بلوغ زودرس پسران؛ چالشی قابل کنترل

صحبت از بلوغ زودرس پسران زمانی به میان می‌آید که نشانه‌های بلوغ، زودتر از زمان مقرر در یک کودک پسر رخ دهد اما در واقع هیچ تعریف خاص و هیچ محدوده سنی مشخصی برای بیان آن وجود ندارد زیرا عوامل بسیار زیادی از جمله محل زندگی و نوع اقلیم آن، سابقه خانوادگی، نژاد و رنگ پوست در تعیین سن بلوغ موثر هستند. برای جلوگیری از عوارض بلوغ زودرس، باید به متخصص اطفال مراجعه کنید تا اقدامات لازم را انجام دهد. هدف از این مقاله، بررسی علل بروز بلوغ زودرس در پسران و ارائه رویکردی برای تشخیص، تمایز و درمان آن است.

بلوغ چیست؟

پدیده بلوغ یک اتفاق جدید نیست بلکه ادامه تکامل سیستم عصبی-تناسلی است که از دوران جنینی شروع شده است. شروع بلوغ تحت تأثیر عوامل مختلف از جمله نژاد، وزن، سن، منطقه جغرافیایی زندگی و زمینه ژنتیک متفاوت است. در دوران بلوغ، صفات ثانویه جنسی ایجاد می‌شوند و دختران و پسران چهره و خصوصیات بالغین را کسب می‌کنند. در پایان این دوران قد نهایی و حداکثر تراکم استخوان دوران بزرگسالی بدست می‌آید. محدوده سن بلوغ پسران 9 تا 14 سال است.

شروع بلوغ به طور معمول توسط هیپوتالاموس شروع می‌شود. این ناحیه از مغز به غده هیپوفیز (غده‌ای به اندازه نخود در نزدیکی مغز) سیگنال‌هایی مبنی بر آزاد کردن هرمون‌های جنسی را می‌فرستد و هورمون‌های جنسی در بیضه پسران با مقدار بیشتری ترشح می‌شوند. هر پسری نیز می‌تواند روزی را که احساس کرده بیضه‌های او در حال رشد و بزرگتر شدن هستند، به خاطر بیاورد. بزرگ شدن آلت تناسلی یا سفت و سخت شدن آن در بعضی مقاطع می‌تواند از جمله اتفاقاتی باشد که نشانه شروع روند بلوغ در پسران است.

بیضه‌ها معمولاً در سنین 11 تا 12 سالگی شروع به رشد می‌کنند و موهای ناحیه تناسلی اغلب در 12 سالگی ظاهر می‌شوند. پس از رشد موهای زائد نوبت به بزرگ شدن و رشد آلت تناسلی است که معمولا در 13 سالگی رخ می‌دهد و این‌ها همه نشانه‌های مرد شدن یک پسربچه و ورود او به دنیای بزرگسالان است.

بلوغ زودرس چیست و در چه سنی رخ می‌دهد؟

بلوغ زودرس در پسران به عنوان شروع بلوغ قبل از 9 سالگی تعریف می‌شود. بلوغ زودرس در پسران به دو دسته تقسیم می‌شود:

• بلوغ زودرس مرکزی: که با فعال شدن زودرس محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد مشخص می‌شود.
• بلوغ زودرس محیطی: زمانی بروز می‌کند که رشد جنسی زودرس وابسته به تولید استروئید بدون توجه به ترشح گنادوتروپین باشد.

اگرچه بلوغ زودرس بیشتر در دختران رخ می‌دهد، اما در مورد پسران بیشتر با اختلالات ارگانیک قابل شناسایی سیستم عصبی مرکزی، غدد فوق کلیوی یا بیضه‌ها همراه است. تشخیص باید شامل شرح حال دقیق و معاینه بالینی، اندازه گیری هیپوفیز و هورمون‌های جنسی، ارزیابی سن استخوان و تصویربرداری از هیپوتالاموس، غده هیپوفیز، غدد فوق کلیوی و بیضه‌ها باشد. اندیکاسیون‌های درمان بر اساس نوع بلوغ زودرس و سرعت پیشرفت آن، افزایش سن استخوانی، قد پیش بینی شده بزرگسالان و ارزیابی روانشناختی است.

