آیا تاکنون حس کرده‌اید که دچار تنگی نفس شده‌اید؟ آیا علت آن را می‌دانید؟ چگونه می‌توان دلیل تنگی نفس را تشخیص داد؟ در این مقاله به تمامی این سوالات جواب خواهیم داد.
تنگی نفس چیست؟
زمانی که فرد دچار تنگی نفس می‌شود، قادر به رساندن هوای کافی دورن ریه‌ها نخواهد بود، این حالت را پزشکان دیس‌پنه (dyspnea) می‌نامند. تنگی نفس گاهی علامت هشداری برای دیگر بیماری‌ها ست که باید به سرعت درمان شوند.
یک فرد بزرگسال سالم هر یک دقیقه یکبار هفده الی بیست بار دم و بازدم انجام می‌دهد. این مقدار به 30000 نفس در روز می‌رسد. انجام فعالیت‌های ورزشی و یا یک سرماخوردگی ساده ممکن است تغییراتی را در این الگوی تنفسی ایجاد میکند ولی در این حالت‌ها تنگی نفس طبیعی نیست.
اگر به تازگی به تنگی نفس دچار شده‌اید، حتماً با اورژانس تماس بگیرید. اگر به بیماری دیگری مبتلا هستید که باعث می‌شود سخت بیمار به نظر برسید و یا تب و سرفه می‌کنید، با پزشک تماس گرفته و احتمال ابتلا به بیماری کووید 19 (COVID-19) را بررسی کنید. این بیماری توسط ویروس کرونا جدید ایجاد می‌شود.
اگر به صورت ناگهانی دچار تنگی نفس شدید شده‌اید هم باید به سرعت با اورژانس تماس بگیرید. در صورت داشتن حالت تهوع و یا درد سینه هم باید هر چه سریع‌تر اقدامات درمانی را آغاز کرد.
علائم تنگی نفس چیست؟
در این زمان فرد علائم زیر را تجربه میکند:
- به سرعت و به سختی نفس کشیدن
- منقبض شدن و سفت شدن سینه
- هوای کافی برای نفس کشیدن در اختیار نداشتن (air hunger)
- عدم توانایی برای نفس عمیق کشیدن
- احساس خفگی
تنگی نفس حاد به صورت ناگهانی رخ داده و چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد و تنگی نفس مزمن برای مدت طولانی فرد را درگیر میکند. تنگی نفس با دیگر علائم مانند تب، دانه‌های پوستی یا سرفه هم خود را نشان می‌دهد. در این حالت فرد حتی در حال انجام فعالیت‌های عادی روزانه، مانند رفتن از اتاقی به اتاقی دیگر و یا حتی سرپا ایستادن احساس میکند که نفس کم آورده است.
در برخی از مواقع پوزیشن‌ها و ساختارهای قامتی خاصی باعث بدتر شدن و بهتر شدن تنگی نفس فرد خواهد شد. برای مثال در افرادی که به نوعی خاص از بیماریهای قلبی و ریوی مبتلا هستند، صاف دراز کشیدن روی کمر تنگی نفس را تحریک میکند.
علائم خود را به دقت تحت نظر داشته باشید، این کار به پزشک شما کمک میکند تا علت بروز مشکل را تشخیص داده و بهترین روش درمانی را پیشنهاد کند.
علت تنگی نفس چیست؟
عوامل بی شماری منجر به تنگی نفس خواهد شد. علت‌های رایج تنگی نفس کوتاه مدت عبارتند از:
- اختلالات اضطرابی
- آسم
- لخته خون در ریه یا آمبولی ریوی
- شکستگی دنده
- ورود هوا به فضای جنبی یا پنوموتوراکس
- حمله قلبی
- نارسایی قلبی
- مشکلاتی در ضربان قلب
- تعداد کم گلبول‌های قرمز خون یا کم خونی
- ذات الریه و دیگر عفونت‌های تنفسی
- بارداری
- واکنش آلرژیک شدید یا آنافیلاکسی
- از دست دادن ناگهانی خون
برخی از رایج‌ترین دلایل تنگی نفس بلند مدت عبارتند از:
- وجود مایعات در اطراف ریه‌ها
- آسم
- بد هیکلی یا نداشتن فیزیک مناسب بدنی
- بیماری مزمن انسدادی ریه مانند آمفیزم
- سارکوئیدوز ؛ مجموعه‌ای از سلول‌های ملتهب در بدن
- بیماری قلبی، مانند نارسایی مادرزادی قلبی
- التهاب بافت اطراف قلب
- فشار خون بالا در شش‌ها یا پرفشاری ریوی
- چاقی
- وجود زخم یا جراحت در ریه‌ها
- ماهیچه‌های قلبی سخت، ضخیم یا متورم یا کاردیومیوپاتی
- فیبروز کیستیک ( در مقاله فیبروز کیستیک چیست بیشتر با این بیماری آشنا شوید.)
سرطان ریه و سل هم می‌تواند به تنگی نفس منجر شود. اگر در بیمارستان بستری هستید، باید بدانید که یکی از دلایل تنگی نفس هم عفونت بیمارستانی است. در صورت داشتن این مشکل تنفسی برای تشخیص علت بروز آن حتماً به پزشک مراجعه کنید.
علل تنگی نفس در شب و هنگام خواب
تنگی نفس در حالی که فرد دراز کشیده، راست دمی یا ارتوپنه (orthopnea) نام دارد. اگر علائم تنگی نفس تا چند ساعت بعد از خواب هم باقی بمانند به آن تنگی نفس حمله ای شبانه( paroxysmal nocturnal dyspnea ) می‌گویند.
علل بروز این عارضه در شب عبارتند از:
- بیماریهای ریوی مانند:
- آسم
- آمبولی ریوی
- بیماری انسداد مزمن ریوی
- ذات الریه
- بیماریهای قلبی مانند:
- نارسایی قلبی و بیماریهای وابسته به آن
- حساسیت‌ها و آلرژی‌ها
- وقفه تنفسی در خواب
- اضطراب و حمله پانیک
روش‌های تشخیص تنگی نفس
پزشک بیمار را معاینه کرده و به دقت به صدای ریه‌های او گوش می‌دهد.برای اندازه‌گیری مقدار هوایی که فرد با هر بار دم و بازدم به ریه ها وارد کرده و از آن خارج میکند و سرعت دم و بازدم فرد تست عملکرد ریه یا اسپیرومتری هم انجام می‌شود. این کار به تشخیص بیماری آسم و بیماری انسداد مزمن ریه هم کمک میکند.
دیگر تست‌های تشخیصی عبارتند از:
- پالس اکسیمتری (Pulse oximetry): این دستگاه برای اندازه‌گیری میزان اکسیژن اشباع خون کاربرد دارد. برای اندازه گیری این فاکتور در خون پزشک انگشت و یا لاله گوش بیمار را بین دستگاه کوچکی به نام پالس اکسیمتر قرار خواهد داد.
- آزمایش خون: اگر فرد به کم خونی و یا عفونت مبتلا باشد با این روش می‌توان تشخیص داد. همچنین احتمال وجود لخته خون یا مایع در ریه هم توسط این روش قابل بررسی است.
- عکس اشعه ایکس از سینه و یا سی‌تی اسکن: از این روش برای تشخیص ذات الریه، لخته خون در ریه و یا دیگر بیماریهای ریوی استفاده می‌شود. در سی تی اسکن چندین تصویر اشعه ایکس که از زوایای مختلف گرفته شده‌اند روی هم قرار داده شده تا تصویر کامل و دقیقی از ریه به دست بیاید.
نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام (Electrocardiogram (ECG)): در این روش سیگنال‌های الکتریکی قلب اندازه گیری می‌شوند و با بررسی آن‌ها می‌توان فهمید که آیا فرد به تازگی دچار حمله قلبی شده است یا خیر. همچنین اطلاعات حاصل از این روش به پزشک کمک میکند تا سرعت ضربان قلب و ریتم قلبی بیمار را بررسی کند.
روش‌های درمان تنگی نفس
تمرین‌های آرام کننده و تمرین‌های تنفسی تا حدود زیادی کمک کننده است. ولی آنچه که در درمان تنگی نفس اهمیت دارد، در درجه اول شناسایی علت بروز آن است.
برای مثال اگر بیمار مبتلا به آسم باشد، در زمان تنگی نفس به اسپری نیاز خواهد داشت. اگر مایع درون ریه جمع شده باشد، پزشک مایع را خارج خواهد کرد. اگر علت تنگی نفس وجود عفونت و یا لخته خونی باشد، برای درمان آن شخص باید دارو مصرف کند. گاهی هم نیاز به استفاده از کپسول اکسیژن وجود دارد. در صورت مصرف دارو، حتماً باید آن ها را زیر نظر پزشک مصرف کرد.
درمان تنگی نفس در شب
اگر این عرضه در شب رخ دهد، برای درمان بیش از هر چیز علت بروز آن اهمیت خواهد داشت:
- آسم: انجام دقیق برنامه درمانی، دوری کردن از مواد محرک، گذاشتن سر روی بالش برای باز نگه داشتن راه هوایی
- بیماری انسداد مزمن ریوی: ترک سیگار و پرهیز از در معرض مواد شیمیایی مضر بودن مهم‌تری کاری است که شخص باید انجام دهد. برنامه درمان هم شامل استفاده از اسپری‌های تنفسی، داروها و اکسیژن تراپی است.
- ذات الریه: درمان ذات الریه شامل مصرف آنتی بیوتیک، داروهای ضد سرفه، مسکن‌های ضد درد، داروهای پایین آورنده‌ی تب و استراحت است.
- نارسایی قلبی: برنامه درمانی تجویز شده توسط پزشک را به دقت دنبال کنید، این برنامه درمانی به وضعیت بیمار بستگی دارد. برای درمان این وضعیت علاوه بر مصرف داروهایی خاص، پزشک توصیه‌هایی در مورد تغییر و تنظیم سبک زندگی به بیمار خواهد کرد. از طرفی دیگر گاهی برای کارکرد بهتر و درست‌تر قلب باید از وسایل و تجهیزات مخصوصی استفاده کرد.
- وقفه تنفسی در خواب: تغییر سبک زندگی، ترک سیگار و کاهش وزن تا حدود زیادی کمک کننده خواهد بود. گاهی برای اینکه راه هوایی و تنفسی در هنگام خواب باز بماند، بیمار باید از دستگاه‌های کمکی استفاده کند.
- آلرژی‌ها: مواد آلرژن را باید از رختخواب دور کرد و مرتب ملافه‌ها و سرویس خواب را با آب گرم شستشو داد. فرش و موکت، باز گذاشتن پنجره‌ها و دریچه‌های کولر گرد و خاک زیادی را وارد خانه کرده و باعث شدت گرفتن علائم آلرژی می‌شوند. استفاده از سرویس خواب ساخته شده از مواد ضد آلرژی و یا نصب دستگاه تصفیه هوا در اتاق خواب تا حدود زیادی کمک کننده خواهد بود.
- اضطراب و حمله پانیک: تمرین‌های تنفسی، دوری کردن از عوامل محرک و صحبت کردن با مشاور یا روانشناس به رهایی فرد از احساسات اضطراب آور و دور شدن از حملات پانیک کمک میکند.
درمان اورژانسی تنگی نفس
تا زمان رسیدن آمبولانس یا بردن بیمار به بیمارستان می‌توان کمک‌های اولیه‌ی زیر را انجام داد:
- استراحت کنید: هر چه‌قدر انرژی بیش‌تری صرف کنید، اکسیژن بیش‌تری مصرف کرده و در نهایت دچار تنگی نفس بیش‌تری خواهد شد. به یک ورزش خوب در باشگاه فکر کنید، گاهی در هنگام ورزش‌های سنگین فرد دچار تنگی نفس خواهد شد، چاره‌ی کار در این شرایط این است که بین انجام حرکات ورزشی به اندازه کافی استراحت کند.
- فرد دارای تنگی نفس باید در وضعیت راحتی بنشیند، بایستد و یا اینکه دراز بکشد: عده‌ای عقیده دارند که گروهی از پوزیشن‌ها منجر به باز شدن مسیر هوایی خواهد شد. مربیان ورزشی همیشه به ورزشکاران توصیه می‌کنند که در حالی که ماهیچه‌های سینه کشیده شده‌اند، دست‌ها را بالای سر قرار دهند. از طرفی دیگر نشستن روی لبه صندلی و خم شدن به جلو و قرار دادن دست‌ها روی زانو یکی از بهترین پوزیشن‌ها برای فرد مبتلا به تنگی نفس است. اشخاص با هم متفاوت هستند و اجازه دهید که خود شخص پوزیشنی که با آن راحت است را انتخاب کند.
- با آمبولانس تماس بگیرید: اگر بعد از دو یا سه دقیقه از انجام روش‌های بالا، تنگی نفس برطرف نشد با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. همان‌گونه که گفته شد، تنگی نفس دلایل زیادی دارد و برخی از آن‌ها بسیار جدی هستند و باید به سرعت به آن‌ها رسیدگی کرد.
- از کپسول اکسیژن استفاده کنید: این کار تنها در موارد خاص و برای افراد مبتلا به مشکلات حاد ریوی باید انجام شود. اکسیژن تنها در صورت تجویز پزشک و به مقداری که او توصیه میکند باید استفاده شود. مصرف بیش از حد از اکسیژن هم خود مشکلاتی را به دنبال دارد. پیش از رسیدن آمبولانس به بیمار اطمینان دهید که تنگی نفس موقتی بوده و زیاد کردن میزان اکسیژن مصرفی مشکلی را ایجاد نخواهد کرد.
- علت بروز تنگی نفس باید درمان شود: تنگی نفس به دلایل زیادی رخ می‌دهد و بسیاری از آن‌ها قابل درمان هستند. برای مثال برای بیمار مبتلا به آسم داروها و وسایل زیادی وجود دارد که تنگی نفس ناگهانی را درمان خواهد کرد. بیماران مبتلا به عفونت ریوی باید به پزشک مراجعه کرده و فرد در صورت حمله قلبی باید با آمبولانس تماس بگیرد.
روش‌های خانگی درمان تنگی نفس
اگر علت تنگی نفس مشکل و یا بیماری شدیدی نباشد، با استفاده از به کارگیری درمان‌های خانگی تا حد زیادی می‌توان از شدت آن کم کرد. بسیاری از این درمان‌های خانگی با تغییر پوزیشن بدن همراه است و به این شکل علاوه بر باز شدن راه هوایی، بدن هم در حالت راحت‌تری قرار می‌گیرد.
یک – تنفس با لب‌های غنچه شده
این روش راهی ساده برای کنترل تنگی نفس است. با انجام این روش در مدت زمان کوتاهی سرعت نفس کشیدن کم شده و به این ترتیب هر بار نفس کشیدن عمیق‌تر و در عین حال موثرتر خواهد شد.
همچنین نفس کشیدن در این حالت هوای گیر افتاده در ریه‌ها را خارج میکند. هر زمان که فرد به تنگی نفس دچار شد، به خصوص در حین انجام کارهای سخت‌تر مانند خم شدن، بلند کردن جسم سنگین و بالا رفتن از پله‌ها می‌تواند این کار را انجام دهد.
برای انجام روش تنفس با لب‌های غنچه شده باید اینگونه عمل کرد:
- ماهیچه‌های گردن و شانه را شل کنید.
- در حالی که دهان بسته است، با دو شماره هوا را وارد بینی کنید.
- لب‌های خود را به هم فشار دهید و حالتی را در آن‌ها ایجاد کنید که انگار در حال سوت زدن هستید
- با 4 شماره به آرامی هوا را از طریق لب‌های غنچه شده به بیرون بفرستید
دو – نشستن و خم شدن به جلو
استراحت کردن در هنگام نشستن به شل کردن بدن و آسان‌تر تنفس کشیدن کمک میکند
- روی یک صندلی راحت بنشینید، در حالی که پاها روی زمین قرار داشته و سینه اندکی به جلو خم شده است.
- ساعد خود را روی زانو قرار داده و یا چانه‌ی خود را با دست بگیرید. فراموش نکنید که در تمام مراحل باید ماهیچه‌های شانه و گردن شل باشد.
سه – نشستن و خم شدن به جلو و گذاشتن سر روی میز
اگر علاوه بر صندلی، یک میز هم در اختیار دارید، می‌توانید روش بالا را با راحتی بیش‌تری انجام دهید
- روی یک صندلی راحت بنشینید، در حالی که پاها روی زمین و صورت روی میز قرار دارد.
- سینه‌ی خود را اندکی جلو کشیده و بازوهای خود را روی میز قرار دهید
- سر خود را روی دست و یا روی بالش قرار دهید
چهار – ایستادن و تکیه دادن به دیوار
ایستادن نقش بسیار مهمی در ریلکس شدن بدن و راه هوایی دارد
- نزدیک دیوار ایستاده و لگن خود را به دیوار نزدیک کنید
- پاهای خود را به عرض شانه باز کرده و دستان خود را روی ران قرار دهید
- شانه در این حالت باید شل بوده و فرد باید اندکی به جلو خم شود. علاوه بر این بازوها هم باید جلوی شخص آویزان باشد.
پنج – ایستادن و قرار دادن دست‌ها روی سطح صاف
- جلوی یک میز و یا یک سطح صاف و ثابت بایستید. ارتفاع میز باید پایین‌تر از شانه فرد باشد.
- دست و یا ساعد خود را روی میز قرار دهید. در این حالت باید گردن شل باشد.
- سر خود را روی بازو قرار دهید تا شانه‌ها در وضعیت راحتی قرار داشته باشد.
شش – خوابیدن در یک پوزیشن راحت
بسیاری از افراد در حالت خواب دچار تنگی نفس می‌شوند و در نهایت چندین بار در طول شب از خواب بیدار می‌شوند. مکرر از خواب برخاستن در طول شب تا حدود زیادی باعث کاهش کیفیت خواب شبانه می‌شود.
در حالی که روی پهلو دراز کشیده‌اید یک بالش بین دو پا قرار داده و زیر سر هم حتماً بالش بلندی قرار دهید. در این حالت باید گردن صاف باشد. یا اینکه در حالی که دو بالش زیر سر قرار داده‌اید، روی کمر دراز بکشید. در این حالت زانوها را خم کرده و یک بالش هم زیر آن قرار دهید.
هر دو این پوزیشن‌ها منجر به راحتی بدن و راه‌های هوایی و در نهایت آسان‌تر شدن فرایند نفس کشیدن خواهد شد.
هفت – تنفس دیافراگمی
برای انجام این روش نفس کشیدن به روش زیر عمل کنید:
- در حالی که زانوی خود را خم کرده و با سر، شانه و گردنی در حالت شل روی صندلی بنشینید.
- دست خود را روی شکم قرار دهید
- به آهستگی از طریق بینی نفس بکشید. در این حالت باید متوجه حرکت کردن شکم زیر دست خود شوید
- زمانی که نفس خود را بیرون می‌دهید، ماهیچه‌های خود را منقبض کنید. در این حالت باید متوجه داخل رفتن شکم خود شوید. بعد از آن در حالی که لب‌ها را غنچه کرده‌اید، هوا را از طریق دهان خارج کنید.
