سی‌تی اسکن چیست و چه کاربردهایی دارد؟ اگر قصد انجام سی‌تی اسکن را داریم باید چه آمادگی‌هایی داشته باشیم؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ خواهیم داد.
یکی از آزمایش‌های رایج پزشکی سی‌تی اسکن است که توسط پزشک برای بررسی دقیق وضعیت بیمار انجام می‌شود، در ادامه‌ی این مقاله درباره‌ی هر آنچه که لازم است درباره‌ی این آزمایش مهم بدانید صحبت خواهیم کرد.
سی‌تی اسکن چیست؟
سی‌تی اسکن (CT scan) که مخفف computerized tomography است مجموعه‌ای از عکس‌های اشعه ایکسی که از زوایای مختلف بدن گرفته شده با هم ترکیب شده و تصاویری مقطعی از استخوان‌ها، رگ‌های خونی و بافت‌های نرم داخل بدن می دهد
سی‌تی اسکن در مقایسه با عکس رادیولوژی اشعه ایکس ساده، جزئیات و اطلاعات بیش‌تر و دقیق‌تری را نشان می‌دهد.
سی‌تی اسکن، کاربردهای مختلفی دارد، ولی مشخصاً برای معاینه سریع افرادی با آسیب‌های داخلی ناشی از تصادفات رانندگی و یا حوادث شدید بسیار مناسب است. سی‌تی اسکن تقریباً قادر به تهیه تصاویر از همه نقاط بدن است و برای تشخیص بیماری یا آسیب و هم‌چنین برای برنامه ریزی بهتر برنامه درمان مانند داروی تجویزی، جراحی و یا پرتو درمانی احتمالی می‌توان از آن استفاده کرد.
سی‌تی اسکن چرا انجام می‌شود؟
سی تی اسکن برای تهیه تصاویری از نقاط زیر در بدن موثر است:
- بافت‌های نرم
- لگن
- رگ‌های خونی
- مغز
- شکم
- استخوان‌ها
پزشک برای کمک به انجام موارد زیر سی‌تی اسکن انجام می‌دهد:
- تشخیص اختلالات عضلانی و ماهیچه‌‌ای، مانند تومورهای استخوانی و شکستگی‌ها
- بررسی حجم استخوانی و وضعیت نخاع بیمار
- تشخیص محل دقیق تومور، اندازه و میزان درگیر بودن بافت‌های اطراف
- بررسی دقیق وضعیت مغز از نظر وجود تورم، خونریزی، تورم سرخرگ‌های مغزی و احتمال وجود تومور مغزی
- تشخیص محل دقیق عفونت و لخته خونی
- به عنوان راهنمای روش‌های درمانی مانند جراحی، نمونه برداری و پرتو درمانی
- تشخیص و بررسی وضعیت بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری قلبی، گره‌های ریوی و توده‌های کبدی، سرطان‌های پانکراس
- بررسی میزان اثربخشی برخی از درمان‌ها، مانند درمان سرطان
- تشخیص آسیب‌ها و خونریزی‌های داخلی مانند پارگی طحال، کلیه‌ها یا کبد
- تشخیص وجود تومور در شکم و یا هرگونه التهاب در نزدیکی اندام‌های داخلی
- ارائه اطلاعاتی دقیق در مورد جریان خون و دیگر مشکلات عروقی
- تشخیص بافت‌های غیر طبیعی
- ارائه اطلاعاتی مهم در مورد آسیب‌های وارده به دست، پا و دیگر ساختارهای استخوانی
- بررسی دقیق کوچکترین استخوان‌های بدن و بافت‌های اطراف آن
مقایسه سی‌تی اسکن و امآرآی
تفاوت‌های اصلی سی‌تی اسکن و امآرآی عبارتند از:
- در سی‌تی اسکن از اشعه‌‌ی ایکس استفاده می‌شود، در حالی‌که در ام آر آی از مغناطیس و امواج رادیویی استفاده می‌شود.
- برخلاف ام آر ای، سی‌تی اسکن قادر به تشخیص تاندون‌ها و رباط‌ها نیست
- برای بررسی وضعیت ستون فقرات و نخاع امآرآی بهتر است
- سی‌تی اسکن برای تشخیص سرطان، ذات الریه، خونریزی مغزی به خصوص بعد از حادثه مناسب‌تر است
- تومور مغزی در امآرآی بهتر دیده می‌شود
- در سی‌تی اسکن پارگی و آسیب اندام‌ها به سرعت نشان داده می‌شود. بنابراین در هنگام بروز حوادث به سرعت می‌توان از آن‌ها استفاده کرد
- استخوان و ستون فقرات شکسته به خوبی در سی‌تی اسکن قابل مشاهده هستند.
- سی‌تی اسکن تصاویر بهتری از ریه‌ها و اندام‌های موجود در حفره ریه به ما نشان می‌دهد.