علائم بلوغ زودرس در کودکان پسر

اولین علامت بلوغ زودرس در پسران بزرگ شدن گنادها است. رویش موهای زائد در ناحیه دستگاه تناسلی و زیربغل به تنهایی نشان‌دهنده بلوغ زودرس نیست و ممکن است به دلیل برخی از بیماری‌های غده فوق کلیه باشد. سایر نشانه‌های بلوغ در پسران عبارتند از:

• دو رگه شدن صدا
• تعریق بیشتر بدن و بدبو شدن عرق به دلیل افزایش ترشح هورمون‌ها
• جهش رشدی در 12-13 سالگی مانند بلند شدن قد، پهن شدن شانه‌ها و بزرگتر شدن دست‌ها و کف پاها
• خارج شدن منی در هنگام خواب شبانه
• رشد موهای صورت
• بروز جوش و آکنه در پوست صورت

علت بلوغ زودرس در پسر بچه‌ها

بلوغ زودرس در دختران شایع‌تر از پسران است. در پسران بلوغ زودرس می‌تواند علت جدی‌تر داشته باشد و در اکثر موارد یک علت زمینه‌ای شناسایی می‌شود. تستوسترون مسئول رشد و توسعه خصوصیات جنسی مردانه است. علت زود شروع شدن روند بلوغ در برخی از کودکان بستگی به نوع آن یعنی بلوغ زودرس مرکزی یا بلوغ زودرس محیطی دارد:

1. بلوغ زودرس مرکزی: علت این نوع بلوغ زودرس اغلب قابل شناسایی نیست.
2. بلوغ زودرس محیطی: تستوسترون در بدن کودک پسر باعث این نوع بلوغ زودرس می‌شود.

بلوغ زودرس محیطی که کمتر رایج است، بدون دخالت هورمون در مغز (GnRH) رخ می‌دهد که به طور معمول بلوغ را آغاز می‌کند. در عوض، علت ترشح تستوسترون در بدن به دلیل مشکلات مربوط به بیضه‌ها، غدد فوق کلیوی یا غده هیپوفیز است. در پسران، موارد زیر ممکن است منجر به بلوغ زودرس محیطی شود:

• تومور در غدد فوق کلیوی یا در غده هیپوفیز که تستوسترون آزاد می‌کند.
• سندرم مک‌کون آلبرایت، یک اختلال ژنتیکی نادر است که بر رنگ پوست و استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد و باعث مشکلات هورمونی می‌شود.
• قرار گرفتن در معرض منابع خارجی تستوسترون، مانند کرم‌ها یا پمادها

علت رویش مو در ناحیه تناسلی کودکان پسر

موهای اطراف آلت تناسلی که به عنوان موهای شرمگاهی شناخته می‌شود، نشانه بلوغ است. هورمون‌ها باعث رشد بیشتر موهای بدن، صورت و ناحیه تناسلی در هنگام بلوغ می‌شوند. در هر دو جنس، در حدود زمان بلوغ، غده فوق کلیوی نیز شروع به ترشح هورمون‌هایی می کند که منجر به ظاهر شدن موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل می شود. این هورمون های آدرنال با سیگنال های شیمیایی متفاوتی نسبت به سایر هورمون های بلوغ کنترل می‌شوند.

بنابراین رشد اولیه موهای ناحیه تناسلی به این دلیل اتفاق می‌افتد که غده فوق کلیوی سطح آندروژن تولیدی خود را افزایش می‌دهد. با این حال، تغییر سطوح گنادوتروپین‌ها و استروژن‌ها علت زود درآمدن موهای زائد در کودکان خواهد بود. هورمون‌های هیپوفیز از طریق جریان خون حرکت می‌کنند؛ آنها بیضه‌ها را بزرگتر کرده و باعث ترشح هورمون دیگری به نام تستوسترون می‌شوند که موجب جوانه زدن مو در ناحیه شرمگاهی، زیر بازوها و روی صورت کودکان پسر به عنوان مثال رویش سبیل در پسر 12 ساله خواهد شد.

تشخیص بلوغ زودرس پسران

برای تشخیص بلوغ زودرس، پزشک موارد زیر را انجام می‌دهد:

• سابقه پزشکی کودک و خانواده او را بررسی می‌کند.
• یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد.
• برای اندازه‌گیری سطح هورمون، آزمایش خون تجویز می‌کند.

عکسبرداری اشعه ایکس از دست و مچ دست کودک شما نیز برای تشخیص بلوغ زودرس مهم است. این اشعه ایکس می‌تواند به پزشک کمک کند تا سن استخوانی کودک شما را تعیین کند، که نشان می‌دهد استخوان‌ها خیلی سریع رشد می‌کنند یا خیر.

تعیین نوع بلوغ زودرس کودکان پسر

پزشک همچنین باید بفهمد که کودک شما چه نوعی از بلوغ زودرس را دارد. برای انجام این کار، او آزمایشی به نام آزمایش تحریک هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) انجام می‌دهد.

در این آزمایش، پزشک یک نمونه خون می‌گیرد و سپس به کودک واکسن حاوی هورمون GnRH تزریق می‌کند. سپس نمونه‌های خون بیشتری در یک دوره زمانی مشخص گرفته می‌شود تا بررسی شود که هورمون‌ها در بدن فرزند شما چگونه واکنش نشان می‌دهند. در کودکان مبتلا به بلوغ زودرس مرکزی، هورمون GnRH باعث افزایش سطح هورمون‌های دیگر می‌شود. در کودکان مبتلا به بلوغ زودرس محیطی، سایر سطوح هورمونی ثابت می‌ماند.

آزمایش‌های اضافی برای بلوغ زودرس مرکزی در پسربچه‌ها

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) مغز معمولاً برای کودکانی که دارای بلوغ زودرس مرکزی هستند انجام می‌شود تا هر گونه ناهنجاری مغزی که باعث شروع زودرس بلوغ می‌شود مشخص شود. پزشک همچنین ممکن است تیروئید کودک را آزمایش کند اگر علائمی‌ از عملکرد کند تیروئید (کم کاری تیروئید) مانند خستگی، کندی، افزایش حساسیت به سرما، یبوست، کاهش عملکرد مدرسه یا پوست رنگ پریده و خشک داشته باشد، ارزیابی شود.

آزمایش‌های اضافی برای بلوغ زودرس محیطی پسران

آزمایش‌های دیگری نیز برای کودکان مبتلا به بلوغ زودرس محیطی برای یافتن علت وضعیت آنها ضروری است. برای مثال، پزشک ممکن است آزمایش‌های خون اضافی را برای بررسی سایر سطوح هورمونی انجام دهد یا در دختران، ممکن است برای بررسی وجود کیست یا تومور تخمدان سونوگرافی انجام دهد.

درمان بلوغ زودرس در کودکان پسر

هدف اولیه درمان این است که کودک شما را قادر سازد که به قد طبیعی بالغ شود. درمان بلوغ زودرس به علت آن بستگی دارد؛ با این حال، در برخی موارد، هیچ دلیل قابل شناسایی برای بلوغ زودرس وجود ندارد. در این مورد، ممکن است فرزند شما بسته به سن او و سرعت پیشرفت بلوغ نیازی به درمان نداشته باشد. پزشک اطفال ممکن است بخواهد کودک شما را برای چند ماه تحت نظر داشته باشد تا ببیند چگونه رشد می‌کند. تصمیم برای درمان به عوامل متعددی بستگی دارد و باید متذکر شد که بسیاری از این بلوغ‌ها به درمان نیازی ندارند و والدین باید به پزشک اعتماد کنند.

درمان بلوغ زودرس مرکزی

اکثر کودکان مبتلا به بلوغ زودرس مرکزی، که در آن هیچ بیماری زمینه ای وجود ندارد، می‌توانند به طور موثر با دارو درمان شوند. این درمان که درمان آنالوگ GnRH نامیده می‌شود، معمولاً شامل تزریق ماهانه دارویی مانند لوپرولید استات (Lupron Depot) یا تریپتورلین (Trelstar، Triptodur Kit) است که توسعه بیشتر را به تاخیر می‌اندازد. برخی از فرمول‌های جدیدتر را می‌توان در فواصل طولانی‌تری داد. کودک تا زمانی که به سن طبیعی بلوغ برسد به دریافت این دارو ادامه می‌دهد. به طور متوسط، 16 ماه پس از قطع دارو، روند بلوغ دوباره شروع می‌شود.

یکی دیگر از گزینه‌های درمانی برای بلوغ زودرس مرکزی، کاشت هیسترلین (Supprelin LA) است که تا یک سال طول می‌کشد. این درمان برای بلوغ زودرس مرکزی بدون درد و ناراحتی ناشی از تزریقات منظم موثر است، اما نیاز به یک روش جراحی جزئی دارد. ایمپلنت از طریق یک برش در ناحیه داخلی بازو زیر پوست کودک شما قرار می‌گیرد. پس از یک سال، ایمپلنت برداشته می‌شود و در صورت لزوم با یک ایمپلنت جدید جایگزین می‌شود.

درمان یک بیماری زمینه‌ای

اگر شرایط پزشکی دیگری باعث بلوغ زودرس کودک شما شده است، درمان آن بیماری برای جلوگیری از پیشرفت بلوغ ضروری است. به عنوان مثال، اگر کودکی توموری داشته باشد که هورمون تولید می‌کند و باعث بلوغ زودرس می‌شود، بلوغ معمولاً با برداشتن تومور با جراحی متوقف می‌شود.

مراحل عاطفی بلوغ زودرس پسران

بلوغ می‌تواند زمان چالش برانگیزی باشد، زیرا شما با تغییرات مختلفی در بدن خود کنار می‌آیید. مراحل بلوغ همه جسمانی نیستند. تغییرات احساسی متنوعی که ممکن است از سر گذرانده باشید سخت به نظر می‌رسند. نوسانات خلقی، عزت نفس پایین، پرخاشگری و گاهی اوقات افسردگی، همگی می‌توانند احساساتی باشند که شما از آن عبور می‌کنید. با این حال، در کنار اینها، احساسات هیجان‌انگیزی نیز  مانند ایجاد احساسات قوی برای همسالان خود، توانایی تفکر مستقل و شکل دادن به عقاید، و بزرگ شدن به عنوان یک مرد جوان با اعتماد به نفس وجود دارد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در اولین علائم بلوغ در یک کودک کمتر از 8 یا 9 سال با پزشک اطفال خود مشورت کنید. حتی اگر مطمئن نیستید که آنچه می‌بینید نشانه بلوغ است، کودک خود را برای ارزیابی نزد پزشک ببرید. ملاقات با یکی از بهترین متخصصان کودک شهرتان، می‌تواند خیال شما را بابت سلامت کودکتان آسوده کند. نگران یافتن بهترین متخصص اطفال شهر خود نباشید. چراکه، در همه شهرهای ایران، چندین متخصص کودکان خوب و باتجربه در حال فعالیت هستند. برای مثال با وجود بیش از 275 دکتر کودکان تهران می‌توانید به‌راحتی در این شهر، متخصص اطفال مورد نظر خود را پیدا کرده و توصیه‌های پزشکی لازم را درباره بلوغ زودرس پسرتان دریافت کنید.

عوارض بلوغ زودرس پسران

بلوغ زودرس می‌تواند از جنبه‌های متفاوتی کودکان و نوجونان را تحت تاثیر قرار دهد. از لحاظ جسمی ‌و فیزیکی، کوتاهی قد در بزرگسالی، مهم‌ترین عارضه بلوغ زودرس در کودکان پسر است؛ چرا که پس از پایان بلوغ، رشد قدی متوقف می‌شود. از آنجا که بلوغ زودرس زودتر از بلوغ طبیعی به پایان می‌رسد، رشد کودکانی که زودتر از موعد به بلوغ می‌رسند در سنین پایین‌تری متوقف می‌شود و در نتیجه ممکن است قد کوتاه‌تری نسبت به همسالان خود در بزرگسالی داشته باشند.

از جنبه‌های جسمی ‌و فیزیکی که بگذریم به عوارض روحی و روانی بلوغ زودرس در پسربچه‌ها می‌رسیم. فرایند بلوغ به خودی خود فرایندی همراه با استرس و چالش‌های گوناگون است که بسیاری از آنها ناشی از برهم خوردن تعادل هورمونی در بدن افراد است، وقتی که این فرایند استرس‌زا و پرچالش در سنین پایین‌تر برای کودکان رخ دهد قطعا مواجهه با این وضعیت پرتنش برای آنها سخت تر خواهد بود.

پرخاشگری پسران در حین بلوغ زودرس می‌تواند آنها را در محیط خانواده نیز منزوی و طرد شده قرار دهد که والدین باید به صورت آگاهانه این چالش‌ها را مدیریت کنند.

