یائسگی چیست و چقدر طول می‌کشد؟ بررسی دوره‌های مختلف

اگر خانمی 12 ماه را بدون قاعدگی بگذراند، یعنی دچار یائسگی شده است. این مرحله، بخشی طبیعی از روند افزایش سن و پایان سال‌های باروری است. معمولا یائسگی در سن ۵۱ سالگی اتفاق می‌افتد. زمان منتهی به یائسگی را پیش‌یائسگی می‌گویند. با افزایش سن و با شناخت اینکه یائسگی چیست، از دغدغه‌ها و نگرانی‌های زنان کم می‌شود و می‌توانند با تغییر سبک زندگی در فرایندی سالم و مطلوب قرار بگیرند. در این مقاله از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، همه چیز را درباره یائسگی زنان، بررسی می‌کنیم.

از علت یائسگی، روند تشخیص، درمان و موارد دیگر تا یائسگی در مردان را برایتان خواهیم گفت. با شناخت علت یائسگی، هورمون‌درمانی و آگاهی از عوارض یائسگی مانند گرگرفتگی و تغییرات چرخه قاعدگی، امکان حفظ سلامت قلب، سلامت استخوان و مدیریت اضطراب، افسردگی و کنترل سلامت روان در خانم‌ها، میسر می‌شود.

مطالعه این مطلب،به حدود ۷ دقیقه زمان نیاز دارد.

اگر سوالی دارید، در پایان این مقاله بپرسید تا پزشک در رسیدن به پاسخ به شما کمک کند.

یائسگی چیست؟

یائسگی یا پساقاعدگی (Menopause)، یک مسئله فیزیولوژیک است که در زندگی همه‌ زنان به صورت طبیعی رخ می‌دهد. با افزایش سن در خانم‌ها تخمدان‌ها هورمون کمتری (مخصوصا استروژن) ساخته و ترشح می‌کنند. بنابراین، به تدریج قاعدگی‌های فرد نامنظم می‌شود و پس از مدتی به طور کامل متوقف خواهد شد؛ در این شرایط فرد یائسه شده است.

بنا به تعریف سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) ،

یائسه‌شدن تغییری طبیعی در زندگی یک زن با قطع قاعدگی است. هر زن زمانی به یائسگی می‌رسد که ۱۲ ماه متوالی پریود نشده باشد.

این فرایند به طور طبیعی در زنان بین سنین 45 تا 55 سال اتفاق می‌افتد، اما می‌تواند زودتر یا دیرتر نیز رخ دهد.

یائسگی از چه سنی شروع می‌شود و چقدر طول می‌کشد؟

شاید بپرسید که سن یائسگی کی فرامی‌رسد؟ اغلب زنان در سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی یائسه می‌شوند. البته سن یائسگی ارتباط دقیقی با مسئله وراثت دارد. نکته مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که بعضی از افراد زودتر از موعد وارد دوران پساقاعدگی می‌شوند. این موضوع می‌تواند علت‌های ژنتیکی داشته باشد یا بخاطر عوامل محیطی مانند جراحی یا شیمی درمانی رخ دهد. در برخی موارد، دکتر زنان با تجویز داروهای هورمونی، باعث از سرگرفتن قاعدگی می‌شوند، اما گاهی هم امکان پیشگیری از یائسگی وجود ندارد و ممکن است فرد در سن کمتر از ۴۰ سال هم یائسه شود. ضمنا، این مرحله برای بقیه عمر زن ادامه دارد.

چرا یائسگی زودرس اتفاق می‌افتد؟

یائسگی زودرس (Premature Menopause)، به وضعیتی اشاره دارد که یائسگی قبل از سن 40 سالگی رخ می‌دهد. این وضعیت نادر است و می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله عوامل ژنتیکی، بیماری‌های خودایمنی، یا درمان‌های پزشکی خاص ایجاد شود. یائسگی زودرس، می‌تواند باعث پوکی استخوان و افسردگی شود. از این رو، با دیدن علائم آن، باید هر چه زودتر به دکتر زنان مراجعه کنید.

