌گیری تراکم استخوان، DXA در افراد مبتلا به ناهنجاری ستون فقرات یا کسانی که قبلاً جراحی ستون فقرات داشته‌اند، کاربرد محدودی دارد. وجود شکستگی‌های فشاری مهره یا استئوآرتریت نیز ممکن است با دقت آزمایش تداخل داشته باشد. در چنین مواردی معمولا سی‌تی‌اسکن مفیدتر است.
دستگاه‌های DXA مرکزی حساس‌تر و استانداردتر از دستگاه‌های DXA محیطی هستند، اما هزینه بیشتری دارند. آزمایشی که روی یک استخوان محیطی مانند پاشنه پا یا مچ دست انجام می‌شود، ممکن است به پیش‌بینی خطر شکستگی در ستون فقرات یا لگن کمک کند. با این حال، این آزمایش‌ها در پاسخ‌های بعدی به درمان مفید نیستند، و اگر نشان دهند که به درمان دارویی نیاز است، یک اسکن DXA مرکزی اولیه باید انجام شود.
همچنین بهتر است که تست‌های بعدی DXA هم در همان مرکز قبلی و در حالت ایده‌آل با همان دستگاه انجام شود. نتایج به دست آمده با تجهیزات مختلف DXA را نمی‌توان به طور مستقیم با هم مقایسه کرد.
از نتیجه سنجش تراکم استخوان نترسید!
پزشکان در طول معاینات اشعه ایکس مراقبت ویژه‌ای برای استفاده از کمترین دوز تابش ممکن و در عین حال دست‌یابی به بهترین تصاویر برای ارزیابی دارند. سازمان‌های ملی و بین‌المللی حفاظت از رادیولوژی به طور مداوم استانداردهای تکنیکی را که متخصصان رادیولوژی استفاده می‌کنند، بررسی و به‌روزرسانی می‌کنند.
سیستم‌های مدرن اشعه ایکس با استفاده از پرتوهای اشعه ایکس کنترل شده و روش‌های کنترل دوز، تابش پراکنده را به حداقل می‌رساند. این کار تضمین می‌کند که نواحی از بدن شما که تصویربرداری نمی‌شوند کمترین میزان تابش را دریافت می‌کنند. از طرف دیگر سنجش تراکم استخوان به شما این امکان را می‌دهد تا در مراحل اولیه شروع پوکی استخوان از وضعیت خود آگاه شده و با توصیه متخصص ارتوپد اقدامات لازم را انجام دهید. شما می‌توانید از سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر برای مشورت با بهترین پزشکان ارتوپد استفاده کنید.
از شما درخواست می‌کنیم تا تجربیات خود را از تشخیص پوکی استخوان با روش سنجش تراکم استخوان با ما و دیگر خوانندگان مجله سلامت دکتردکتر در میان بگذارید یا اگر سوال یا نظری دارید برای ما بنویسید تا پزشکان ما در اسرع وقت پاسخ دهند.
منابع:
