پیوند مغز استخوان چگونه انجام می‌شود؟ عوارض، انواع و شیوه پیوند

پیوند مغز استخوان چیست؛ عوارض، انواع و نحوه پیوند

پیوند مغز استخوان یک درمان پزشکی برای جایگزینی مغز استخوانی که در اثر بیماری، عفونت یا شیمی درمانی آسیب دیده یا از بین رفته است، به کار می رود. این روش شامل پیوند سلول های بنیادی خون است. این سلول ها به مغز استخوان می روند و در آنجا سلول های خونی جدید تولید می کنند و باعث رشد مغز استخوان جدید می شوند.

مغز استخوان چیست؟

مغز استخوان بافت اسفنجی داخل استخوان های شماست که گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها را در خون به وجود می آورد.

مغز استخوان همچنین حاوی سلول‌های بنیادی خون‌ساز نابالغ است که به سلول‌های بنیادی خون ساز معروف هستند. این سلول های بنیادی پتانسیل این را دارند که از طریق تقسیم سلولی تکثیر شوند، یا سلول های بنیادی باقی بمانند یا تمایز پیدا کنند و به انواع مختلف سلول های خونی بالغ شوند.

در پیوند مغز استخوان سلول های بنیادی آسیب دیده را با سلول های سالم جایگزین می کنند. این به بدن کمک می کند تا به میزان کافی گلبول های سفید، پلاکت ها یا گلبول های قرمز بسازد تا از عفونت، اختلالات خونریزی یا کم خونی جلوگیری کند.

سلول‌های بنیادی سالم می‌توانند از یک اهداکننده یا از بدن خود شما به دست بیایند. در چنین مواردی، قبل از شروع شیمی درمانی یا پرتودرمانی، می توان سلول های بنیادی را برداشت کرد یا رشد داد. سپس سلول های سالم ذخیره می شوند و در پیوند استفاده می شوند.

چرا ممکن است به پیوند مغز استخوان نیاز داشته باشید؟

پیوند مغز استخوان زمانی انجام می شود که مغز استخوان فرد به اندازه کافی سالم نباشد تا به درستی عمل کند. این می تواند به دلیل عفونت های مزمن، بیماری یا درمان های سرطان ایجاد شود. پیوند مغز و استخوان، توسط جراح مغز و اعصاب انجام می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم تا برای مشاوره با متخصصین این حوزه، حتما با یکی از پزشکان شهرتان مشورت کنید. مثلا اگر ساکن تهران هستید، می‌توانید از میان بیش از 75 جراح مغز و اعصاب تهران ، پزشک مورد نظرتان را انتخاب کرده و نوبت حضوری یا غیرحضوری، ثبت کنید. 

برخی از دلایل پیوند مغز استخوان عبارتند از:

• کم خونی آپلاستیک، اختلالی است که در آن مغز استخوان سلول های خونی جدید را متوقف می کند.
• سرطان هایی که بر مغز تاثیر می گذارند، مانند لوسمی، سرطان لنفوم و مولتیپل میلوما
• مغز استخوان آسیب دیده در اثر شیمی درمانی
• نوتروپنی مادرزادی که یک اختلال ارثی است که باعث عفونت های مکرر می شود
• کم خونی داسی شکل، که یک اختلال خونی ارثی است که باعث بدشکل شدن گلبول های قرمز خون می شود
• تالاسمی، که یک اختلال خونی ارثی است که در آن تعداد هموگلوبین و گلبول های قرمز در خون فرد از حالت عادی کمتر است

علاوه بر موارد گفته شده یکی از راه‌های درمان سرطان خون پیوند مغز استخوان می‌باشد که در دو روش اتولوگ و آلوژنیک انجام می‌شود.

عوارض پیوند مغز استخوان

پیوند مغز استخوان به عنوان یک روش پزشکی مهم، خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش می دهد:

• افت فشار خون
• سردرد
• حالت تهوع
• درد
• تنگی نفس
• لرز
• تب

علائم فوق معمولاً کوتاه مدت هستند، اما پیوند مغز استخوان می تواند عوارضی ایجاد کند. شانس شما برای ایجاد این عوارض به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• سن شما
• سلامت کلی شما
• بیماری
• نوع پیوندی که دریافت کرده اید

عوارض می توانند خفیف یا بسیار جدی بوده و شامل موارد زیر باشند:

• بیماری پیوند علیه میزبان که وضعیتی است که در آن سلول‌های اهداکننده به بافت های بدن حمله می‌کنند.
• شکست پیوند، زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های پیوندی طبق برنامه‌ریزی شروع به تولید سلول‌های جدید نمی‌کنند.
• خونریزی در ریه ها، مغز و سایر قسمت های بدن
• آب مروارید که با کدر شدن عدسی چشم مشخص می شود.
• آسیب به اندام های حیاتی
• یائسگی زودرس
• کم خونی، زمانی رخ می دهد که بدن گلبول های قرمز به میزان کافی تولید نمی کند.
• عفونت ها
• حالت تهوع، اسهال یا استفراغ
• موکوزیت، که وضعیتی است که باعث التهاب و درد در دهان، گلو و معده می شود

لیست متخصصین جراح مغز و اعصاب و دریافت نوبت آنلاین

انواع پیوند مغز استخوان

پیوند اتولوگ

پیوند اتولوگ شامل استفاده از سلول های بنیادی بدن خود فرد است. این روش معمولاً شامل برداشت سلول‌ها قبل از شروع درمان های آسیب رسان مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی است. پس از انجام درمان، سلول های خودی به بدن شما بازگردانده می شوند.

پیوند آلوژنیک

پیوند آلوژنیک شامل استفاده از سلول های اهداکننده است. اهداکننده باید مطابقت ژنتیکی نزدیکی با فرد بیمار داشته باشد. اغلب، یک خویشاوند سازگار بهترین انتخاب است. پیوند آلوژنیک در صورت داشتن شرایطی که سلول های مغز استخوان شما آسیب دیده است، ضروری است. موفقیت پیوند آلوژنیک بستگی به این دارد که سلول های اهداکننده چقدر با سلول های شما مطابقت دارند.

نحوه انجام پیوند مغز استخوان

اگر پیوند آلوژنیک انجام شود، سلول‌های مغز استخوان یک یا دو روز قبل از عمل، از اهداکننده برداشت می‌شود. اگر از سلول های خود فرد استفاده شود، آنها از بانک سلول های بنیادی بازیابی می شوند. سلول ها به دو صورت جمع آوری می شوند.  در طول برداشت مغز استخوان، سلول‌ها از استخوان لگن از طریق یک سوزن جمع‌آوری می‌شوند. در این روش بیمار تحت بیهوشی است، به این معنی که هیچ دردی ندارد.

لکوفرزیس

در طول لکوفرزیس، به اهداکننده پنج تزریق می شود تا به سلول‌های بنیادی کمک کند از مغز استخوان به جریان خون حرکت کنند، سپس خون از طریق یک لوله داخل وریدی کشیده می‌شود و دستگاه گلبول‌های سفید حاوی سلول‌های بنیادی را جدا می‌کند.

سوزنی به نام کاتتر ورید مرکزی یا پورت در قسمت سمت راست بالای قفسه سینه قرار می گیرد. این باعث می شود مایع حاوی سلول های بنیادی جدید به طور مستقیم به سمت قلب جریان یابد. سپس سلول های بنیادی در سراسر بدن پراکنده می شوند، از طریق خون به مغز استخوان جریان می یابند، در آنجا مستقر شده و شروع به رشد می کنند.

پورت در جای خود باقی می ماند زیرا پیوند مغز استخوان طی چند جلسه به مدت چند روز انجام می شود. جلسات متعدد به سلول های بنیادی جدید بهترین فرصت را می دهد تا خود را با بدن ادغام کنند. این فرآیند به عنوان پیوند شناخته می شود.

از طریق این پورت، انتقال خون، مایعات و احتمالاً مواد مغذی نیز دریافت می شود. ممکن است برای مبارزه با عفونت ها و کمک به رشد مغز استخوان جدید به دارو نیاز باشد.

بعد از پیوند مغز استخوان چه انتظاری داریم؟

موفقیت پیوند مغز استخوان در درجه اول به میزان تطابق ژنتیکی اهداکننده و گیرنده بستگی دارد. گاهی اوقات، یافتن یک همتای خوب در بین اهداکنندگان غیرمرتبط بسیار دشوار است. وضعیت پیوند شما به طور منظم نظارت می شود. معمولاً بین 10 تا 28 روز پس از پیوند اولیه، پیوند کامل می شود. اولین علامت پیوند، افزایش تعداد گلبول های سفید خون است. این نشان می دهد که بدن شروع به ساخت سلول های خونی جدید می کند.

زمان بهبودی معمولا برای پیوند مغز استخوان حدود سه ماه است. با این حال ممکن است تا یک سال طول بکشد تا شما به طور کامل بهبود پیدا کنید. بهبودی به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله:

• وضعیت تحت درمان
• شیمی درمانی
• تابش – تشعشع
• تطبیق دهنده
• محل پیوند

این احتمال وجود دارد که برخی از علائمی که پس از پیوند تجربه می کنید تا آخر عمر با شما باقی بماند.

منبع: healthline.com