جلوگیری از بلوغ زودرس پسران

برخی از عوامل خطر بلوغ زودرس، مانند جنسیت و نژاد، قابل اجتناب نیستند. اما، اقداماتی وجود دارد که می‌توانید برای کاهش شانس بلوغ زودرس کودکتان انجام دهید، از جمله این کارها می‌توان به دور نگه داشتن کودک از منابع خارجی تستوسترون؛ مانند داروهای تجویزی برای بزرگسالان در خانه یا مکمل‌های غذایی حاوی تستوسترون و همچنین تشویق فرزندتان به حفظ وزن مناسب اشاره کرد.

چه بچه‌هایی در معرض بلوغ زودرس قرار دارند؟

پسران نسبت به بلوغ زودرس دختران کمتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند. کودکان آفریقایی-آمریکایی نیز با خطر بیشتری از این اختلال روبرو هستند. اگر سابقه خانوادگی این بیماری وجود داشته باشد، کودک بیشتر در معرض خطر بلوغ زودرس خواهد بود. محققان در حال بررسی بیشتر در مورد عوامل خطر ژنتیکی هستند، مانند جهش ژن کیسپپتین (KISS1) و گیرنده آن (KISS1R). ژنی که از طرف پدر منتقل می‌شود، MKRN3 نیز ممکن است در شروع بلوغ زودرس نقش داشته باشد.

سایر عوامل خطر برای بلوغ زودرس عبارتند از:

• چاقی
• مصرف یا قرار گرفتن در معرض محصولات حاوی تستوسترون، مانند کرم‌ها و پمادهای هورمونی
• پرتو درمانی مغز یا نخاع برای تومورها، لوسمی‌ و شرایط مشابه

چگونه با کودک خود در مورد بلوغ زودرس صحبت کنیم؟

کودک شما ممکن است سوالات زیادی در مورد آنچه که در بدن او اتفاق می‌افتد داشته باشد. همکلاسی‌ها گاهی حتی ناخواسته چیزهایی می‌گویند که آزاردهنده است. مهم است که برای گوش دادن به نگرانی‌های فرزندتان وقت بگذارید و به سوالات حساس او صادقانه پاسخ دهید. توضیح دهید که هر فردی در زمان متفاوتی به بلوغ می‌رسد. بعضی از بچه‌ها زود شروع می‌کنند و بعضی بچه‌ها خیلی دیرتر بالغ می‌شوند. با این حال، تأکید کنید که همه این تغییرات بدن در یک نقطه برای همه اتفاق می‌افتد.

به خاطر داشته باشید که شروع زودرس بلوغ گاهی اوقات منجر به احساسات جنسی زودرس می‌شود. کنجکاوی و سردرگمی‌ فرزندتان را در مورد تغییرات ناشی از تولید زودرس هورمون‌های جنسی درک کنید. اما در مورد رفتارها مرزهای مشخصی تعیین کنید و در مورد ارزش‌ها، اولویت‌ها و انتخاب‌های سالم گفتگوی باز داشته باشید.

با کودک خود تا حد امکان عادی رفتار کنید و به دنبال فرصت‌هایی برای افزایش عزت نفس او باشید. تشویق به شرکت در ورزش، هنر و سایر فعالیت‌ها، همراه با شناخت موفقیت در کلاس درس، می‌تواند به اعتماد به نفس کمک کند. برای بردن فرزندتان نزد مشاور برای یادگیری راهبردهای مقابله ای تردید نکنید. کودک شما ممکن است حداقل در ابتدا با یک درمانگر راحت‌تر از والدینش درباره برخی مسائل شخصی صحبت کند.

والدین آگاه پناه کودکان با بلوغ زودرس خواهند بود!

بلوغ زودرس معمولاً منجر به مشکلات سلامتی طولانی مدت نمی‌شود. با درمان و مشاوره مناسب، در صورت لزوم، کودکان دارای بلوغ زودرس اغلب می‌توانند دوران نوجوانی و بزرگسالی شاد و سالمی‌ داشته باشند.

در صورتی که مشکل یا پرسشی درباره بلوغ زودرس پسران دارید باید ابتدا با پزشک متخصص اطفال یا اورولوژ صحبت کنید. دریافت نوبت از بهترین پزشکان با سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر برایتان فراهم است. اگر سوالی درباره این مقاله یا تجربه‌ای در ارتباط با بلوغ زودرس فرزند پسرتان دارید، حتما با ما در میان بگذارید.

منابع:

healthline

pubmed

nationwidechildrens