بیماری های ریه، مجموعه‌ای گسترده از اختلالات تنفسی هستند که می‌توانند عملکرد طبیعی ریه‌ها را در جنبه‌های مختلفی همچون ساختار بافتی یا حرکت هوا دچار مشکل کنند. این بیماریها ممکن است از علل عفونی مانند ذاتالریه و سل گرفته تا اختلالات مزمن مانند آسم و بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) متغیر باشند. شناخت علائم، علل، راههای پیشگیری و درمان این بیماریها، به افراد کمک می‌کند تا از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و زندگی سالم‌تری داشته باشند. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر با شایعترین علائم، علل و روش‌های تشخیص و درمان انواع بیماری ریوی آشنا خواهید شد.
اگر در این زمینه سوالی دارید، آن را در بخش نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ دهد.
انواع بیماری های ریه
بیماری های ریوی، عملکرد طبیعی تنفس را مختل کنند. این بیماریها را میتوان به دسته‌های زیر تقسیم کرد که هر کدام بخش متفاوتی از سیستم تنفسی را درگیر می‌کنند.
بیماری‌های انسدادی ریه
بیماری‌های انسدادی ریه به گروهی از اختلالات گفته می‌شود که در آن‌ها جریان هوا در راههای هوایی به‌خصوص هنگام بازدم، محدود یا مسدود می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری معمولا دچار نفس‌تنگی، سرفه و خسخس سینه می‌شوند. انواع بیماری های انسدادی ریه شامل موارد زیر می‌شوند:
- آسم: بیماری آسم که در آن راههای هوایی همیشه ملتهب هستند و در مواجهه با عوامل تحریک‌کننده (مثل آلرژی، دود، هوای سرد یا عفونت) دچار اسپاسم و تنگی می‌شوند.
- بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD): ترکیبی از برونشیت مزمن و آمفیزم که باعث مشکل در خروج هوا از ریه می‌شود. برونشیت مزمن، با سرفه‌های طولانی‌مدت همراه با خلط مشخص خواهد شد. آمفیزم، آسیب به دیواره کیسه‌های هوایی (آلوئول‌ها) بوده که طی آن هوا در ریه‌ها به دام می‌افتد.
- برونشیولیت: التهاب راههای هوایی کوچک که بیشتر در کودکان رخ می‌دهد.
- برونشکتازی: گشاد شدن دائمی راههای هوایی که باعث تجمع ترشحات و عفونت‌های مکرر می‌شود و در فیبروز کیستیک شایع است.
بیماری‌های بینابینی ریه
بیماری‌های بینابینی ریه (ILDs) گروهی از اختلالات هستند که لایه‌ی نازک بین کیسه‌های هوایی (آلوئول‌ها) را درگیر می‌کنند. این ناحیه محل عبور رگ‌های خونی ظریف است که تبادل گاز بین هوا و خون در آن انجام می‌شود. آسیب به این ناحیه باعث سختی تنفس و کاهش جذب اکسیژن خواهد شد. نمونه‌هایی از بیماری‌های بینابینی به شرح زیر است:
- سارکوئیدوز: التهاب با منشا ناشناخته که می‌تواند در ریه‌ها گره‌های کوچک التهابی ایجاد کند.
- فیبروز ریوی ایدیوپاتیک (IPF): ایجاد بافت اسکار در ریه که بدون هیچ علت مشخصی رخ می‌دهد.
- بیماری‌های خودایمنی: مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید که باعث درگیری بینابینی ریه می‌شوند.
- پنومونی و ادم ریوی: این بیماری های ریه به دلیل نشت مایعات به داخل کیسه‌های هوایی که معمولا در اثر نارسایی قلبی یا آسیب مستقیم به ریه‌ها رخ می‌دهند و اگر پیشرفت کنند، باعث عوارض بینابینی خواهند شد.
بیماری‌های فیبروتیک ریه
این بیماری های ریه شامل حالاتی هستند که در آن‌ها بافت ریه به مرور زمان دچار فیبروز (تشکیل بافت اسکار) می‌شود. این بافت اسکار سفت و غیرقابل انعطاف است و باعث کاهش ظرفیت ریه، سختی تنفس و کاهش انتقال اکسیژن می‌شود. بیماران مبتلا به این بیماری اغلب احساس می‌کنند که نمی‌توانند نفس عمیق بکشند. بیماری‌های شایع در این دسته شامل موارد زیر می‌شوند:
- فیبروز ریوی ایدیوپاتیک (IPF) از شایعترین نوع فیبروز ریه با علت ناشناخته
- فیبروز ناشی از مواجهه با مواد شیمیایی یا گرد و غبار مثل پنوموکونیوز، آزبستوز (در اثر استنشاق گرد آزبست) و سیلیکوز
- فیبروز ناشی از درمان‌های دارویی یا پرتو درمانی
- فیبروز ثانویه به بیماری‌های خودایمنی مانند اسکلرودرمی
بیماری‌های ژنتیکی ریه
این گروه شامل بیماری‌هایی است که به دلیل نقص‌های ژنتیکی به‌وجود می‌آیند و معمولا از کودکی یا نوجوانی آغاز می‌شوند. ژن معیوب باعث عملکرد غیرطبیعی در سلول‌های ریه یا سیستم ایمنی می‌شود. از مهمترین نمونه‌های بیماری های ژنتیکی ریه میتوان به فیبروز کیستیک اشاره کرد. یک بیماری ارثی که باعث تولید مخاط غلیظ و چسبنده در راههای هوایی می‌شود. این مخاط مسیر هوا را می‌بندد و محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کند که منجر به عفونت‌های مکرر و آسیب پیشرونده ریه‌ها می‌شود. سایر بیماری‌های ژنتیکی نادر ممکن است شامل نقص در ساختار یا عملکرد پروتئین‌های خاص در سلول‌های ریه باشند.
بیماری‌های عفونی ریه
این گروه شامل بیماری‌هایی است که به‌علت ورود عوامل میکروبی (ویروس، باکتری و قارچ) به بافت ریه ایجاد می‌شوند. این بیماریها امکان دارد حاد یا مزمن باشند و در موارد شدید منجر به نارسایی تنفسی شوند. نمونه‌هایی از این بیماریها به شرح زیر هستند:
- پنومونی (ذاتالریه): عفونت آلوئول‌ها که احتمال دارد ناشی از باکتری، ویروس یا قارچ باشد (به عنوان نمونه کووید).
- سل: نوعی پنومونی مزمن که توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می‌شود.
- برونشیت حاد: عفونت حاد راههای هوایی که معمولا ویروسی است.
- سندرم دیسترس حاد تنفسی: آسیب شدید و ناگهانی به ریه‌ها که اغلب در اثر عفونت‌های شدید یا التهاب گسترده ایجاد می‌شود.
بیماری‌های عروقی ریه
این بیماریها رگ‌های خونی ریه را درگیر می‌کنند و معمولا با افزایش فشار خون ریوی یا لخته شدن خون همراه هستند. خطرناک ترین بیماری های ریه اغلب در این دسته قرار می‌گیرند، زیرا می‌توانند به سرعت منجر به عوارض جدی و حتی مرگ شوند. از بیماری‌های عروقی ریه میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- فشار خون ریوی: افزایش فشار در شریان‌های ریوی که ممکن است به‌دلیل بیماری‌های مختلف ایجاد شود یا بدون علت شناخته‌شده (ایدیوپاتیک) باشد.
- آمبولی ریه: ایجاد لخته خونی که از اندام تحتانی (مثلا پاها) کنده شده و به ریه منتقل می‌شود.
بیماری‌های پلور ریه
پلورا، لایه نازکی است که سطح ریه و دیواره داخلی قفسه سینه را می‌پوشاند. بیماری‌های پلور باعث درد قفسه سینه و اختلال در حرکت ریه می‌شوند. نمونه‌هایی از این نوع بیماری ریوی به شرح زیر است:
- افیوژن پلور: تجمع مایع بین دو لایه پلورا که معمولا در اثر نارسایی قلبی یا پنومونی رخ می‌دهد.
