یائسگی چیست؟ زمان شروع علائم اصلی و روش‌های تسکین آن

یائسگی زمانی رخ می‌دهد که یک زن ۱۲ ماه متوالی را بدون قاعدگی پشت سر گذاشته است. این مرحله بخشی طبیعی از روند افزایش سن و پایان سال‌های باروری است. به طور متوسط، یائسگی در سن ۵۱ سالگی اتفاق می‌افتد. زمان منتهی به یائسگی را پیش‌یائسگی می‌گویند. با شناخت اینکه یائسگی چیست، در روند افزایش سن از دغدغه‌ها و نگرانی‌های زنان کم می‌شود و می‌توانند با تغییر سبک زندگی در فرایندی سالم و مطلوب قرار بگیرند.

در این مقاله درباره اینکه یائسگی چیست و یائسگی زنان در چه زمانی رخ می‌دهد، صحبت می‌کنیم. از علت یائسگی، روند تشخیص، درمان و موارد دیگر این دوره برایتان خواهیم گفت. آگاهی از آنچه در دوران مذکور رخ می‌دهد، اهمیت زیادی دارد. با شناخت علت یائسگی، انواع درمان‌ها مانند هورمون‌درمانی و آگاهی از عوارض یائسگی مانند گرگرفتگی و تغییرات چرخه قاعدگی، امکان حفظ سلامت قلب، سلامت استخوان و مدیریت اضطراب، افسردگی و کنترل سلامت روان میسرتر می‌شود. درباره یائسگی مردان هم برایتان خواهیم گفت. این مقاله به حدود ۷ دقیقه زمان مطالعه نیاز دارد.

اگر سوالی دارید، در پایان این مقاله بپرسید تا پزشک در رسیدن به پاسخ به شما کمک کند.

یائسگی چیست؟

یائسگی یا پساقاعدگی یک مسئله فیزیولوژیک است که در زندگی همه‌ زنان به صورت طبیعی رخ می‌دهد. با افزایش سن در خانم‌ها تخمدان‌ها هورمون کمتری (مخصوصا استروژن) ساخته و ترشح می‌کنند. بنابراین، به تدریج قاعدگی‌های فرد نامنظم می‌شود و پس از مدتی به طور کامل متوقف خواهد شد؛ در این شرایط فرد یائسه شده است.

بنا به تعریف سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، یائسه‌شدن تغییری طبیعی در زندگی یک زن با قطع قاعدگی است. هر زن زمانی به یائسگی می‌رسد که ۱۲ ماه متوالی پریود نشده باشد.

 نوسانات هورمونی مانع از ارضاشدن کامل در رابطه جنسی هم می‌شوند. در واقع، این نوسانات از جمله دلایل و عوارض ارضا نشدن زنان است.

سن یائسگی به چه عواملی بستگی دارد؟

شاید بپرسید که سن یائسگی کی فرامی‌رسد. اغلب زنان در سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی یائسه می‌شوند. البته سن یائسگی ارتباط دقیقی با مسئله وراثت دارد. 

نکته مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که بعضی از افراد زودتر از موعد وارد دوران پساقاعدگی می‌شوند. این موضوع می‌تواند علت‌های ژنتیکی داشته باشد یا بخاطر عوامل محیطی مانند جراحی یا شیمی درمانی رخ دهد.

در برخی موارد، متخصص زنان با تجویز داروهای هورمونی، باعث از سرگرفتن قاعدگی می‌شوند، اما گاهی هم امکان پیشگیری از یائسگی وجود ندارد و ممکن است فرد در سن کمتر از ۴۰ سال هم یائسه شود.

 علائم یائسگی در زنان چیست؟

در ماه‌ها یا سال‌های منتهی به یائسه‌شدن، ممکن است این علائم یائسگی و نشانه‌ها را تجربه شوند:

• پریودهای نامنظم
• خشکی واژن
• گرگرفتگی
• لرز
• عرق شبانه
• مشکلات خواب
• تغییرات خلق‌وخو
• افزایش وزن و کاهش متابولیسم
• عرق سرد
• کم‌پشتی مو و خشکی پوست

علائم برای هر زن متفاوت است. شل شدن واژن هم در این سنین بعید نیست. دوره‌های پریود هم معمولاً در چرخه‌های کوتاه‌تری اتفاق می‌افتد.

اولین علامت یائسگی

بیشتر خانم‌ها ابتدا متوجه می‌شوند که تناوب پریود کمتر شده است، اما جریان شدیدتر و طولانی‌تر می‌شود. این حالت، بعضی اوقات در اواسط دهه ۴۰ رخ می‌دهد. دربرخی موارد، یائسه‌شدن به علت آسیب یا برداشتن تخمدان و جراحی‌های مربوط به آن در لگن ایجاد می‌شود.

علت یائسگی چیست؟

یائسگی یک روند طبیعی است که با افزایش سن تخمدان‌ها ایجاد می‌شود و تخمدان‌ها هورمون‌های تولید مثل کمتری تولید می‌کنند. هنگام یائسه‌شدن سطوح پایین‌تری از برخی هورمون‌ها در بدن تولید می‌شود؛ از جمله:

• استروژن
• پروژسترون
• تستوسترون
• هورمون محرک فولیکول (FSH)
• هورمون لوتئین‌ساز (LH)

یکی از بارزترین تغییرات، از دست‌رفتن فولیکول‌های فعال تخمدان است. فولیکول‌های تخمدان ساختاری هستند که تخم‌ها را از دیواره تخمدان تولید و آزاد می‌کنند و باعث قاعدگی و باروری می‌شوند.

دلایل عمده یائسه‌شدن ناشی از موارد زیر است:

• اووفورکتومی دو طرفه، یا برداشتن تخمدان با جراحی
• فرسایش تخمدان، یا از بین بردن عملکرد تخمدان، که ممکن است توسط هورمون‌درمانی، جراحی یا رادیوتراپی در زنان مبتلا به تومورهای گیرنده مثبت استروژن انجام شود.

آسیب‌های لگنی که تخمدان‌ها را به شدت آسیب می‌زند یا از بین می‌برد هم موجبات یائسه‌شدن را فراهم می‌کنند.

یائسگی از چه زمانی شروع می‌شود و چه مدت طول می‌کشد؟

زمان آغاز این فرایند و مدت زمان تجربه علائم آن، در هر فرد متفاوت است. بعضی از افراد از سال‌ها قبل از یائسه‌شدن کامل، علائم آن را تجربه می‌کنند و با مراجعه به پزشک و معاینه متوجه می‌شوند که در حال ورود به مرحله پساقاعدگی هستند.

گروهی از افراد هم تا پیش از فرا رسیدن یائسه‌شدن، هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند، آن‌ها به یک‌باره دیگر پریود نمی‌شوند و علائم آن‌ها از همان زمان، کم‌کم نمود پیدا می‌کند.

تحقیقات به نتایجی درباره زمان ورود به دوران یائسه‌شدن و مدت درگیری با علائم آن، رسیده‌اند:

• بیشتر زنان اولین بار علائم یائسگی را حدود چهار سال قبل از آخرین قاعدگی تجربه می‌کنند. علائم اغلب تا حدود چهار سال پس از آخرین قاعدگی زن ادامه دارد.
• تعداد کمی از زنان علائم یائسگی را از یک دهه قبل از بروز یائسگی تجربه می‌کنند و از هر ۱۰ زن ۱ نفر علائم یائسه‌شدن را به مدت ۱۲ سال پس از آخرین قاعدگی تجربه می‌کند.
• متوسط ​​سن یائسگی ۵۱ سال است. البته ممکن است این میانگین با توجه به نژاد کمی کم‌تر یا بیشتر باشد؛ مثلا زنان آفریقایی- آمریکایی به طور متوسط ​​دو سال زودتر از زنان آمریکایی یائسه می‌شوند. 
  