خطرات سی‌تی اسکن
سی‌تی اسکن دارای خطرات و عوارضی نیست هست که به صورت خلاصه شامل موارد زیر است:
قرار گرفتن در معرض پرتوها
در جریان سی‌تی اسکن فرد به صورت جزئی در معرض پرتوهای یونیزه قرار خواهد گرفت. این حجم از پرتوها بیش‌تر از مقداری است که فرد در زمان یک رادیولوژی اشعه ایکس ساده دریافت می‌کند، چرا که تصاویر حاصل از سی‌تی اسکن بسیار دقیق‌تر و با جزئیات بیش‌تر هستند. مقادیر کم پرتوهای استفاده شده در سی‌تی اسکن، آسیب‌های شدید طولانی مدتی را ایجاد نمی‌کند، ولی زیاد شدن مقدار این پرتوها هر چند به مقدار کم، خطر ابتلا به سرطان و یا مشکلات تیروئید را افزایش خواهد داد.
سی‌تی اسکن مزایای بسیار زیادی دارد که بر معایب اندک احتمالی آن چیرگی دارد. پزشک برای به دست آوردن اطلاعات مورد نظر خود برای طرح برنامه درمانی و تنها با داشتن دلایل پزشکی کافی از کم‌ترین میزان پرتو برای گرفتن تصاویر سی‌تی اسکن استفاده می‌کند. علاوه بر این دستگاه‌های جدید به خاطر تکنولوژی خاص به کار رفته در آن و سرعت بالا به مقدار پرتوهای کمی برای عملکرد نیاز دارند. با پزشک خود در مورد مزایا و معایب سی‌تی اسکن صحبت کنید. شانس ابتلا به سرطان بعد از یک سی تی اسکن یک در 2000 است.
آسیب به جنین درون شکم مادر
در صورت بارداری حتماً پزشک خود را مطلع کنید. با وجود اینکه امکان آسیب دیدن جنین بر اثر پرتوهای سی‌تی اسکن بسیار کم است، پزشک ممکن است برای جلوگیری از قرار گرفتن نوزاد در برابر اشعه از نوع دیگری از روش‌های تشخیصی تصویربرداری مانند ام آر آی یا سونوگرافی استفاده کند. اگر مقادیر اشعه مورد استفاده کم باشد، اثر منفی روی انسان‌ها دیده نخواهد شد.
حساسیت به مواد حاجب یا کنتراست زا پزشکی
در موارد خاصی، پزشک برای انجام سی‌تی اسکن یک ماده رنگی مخصوص تحت عنوان مواد حاجب یا کنتراست زا استفاده می‌کند. این ماده قبل از سی‌تی اسکن به فرد خورانده می‌شود و یا اینکه از طریق ورید بازو یا مقعد به فرد تزریق می‌شود. با این وجود در موارد نادر این مواد منجر به بروز بیماری و یا حتی واکنش‌های آلرژیک خواهد شد.
بیش‌تر انواع واکنش‌ها خفیف بوده و منجر به دانه‌های پوستی و یا خارش می‌شود. در موارد نادر واکنش آلرژیک شدید و حتی مرگبار است. در صورتی که سابقه حساسیت به مواد حاجب را دارید، حتماً پیش از سی‌تی اسکن به پزشک خود اطلاع دهید..
سی تی اسکن و شیردهی
اگر مادر شیرده برای انجام سی‌تی اسکن مجبور به استفاده از مایع حاجب یونیزه به صورت درون وریدی باشد، تا ۲۴ ساعت بعد از سی‌تی اسکن باید از شیر دادن به نوزاد خود جلوگیری کند. چرا که کم‌تر از این مقدار احتمال انتقال ماده به نوزاد وجود دارد
سی تی اسکن و تنگنا هراسی
بیمار مبتلا به تنگنا هراسی (claustrophobia) یا -همان ترس از قرار گرفتن در محیط بسته- باید پیش از انجام سی‌تی اسکن به پزشک خود اطلاع دهد. گاهی قبل از سی‌تی اسکن به فرد ماده آرامش بخش به صورت تزریقی و یا قرص داده خواهد شد
چگونه باید برای سی‌تی اسکن آماده شد؟
بسته به محلی از بدن که مورد بررسی قرار می‌گیرد از بیمار خواسته می‌شود که کارهای زیر را انجام دهد:
- در آوردن تمام و یا بخشی از لباس‌ها و پوشیدن لباس مخصوص بیمارستان یا گان
- در آوردن اجسام فلزی، مانند کمربند، جواهرات، دندان مصنوعی و عینک که ممکن است باعث ایجاد خلل در تصاویر نهایی شوند.
- خودداری از خوردن و آشامیدن چندین ساعت قبل از اسکن
مواد حاجب پزشکی (Contrast material)
در برخی از انواع سی‌تی اسکن از یک ماده رنگی مخصوص استفاده می‌شود. این ماده باعث می‌شود که در تصویر به دست آمده برخی از نقاط برجسته تر دیده شوند.
این مواد حاجب، اشعه‌های ایکس را مسدود کرده و در تصاویر به دست آمده آن نقاط سفید خواهد بود. این کار به تشخیص دقیق‌تر رگ‌های خونی، روده یا دیگر ساختارها کمک خواهد کرد..