- پنوموتوراکس: ورود هوا به فضای پلور که باعث فروپاشی ریه می‌شود.
- مزوتلیوما: نوعی سرطان نادر پلور که اغلب پس از قرار گرفتن در معرض آزبست ایجاد می‌شود.
بیماری‌های دیواره قفسه سینه و اختلالات عصبی-عضلانی
اگرچه این بیماریها مستقیما به خود ریه مربوط نمی‌شوند، اما عملکرد طبیعی ریه را از طریق اختلال در حرکت قفسه سینه یا عضلات تنفسی مختل می‌کنند.
- سندروم تهویه ناکافی در اثر چاقی: افزایش وزن شدید که مانع از انبساط کافی ریه‌ها می‌شود.
- بیماری‌های نوروموسکولار (مانند ALS یا میاستنی گراویس): اختلال در عملکرد عضلات تنفسی که به دلیل آسیب عصبی رخ می‌دهد.
شایعترین علائم بیماری های ریه
بیماری های ریوی طیف گسترده‌ای دارند که علائم متفاوتی ایجاد می‌کنند. شناسایی علائم شایع در هر گروه، به تشخیص سریع‌تر و درمان موثرتر کمک می‌کند. در ادامه، به شایعترین علائم انواع بیماری ریوی اشاره شده است:
| انواع بیماری ریوی | شایعترین علائم |
| بیماری‌های انسدادی ریه | نفس‌تنگی (مخصوصا در بازدم)، خسخس سینه، سرفه مزمن، احساس فشردگی قفسه سینه |
| بیماری های بینابینی ریه | تنگی نفس (بخصوص هنگام فعالیت)، سرفه خشک، تنفس سطحی و سریع |
| بیماری های فیبروتیک ریه | تنگی نفس پیشرونده، سرفه خشک، خستگی مزمن |
| بیماری‌های ژنتیکی ریه | سرفه مزمن با خلط غلیظ، عفونت‌های مکرر ریه، خسخس، کاهش وزن، مشکلات گوارشی |
| بیماری‌های عفونی ریه | تب، لرز، سرفه (گاهی همراه با خلط یا خون)، درد قفسه سینه، نفس‌تنگی، خستگی |
| بیماری‌های عروقی ریه | نفس‌تنگی ناگهانی یا تدریجی، درد قفسه سینه (اغلب هنگام نفس کشیدن)، تپش قلب، سبکی سر |
| بیماری‌های پلور | درد تیز قفسه سینه هنگام نفس عمیق، نفس‌تنگی، سرفه خشک، احساس سنگینی در قفسه سینه |
| بیماری‌های دیواره قفسه سینه و عصبی-عضلانی | تنگی نفس در هنگام خواب یا دراز کشیدن، ضعف عضلانی، خستگی زودرس |
شناخت دقیق این علائم همچون علائم آسم در کودکان و تمایز میان آن‌ها نقش مهمی در تشخیص به‌موقع و صحیح بیماری های ریه دارد. البته باید توجه داشت که این موارد تنها تعدادی از علائم احتمالی هستند و تشخیص قطعی نوع بیماری ریه بر عهده پزشک متخصص است.
علت بروز علائم بیماری های ریوی
علائم بیماری های ریه امکان دارد بر اثر عوامل متعددی ایجاد شوند. در ادامه، مهمترین علل ایجاد بیماریها ریه را عنوان خواهیم کرد:
سیگار کشیدن
سیگار چه به‌صورت فعال و چه به‌صورت غیرمستقیم (دود دست دوم)، اصلی‌ترین عامل بیماری های ریه به شمار می‌رود. مواد شیمیایی موجود در دود سیگار باعث تخریب بافت ریه، التهاب مزمن راههای هوایی، تخریب کیسه‌های هوایی (آلوئول‌ها) و در نهایت بروز بیماری‌هایی مانند COPD، برونشیت مزمن، آمفیزم و سرطان ریه می‌شود.
گاز رادون
رادون، گازی بی‌رنگ و بی‌بو است که در برخی خانه‌ها وجود دارد و عامل شناخته‌شده‌ای برای سرطان ریه محسوب می‌شود. استنشاق طولانی‌مدت این گاز منجر به آسیب سلول‌های ریه می‌شود.