این فرایند ممکن است از چند ماه تا چند سال ادامه داشته باشد. بسیاری از زنان بعد از اواسط دهه ۴۰ زندگی خود، دوره یائسه‌شدن را شروع می‌کنند. بعضی هم از دوره قاعدگی رد می‌شوند و ناگهان وارد یائسگی می‌شوند.

سن یائسگی به چه عاملی بستگی دارد؟

عوامل زیادی وجود دارند که در تعیین سن یائسگی نقش دارند. از جمله:

• ژنتیک 
• سلامت تخمدان

پیش‌یائسگی قبل از یائسگی رخ می‌دهد و بازه‌ای است که هورمون‌ها برای آماده‌سازی ورود به یائسگی، شروع به تغییر می‌کنند. این سن در زنان مختلف با هم متفاوت است.

عوامل زیر هم روی سرعت ورود به دوران یائسگی نقش دارند:

• کاهش طبیعی هورمون‌های تولید مثل
• هیسترکتومی یا جراحی برای خارج‌کردن رحم
• شیمی‌درمانی و پرتودرمانی برای درمان سرطان

نارسایی اولیه تخمدان هم می‌تواند عاملی در این ماجرا باشد.

مراحل یائسگی

یائسگی به سه مرحله اصلی تقسیم می‌شود:

• قبل از یائسگی یا پیش‌یائسگی
• یائسگی
• و پس از یائسگی

در طی این مدت، تخمدان‌ها شروع به آتروفی یا تحلیل‌رفتن می‌کنند که باعث کاهش تولید هورمون‌هایی می‌شود که چرخه قاعدگی را تحریک می‌کنند.

با افزایش سن زنان،  تعداد تخمک‌ها در تخمدان به‌طور طبیعی کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه، باروری کاهش می‌یابد. انتقال از دوران پیش از یائسگی به یائسگی به پس از یائسگی معمولاً ۷ سال یا بیشتر طول می‌کشد.

عقب انداختن سن یائسگی

بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند که می‌توان سن یائسگی را با استفاده از هورمون‌تراپی و نیز استفاده از برخی قرص‌های هورمونی تا حد امکان به تعویق انداخت. بعضی از پزشکان این کار را حتی تا ۶۰ سالگی انجام می‌دهند تا جایی که به یکباره روند قاعدگی در فرد متوقف شود.

همه‌ این عملیات به این منظور صورت می‌گیرد که بدن فرد مدت زمانی بیشتری از فواید هورمون ارزشمندی همچون استروژن بهره ببرد. البته هورمون‌درمانی برای افرادی که مصرف‌کننده سیگار و الکل هستند و یا افرادی که مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، ام اس، فشارخون بالا و… هستند اصلا توصیه نمی‌شود.

پیش یائسگی چیست؟

در دوران پیش‌یائسگی قاعدگی نامنظم می‌شود. ممکن است که زمان پریودها دیر شود، یا شاید یک یا چند پریود اصلاً تجربه نشوند. جریان قاعدگی نیز ممکن است سنگین یا سبک‌تر شود.

علائم پیش یائسگی

علائم پیش‌یائسگی تقریبا از ۴۲ سالگی آغاز می‌شود؛ طی این دوران به تدریج تغییرات هورمونی شروع می‌شود و علائمی مثل خشک‌شدن چشم‌ها و تغییرات خلق‌وخو رخ می‌دهد که خود فرد هم دلیل آن‌ها را نمی‌داند. از علائم دیگر باید به این موارد هم اشاره شود:

• افزایش وزن 
• خشکی پوست
• آکنه‌های پوستی 
• بی‌خوابی 

قرارگرفتن در این دوران یکی از دلایل و عوارض ارضانشدن جنسی زنان هم به‌شمار می‌رود.

پس یائسگی چیست؟

پساقاعدگی به صورت طبیعی بعد از پایان دوره باروری خانم‌ها فرا می‌رسد، اما احتمالا می‌دانید که بعضی از افراد زودتر از موعد این موضوع را تجربه می‌کنند. 

