پروکتالژیا فوگاکس یا اسپاسم مقعدی موقعیتی دردناک است که در آن، عضلات مقعد تحت فشار قرار می‌گیرند. در چنین شرایطی، فرد درد مقعد را تجربه می‌کند. علت اسپاسم مقعدی چندان مشخص نیست اما تحقیق‌های مختلف می‌گویند که احتمالاً ناشی از رابطه جنسی مقعدی، تغییرات دوران قاعدگی، یبوست و استرس است. علائم اسپاسم مقعدی، فقط به احساس درد و گرفتگی شدید در ناحیه مقعد و راست روده اطلاق می‌شود. برای درمان اسپاسم مقعدی، باید به دکتر گوارش مراجعه کنید.
دکتر گوارش، بعد از بررسی علت اسپاسم مقعدی، روش‌های درمانی را در جهت کاهش درد و مدیریت سبک زندگی تجویز می‌کند. برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی اسپاسم مقعدی و موارد مربوط به آن اختصاص می‌دهیم. برای مطالعه این مطلب، به ۷ دقیقه زمان نیاز دارید.
همچنین اگر سوالی درباره اسپاسم مقعدی داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب و در بخش نظرات مطرح کنید تا پزشک پاسخ دهد.
اسپاسم مقعدی یا گرفتگی عضلات مقعد چیست؟
اسپاسم مقعدی یا پروکتالژیا فوگاکس، نوعی اختلال در عملکرد دستگاه گوارشی است که با احساس درد شدید در ناحیه رکتوم و مقعد بروز می‌کند. این درد، بر اثر انقباض‌های ناگهانی عضلات مقعد در بزرگسالان رخ میدهد و معمولاً دوره‌ای است. یعنی، ممکن است چند بار در طول هفته و در بازه‌های زمانی کوتاه و بلند اتفاق بیفتد. درد ناشی از اسپاسم، گاه‌گاه به‌اندازه‌ای شدید است که فرد را از خواب شبانه عمیق نیز بیدار می‌کند.
افرادی که این مشکل را دارند، شدت درد‌های خود را مانند فرو رفتن یک چاقوی تیز در قسمت مقعد و راست‌روده خود توصیف می‌کنند. اگر شما هم درد اسپاسم را به صورت مکرر و ادامه‌دار تجربه می‌کنید، حتماً به پزشک گوارش مراجعه کنید.
با استناد به یک مقاله معتبر در وب‌سایت healio،
میزان شیوع اسپاسم مقعدی در جمعیت عمومی، بین ۴ تا ۱۸ درصد است.
از آنجایی که اسپاسم مقعدی ممکن است کیفیت زندگی را مختل کند، افراد مبتلا بایستی بیشتر از دیگران نسبت به نکات مراقبتی و بهداشتی خود حساس باشند.
اسپاسم مقعدی چه علائمی دارد؟
در حالت کلی، اسپاسم مقعد به جز درد رکتوم و احساس گرفتگی مقعد، علائم دیگری ندارد. همچنین، معمولاً بدون پیش‌زمینه و ناگهانی بروز می‌کند. از‌این‌رو تنها علامت اسپاسم مقعدی، احساس درد در قسمت انتهایی رکتوم و اطراف مقعد به مدت چند ثانیه تا چند دقیقه است. در بعضی موارد، احساس درد ممکن است تا ۳۰ دقیقه نیز ادامه داشته باشد.
نکته مهم! چنانچه همزمان با درد اسپاسم، دچار عفونت مقعدی خونی شوید، احتمالاً با مشکل دیگری مواجه هستید. بهتر است برای پیگیری علت اصلی به پزشک متخصص مراجعه کنید.