مواد حاجب به صورت‌های زیر استفاده می‌شود:
مصرف از راه دهان:
اگر سی‌تی اسکن به منظور بررسی مری و معده انجام شود، بیمار باید مایعی حاوی مواد حاجب را قورت دهد. این نوشیدنی مزه‌ی خوشایندی ندارد.
تزریق:
ماده حاجب ممکن است به صورت تزریق از طریق ورید بازو وارد بدن شوند و به این طریق کیسه صفرا، مجاری ادراری، کبد یا رگ‌های خونی در تصاویر سی‌تی اسکن بهتر نشان داده می‌شوند. در جریان تزریق ممکن است فرد احساس گرما کرده و یا یک طعم فلزی در دهان خود احساس کند.
از طریق تنقیه:
گاهی ماده حاجب برای تهیه تصاویر بهتری از روده ممکن است از طریق مقعد وارد بدن شود. تنقیه گاهی باعث ایجاد نفخ و احساس ناخوشایندی در فرد خواهد شد.
آماده کردن کودک برای سی‌تی اسکن
اگر کودک سی‌تی اسکن داشته باشد، پزشک توصیه می‌کند که برای آرام و بی حرکت نگه داشتن کودک در حین سی‌تی اسکن از مواد آرامبخش استفاده شود. حرکت بیش از حد می‌تواند منجر به تار شدن تصاویر و در نتیجه بر هم خوردن دقت نتیجه آزمایش‌ها خواهد شد.
بیمار چه انتظاری باید از سی‌تی اسکن داشته باشد؟
سی‌تی اسکن در بیمارستان و یا در مراکز درمانی سرپایی انجام می‌شود. این روش تشخیصی بدون درد بوده و انجام آن با دستگاه‌های جدید نیازمند صرف زمان زیادی نیست. تمام فرایند معمولاً ۳۰ دقیقه طول خواهد کشید.
در طول انجام سی‌تی اسکن چه اتفاقی می‌افتد؟
دستگاه سی‌تی اسکن مانند یک دونات بزرگ است که روی یکی از طرفین خود ایستاده است. بیمار باید روی یک میز متحرک و باریک که در دهانه دستگاه قرار دارد، دراز بکشد. گاهی برای ثابت نگه داشتن وضعیت بیمار از بند یا بالشت هم استفاده می‌شود. در جریان اسکن سر برای ثابت نگه داشتن سر از وسیله مخصوصی استفاده می‌شود.
در بیش‌تر موارد بیمار در حالی که روی کمر دراز کشیده است و صورتش به سمت بالا قرار دارد، وارد دستگاه می‌شود. اما در مواردی هم بیمار باید روی شکم دراز بکشد تا سی تی اسکن انجام شود.
زمانی که تختی که بیمار روی آن قرار دارد، وارد دستگاه اسکنر می‌شود، تشخیص دهنده و لوله اشعه ایکس دور تا دور بیمار خواهد چرخید. در این زمان فرد صداهای خاصی را خواهد شنید.
یک کارشناس در اتاقی مجزا شما را تحت نظر داشته و علاوه بر دیدن شما، می‌تواند صدای شما را هم بشنود. بیمار از طریق آوابر قادر به ارتباط برقرار کردن با اپراتور دستگاه است. کارشناس از شما می‌خواهد که در مواقعی برای جلوگیری از تار شدن تصویر، نفس خود را حبس کنید.
بعد از سی‌تی اسکن چه باید کرد؟
بعد از انجام سی‌تی اسکن، فرد می‌تواند انجام وظایف عادی روزانه خود را از سر گیرد. اگر فرد برای انجام سی‌تی اسکن مواد حاجب دریافت کرده باشد، باید از دستورالعمل‌های خاصی پیروی کند. گاهی برای اطمینان از اینکه فرد وضعیت خوب و ثابتی دارد، بعد از انجام سی‌تی اسکن از او خواسته می‌شود که کنی بیش‌تر در مرکز بماند.
برای کمک به کلیه‌ها برای دفع مواد حاجب از بیمار خواسته می‌شود که مقدار فراوانی مایعات بنوشد.
سخن پایانی
عکس‌های سی‌تی اسکن به صورت داده‌های الکترونیک ذخیره شده و معمولاً روی صفحه نمایش کامپیوتر بررسی می‌شوند. یک رادیولوژیست تصاویر را تحلیل کرده و نتایج حاصل از آن را برای پزشک معالج ارسال می‌کند.
منبع:
درود و با سلام من از مطالعه موارد مطرح شده در باره سی تی اسکن واقعا اگاه شدم و تشکرخود را بدینوسیله اعلام میدارم. کاش برای سالمندان هم توضیح مختصری ارائه و در حد امکان تصاویری به نمایش در صفحه مانیتور نشان داده میشد.نکته برای هر شغلی اینست که شخص هیچگونه نگرانی از وضعیت اقتصادی و جاری خانوادگی نداشته باشد .در غیر اینصور خدایی نا خواسته ممکن اسایش روحی وروانی فرد در دادن وظیفه تاثیر کند.بامید بهتر شدن اوضاع و احوال مردم .