زمانی که یک سال از قاعده‌نشدن زن می‌گذرد و علائم یائسگی را کم‌کم در خود نمی‌بیند، دوران پساقاعدگی یا پس‌یائسگی شروع می‌شود و برای همیشه ادامه پیدا می‌کند.

تشخیص یائسگی 

پزشک برای تشخیص ورود زن به دوران یائسگی یک آزمایش خون تجویز می‌کند که سطح برخی از هورمون‌ها را در خون اندازه‌گیری کند؛ این هورمون‌ها معمولاً FSH و نوعی استروژن به نام استرادیول هستند.

به طور مداوم افزایش سطح FSH خون از ۳۰ میلی‌لیتر یا بالاتر، همراه با قطع قاعدگی برای یک سال متوالی، معمولاً تأیید یائسگی است. آزمایش‌ بزاق و ادرار بدون نسخه (OTC) نیز در دسترس هستند، اما غیرقابل اعتماد و پرهزینه هستند.

آزمایش خون اضافی که معمولاً برای تأیید یائسگی استفاده می‌شود شامل موارد زیر است:

• آزمایش عملکرد تیروئید
• مشخصات چربی خون
• آزمایش عملکرد کبد
• آزمایش عملکرد کلیه
• تستوسترون، پروژسترون، پرولاکتین، استرادیول

در دوران یائسگی، سطح FSH و استروژن روزانه دچار نوسان می‌شود، بنابراین بیشتر پزشکان این وضعیت را براساس علائم، سابقه پزشکی و اطلاعات قاعدگی تشخیص می‌دهند.

عوارض یائسگی

یائسگی در زنان مختلف به شکل‌های گوناگون بروز می‌کند و عوارض متنوعی دارد. بااین‌حال از عمده‌ترین عوارض آن باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• گرگرفتگی
• بی‌خوابی
• افسردگی
• پوکی استخوان
• مشکلات جنسی
• بی‌اختیاری ادراری
• رویش موهای زائد
• عوارض قلبی و عروقی

همه‌ اختلالات نام‌برده شده در سال‌های ابتدایی یائسگی آزاردهنده هستند و اندک اندک با گذشت زمان بدن فرد به این تغییرات عادت و خود را با شرایط جدید سازگار می‌کند. یائسگی و ریزش مو هم ارتباطاتی با هم دارند. عامل اصلی ریزش مو در دوران یائسگی معمولاً تغییرات هورمونی است. 

درمان یائسگی 

با شروع یائسگی و علائم آن، بدن تولید استروژن را کاهش می‌دهد. هورمون تراپی روشی است که این استروژن از دست‌رفته را دوباره به بدن برمی‌گرداند تا علائمی چون گرگرفتگی یا احساس ناراحتی در واژن را تسکین دهد.

در هورمون‌درمانی برای افرادی که رحم خود را خارج نکرده‌اند، معمولا پروژسترون هم به همراه استروژن وارد بدن آن‌ها می‌شود. این روش درمانی به دو روش صورت می‌گیرد که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

• هورمون درمانی سیستمیک استروژن: در این روش دوز استروژن بالاتری وارد بدن بیمار می‌شود. هورمون‌ها از طریق قرص، برچسب‌های پوستی، حلقه، ژل، کرم یا اسپری وارد بدن بیمار می‌شوند.
• هورمون درمانی واژینال استروژن: در این روش دوز هورمون پایین‌تر است و به صورت مستقیم وارد واژن می‌شود. این روش بیشتر برای افرادی مورد استفاده قرار می‌گیرد که فقط به دنبال تسکین علائم واژینال و ادراری یائسگی هستند.

هورمون‌تراپی هم مانند سایر روش‌های درمان شیمیایی، خالی از عوارض نیست. ژنتیک، دوز مصرف و نوع هورمون‌تراپی مواردی هستند که باید به صورت منظم ارزیابی شوند تا بیمار دچار عوارض نشود.