آزبست (پنبه نسوز)
آزبست، نوعی ماده معدنی است که در گذشته در ساختمان‌سازی، عایق‌کاری و قطعات خودرو استفاده می‌شد. استنشاق ذرات آزبست به بیماری‌های بینابینی ریه، فیبروز ریوی و به‌ویژه سرطان مزوتلیوما منجر می‌شود.
آلودگی هوا
آلودگی ناشی از وسایل نقلیه، کارخانه‌ها و سوخت‌های فسیلی باعث تحریک راههای هوایی و تشدید بیماری‌هایی مانند بیماری آسم، COPD، سرطان ریه و سایر بیماری‌های مزمن ریوی می‌شود. تماس مداوم با هوای آلوده موجب التهاب مزمن و اختلال در عملکرد ریه‌ها می‌شود.
عوامل میکروبی (ویروسی، باکتریایی، قارچی)
برخی بیماری های ریه مانند ذاتالریه (پنومونی)، سل (TB) و سندرم زجر تنفسی حاد (ARDS) در اثر عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی ایجاد می‌شوند. این عفونت‌ها معمولا التهاب شدید، تولید ترشحات زیاد و اختلال در تبادل گاز در ریه‌ها را به دنبال دارند.
عوامل ژنتیکی
برخی بیماری های ریه مانند فیبروز کیستیک به دلیل اختلالات ژنتیکی بروز می‌کنند. در این شرایط، ساختار و عملکرد طبیعی ریه‌ها به‌طور مادرزادی دچار اختلال شده و معمولا از سنین پایین شروع می‌شود.
بیماری‌های خودایمنی و التهابی
بیماری‌هایی مثل سارکوئیدوز یا فیبروز ریوی ایدیوپاتیک از جمله بیماری‌هایی هستند که بدون علت مشخص و یا به دلیل واکنش‌های غیرطبیعی سیستم ایمنی، باعث التهاب و تخریب بافت ریه می‌شوند.
چگونه میتوان بیماری های ریه را تشخیص داد؟
تشخیص بیماری های ریه نیازمند بررسی دقیق عملکرد ریه‌ها و ارزیابی کلی وضعیت سلامت بیمار است. در ادامه، مهمترین روش‌های تشخیص بیماری های ریه ارائه شده است:
آزمایش‌های خون و مایعات بدن
برای ارزیابی عملکرد کلی بدن و تشخیص عفونت‌ها یا اختلالات تنفسی از نمونه خون یا مایعات اطراف ریه استفاده می‌شود.
- آزمایش گازهای خون شریانی: سنجش میزان اکسیژن، دی‌اکسیدکربن و pH خون برای بررسی عملکرد تنفسی
- شمارش کامل سلول‌های خونی: بررسی وجود عفونت، التهاب یا کم‌خونی
- پنل متابولیک جامع: ارزیابی الکترولیت‌ها، قند خون و عملکرد اندام‌هایی چون کبد و کلیه
- تحلیل مایع پلور: بررسی وجود سرطان یا عفونت در مایع اطراف ریه
نمونه‌برداری و بررسی مستقیم بافت ریه
این روش‌ها به پزشک امکان بررسی بافت و سلول‌های ریه را به‌صورت مستقیم می‌دهند. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- نمونه‌برداری از بافت ریه: بررسی میزان آسیب بافتی یا وجود سلول‌های سرطانی
- توراکوتومی: جراحی برای مشاهده یا درمان مستقیم بافت‌های داخل قفسه سینه
- مدیاستینوسکوپی: مشاهده فضای بین دو ریه برای بررسی توده‌ها یا غدد لنفاوی
ارزیابی عملکرد تنفسی
این آزمایش‌ها میزان و سرعت عبور هوا از ریه‌ها را اندازه‌گیری کرده و برای تشخیص انسدادها کاربرد دارند.