عقب انداختن سن یائسگی

بسیاری از پزشکان، توصیه می‌کنند که می‌توان سن یائسگی را با استفاده از هورمون‌تراپی و استفاده از برخی قرص‌های هورمونی تا حد امکان، به تعویق انداخت. بعضی از پزشکان، این کار را حتی تا ۶۰ سالگی انجام می‌دهند تا جایی که به یکباره روند قاعدگی در فرد متوقف شود. همه‌ این عملیات، به این منظور صورت می‌گیرد که بدن فرد مدت زمانی بیشتری از فواید هورمون ارزشمندی همچون استروژن بهره ببرد. البته هورمون‌درمانی برای افرادی که مصرف‌کننده سیگار و الکل هستند و یا افرادی که مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت، ام اس، فشارخون بالا و بیماری‌هایی از این دست هستند، اصلا توصیه نمی‌شود.

یائسگی در زنان چه علائمی دارد؟

علائم یائسگی در زنان می‌تواند بسیار متنوع و گسترده باشد و شدت آن‌ها نیز از فردی به فرد دیگر متفاوت است. به هر حال،در ماه‌ها یا سال‌های منتهی به یائسه‌شدن، ممکن است این علائم یائسگی و نشانه‌ها را تجربه شوند:

• پریودهای نامنظم
• خشکی واژن
• گرگرفتگی
• لرز
• عرق شبانه
• مشکلات خواب
• تغییرات خلق‌وخو
• افزایش وزن و کاهش متابولیسم
• عرق سرد
• کم‌پشتی مو و خشکی پوست

علائم برای هر زن متفاوت است. شل شدن واژن هم در این سنین بعید نیست. دوره‌های پریود هم معمولاً در چرخه‌های کوتاه‌تری اتفاق می‌افتد.

اولین علامت یائسگی

بیشتر خانم‌ها ابتدا متوجه می‌شوند که تناوب پریود کمتر شده است، اما جریان شدیدتر و طولانی‌تر می‌شود. این حالت، بعضی اوقات در اواسط دهه ۴۰ رخ می‌دهد. دربرخی موارد، یائسه‌شدن به علت آسیب یا برداشتن تخمدان و جراحی‌های مربوط به آن در لگن ایجاد می‌شود. دیگر نشانه‌های اویله یائسگی عبارتند از:

• تغییر در شدت خونریزی
• پریودهای کمتر یا بیشتر از حد معمول
• گرگرفتگی (Hot Flashes)
• تعریق شبانه (Night Sweats)
• خشکی واژن (Vaginal Dryness)
• تغییرات خلق و خو
• مشکلات خواب (Insomnia)
• خستگی مزمن

اگر تغییرات نامنظم در دوره‌های قاعدگی یا هر یک از علائم اولیه یائسگی را تجربه می‌کنید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. پزشک می‌تواند با بررسی علائم و آزمایشات لازم، مرحله پری‌منوپوز یا یائسگی را تشخیص دهد و راهنمایی‌های لازم را ارائه دهد.

علت یائسگی چیست؟

یائسگی یک روند طبیعی است که با افزایش سن تخمدان‌ها ایجاد می‌شود؛ در این دوره، تخمدان‌ها هورمون‌های تولید مثل کمتری تولید می‌کنند. هنگام یائسه‌شدن سطوح پایین‌تری از برخی هورمون‌ها در بدن تولید می‌شود؛ از جمله:

• استروژن
• پروژسترون
• تستوسترون
• هورمون محرک فولیکول (FSH)
• هورمون لوتئین‌ساز (LH)

یکی از بارزترین تغییرات، از دست‌رفتن فولیکول‌های فعال تخمدان است. فولیکول‌های تخمدان ساختاری هستند که تخم‌ها را از دیواره تخمدان تولید و آزاد می‌کنند و باعث قاعدگی و باروری می‌شوند. دلایل عمده یائسه‌شدن ناشی از موارد زیر است:

• اووفورکتومی دو طرفه، یا برداشتن تخمدان با جراحی
• فرسایش تخمدان، یا از بین بردن عملکرد تخمدان، که ممکن است توسط هورمون‌درمانی، جراحی یا رادیوتراپی در زنان مبتلا به تومورهای گیرنده مثبت استروژن انجام شود.

آسیب‌های لگنی، به شدت به تخمدان‌ها آسیب می‌زند و موجبات یائسه‌شدن را فراهم می‌کند.

یائسگی چند مرحله دارد؟

یائسگی به سه مرحله تقسیم می‌شود؛ پری‌منوپوز (Perimenopause)، یائسگی (Menopause) و پس از یائسگی (Postmenopause). هر یک از این مراحل ویژگی‌ها و علائم خاص خود را دارند. در ادامه، هر کدام از مراحل را بررسی خواهیم کرد:

پری‌منوپوز (Perimenopause)

این دوره، معمولاً در اواخر دهه 30 یا اوایل دهه 40 آغاز می‌شود، اما می‌تواند در برخی زنان زودتر یا دیرتر نیز شروع شود. پری‌منیوز، کاهش تدریجی تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون توسط تخمدان‌ها ایجاد می‌شود. در اثر این مرحله می‌تواند بین 4 تا 10 سال طول بکشد. علائم پیش قاعدگی، عبارتند از:

• افزایش وزن 
• خشکی پوست
• آکنه‌های پوستی 
• بی‌خوابی 

قرارگرفتن در این دوران، یکی از دلایل و عوارض ارضانشدن جنسی زنان هم به‌شمار می‌رود.

یائسگی (Menopause)

همانطور که گفتیم، یائسگی به طور رسمی زمانی تشخیص داده می‌شود که یک زن به مدت 12 ماه متوالی پریود نشود. در این دوره، تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون به طور کامل، متوقف می‌شود.

پس یائسگی (Postmenopause)

پس از یائسگی، بعد از 12 ماه بدون قاعدگی شروع می‌شود. این مرحله برای بقیه عمر زن ادامه دارد. توجه داشته باشید که در این دوره، سطح استروژن به طور دائمی پایین است.

توجه! انتقال از دوران پیش از یائسگی به یائسگی به پس از یائسگی، معمولاً ۷ سال یا بیشتر طول می‌کشد.

یائسگی چطور تشخیص داده می‌شود؟

پزشک برای تشخیص ورود زن به دوران یائسگی یک آزمایش خون تجویز می‌کند که سطح برخی از هورمون‌ها را در خون اندازه‌گیری کند؛ این هورمون‌ها معمولاً FSH و نوعی استروژن به نام استرادیول هستند. به طور مداوم افزایش سطح FSH خون از ۳۰ میلی‌لیتر یا بالاتر، همراه با قطع قاعدگی برای یک سال متوالی، معمولاً تأیید یائسگی است. آزمایش‌ بزاق و ادرار بدون نسخه (OTC) نیز در دسترس هستند، اما غیرقابل اعتماد و پرهزینه هستند. آزمایش خون اضافی که معمولاً برای تأیید یائسگی استفاده می‌شود شامل موارد زیر است:

• آزمایش عملکرد تیروئید
• مشخصات چربی خون
• آزمایش عملکرد کبد
• آزمایش عملکرد کلیه
• تستوسترون، پروژسترون، پرولاکتین، استرادیول

در دوران یائسگی، سطح FSH و استروژن روزانه دچار نوسان می‌شود، بنابراین بیشتر پزشکان این وضعیت را براساس علائم، سابقه پزشکی و اطلاعات قاعدگی تشخیص می‌دهند. توصیه می‌کنیم که اگر علائم یائسگی را در خود می‌بینید، هر چه سریع‌تر به یکی از متخصصین زنان شهرتان، مراجعه کنید. مثلا اگر ساکن شهرهای جنوبی ایران هستید، نه تنها در شهر خودتان بلکه دکتر زنان بندرعباس هم گزینه خوبی برای مراجعه و پیگیری وضعیتتان است. 

آیا یائسگی عوارض دارد؟ 

یائسگی در زنان مختلف، به شکل‌های گوناگون بروز می‌کند و عوارض متنوعی دارد. بااین‌حال از عمده‌ترین عوارض آن باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• گرگرفتگی
• بی‌خوابی
• افسردگی
• پوکی استخوان
• مشکلات جنسی
• بی‌اختیاری ادراری
• رویش موهای زائد
• عوارض قلبی و عروقی

همه‌ اختلالات نام‌برده شده در سال‌های ابتدایی یائسگی آزاردهنده هستند و اندک اندک با گذشت زمان بدن فرد به این تغییرات عادت و خود را با شرایط جدید سازگار می‌کند. یائسگی و ریزش مو هم ارتباطاتی با هم دارند. عامل اصلی ریزش مو در دوران یائسگی معمولاً تغییرات هورمونی است. 

یائسگی چگونه درمان می‌شود؟

درمان یائسگی معمولاً بر کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی، تمرکز دارد. انتخاب درمان مناسب بستگی به شدت علائم، وضعیت سلامت عمومی و ترجیحات فردی دارد. گاهی افراد ترجیح می‌دهند که یک راست، سراغ هورمون تراپی بروند و گاهی، علاقه‌مند هستند که از راه‌های زمان‌برتری همچون درمان‌های خانگی، بهره بگیرند. در ادامه، هر کدام از این روش‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

هورمون درمانی یائسگی

با شروع یائسگی و علائم آن، بدن تولید استروژن را کاهش می‌دهد. هورمون تراپی روشی است که این استروژن از دست‌رفته را دوباره به بدن برمی‌گرداند تا علائمی چون گرگرفتگی یا احساس ناراحتی در واژن را تسکین دهد. در هورمون‌درمانی برای افرادی که رحم خود را خارج نکرده‌اند، معمولا پروژسترون هم به همراه استروژن وارد بدن آن‌ها می‌شود. این روش درمانی به دو روش صورت می‌گیرد که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم. 

• هورمون درمانی سیستمیک استروژن؛ در این روش دوز استروژن بالاتری وارد بدن بیمار می‌شود. هورمون‌ها از طریق قرص، برچسب‌های پوستی، حلقه، ژل، کرم یا اسپری وارد بدن بیمار می‌شوند.
• هورمون درمانی واژینال استروژن؛ در این روش دوز هورمون پایین‌تر است و به صورت مستقیم وارد واژن می‌شود. این روش بیشتر برای افرادی مورد استفاده قرار می‌گیرد که فقط به دنبال تسکین علائم واژینال و ادراری یائسگی هستند.

هورمون‌تراپی هم مانند سایر روش‌های درمان شیمیایی، خالی از عوارض نیست. ژنتیک، دوز مصرف و نوع هورمون‌تراپی مواردی هستند که باید به صورت منظم ارزیابی شوند تا بیمار دچار عوارض نشود. شما با مشورت دکتر زنان می‌توانید از این شیوه درمانی و دیگر موارد مربوط به یائسگی اطلاعات کامل به دست بیاورید. برای آشنایی با وظایف دکتر زنان و کمک‌هایی که این متخصص می تواند در زمینه یائسگی به شما بکند، پیشنهاد می‌کنیم مطلب تخصص زنان و زایمان چیست را در مجله سایت دکتردکتر مطالعه کنید. 

درمان‌های خانگی یائسگی 

روش‌های مختلفی برای کاهش علائم یائسگی جزئی تا متوسط ​​به طور طبیعی وجود دارد:

• خنک نگه‌داشتن بدن
• ورزش و کنترل وزن
• تلاش برای کنترل افسردگی
• توجه به مکمل رژیم غذایی
• تمرین تکنیک‌های آرامش مانند یوگا و تنفس عمیق

مراقبت از پوست و استفاده از ماسک‌ها و مرطوب‌کننده‌ها هم در این دوران مناسب است.

تغذیه مناسب دوره یائسگی 

رسیدگی به تغذیه در دوران یائسگی از اهمیت زیادی برخوردار است. توصیه‌های زیر درباره تغذیه در دوران مذکور کاربردی و مفیدند:

• نوشیدن آب کافی در طول روز
• پرهیز از مصرف کافئین و الکل
• مصرف تمام وعده‌های غذایی 
• مصرف میوه‌ها و سبزیجات فراوان
• کاهش مصرف قند و غذاهای آماده
• استفاده از مواد پروتئینی در رژیم غذایی
• مصرف غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین D

استفاده از فیتواستروژن‌ها (دانه‌های سویا و محصولات سویا، توفو، تمپه، دانه‌های کتان، دانه کنجد و لوبیا)، در رژیم غذایی هم نقش مهمی در تسکین علائم دارد. 

روش‌های موثر در کاهش علائم یائسگی

رایج‌ترین مکمل‌های طبیعی برای کاهش علائم یائسگی شامل موارد زیر هستند:

مکمل‌های طبیعی ممکن است به درمان علائم یائسگی کمک کنند، اما شواهد بیشتری در مورد ایمنی و اثربخشی آنها لازم است.

تغییر سبک زندگی در دوره یائسگی

در حال حاضر، شواهد کافی برای تأیید اینکه آیا ورزش برای درمان گرگرفتگی و تعریق شبانه موثر است یا خیر وجود ندارد. بااین‌حال، شواهدی وجود دارد که سایر مزایای ورزش منظم را تأیید می‌کند. این مزایا شامل موارد زیر است:

• بهبود انرژی و متابولیسم
• سلامت مفاصل و استخوان‌ها
• کاهش استرس و خواب بهتر 

ورزش منظم می‌تواند به کاهش علائم یائسگی مانند کم‌خوابی، اضطراب، روحیه پایین و خستگی کمک کند. ضمن اینکه می‌تواند از افزایش وزن و بیماری‌ها و شرایط دیگر هم محافظت کند. خواب منظم و ترک الکل و سیگار هم در بهبود علائم یائسگی نقش پررنگی دارند.

فواید دوره یائسگی

شاید یائسگی فاقد هرگون مزیت و فایده‌ای به‌نظر برسد، اما این‌طور نیست. از مزایای آن باید به موارد زیر اشاره شود:

• از بین‌رفتن ریسک حاملگی
• رهایی از علائم قاعدگی
• از بین‌رفتن موهای زائد

بعد از یائسگی زنان دیگر نوسانات هورمونی و دغدغه‌های بخش‌های مختلف چرخه قاعدگی وجود نخواهند داشت. همین موضوع می‌تواند تعادل و آرامش زیادی در زندگی به‌وجود بیاورد. 

یائسگی چه تاثیری در روابط جنسی دارد؟

این تغییر (یائسگی)، تأثیر زیادی بر عملکرد جنسی زنان دارد. یائسگی می‌تواند میل جنسی را کاهش بدهد و برانگیختگی جنسی را سخت‌تر کند. از اثرات دیگری که یائسه‌شدن بر زنان می‌گذارد، باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• کاهش خاصیت ارتجاعی کانال واژن 
• خشکی واژن
• دردناک‌شدن مقاربت و نزدیکی جنسی

با ورود به دروه یائسگی، زنان باید منتظر تغییراتی در زندگی جنسی‌شان باشند.

یائسگی مردان

به یائسگی مردان آندوپوز (andropause) گویند. حالتی که در آن علائمی مشابه آنچه در زنان ایجاد می‌شود در مردان نیز به دلیل کاهش سطح هورمون مردانه یعنی تستوسترون ایجاد می‌شود. با آگاهی از اینکه یائسگی چیست و چه علائم و عوارضی دارد، مدیریت این دوران ساده‌تر می‌شود. افزایشن از علل یائسگی اصلی است، اما دلایل دیگری مانند جراحی تخمدان هم به‌میان هستند و روی زمان یائسه‌شدن اثر می‌گذارند. برخی با هورمون‌درمانی در پی تعویق‌انداختن این دوران‌اند. بااین‌حال، اثرگذاری تغییر سبک زندگی در پیشگیری از یائسگی از همه‌چیز مهم‌تر است. با ورزش‌کردن و زندگی سالم هم امکان عقب‌انداختن یائسگی وجود دارد و هم سلامت استخوان، مدیریت افسردگی، حفظ سلامت قلب و اعضای دیگر بدن مقدور می‌شود. کنترل علائم یائسگی مانند خشکی واژن هم با رعایت سبک صحیح زندگی امکان‌پذیرتر است. با بهره‌مندی از الگوهای زندگی سالم، کیفیت زندگی و سلامت روان در دوران پیش یائسگی، یائسگی و پس‌یائسگی حفظ می‌شود. 

چه زمانی باید برای کنترل یائسگی به پزشک مراجعه کرد؟

توصیه می‌کنیم که از همان روزهای اولی که نشانه‌های یائسگی را در خود می‌بینید، به دکتر زنان مراجعه کنید و تحت نظر باشید. پزشک متخصص، با توصیه‌هایی در رابطه با تغییر سبک زندگی، مصرف دارو و مکمل‌های مخصوص و ثبت و پیگیری روند تغییرات بدن شما، کمک می‌کند که در نهایت سلامت، وارد این دوره از زندگی خود شوید. به همین‌ترتیب، شما بهترین جواب را در برابر این سوال که یائسگی چیست و علت یائسگی چیست را از پزشک، دریافت می‌کنید. در عین حال، سلامت روان، سلامت قلب و کیفیت زندگی شما، حفظ خواهد شد.
در انتها به شما توصیه می‌کنیم که اگر خانم هستید یا آقا، اگر دچار یائسگی شده‌اید، حتما از دکتردکتر، نوبت پزشک بگیرید و حضوری یا غیرحضوری، با دکتر مشاوره کنید.

منابع:

summahealth.org

سوالات متداول یائسگی