روش‌های تشخیص اسپاسم مقعدی چیست؟
از آنجایی که اسپاسم مقعد به‌صورت ناگهانی بروز می‌کند، تشخیص آن سخت و چالش برانگیز است. با‌این‌حال، پزشکان چند روش کاربردی را برای تشخیص اسپاسم مقعدی به‌کار می‌گیرند. برای مثال، بررسی تاریخچه پزشکی بیمار، معاینه بالینی، تجویز چند آزمایش برای تشخیص افتراقی و بررسی دوره‌ای وضعیت جسمانی بیمار از این دست هستند. موارد جزئی‌تر را در جدول زیر آورده‌ایم:
| روش‌های تشخیصی | توضیحات کلی | تکات مهم |
| بررسی تاریخچه پزشکی | کسب اطلاعات در مورد تجربه بیمار از اسپاسم مقعدی، شدت درد، دفعات تکرار درد و بازه‌های زمانی بروز درد | توضیح علائم دقیق توسط بیمار به روند تشخیص سرعت می‌بخشد. |
| معاینه بالینی | انجام معاینه فیزیکی از مقعد و راست‌روده به‌منظور کسب آگاهی از سلامت عمومی این بخش‌ها | در جهت بررسی وجود آسیب، زخم و التهاب انجام مي‌گیرد. |
| تشخیص افتراقی | انجام یکسری آزمایش‌ها برای تمایز با سایر بیماری‌های مشابه | تصویر‌برداری ام‌آر‌ای و سی‌تی اسکن برای رد شدن احتمال ابتلا به سایر بیماری‌ها انجام می‌گیرد. |
| بررسی دوره‌ای وضعیت جسمانی بیمار | مشخص شدن الگو و شدت درد در بازه‌های زمانی مشخص | به‌منظور مشهود شدن علائم، الگوی دردها و انتخاب درمان مناسب انجام می‌گیرد. |
در بعضی موارد، پزشک متخصص عملکرد عضلات مقعد و راست‌روده را نیز بررسی می‌کند. برای آشنایی بیشتر با حیطه تخصص دکتر گوارش، پیشنهاد می‌کنیم مطلب مربوط به تخصص گوارش و کبد چیست را مطالعه کنید.
اسپاسم مقعدی به چه دلایلی بروز می‌کند؟
علت بروز اسپاسم مقعد چندان مشخص نیست؛ اما وب‌سایت پزشکی Healthline، با اتکا به یک تحقیق در سال ۲۰۰۵ می‌گوید که عامل بروز اسپاسم مقعد، اسپاسم روده و ایجاد اختلال در عملکرد اعصاب پودندال (اعصاب لگن) است. این اختلال، اغلب بعد از انجام تزریق در عمل هموروئید یا بواسیر و پس از عمل هیسترکتومی واژینال ( برداشتن رحم از طریق واژن ) به وجود می‌آید. همچنین، فیستول عضلات مقعدی نیز احتمالاً در بروز اسپاسم تاثیر داشته باشد.
نکته 1! احتمالاً کولیت ( التهاب روده بزرگ ) نیز در بروز اسپاسم مقعدی تاثیر دارد. زیرا، التهاب و تحریک ناشی از کولیت می‌تواند زمینه حملات اسپاسم مقعدی را فراهم کند.
نکته 2! محققان بر این باورند که هیچ کدام از موارد مذکور، به تنهایی در بروز اسپاسم مقعد دخیل نیستند. بلکه مجموعه‌ای از دلایل در این خصوص تاثیر دارند.
سایر دلایل احتمالی بروز اسپاسم مقعدی شامل رابطه جنسی مقعدی، تغییرات دوران قاعدگی، یبوست، اضطراب و استرس است.
رابطه جنسی مقعدی
فعالیت‌های جنسی مقعدی، احتمالاً یکی از عوامل مهم بروز اسپاسم مقعد است. زیرا، زمانی که آلت جنسی یا یک شی خارجی با فشار وارد مقعد می‌شود، عضله اسفنکتر تحت فشار شدید قرار می‌گیرد. همچنین با هر فشار آلت تناسلی، اعصاب این ناحیه بیشتر تحریک شده و زمینه بروز اسپاسم عضلانی را فراهم می‌کنند. البته، تحریک‌های جنسی غیرمستقیم و تنش‌های روانی حین تجربه فعالیت جنسی نیز می‌توانند در بروز اسپاسم مقعد دخیل باشند. زیرا رابطه آنال، اغلب با درد، ترس و اضطراب شدید همراه است.
قاعدگی
برخی از زنان، در دوران قاعدگی خود اسپاسم مقعدی را نیز تجربه می‌کنند. این موضوع به تغییرات هورمونی، درد‌های مرتبط با قاعدگی و افزایش فشار در ناحیه لگن مرتبط است. نکات مهم در خصوص این موارد را باهم بررسی می‌کنیم:
- تغییرات هورمونی؛ تغییر سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون، احتمالاً عضلات صاف لگن و مقعد را تحت تاثیر قرار میدهد.
- افزایش فشار در ناحیه مقعد؛ احتمال دارد که درد‌های لگنی و شکمی ناشی از قاعدگی، به ناحیه مقعد نیز منتشر شوند.
- استرس‌ها و تنش‌های روانی؛ هورمون کورتیزول و استرس، می‌تواند به بروز انقباض‌های غیرارادی در ناحیه مقعد منجر شود.
هرکدام از دلایل زیر، از عوامل تحریک کننده اسپاسم مقعدی بوده و آزاردهنده هستند.
یبوست
اولین نشانه یبوست، احساس درد هنگام مدفوع است. به همین دلیل، رابطه یبوست با اسپاسم مقعدی، به فشار زیاد و زور زدن در حین دفع مدفوع اطلاق می‌شود. در حالت کلی، یبوست موجب می‌شود که مدفوع،خشک و سفت شده و نتواند به آسانی در روده حرکت کند. از‌این‌رو، فرد برای دفع مدفوع، مدام به اندام تحتانی خود فشار می‌آورد. همین فشارها، به مرور زمان باعث ایجاد انقباض‌های غیرطبیعی در مقعد شده و اسپاسم اتفاق می‌افتد. همچنین، فراموش نکنید که یبوست، هنگام بواسیر نیز در شدت درد اسپاسم مقعدی تاثیر دارد.
استرس و اضطراب
بررسی تاثیر استرس بر درد مقعدی، یکی از به‌روز‌ترین و مهم‌ترین موضوع‌های مربوط به اسپاسم مقعدی است. در حالت کلی، استرس چند مکانیسم مهم را تحت تاثیر قرار داده و شدت درد اسپاسم مقعدی را افزایش میدهد. این مکانسیم‌ها را باهم بررسی می‌کنیم:
- سیستم عصبی؛ هورمون کورتیزول، سیستم عصبی سمپاتیک را فعال کرده و در عملکرد عضلات بدن اختلال ایجاد می‌کند. این اختلال، ممکن است به صورت انقباض‌های ناگهانی و اسپاسم در ناحیه لگن و مقعد بروز کند.
- اختلال در عملکرد روده بزرگ؛ استرس، عملکرد دستگاه گوارش را نیز مختل می‌کند. در نتیجه این اختلال، فرد مشکلاتی مانند یبوست و اسهال را تجربه می‌کند که با اسپاسم مقعد نیز مرتبط‌اند.
- افزایش ادراک درد؛ استرس، ممکن است آستانه تحمل درد را کاهش دهد. پس، هنگام اسپاسم فرد درد شدید‌تری را تجربه می‌کند.
برای مدیریت استرس و تنش‌های خود، می‌توانید به روان‌شناس یا مشاور خانواده مراجعه کنید.
فیستول مقعدی و اسپاسم مقعدی چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟
پ
فیستول مقعد و اسپاسم مقعدی دو وضعیت متفاوت هستند، اما می‌توانند به‌طور غیرمستقیم روی یکدیگر تاثیر بگذارند. التهاب و درد ناشی از فیستول مقعد می‌تواند به طور غیرمستقیم باعث بروز اسپاسم مقعدی شود. در این راستا، درمان مناسب و به موقع فیستول می‌تواند به کاهش علائم اسپاسم مقعدی کمک کند.
اسپاسم مقعدی چگونه درمان می‌شود؟
هیچ نوع درمان شناخته شده و قطعی برای اسپاسم مقعدی وجود ندارد. فقط می‌توانید با رعایت یکسری نکات مهم یا انجام راهکارهای تخصصی، شدت درد اسپاسم مقعدی را کاهش دهید. در صورتی که با اسپاسم زودگذر مقعدی مواجه هستید، می‌توانید مسکن مصرف کنید؛ اما اگر اسپاسم‌های طولانی مدت و ادامه‌دار را تجربه می‌کنید، پزشک متخصص دارو‌های ضد اسپاسم را تجویز خواهد کرد. البته همراه دارو‌های تجویزی خوراکی، دکتر گوارش استفاده از پماد‌های موضعی، انجام فیزیوتراپی و تزریق بوتاکس را نیز تجویز می‌کند.
دارو و پماد برای درمان اسپاسم مقعدی
مصرف قرص ضد اسپاسم مقعدی، انقباضات عضلات مقعدی را کاهش می‌دهند. این دارو‌ها، معمولاً به صورت قرص، کپسول‌های خوراکی و پماد شل کننده عضلات مقعدی تجویز می‌شوند. همچنین، در آرام‌سازی عضله اسفنکتر و سایر عضله‌های مقعد و لگن نیز نقش دارند. اسامی دارو‌ها را باهم بررسی می‌کنیم:
- دیلتیازم؛ پماد یا ژل دیلتیازم، معمولاً به صورت موضعی به ناحیه مقعد اعمال می شود. دیلتیازم، در اصل داروی مسدود کننده کانال کلسیم است و برای درمان مشکلات مقعدی از جمله اسپاسم یا شقاق مقعدی کاربرد دارد.
- گلیسیریل نیترات؛ این پماد، با افزایش جریان خون در ناحیه مقعدی، فشار وارده به عضله‌های مقعد را کاهش میدهد. همچنین، در مورد کاهش و تسکین درد نیز موثر‌تر از دارو‌های دیگر است.
پیش از استفاده از تمام پماد‌ها و دارو‌ها، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید.
فیزیوتراپی مقعد
فیزیوتراپی مقعد، یکی از روش‌های درمانی موثر برای کاهش اسپاسم مقعد است. در این روش، شما به کمک فیزیوتراپیست، یکسری تمرین‌های خاص را به منظور شل کردن و تقویت عضلات مقعدی انجام خواهید داد. این تمرین‌ها شامل ماساژ داخلی، تمرین‌های کششی و تحریک‌های الکتریکی هستند که هر کدام به شکلی خاص و استاندارد انجام می‌شوند. در حالت کلی، جلسات فیزیوتراپی به شما کمک می‌کند که کنترل بیشتری بر عضله‌های مقعد و لگن خود داشته و از انقباض غیرارادی آنها جلوگیری کنید.
تزریق بوتاکس برای شل شدن عضلات مقعد
تزریق بوتاکس، از روش‌های درمانی نوین برای کاهش درد اسپاسم مقعد است. این روش، زمانی تجویز می‌شود که بیمار از درمان‌های دیگر نتیجه نگرفته باشد. تزریق بوتاکس، با کاهش درد حملات اسپاسم، کیفیت زندگی افراد مبتلا را افزایش میدهد.
روش‌های خانگی درمان اسپاسم مقعدی
درمان‌های خانگی اسپاسم مقعد، شامل انتخاب رژیم غذایی مناسب، حمام کردن با آب گرم، یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس، انجام ورزش‌های مناسب برای کاهش اسپاسم مقعدی و انجام امور آرامش‌بخش هستند. البته درمان‌های خانگی در موقعیت‌های خاصی که اسپاسم مقعدی رخ میدهد، ممکن است متفاوت باشند.
- انتخاب رژیم غذایی مناسب؛ نوشیدن آب کافی و مصرف مواد غذایی غنی از فیبر، در جهت کاهش علائم اسپاسم مقعد مناسب‌اند.
- حمام کردن با آب گرم؛ برخی منابع مدعی‌اند که مساژ ناحیه مقعد با آب گرم، در آرام‌سازی عضله اسفنکتر موثر است. همچنین، درد‌های ناشی از اسپاسم مقعد را کاهش میدهد.
- انجام ورزش‌های مناسب؛ ورزش‌هایی مانند مدیتیشن، تمرین‌های تنفسی عمیق و یوگا استرس و اضطراب را کاهش می‌دهند. در نتیجه، ممکن است علائم اسپاسم مقعدی را نیز کاهش دهند.
برای انتخاب رژیم غذایی مناسب و نوع ورزش، حتماً با پزشک متخصص هر حیطه مشورت کنید.
چگونه از بروز اسپاسم مقعد پیشگیری کنیم؟
برای پیشگیری از اسپاسم مقعد، در قدم اول بایستی سبک زندگی و غذایی خود را تغییر دهید. سایر روش‌های پیشگیری از اسپاسم مقعدی، شامل موارد زیر هستند:
- انتخاب رژیم غذایی سالم
- مصرف مواد غذایی غنی از فیبر
- کسب آگاهی در مورد فعالیت‌های ناسالم و آسیب‌زا برای مقعد و انجام ندادن آنها
- کاهش مصرف مواد غذایی یبوست آور
- انتخاب یک ورزش روتین و مناسب
- نوشیدن آب کافی و حفظ هیدراسیون بدن
بهتر است پیش از هرگونه اقدامی، به پزشک متخصص مراجعه کنید.
برای درمان اسپاسم مقعدی به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
برای درمان اسپاسم مقعدی یا پروکتالژیا فوگاکس، باید به دکتر گوارش مراجعه کنیم. این پزشک ابتدا علت اسپاسم مقعدی را بررسی می‌کند. سپس، در مورد شدت درد یا علائم اسپاسم مقعدی از شما سوال خواهد پرسید. بعد از این مرحله، دکتر گوارش برای تشخیص دقیق‌تر، بررسی فیزیکی مقعد یا روده بزرگ را به کمک آزمایش‌های مختلف مانند کولونوسکوپی انجام میدهد.
ما در طول این مطلب، سعی داشتیم تمام جوانب مهم مربوط به اسپاسم مقعدی را بررسی کنیم. با‌این‌حال، اگر در این خصوص به اطلاعات بیشتری نیاز دارید، بهتر است همین حالا به وب‌سایت نوبت‌دهی آنلاین سایت دکتردکتر مراجعه کنید تا از بهترین پزشکان سراسر ایران نوبت ویزیت دریافت کنید.
منابع:
healthline.come
mayoclinic.com
webMD.com
سوالات متداول اسپاسم مقعدی
خیر؛ اسپاسم مقعدی خطرناک نیست. با‌این‌حال، اگر ادامه‌دار باشد مشکلات جدی به وجود می‌آورد.
معاینه فیزیکی، بررسی علائم بالینی، تاریخچه پزشکی بیمار، انجام آزمایش
در بعضی موارد بله؛ اما ممکن است ادامه‌دار نیز باشد.
مصرف مایعات و فیبر کافی علائم اسپاسم مقعد را کاهش می‌دهند.
با مدیریت استرس، انتخاب رژیم غذایی مناسب و مصرف آب کافی
من در حالت عادی خوبم ولی موقع دسشویی بزرگ کردن خیلی اذیت میشم. باید برم دکتر؟
سلام عزیزم
بله جهت معاینه مقعد، بررسی وجود همورویید و شقاق به متخصص جراحی عمومی مراجعه کنید