- اسپیرومتری انگیزشی: بررسی حجم بازدمی برای تشخیص انسداد یا محدودیت تنفسی
- پیک فلومتر: اندازه‌گیری سرعت خروج هوا، مخصوصا در بیماران مبتلا به آسم
تصویربرداری پیشرفته ریه‌ها
برای مشاهده ساختار داخلی ریه‌ها و تشخیص دقیق بیماری های ریه از روش‌های تصویربرداری استفاده می‌شود. این روش‌ها به شرح زیر هستند:
- رادیوگرافی قفسه سینه: تصویر ساده‌ای از ریه‌ها برای شناسایی مشکلات ابتدایی
- سی‌تی اسکن: تصویری دقیق و چند بعدی از ساختار داخلی ریه‌ها
- ام‌آرآی: تصویربرداری با جزئیات بالا از قفسه سینه بدون استفاده از اشعه ایکس
- اسکن PET: شناسایی سلول‌های سرطانی با استفاده از مواد ردیاب
درمان انواع این بیماریها
درمان بیماری های ریه بر اساس نوع بیماری، شدت علائم و وضعیت عمومی بیمار متفاوت است. برخی روش‌ها به بهبود عملکرد تنفسی کمک می‌کنند، برخی علائم را کاهش می‌دهند و برخی برای موارد شدید یا مزمن به کار می‌روند. در ادامه، مهمترین روش‌های درمانی این بیماریها معرفی شده‌اند:
اکسیژن درمانی
اکسیژن‌درمانی، یکی از روش‌های رایج در بیماران با سطح پایین اکسیژن خون است. در این روش، اکسیژن از طریق لوله بینی، ماسک یا لوله‌ای که به نای وارد می‌شود، به بیمار انتقال داده خواهد شد. این درمان می‌تواند در بیمارستان، مراکز درمانی یا منزل انجام شود و برای بیماری‌هایی چون آسم، COPD، نارسایی قلبی، پنومونی، دیسترس تنفسی و آپنه خواب کاربرد دارد.
براساس اطلاعات منتشرشده در وب‌سایت موسسه ملی بهداشت آمریکا،
اکسیژن‌درمانی معمولا ایمن است، اما باید از مواد آتش‌زا در زمان استفاده از آن پرهیز کرد.
از عوارض احتمالی اکسیژن درمانی میتوان به خشکی یا خونریزی بینی، خستگی و سردردهای صبحگاهی اشاره کرد.
توان‌بخشی ریوی
توان‌بخشی ریوی، برنامه‌ای جامع و چند بخشی شامل تمرینات ورزشی، آموزش‌های بهداشتی و تکنیک‌های تنفسی است که زیر نظر متخصصان انجام می‌شود. این روش بیشتر برای بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند COPD، آسم، فیبروز سیستیک و نارسایی تنفسی یا بیمارانی که تحت پیوند ریه قرار گرفته‌اند، استفاده می‌شود.
توراسنتز
توراسنتز، روشی درمانی و تشخیصی است که برای تخلیه مایع اضافی از فضای پلور (بین ریه و دیواره قفسه سینه) به‌کار می‌رود. این مایع در اثر بیماری‌هایی مانند ذاتالریه، سارکوئیدوز یا اختلالات پلور تجمع می‌یابد و منجر به تنگی نفس می‌شود. پزشک با وارد کردن سوزن بین دنده‌ها، مایع را خارج می‌کند.
تراکئوستومی
تراکئوستومی، نوعی جراحی است که در آن سوراخی در جلوی گردن و در نای ایجاد شده و لوله‌ای برای تنفس در آن قرار می‌گیرد. این روش برای بیمارانی که برای مدت طولانی نیاز به استفاده از ونتیلاتور یا انسداد راههای هوایی فوقانی دارند، مناسب است. تراکئوستومی می‌تواند باعث مشکلاتی مانند خونریزی، عفونت، تنگی نای شود ولی با مراقبت صحیح خطرات آن کاهش می‌یابد.
پیوند ریه
پیوند ریه برای بیمارانی که دچار بیماری‌های پیشرفته و مقاوم ریوی مانند فیبروز ریوی، فیبروز سیستیک، COPD شدید یا پرفشاری ریوی هستند، انجام می‌شود. در این جراحی، ریه معیوب با یک ریه سالم از اهداکننده جایگزین می‌شود. پس از عمل، بیمار باید داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی را تا پایان عمر مصرف کند تا از رد پیوند جلوگیری شود.