- روی بازدم بیشتر از دم تمرکز کنید. قبل از به آهستگی نفس کشیدن یا دم تازه، بازدم را به مدت طولانی‌تر ادامه دهید.
- این کار را برای 5 دقیقه تکرار کنید.
هشت – استفاده از یک پنکه
یک پژوهش نشان می‌دهد که هوای خنک باعث از بین رفتن تنگی نفس خواهد شد. نزدیک کردن یک پنکه کوچک به صورت تا حدود زیادی علائم را برطرف خواهد کرد.
نه – نوشیدن قهوه
تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که کافئین تا حدود زیادی باعث شل شدن ماهیچه‌های راه هوایی در افراد مبتلا به آسم شده و در نهایت عملکرد ریه را تا 4 ساعت بهبود خواهد بخشید
زندگی با تنگی نفس
همیشه با انجام حرکات ورزشی می‌توان قدرت ریه را بالا برد. حتما پیش از انجام حرکات ورزشی با پزشک خود در مورد حرکاتی که برای شما مناسب است مشورت کنید. اگر سیگاری هستید، باید کشیدن آن را ترک کنید. چرا که سیگار دشمن اصلی جریان تنفسی و سلامت شماست.
از محیط‌هایی که آلودگی هوا در آن‌ها زیاد است دوری کنید. بودن در معرض بخارات مواد شیمیایی و دود سیگار دیگران برای فرد مبتلا به تنگی نفس مشکلات زیادی را ایجاد میکند.
اگر به مناطقی سفر می‌کنید که در ارتفاع بالاتری از سطح دریا واقع هستند، به خود برای عادت کردن به شرایط جدید زمان بدهید
چه زمانی برای تنگی نفس باید به پزشک مراجعه کرد؟
تنگی نفس را نباید نادیده گرفت. به محض تغییر علائم به پزشک مراجعه کنید. اگر بعد از استفاده از اسپری تنفسی علائم بدتر شد و یا اگر تنگی نفس با علائم زیر همراه بود، حتماً با پزشک تماس بگیرید:
- ورم پاها و زانو
- سخت نفس کشیدن در حالت دراز کش
- تب بالا، لرز و سرفه
- صدای زنگ دار غیر طبیعی در حال نفس کشیدن
- بریده بریده نفس کشیدن
چه زمانی باید به بخش مراقبت‌های ویژه یا اورژانس بیمارستان مراجعه کرد؟
در صورت داشتن علائم زیر با اورژانس تماس بگیرید و یا از دوستی بخواهید که شما را به بیمارستان ببرد:
- تنگی نفس شدید و ناگهانی
- تنگی نفس همراه با درد سینه، حالت تهوع و از حال رفتن
- آبی و کبود شدن لب‌ها و نوک انگشتان
شما می‌توانید سوالات خود را در رابطه با موضوع این مقاله در بخش نظرات بنویسید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پرسش‌های شما پاسخ داده شود.
منبع:
سلام و وقت بخیر دختر ۱۵ ساله هستم
من مدتیه به دلایلی دچار استرس و نگرانی شدید میشم و متاسفانه چاره ای هم جز صبر کردن ندارم و از آینده اتفاق میترسم. دو شب پیش برای دوستم مشکلاتم رو تعریف کردم و از همون موقع احساس میکنم نمیتونم درست نفس بکشم شدید تیست ولی از صبح تا شب مخصوصا شب ها بیشتر میشه و با فعالیت هم بدتر میشه احساس سنگینی در قفسه سینه دارم و گهگاهی قلبم تیر میکشه با خوابیدن هم بیشتر تنگی نفس میگیرم در خانواده سابقه بیماری قلبی داشتیم پدربزرگهام و مادربزرگم و بیماری ریوی هم اون یکی مادربزرگم داشته. میشه راهنمایی کنید؟