اسهال چیست، چه دلایل، علائم و درمانی دارد؟
ابتلا به اسهال به معنای داشتن مدفوع شل و آبکی در حین اجابت مزاج است. این وضعیت در کودکان و بزرگسالان شایع است و معمولاً در عرض چند روز خود به خود از بین می‌رود. در صورت بهبودنیافتن نشانه‌های اسهال یا بروز علائم دیگر مانند تب و مدفوع، نیاز به درمان اسهال پیش می‌آید. عفونت، جراحی‌های مختلف در بدن و مسمومیت غذایی می‌توانند علت اسهال باشند. گاهی اوقات هم پای بیماری‌های التهابی روده یا مصرف خوراکی‌هایی به میان است که با دستگاه گوارش در هماهنگی نیستند. علائم اسهال مانند تب، تهوع و استفراغ یا درد شکم را جدی بگیرید. برای درمان اسهال از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. باید دید که علت آن عفونت باکتریایی، عفونت ویروسی یا مسمومیت غذایی است. داروهای ضداسهال و آنتی‌بیوتیک‌ها در رفع این مشکل به کمک شما می‌آیند. اگر اسهال و استفراغ توأماً رخ داده‌اند، احتمال مسمومیت زیاد است.
در این مقاله از انواع اسهال، علائم آن و روش‌های تشخیص اسهال مانند معاینه فیزیکی یا معاینات آزمایشگاهی می‌گوییم. یادتان باشد که با رعایت بهداشت و شستشوی منظم دست‌ها می‌توانید از بیماری‌های مختلف مانند اسهال جلوگیری کنید. پخت کامل غذا و اجتناب از مصرف غذاهای فاسد یا آلوده هم از روش‌های پیشگیری از اسهال هستند. مطالعه این مقاله به ۴ دقیقه زمان نیاز دارد.
در پایان، اگر پرسشی درباره علائم اسهال یا موضوعات مربوط به آن داشتید، از ما بپرسید. پزشک به شما پاسخ خواهد داد.
اسهال چیست؟
اسهال به معنای داشتن مدفوع شل یا آبکی است. اسهال معمولاً خفیف است (فقط چندبار دست‌شویی در روز) و در عرض چند روز برطرف می‌شود. بااینحال، گاهی اسهال نشانه نوعی بیماری جدی است و باعث از دست‌دادن بیش از حد مایعات (کم آبی) بدن می‌شود. اگر اسهال تداوم داشته باشد، از دریافت مواد مغذی کافی در بدن جلوگیری می‌کند.
کارشناسان در سازمان بهداشت جهانی (who) می‌گویند: بخش قابل توجهی از بیماری‌های اسهالی از راه مصرف آب آشامیدنی سالم و رعایت بهداشت کافی قابل پیشگیری هستند.
یادتان باشد که اسهال یکی از دلایل اصلی سوء تغذیه در کودکان زیر ۵ سال است. بنابراین، باید علائم آن را جدی بگیرید و در صورت شدیدبودن به درمان جدی فکر کنید. برای مثال اسهال چرب از مواردی است که در آن چربی زیادی وجود دارد و نشان می‌دهد که بدن مواد دریافتی را جذب نمی‌کند. با مراجعه به پزشک، امکان درمان این وضعیت راحت خواهد بود.
انواع اسهال چیست؟
این بیماری را به انواع مختلفی تقسیم می‌کنند. ملاک دسته‌بندی انواع اسهال، وضعیت‌ها و مدت زمانی است که هریک از انواع آن طول می‌کشد.
اسهال حاد
این حالت با مدفوعی شل و آبکی همراه است که به مدت ۱ تا ۲ روز طول می‌کشد. اسهال حاد شایع‌ترین نوع است و معمولاً بدون نیاز به درمان از بین می‌رود.
اسهال مداوم
اسهال مداوم حدود ۲ تا ۴ هفته طول می‌کشد. چنین وضعیتی بسیار آزاردهنده است و می‌تواند عواقب خطرناکی برای بدن به همراه بیاورد. در ساهال مداوم بدن ویتامین‌های خود را از دست می‌دهد.
اسهال مزمن
اسهال مزمن بیش از ۴ هفته طول می‌کشد و به دوره‌ای طولانی برای درمان‌شدن آن نیاز است. اگر اسهال این‌قدر طولانی شود، باید حتماً مشکل را به‌طور جدی پیگیری کنید و نزد پزشک متخصص بروید.
علائم اسهال چیست؟
علامت اصلی اسهال، مدفوع شل یا آبکی است. سایر علائم رایج عبارتند از:
- نفخ یا گرفتگی شکم
- نیاز شدید و فوری به دفع
- حالت تهوع (ناراحتی معده)
این علائم معمولاً نیازی به مراجعه به پزشک ندارند، به خصوص اگر فقط چند روز طول بکشند. اسهال آبکی زردرنگ یا اسهال سبز باید زیر نظرگرفته شوند. در صورت تداوم بروز علائم دیگر، مراجعه به پزشک ضروری است. علائم و نشانه‌های اسهال شدید هم عبارتند از:
- تب
- درد شدید
- استفراغ
- خون یا مخاط در مدفوع
- کاهش وزن
کم‌شدن وزن می‌تواند نشانه جذب‌نشدن مواد مغذی در بدن باشد. دقت کنید که بروز اسهال ناگهانی در کودک و بزرگسال خطرناک است.
اسهال در کودکان و نوزادان چگونه است؟
اگر فرزندتان اسهال شدید دارد با تخصص اطفال تماس بگیرید. درمان اسهال در کودکان با درمان بزرگسالان متفاوت است. شاید مصرف داروهای بدون نسخه برای آنها خطرناک باشد. کودکان نسبت به بزرگسالان بیشتر در معرض خطر کم آب‌شدن بدن هستند. پزشکان به شما کمک می‌کنند تا بهترین راه را برای هیدراته نگه‌داشتن (آب‌رسانی به بدن) آنها انتخاب کنید. از روش‌های آب‌رسانی به بدن کودکان و نوزادان باید به این موارد اشاره کنیم:
- شیر مادر
- شیر خشک
- نوشیدنی‌های الکترولیتی برای کودکان بزرگ‌تر (در صورت تجویز پزشک)
همیشه قبل از دادن مایع جدید یا استفاده از هر نوع درمانی برای کودک، با پزشک مشورت کنید. به کلیشه‌ها توجه نکنید؛ مثلاً چیزی با عنوان اسهال دندان‌درآوردن وجود ندارد. اگر می‌بینید که بچه دچار چنین مشکلی است، به پزشک مراجعه کنید.
اسهال در بارداری و شیردهی چگونه است؟
اسهال در دوران بارداری و شیردهی هم بسیار ناخوشایند است. برای رفع این مشکل حتماً آب فراوان بنوشید و از مصرف نوشابه و قهوه خودداری کنید. در دوران بارداری و شیردهی، حفظ سلامت بدن اهمیت زیادی دارد. اسهال وضعیتی است که می‌تواند به‌راحتی عوارض ناخوشایند و حتی خطر مرگ را به‌همراه بیاورد. تغییرات هورمونی یا برخی غذاها در این دوران باعث بروز اسهال می‌شوند.
این را هم فراموش نکنید که ابتلای مادر به اسهال باعث انتقال آن به کودک در حال شیرخوردن نمی‌شود. بااینحال، وضعیت جسمانی نامناسب مادر روی شیرش اثر می‌گذارد و برای اینکه به حالت طبیعی بازگردد، بهتر است که سریع فکری به حال اسهال خود کند.
علت اسهال چیست؟
عامل اصلی اسهال ویروسی است که روده را آلوده می‌کند (گاستروانتریت). برخی آن را آنفولانزای معده می‌نامند. دلایل متنوع دیگری هم در این زمینه نقش دارند. با شناسایی علت اسهال ناگهانی یا موارد دیگر، از عوارض ناخوشایند و جدی آن جلوگیری کنید.
عفونت‌ها
پاتوژن‌ها (ویروس‌ها، باکتری‌ها و انگل‌ها) می‌توانند عامل عفونت‌های اسهالی باشند. شایع‌ترین علت اسهال در بزرگسالان نوروویروس (Norovirus) است که باعث گاستروانتریت (Gastroenteritis) می‌شود. روتاویروس (Rotaviruses) شایع‌ترین علت اسهال حاد در کودکان است.
مسمومیت غذایی
مصرف مواد غذایی مسموم یا آلوده منجر به شل‌شدن مدفوع می‌شود. ورود این مواد به روده‌ها باعث انتقال باکتری‌های بیماری‌زایی می‌شود که عامل اسهال زرد و … هستند.
داروها
اسهال عارضه جانبی رایج مصرف برخی داروها است. به عنوان مثال، آنتی‌بیوتیک‌ها باکتری‌های مضر و بیماری‌زا را از بین می‌برند، اما گاهی باعث از بین‌رفتن باکتری‌های مفید هم می‌شوند. در برخی موارد، فقدان باکتری خوب منجر به اسهال می‌شود. اسهال از عوارض جانبی و رایج مصرف آنتی‌اسیدها با منیزیم و برخی داروهای سرطان هم به‌شمار می‌رود. استفاده بیش از حد از ملین‌ها هم می‌تواند باعث بروز این وضعیت شود.
غذاهای مختل‌کننده گوارش
مبتلایان به عدم تحمل لاکتوز هم به دلیل مشکلات هضم قند موجود در لبنیات یا همان لاکتوز دچار اسهال می‌شوند. برخی افراد در هضم فروکتوز، یعنی قند موجود در عسل و برخی میوه‌های شیرین هم مشکل دارند. مبتلایان به بیماری سلیاک هم نمی‌توانند گلوتن یا همان پروتئین گندم را هضم کنند. این مشکل روی دستگاه گوارش و دفع آنها هم اثر منفی می‌گذارد.
بیماری‌های روده
بیماری کرون، کولیت اولسراتیو (Ulcerative colitis) و سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) هم می‌توانند باعث اسهال شوند. استرس و اضطراب علائم این مشکلات را بدتر می‌کنند.
تشخیص اسهال چگونه است؟
تشخیص اسهال به روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد. در بیشتر موارد، اسهال نیازی به تشخیص یا درمان خاص ندارد، اما در موارد شدیدتر، پزشکان اقدامات مختلفی را انجام می‌دهند.
- بررسی سوابق پزشکی: پزشکان ابتدا سوابق سلامت بیمار، سفرهای اخیر او و تماس با بیماران دیگر را بررسی می‌کنند.
- آزمایش خون: با انجام آزمایش خون، می‌توان به بررسی عفونت‌ها و برخی بیماری‌های مرتبط با اسهال پرداخت. این آزمایش به تشخیص وجود عفونت‌های سیستمیک و سایر اختلالات کمک می‌کند.
- آزمایش مدفوع: برای بررسی خون در مدفوع و کشت آن به منظور شناسایی عفونت‌های باکتریایی و انگل‌ها از آزمایش مدفوع استفاده می‌شود. این آزمایش می‌تواند به شناسایی عوامل عفونی که باعث اسهال شده‌اند، کمک کند.
- آزمایش تنفس هیدروژن: این آزمایش برای بررسی عدم تحمل لاکتوز یا فروکتوز و رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده مورد استفاده قرار می‌گیرد. نتایج این آزمایش می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات جذب و هضم برخی قندها باشد.
- آندوسکوپی: آندوسکوپی برای بررسی دستگاه گوارش فوقانی و تحتانی استفاده می‌شود. با این روش، مواردی مانند زخم‌ها و تومورها شناسایی می‌شوند. وجود چنین اختلالاتی در روده می‌تواند با بروز اسهال همراه باشد.
هر یک از این روش‌های تشخیصی به پزشکان کمک می‌کند تا علت دقیق اسهال را شناسایی کرده و درمان مناسب را تجویز کنند.
درمان اسهال چیست؟
اسهال معمولاً بی‌درمان بهبود پیدا می‌کند. داروهای بدون نسخه (OTC) برای آن، مانند بیسموت ساب‌سالیسیلات (Bismuth subsalicylate) هم وضعیت را درمان می‌کنند. اگر اسهال شدید باشد یا درمان‌های خانگی کافی نباشند، باید حتماً به پزشک مراجعه کنید.
آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدانگل
این داروها میکروب‌های عامل عفونت را از بین می‌برند. برای مصرف داروهای آنتی‌بیوتیکی باید حتماً به توصیه‌های پزشک دقت و روند مصرف مشخصی را پیگیری کنید.
پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفید را برای مبارزه با اسهال وارد روده می‌کنند. پیش از مصرف این‌ها باید با پزشک مشورت کنید. دکتر فهرستی از پروبیوتیک‌های مناسب را در اختیارتان می‌گذارد. در انتخاب هر ماده غذایی جدید به آلرژی غذایی و حساسیت‌های محتمل دقت کنید.
مصرف آب و مایعات
مصرف مقدار زیادی آب و سایر مایعات هم می‌تواند به رفع اسهال کمک کند. مایعاتی مانند آب‌میوه‌های رقیق و بدون پالپ، آب گوشت، نوشیدنی‌های ورزشی و نوشابه‌های بدون کافئین مفید خواهد بود. این نوشیدنی‌ها جایگزین آب و الکترولیت‌های از دست رفته‌ای می‌شوند که در اثر اسهال از بدن خارج شده‌اند. الکترولیت‌ها موادی هستند که به فرآیندهای مهمی مانند حفظ تعادل مایعات در بدن کمک می‌کنند.
غذاهای مفید برای اسهال
برای سفت کردن مدفوع و کاهش اسهال، مصرف برخی غذاهای کم‌فیبر و خودداری از بعضی نوشیدنی‌ها و مواد غذایی توصیه می‌شود.
غذاهای مفید برای سفت کردن مدفوع
- موز: به دلیل داشتن پکتین که آب اضافی در روده‌ها را جذب می‌کند، کمک به سفت کردن مدفوع می‌کند.
- سیب: به‌ویژه سیب‌های پخته‌شده که کم‌فیبرتر هستند.
- نان تست: نان سفید به دلیل کم‌فیبر بودن می‌تواند مدفوع را سفت‌تر کند.
- سیب‌زمینی: بدون پوست مصرف شود تا فیبر آن کاهش یابد.
- رشته فرنگی: ماکارونی‌های ساده بدون سس‌های چرب و سنگین.
- گوشت گاو بدون چربی، ماهی و مرغ یا بوقلمون: این پروتئین‌ها به سفت کردن مدفوع کمک می‌کنند.
نوشیدنی‌ها و مواد غذایی مضر برای اسهال
- کافئین و الکل: کافئین اثر ملین خفیفی دارد که می‌تواند اسهال را بدتر کند. الکل نیز می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن شود.
- قهوه، نوشابه، چای غلیظ/چای سبز و شکلات: این نوشیدنی‌ها و مواد غذایی حاوی کافئین هستند و بهتر است از آنها پرهیز شود.
نکته: تا زمانی که اسهال برطرف شود، بهتر است لبنیات مصرف نشود، زیرا لاکتوز موجود در لبنیات می‌تواند اسهال را تشدید کند. توجه به این نکات و مصرف غذاهای مناسب می‌تواند به بهبود وضعیت اسهال و سفت کردن مدفوع کمک کند.
عوارض اسهال چیست؟
کم آبی بدن یکی از بزرگ‌ترین عوارض اسهال است. این امر به ویژه در میان افراد آسیب‌پذیر خطرناک‌تر می‌شود. منظور از چنین افرادی چیست؟
- نوزادان
- افراد بالای ۶۵ سال
- افرادی با سیستم ایمنی ضعیف
بدون درمان، کم آبی بدن می‌تواند منجر به نارسایی کلیه، سکته مغزی، حمله قلبی یا حتی مرگ شود. اسهال با سوزش و علائم مشابه، اوضاع بسیار ناخوشایندی برای هر فرد ایجاد می‌کند. درمان سریع این وضعیت ضروری است.
اسهال طولانی‌مدت چیست؟
اسهال مزمن یا طولانی‌مدت دست‌کم ۴ هفته ادامه دارد. در طول این مدت هم روزانه، فرد مبتلا حدود ۳ دفعه یا بیشتر به دست‌شویی می‌رود. علل احتمالی مختلفی برای اسهال مزمن وجود دارد. در روند درمان، رفع علت داشتن اسهال به مدت طولانی (در صورت امکان) بسیار مهم است. سفت‌کردن مدفوع شل و مقابله با هر گونه عوارض بیماری هم از دلایل دیگر درمان اسهال طولانی مدت هستند.
پیشگیری از اسهال چگونه است؟
همیشه امکان پیشگیری از اسهال وجود ندارد. گاهی‌اوقات، مصرف برخی داروها باعث بروز آن می‌شوند. شاید هم به عنوان عارضه‌ای جانبی از یک بیماری دیگر رخ بدهد. بااینحال، روش‌های زیر در جلوگیری از ابتلا به این وضعیت مفیدند.
| بهداشت را رعایت کنید | پس از استفاده از حمام یا تهیه و خوردن غذا، دستان خود را با آب و صابون بشویید. گزینه دیگر استفاده از ضدعفونی‌کننده دست است. |
| واکسینه شوید | واکسن روتاویروس از ابتلا به روتاویروس از علل شایع اسهال، جلوگیری می‌کند. واکسن کرونا هم از پیشگیری به این بیماری و بروز عوارضی مانند اسهال کرونا جلوگیری می‌کند. |
| غذا را به درستی نگهداری کنید | غذا را در دمای مناسب نگهداری کنید و آن را بپزید تا زمانی که به دمای توصیه شده برسد. |
| هنگام سفر مراقب خوراکی باشید | هنگام سفر آب تصفیه نشده ننوشید. از آب لوله کشی، تکه‌های یخ کثیف و غیرمطمئن یا مسواک‌زدن با آب غیر لوله‌کشی خودداری کنید. از شیر یا آب میوه های غیر پاستوریزه دوری کنید. |
از مصرف گوشت‌های خام یا نیم‌پز و میوه‌ها و سبزیجات خام در سفر خودداری کنید. البته میوه‌ها و سبزیجات معمولاً گزینه‌های سالمی هستند، ممکن است که پوستشان حاوی آلاینده‌های بیماری‌زا باشد.
برای درمان اسهال به چه دکتری مراجعه کنیم؟
معمولاً بیشتر افراد برای درمان اسهال خفیف به دکتر عمومی مراجعه می‌کنند. در صورت شدیدشدن عوارض و ابتلا به اسهال خونی یا شدید، نیاز به مراجعه به دکتر داخلی یا حتی متخصص گوارش وجود دارد. پزشکان با شناسایی علائم اسهال می‌توانند مشکل را رفع و عوارض را از بین ببرند. آنها توصیه‌هایی برای جبران مایعات و الکترولیت از دست‌رفته بدن دارند و تغذیه سالم را به بیماران پیشنهاد می‌کنند.
در بسیاری از موارد، با رعایت رژیم غذایی مناسب و حفظ بهداشت، از ابتلا به اسهال آبکی یا مشکلات مشابه دور می‌مانید. یادتان نرود که عوارض درمان نکردن اسهال هم بسیار جدی است. بعد از کشف علت اسهال سیاه یا معمولی، مراقب خود باشید و درمان را برای رفع نفخ شکم و سایر علائم اسهال پیگیری کنید. ابتلا به اسهال مکرر یا مشکلات دیگر این وضعیت با مراجعه به پزشکان خبره مقدور خواهد شد. مراجعه به سامانه دکتردکتر یکی از بهترین روش‌ها برای شناسایی بهترین پزشکان و دریافت نوبت اینترنتی است.
سوالات متداول
- اسهال چه زمانی و بعد از چند روز خطرناک است؟ اگر اسهال بیشتر از ۲ روز طول بکشد، نیاز به پیگیری جدی و درمان نزد پزشک به‌وجود می‌آید.
- در صورت داشتن چه علائمی از اسهال باید به سرعت به اورژانس مراجعه کنیم؟ اگر اسهال بیش از دو روز طول بکشد یا خون و چرک در مدفوع باشد، باید سریع به اورژانس مراجعه کنید. درد شدید شکم و مدفوع سیاه در کنار تب شدید هم از نشانه‌های جدی دیگر هستند. چنانچه بدن به‌طور غیرعادی کم‌آب شود هم سریعاً با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.
منابع:
- who
- niddk
- my.clevelandclinic