بیماری های ریه با چه عوارضی همراه هستند؟
بیماری های ریوی منجر به عوارض مختلفی می‌شوند که بر کیفیت زندگی فرد تاثیرگذار هستند. این عوارض بسته به نوع بیماری و شدت آن متفاوت خواهند بود. در ادامه، به عوارض ناشی از انواع بیماری ریوی اشاره شده است:
- مشکلات تنفسی طولانی مدت: بیماری‌های بافت ریه در برخی موارد منجر به مشکلات تنفسی مزمن می‌شوند.
- تشدید علائم: افراد مبتلا به بیماری‌های مجاری تنفسی ممکن است دوره‌هایی را تجربه کنند که علائم‌شان به طور ناگهانی تشدید می‌شود و نیاز به درمان در بیمارستان پیدا می‌کنند.
- نارسایی قلبی: فشار خون ریوی می‌تواند به قلب فشار وارد کرده و در نهایت منجر به نارسایی قلبی شود.
- لخته شدن خون: افراد مبتلا به فشار خون ریوی در معرض خطر تشکیل لخته‌های خون قرار دارند.
- اسکار دائمی ریه: برخی بیماری‌های بافت ریه مانند سارکوئیدوز در صورت پیشرفت منجر به ایجاد بافت اسکار دائمی در ریه‌ها می‌شوند که جذب اکسیژن را دشوار می‌کند.
- خونریزی در ریه‌ها: آسیب به عروق خونی در ریه‌ها ناشی از فشار خون ریوی می‌تواند منجر به خونریزی شود.
- عفونت‌های مکرر: در بیماری‌هایی مانند برونشکتازی که منجر به تجمع مخاط می‌شود، خطر ابتلا به عفونت‌های ریوی افزایش می‌یابد.
- آسیب کبدی: فشار خون ریوی به‌طور غیرمستقیم بر عملکرد کبد تاثیر می‌گذارد و منجر به آسیب کبدی می‌شود.
روش‌های پیشگیری از بیماری ریه
پیشگیری از بیماری های ریه با انجام اقداماتی ساده امکان‌پذیر است. با رعایت موارد زیر می‌توانید خطر ابتلا به این بیماریها را کاهش دهید:
- ترک سیگار: مهمترین عامل خطر برای بسیاری از بیماری های ریه از جمله سرطان و COPD، سیگار کشیدن است.
- اجتناب از آلاینده‌های هوا: هم در داخل خانه (مانند دود دست دوم و مواد شیمیایی) و هم در خارج از خانه (به‌ویژه در روزهای آلوده و مناطق پرتردد) از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا خودداری کنید.
- معاینات منظم: انجام معاینات دوره‌ای به تشخیص زودهنگام بیماری های ریه کمک می‌کند.
- ورزش منظم: فعالیت بدنی به حفظ و تقویت سلامت ریه‌ها کمک می‌کند.
اهمیت تشخیص و درمان به‌موقع انواع بیماری ریوی
بیماری های ریه به دلیل گستردگی در نوع، علت و علائم نیازمند بررسی و تشخیص دقیق توسط پزشک متخصص هستند. از عوامل اصلی بروز این بیماریها میتوان به سیگار کشیدن، آلودگی هوا، عوامل ژنتیکی، عفونت‌های میکروبی و بیماری‌های خودایمنی اشاره کرد. تشخیص و درمان زودهنگام این بیماریها در پیشگیری از پیشرفت بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیمار اهمیت زیادی دارد.
اگر شما یا اطرافیانتان با علائم مشکوک به بیماری‌های تنفسی و انواع بیماری ریوی مواجه هستید، حتما به متخصص ریه یا دکتر آلرژی مراجعه کنید. برای رزرو نوبت یا دریافت مشاوره آنلاین، می‌توانید از خدمات وب‌سایت دکتردکتر بهره‌مند شوید.
منابع:
