معمولاً علت مشکلات بسیاری از جمله سوزش سردل یا زخم معده به اسید معده باز می‌گردد. اسید معده که به نام اسید هیدروکلریک نیز شناخته می‌شود، مایعی‌ست که توسط غدد موجود در دیواره‌های معده ترشح می‌شود. وجود اسید معده بسیار حیاتی است و باعث هضم پروتئین‌ها، جذب مواد غذایی و کشتن باکتری‌ها و میکروب‌ها می‌شود. با تجزیه مواد خوراکی به‌وسیله این اسید است که انرژی لازم از مواد غذایی در بدنمان به‌وجود می‌آید. فرایند هضم بسیار پیچیده است و مواد شیمیایی متنوعی از جمله اسید را دربرمی‌گیرد.
در این مقاله از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، به شما می‌گوییم که اسید معده چیست و چرا حفظ سطح سالمی از آن، اهمیت دارد.
با مطالعه این مقاله که به ۴ دقیقه زمان نیاز دارد، متوجه می‌شوید که بیماری های اسید معده و به‌هم‌خوردن سطح تعادل اسید معده، باعث بروز مشکلاتی مانند نفخ شکم، درد شکم، حالت تهوع و استفراغ و حتی سوهاضمه می‌شود.
در پایان، اگر پرسشی دارید از ما بپرسید تا پزشک به شما پاسخ بدهد.
اسید معده چیست و چطور ترشح می‌شود؟
اسید معده ویژگی تجزیه‌کنندگی دارد و زمانی که مواد غذایی مختلف را مصرف می‌کنیم، ترشح می‌شود. ترشح این اسید به تجزیه مواد در بدن کمک می‌کند و باعث می‌شود که پروتئین‌ها و مواد مغذی دیگر در دسترس بدن قرار بگیرند. اسید معده با ترشح آنزیمی به نام پپسین (pepsin) در بدن، به تولید پروتئین‌ها کمک می‌کند. پپسین در تبدیل پروتئین‌ها به اسیدهای آمینه نقش دارد و باعث می‌شود که این مواد از سوی بدن جذب شوند. آنزیم‌های پپسین از ماده‌ای موسوم به پپسینوژن (pepsinogen) می‌آیند که هنگام غذاخوردن از دیواره‌های معده ترشح می‌شود. اسید معده از مواد زیر تشکیل شده است:
- اسید هیدروکلریک (HCl)
- کلرید پتاسیم (KCl)
- کلرید سدیم (NaCl)
سلول‌های دیواره معده این سه اسید را ترشح و چند آنزیم و مخاط دیگر هم آزاد می‌کنند. ترشح مخاط کلید فرآیند هضم است و از پوشش معده شما محافظت می‌کند. در نتیجه، اسید و سایر شیره‌های معده به اندام حساس آسیب نمی‌رسانند.
وظایف اسید معده
اسید معده فواید فراوانی دارد. از جمله وظایف آن باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- هضم راحت‌تر غذا و گوارش بهتر
- تجزیه مواد مصرفی برای تولید انرژی
- خط مقدم دفاع از بدن در برابر عوامل بیماری‌زا
اسیدی‌بودن این مایع باعث می‌شود که از عهده وظایف بالا برآید. برای اینکه متوجه شوید که قدرت اسید معده چقدر است، باید بدانید که چگونه سطح اسید یک مایع اندازه گیری می‌شود. اسیدیته در مقیاس pH اندازه‌گیری می‌شود که در طیفی از ۰ تا ۱۴ متغیر است. هر چه سطح pH کمتر باشد، سطوح اسیدی مایع قوی‌تر می‌شود. به‌عنوان مثال، اسید باتری دارای pH صفر است، یعنی اسیدی بسیار قوی است. اگر سطح اسیدی‌بودن ماده‌ای پایین باشد، PH بالایی در سطح عدد ۱۴ خواهد داشت. این مایعات قلیایی نامیده می‌شوند. موادی با سطح اسید خنثی هم PH معادل با ۷ دارند؛ مانند آب. اسید معده دارای pH بین ۱ تا ۲ و سطح اسیدی‌بودن آن، بسیار بالا است. به‌خاطر داشته باشید که اسید باتری می‌تواند موادی مانند فلز و استخوان را حل کند. اسید معده، با تعادل pH (فقط یک یا دو سطح بالاتر)، می‌تواند به مواد بسیار قوی مانند استخوان‌ها و دندان‌ها هم آسیب برساند.
رنگ اسید معده
اسید معده مایع آبکی و بی‌رنگی است که از سوی پوشش معده تولید می‌شود. این ماده بی‌رنگ از سوی سلول‌های جداری جریان پیدا می‌کند که در حفره‌های دیواره معده قرار دارند. مایع بی‌رنگ اسید معده خطرناک است و بدن ترشح آن را با دقت کنترل می‌کند. اسید معده باید در زمان مناسبی آزاد شود؛ به‌عبارت دقیق‌تر، در تمام طول شبانه‌روز ترشح نمی‌شود. مغز از طریق عصب واگ ارتباط مستقیمی با معده دارد. وقتی چیزی می‌خورید یا حتی بو می‌کنید، مغز شما پیامی به معده می‌فرستد تا هورمونی به نام گاسترین (gastrin) ترشح کند. گاسترین هورمون ترشح اسید معده است و به ترشح آن کمک می‌کند.
تنظیم ترشح اسید معده
تنظیم اسید معده باعث می‌شود که مشکلاتی مانند سوزش یا موارد دیگر رخ ندهند. برای اینکه اسید به‌اندازه متعادل ترشح شود، نیاز به رعایت چند نکته وجود دارد. به درمان خانگی اسید معده در گلو و راه‌کارهای دارویی دقت کنید:
| تغذیه مناسب و تغییر رژیم غذایی | پرهیز از غذاهای تند و چرب، خوردن وعده غذای کوچک و بیشتر و پرهیز از خوردن غذاهای اسیدی، مانند مرکبات و گوجه‌فرنگی. پرهیز از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار و الکلی. |
| تغییرات سبک زندگی | کاهش استرس، اجتناب از درازکشیدن بلافاصله پس از غذا و ترک سیگار |
| استفاده از داروها و قرص کاهش اسید معده | آنتی‌اسیدها یا داروهای ضداسید برای خنثی‌کردن اسید معده و مصرف مسدودکننده‌های H2، مانند رانیتیدین و فاموتیدین، استفاده از مهارکننده‌های پمپ پروتون، مانند امپرازول و لانزوپرازول |
| درمان‌های خانگی | استفاده از زنجبیل، مصرف آلوئه ورا و خوردن ماست |
باید بدانید که تخصص گوارش چیست و اگر علائم تغییر سطح اسید معده شدید بود، به متخصص مراجعه کنید. او بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد و درمان‌های مناسب را تجویز می‌کند. برای پیشگیری از افزایش اسید معده باید حواستان به رژیم غذایی و عادت‌های روزانه‌تان باشد.
سطح طبیعی اسید معده چقدر است؟
حجم طبیعی اسید معده ۲۰ تا ۱۰۰میلی‌لیتر و PH اسیدی (۱.۵ تا ۳.۵) است. یادتان باشد که نمی‌توانید سطح اسید معده را در منزل بسنجید. اخیراً در شبکه‌های اجتماعی راه‌کارهایی برای سنجش این موضوع طرح می‌شود که اشتباه هستند. برای مثال، تست جوش شیرین بسیار معروف شده است. ایده چنین راه‌کاری این است که وقتی جوش شیرین می‌نوشید، با اسید معده شما مخلوط می‌شود و واکنشی شیمیایی شکل می‌گیرد. در این واکنش، دی‌اکسید کربن تولیدی باعث آروغ‌زدن می‌شود. اگر زمان زیادی طول بکشد تا آروغ بزنید، احتمالاً اسید معده زیاد نیست. البته چنین رویکردی اشتباه است و آزمایش‌های علمی، آن را اثبات نکرده‌اند. ضمن اینکه نوشیدن جوش شیرین اساساً کار درستی نیست و می‌تواند برای بسیاری مشکل‌زا باشد. دوز زیاد مصرفی آن هم موجب مسمومیت می‌شود.
از کجا بفهمیم اسید معده کم است یا زیاد؟
برای اینکه بدانید سطح اسید معده در بدن طبیعی است یا خیر، از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. از جمله آزمایش‌های مناسب برای ارزیابی اسید معده، باید به این موارد نگاهی داشته باشید:
- آزمایش pH هایدلبرگ (Heidelberg )؛ برای این آزمایش، یک کپسول کوچک با یک فرستنده رادیویی که سطح pH معده را اندازه‌گیری می‌کند، بلعیده می‌شوند. پس از اندازه‌گیری پایه، یک محلول جوش شیرین می‌نوشید تا اسید معده را خنثی کند. سپس آزمایش اندازه‌گیری می‌کند که چه مدت طول می‌کشد تا معده به سطح اسید پایه برگردد. این روند به دکتر گوارش نشان می‌دهد که معده شما چقدر اسید تولید و ترشح می‌کند.
- تست اسمارت پیل (SmartPill )؛ در این روش هم با بلعیدن کپسولی که سنسورهایی برای بررسی وضعیت معده دارد، سطح اسید بررسی می‌شود.
- تست استرینگ معده (string test)؛ این آزمایش شامل بلعیدن یک کپسول متصل به یک نخ، سپس کشیدن آن توسط نخ پس از ۱۰ دقیقه است. رشته با کاغذ pH آزمایش می‌شود.
با این روش‌ها، سطح اسید معده از سوی پزشک ارزیابی می‌شود.
بیماری‌ها و مشکلات مربوط به اسید معده شامل چه مواردی می‌شوند؟
تعدادی از شرایط، داروها و عوامل سبک زندگی می‌توانند باعث نوسانات سطح اسید در معده شوند. سطوح پایین یا زیاد اسید مزمن می‌تواند برای سلامتی و تندرستی مشکل‌ساز باشد. با درمان مناسب از بروز عوارض مزمن و جدی جلوگیری می‌شود. کاهش اسید معده یا افزایش آن، ریشه در عوامل متعددی دارد. گاهی‌اوقات، مشکلات عصبی و استرس‌ها در این زمینه نقشی جدی دارند. از علائم اسید معده عصبی باید به درد شکم و احساس تهوع اشاره کنیم. اسید معده در بارداری هم دچار تغییراتی می‌شود. ریشه این نوسانات سطح اسید هم به نوسانات هورمونی در این دوران بازمی‌گردد.
درهرحال، اگر تغییرات سطح اسید باعث شده که علائم ناخوشایندی را احساس کنید، باید سریعاً راهی مطب پزشک شوید. او با ارزیابی وضعیت و تشخیص مشکل، مانع از مزمن‌شدن دردها و ناراحتی‌های معده شما می‌شود.
اسید معده بالا
عوامل مختلفی باعث اسید معده بالا می‌شوند. برای مثال:
- پس از قطع داروهایی که اسید معده را کاهش می‌دهند، تولید اسید معده با نوسانی رو به بالا همراه است.
- تولید بیش از حد هورمون‌های خاصی که به عنوان محرک تولید اسید معده شناخته می‌شوند.
- عفونت هلیکوباکتر پیلوری باعث به‌هم‌خوردن تعادل ترشح اسید معده می‌شود.
- انسداد خروجی معده و وجود تومورها (به‌ندرت) هم باعث چنین وضعی است.
اگر احساس می‌کنید که اسید معده‌تان زیاد شده، مشکل را پیگیری کنید و آن را پشت گوش نیندازید. اسید معده و سردرد هم با یکدیگر مرتبط‌اند و افرادی با ترشح زیاد اسید، در معرض مشکلاتی مانند بالارفتن اسید معده و سرگیجه یا سردرد هم روبه‌رو هستند.
کم بودن اسید معده
عواملی در کاهش سطح اسید معده نقش دارند. برای مثال، به موارد زیر نگاهی بیاندازید:
- بالای ۶۵ سال‌بودن
- داشتن زایمان زودرس
- سطح بالایی از استرس
- انجام عمل جراحی معده
- کمبود مواد مغذی به خصوص روی یا زینک
- ابتلا به عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری
ابتلا به برخی از بیماری‌های مزمن زمینه‌ای هم روی سطح اسید معده اثر می‌گذارد.
علت کاهش اسید معده
معمولاً سطح PH اسید معده هر از چند، گاهی در نوسان است. شرایط خاصی مانند مصرف برخی داروها و استرس با ترشح اسید معده در ارتباط‌اند. آروغ زدن، نفخ، ناراحتی معده، سوزش سردل، اسهال، سوء هاضمه و حالت تهوع همراه با استفراغ از جمله نشانه‌های کاهش سطح اسید معده هستند. عوارض ناشی از سطوح پایین مزمن اسید می‌تواند بسیار قابل توجه باشد. مراحل اولیه این بیماری منجر به مشکلاتی در هضم غذا و جذب مواد مغذی مورد نیاز بدن برای عملکرد صحیح می‌شود.
رفلاکس معده
محتویات معده باید در سمتی مشخص حرکت کنند. اگر اسید از داخل معده به سمت بالا حرکت کند، به‌سوی مری و گلو می رود و به این حالت رفلاکس معده می‌گویند. وقتی اسید به جایی می‌رود که به آن تعلق ندارد، عوارض ناخوشایندی به‌وجود می‌آورد. برای مثال، باعث تحریک و التهاب نواحی دیگر بدن می‌شود.
در پایگاه سازمان ملی سلامت بریتانیا (nhs) نوشته شده:
سوزش سر دل احساس سوزش در قفسه سینه است که در اثر حرکت اسید معده به سمت گلو (ریفلاکس اسید) ایجاد می‌شود. اگر این اتفاق ادامه پیدا کند، ممکن است به آن بیماری رفلاکس معده به مری (GORD) گفته شود.
از عوارض رفلاکس باید به سوهاضمه، سوزش معده و درد بعد از غذاخوردن یا سوزش سر دل و درد قفسه سینه در نزدیکی جناغ اشاره کنیم. رفلاکس اسید مزمن کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند آسیبی واقعی به بافت‌های بدن وارد کند. اسید معده و تپش قلب یا مشکلات دیگر هم از نتایج این مشکل هستند.
گاسترینوما
گاسترینوما (Gastrinoma) از بیماری های گوارشی است که در آن، توموری در پانکراس شکل می‌گیرد. ترشح زیاد اسید ناشی از این وضعیت باعث زخم‌شدن دوازدهه، معده و روده کوچک می‌شود. به این بیماری سندرم زولینگر- الیسون (ZES) هم می‌گویند. گاسترینوما با مشکلات و عوارضی مانند درد شکم، احساس تهوع، اسهال، کاهش وزن و ضعف یا خستگی همراه می‌شود. پزشکان برای تشخیص این مشکل از آزمایش خون کمک می گیرند.
برگشت اسید معده به ریه
اگر اسید به داخل ریه‌ها وارد شود، پنومونی آسپیراسیون یا علائم آسم را ایجاد می‌کند. چنانچه رفلاکس اسید مزمن باشد، در نهایت می‌تواند باعث آسیب دائمی ریه از جمله فیبروز ریوی یا برونشکتازی شود. اسید معده و سرفه با هم ارتباطاتی دارند. با سرفه‌کردن، اسید معده زیاد می‌شود و به ریه‌ها نفوذ می‌کند. چنین روندی با بروز مشکلات تنفسی همراه می‌شود. برای رفع تنگی نفس ناشی از ریفلاکس اسید، از داروهای خاصی مانند آنتی‌اسیدها و مهارکننده‌های پمپ پروتون استفاده می‌کنند.
اسید معده در روزه
ترشح اسیده معده در زمان روزه‌گرفتن کمی تغییر می‌کند. علت این موضوع هم اقدامات نادرستی است که در جریان روزه‌داری و خوردن افطار یا سحری انجام می‌شود. به‌عبارت دیگر، روزه‌گرفتن به‌تنهایی موجب تغییرات اسید معده نمی‌شود، اما عادت‌های اشتباهی مانند موارد زیر، باعث می‌شوند که اسید معده دچار نوساناتی شود:
- بلافاصله خوابیدن بعد از مصرف سحری یا افطاری باعث افزایش اسید معده می‌شود.
- پرخوری در وعده‌های آزاد غذایی در طول روزه‌داری هم موجب نوسانات اسید معده است.
به‌هم‌خوردن ریتم خواب و کنترل نامناسب مواد مصرفی (مانند کاهش مصرف سبزیجات و آب) هم در بروز مشکلاتی برای معده روزه‌داران نقش دارد. قرص دایجستیو با کمک به هضم غذا و کاهش تولید گاز، می‌تواند به تسکین علائم ناشی از اسید معده و سوءهاضمه کمک کند.
گفتنی است برای درمان این مشکل می‌توان از انواع داروها استفاده کرد. به‌عنوان مثال داروی امپرازول با مهار تولید اسید معده به درمان مشکلاتی مانند رفلاکس معده و زخم‌های گوارشی کمک می‌کند.
برای پیگیری مشکلات مربوط به اسید معده به چه دکتری مراجعه کنیم؟
اگر سطح اسید معده در بدنتان زیاد یا کم شده، باید به دکتر گوارش مراجعه کنید. برای جذب مواد غذایی و از بین‌بردن میکروب‌ها یا مشکلات دیگر، به سطح طبیعی اسید معده نیاز است. هرگونه نبود تعادل در ترشح این اسید، نیازمند پیگیری است. دکتر گوارش با تجویز داروی اسید معده، یا توصیه‌هایی مانند ترک سیگار، اجتناب از غذاهای محرک و حفظ وزن سالم به درمان مشکلات و بیماری های اسید معده کمک می‌کند.
اسید معده در گلو یا رفلاکس معده باعث بروز مشکلات و عوارض بسیار ناخوشایندی می‌شوند. با آگاهی از اینکه اسید معده چیست، به پزشکی متخصص مراجعه کنید و درمان را پیش بگیرید. یکی از بهترین روش‌ها برای یافتن متخصصان خبره، استفاده از سامانه آنلاین دکتردکتر است. بهترین پزشکان را در این بستر اینترنتی شناسایی کنید و از آن‌ها، به‌طور آنلاین وقت بگیرید.
منابع:
healthline.com
rennie.co.uk
wonderopolis.org
سوالات متداول اسید معده
اسید معده مایعی بی‌رنگ است که درجه اسیدیته یا ph پایینی دارد. این ماده قوی می‌تواند مواد غذایی را با قدرت زیادی تجزیه کند.
آنتی‌اسیدها یا داروهای ضداسید برای خنثی‌کردن اسید معده و مسدودکننده‌های H2، مانند رانیتیدین و فاموتیدین، مهارکننده‌های پمپ پروتون، مانند امپرازول و لانزوپرازول در درمان مشکلات اسید معده نقش دارند.
کاهش یا افزایش سطح اسید معده می‌تواند با مشکلاتی مانند تهوع، استفراغ، شکم‌درد و نفخ همراه باشد.
برای پیگیری سطح اسید معده باید به دکتر گوارش مراجعه کنید. او با طیف وسیعی از آزمایش‌ها می‌تواند متوجه میزان و سطح اسید در معده شود.