درمان‌های خانگی یائسگی 

روش‌های مختلفی برای کاهش علائم یائسگی جزئی تا متوسط ​​به طور طبیعی وجود دارد:

• خنک نگه‌داشتن بدن
• ورزش و کنترل وزن
• تلاش برای کنترل افسردگی
• توجه به مکمل رژیم غذایی
• تمرین تکنیک‌های آرامش مانند یوگا و تنفس عمیق

مراقبت از پوست و استفاده از ماسک‌ها و مرطوب‌کننده‌ها هم در این دوران مناسب است.

تغذیه دوره یائسگی 

رسیدگی به تغذیه در دوران یائسگی از اهمیت زیادی برخوردار است. توصیه‌های زیر درباره تغذیه در دوران مذکور کاربردی و مفیدند:

• نوشیدن آب کافی در طول روز
• پرهیز از مصرف کافئین و الکل
• مصرف تمام وعده‌های غذایی 
• مصرف میوه‌ها و سبزیجات فراوان
• کاهش مصرف قند و غذاهای آماده
• استفاده از مواد پروتئینی در رژیم غذایی
• مصرف غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین D

استفاده از فیتواستروژن‌ها (دانه‌های سویا و محصولات سویا، توفو، تمپه، دانه‌های کتان، دانه کنجد و لوبیا) در رژیم غذایی هم نقش مهمی در تسکین علائم دارد.

روش‌های کاهش علائم یائسگی

رایج‌ترین مکمل‌های طبیعی برای کاهش علائم یائسگی شامل موارد زیر هستند.

مکمل‌های طبیعی ممکن است به درمان علائم یائسگی کمک کنند، اما شواهد بیشتری در مورد ایمنی و اثربخشی آنها لازم است.

تغییر سبک زندگی در دوره یائسگی

در حال حاضر، شواهد کافی برای تأیید اینکه آیا ورزش برای درمان گرگرفتگی و تعریق شبانه موثر است یا خیر وجود ندارد. بااین‌حال، شواهدی وجود دارد که سایر مزایای ورزش منظم را تأیید می‌کند. این مزایا شامل موارد زیر است:

• بهبود انرژی و متابولیسم
• سلامت مفاصل و استخوان‌ها
• کاهش استرس و خواب بهتر 

ورزش منظم می‌تواند به کاهش علائم یائسگی مانند کم‌خوابی، اضطراب، روحیه پایین و خستگی کمک کند. ضمن اینکه می‌تواند از افزایش وزن و بیماری‌ها و شرایط دیگر هم محافظت کند. خواب منظم و ترک الکل و سیگار هم در بهبود علائم یائسگی نقش پررنگی دارند.

فواید یائسگی

شاید یائسگی فاقد هرگون مزیت و فایده‌ای به‌نظر برسد، اما این‌طور نیست. از مزایای آن باید به موارد زیر اشاره شود:

• از بین‌رفتن ریسک حاملگی
• رهایی از علائم قاعدگی
• از بین‌رفتن موهای زائد

بعد از یائسگی زنان دیگر نوسانات هورمونی و دغدغه‌های بخش‌های مختلف چرخه قاعدگی وجود نخواهند داشت. همین موضوع می‌تواند تعادل و آرامش زیادی در زندگی به‌وجود بیاورد.

رابطه جنسی و یائسگی

این تغییر تأثیر زیادی بر عملکرد جنسی زنان دارد.  یائسگی می‌تواند میل جنسی را کاهش بدهد و برانگیختگی جنسی را سخت‌تر کند. از اثرات دیگری که یائسه‌شدن بر زنان می‌گذارد باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• کاهش خاصیت ارتجاعی کانال واژن 
• خشکی واژن
• دردناک‌شدن مقاربت و نزدیکی جنسی

با ورود به یائسگی، زنان باید منتظر تغییراتی در زندگی جنسی‌شان باشند.

یائسگی مردانه

به یائسگی مردان آندوپوز (andropause) گویند. حالتی که در آن علائمی مشابه آنچه در زنان ایجاد می‌شود در مردان نیز به دلیل کاهش سطح هورمون مردانه یعنی تستوسترون ایجاد می‌شود.

با آگاهی از اینکه یائسگی چیست و چه علائم و عوارضی دارد، مدیریت این دوران ساده‌تر می‌شود. افزایشن از علل یائسگی اصلی است، اما دلایل دیگری مانند جراحی تخمدان هم به‌میان هستند و روی زمان یائسه‌شدن اثر می‌گذارند. برخی با هورمون‌درمانی در پی تعویق‌انداختن این دوران‌اند.

بااین‌حال، اثرگذاری تغییر سبک زندگی در پیشگیری از یائسگی از همه‌چیز مهم‌تر است. با ورزش‌کردن و زندگی سالم هم امکان عقب‌انداختن یائسگی وجود دارد و هم سلامت استخوان، مدیریت افسردگی، حفظ سلامت قلب و اعضای دیگر بدن مقدور می‌شود. کنترل علائم یائسگی مانند خشکی واژن هم با رعایت سبک صحیح زندگی امکان‌پذیرتر است. با بهره‌مندی از الگوهای زندگی سالم، کیفیت زندگی و سلامت روان در دوران پیش یائسگی، یائسگی و پس‌یائسگی حفظ می‌شود. 

سوالات متداول
آیا یائسگی باعث چاقی می‌شود؟

افزایش وزن در دوران یائسگی معمول است. این مسئله می‌تواند به دلیل ترکیبی از تغییر هورمون‌ها، افزایش سن، سبک زندگی و ژنتیک باشد. به‌دست آوردن چربی اضافی بدن، به ویژه در ناحیه کمر، خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی و دیابت را افزایش می‌دهد.

یائسگی در افرادی که رحم خود را برداشته‌اند هم رخ می‌دهد؟

 مطالعات نشان داده است که زنانی که هیسترکتومی انجام داده‌اند، معمولاً زودتر از زنانی که هنوز رحم خود را دارند، وارد یائسگی می‌شوند. این موضوع حتی در صورت حفظ تخمدان‌ها وجود دارد.

آیا می‌توان یائسگی را به تعویق انداخت؟

امکان گریختن از دوران یائسگی نیست اما با اموری مانند ورزش‌کردن، رعایت رژیم غذایی مناسب و پرهیز از مصرف دخانیات و الکل، این روند کمی دیرتر اتفاق می‌افتد.

احتمال بارداری بعد از یائسگی وجود دارد؟

یائسگی و بارداری امکان‌پذیر نیست. در دوران یائسه‌شدن سطح هورمون دیگر برای تخمک گذاری و بارداری طبیعی مناسب نیست و دیگر نیازی به کنترل بارداری نیست. با این حال، هنوز احتمال بارداری از طریق لقاح آزمایشگاهی (IVF) وجود دارد.

یائسگی به خاطر تنبلی تخمدان زودتر اتفاق میافتد؟

زنان مبتلا به PCOS یا تنبلی تخمدان حدود دو سال دیرتر از زنان بدون سندرم تخمدان پلی کیستیک به یائسگی می‌رسند. 

واژن در دوران یائسگی دچار چه تغییراتی می شود؟

پس از یائسگی، زمانی که سطح استروژن پایین است، پوشش واژن نازک‌تر است و چین‌های کمتری دارد که باعث می‌شود انعطاف‌پذیری کمتری داشته باشد. ضمن اینکه بافت‌های خشک و شکننده واژن و ناحیه تناسلی مستعد آسیب، پارگی و خونریزی در حین مقاربت می‌شوند.

آیا یائسگی باعث سرطان سینه می‌شود؟

یائسگی باعث سرطان نمی‌شود، اما خطر ابتلا به سرطان با افزایش سن زنان افزایش می‌یابد. زنی که بعد از ۵۵سالگی یائسگی را تجربه می‌کند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان‌های تخمدان، سینه و رحم قرار می‌گیرد.

منابع:

summahealth.org

mayoclinic

healthline

womenshealth

webmd

healthline