اگزمای پوست سر، یک بیماری التهابی مزمن است که با خارش، قرمزی و شوره سر نشان همراه است. شایع‌ترین نوع این عارضه، درماتیت سبورئیک نام دارد که در میان مردان از زنان شایع‌تر است.
علت دقیق این عارضه پوستی به طور کامل کشف نشده اما متخصصان مجموعه‌ای از عوامل را در پیدایش آن دخیل می‌دانند. رشد بیش از حد قارچ پوستی به نام مالاسزیا، استعداد ژنتیکی، تغییرات هورمون‌ها، استرس و مواد محرک، از جمله عواملی هستند که می‌توانند زمینه‌ساز بروز یا تشدید علائم این بیماری باشند.
این بیماری معمولا همیشه در بدن فرد باقی می‌ماند و طی دوره‌های متناوب بهبود یافته و دوباره شعله‌ور میشود. تشخیص صحیح و به‌کارگیری روش‌های درمانی مناسب، می‌توان علائم آن را به خوبی کنترل و مدیریت کرد. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، این بیماری را به صورت کامل شرح خواهیم داد.
در انتها، سوالات خود را در بخش نظرات بنویسید تا پاسخ را از کارشناس سلامتی دکتردکتر دریافت کنید.
اگزمای پوست سر چیست؟
اگزما یا درماتیت، یک بیماری مزمن است که باعث التهاب، خشکی و خارش بدن میشود. بخش عمده‌ای از موارد ابتلا به عارضه پوستی هم به نوع درماتیت سبورئیک تعلق دارد که رایج‌ترین شکل این بیماری محسوب میشود.
علائم اگزمای پوست سر
همچون بسیاری از بیماری های پوستی، این بیماری هم با مجموعه‌ای از نشانه‌ها ظاهر میشود. اگرچه نشانه‌های اگزما می‌توانند از فردی به فرد دیگر و بسته به نوع و شدت اگزما متفاوت باشند، اما برخی علائم کلیدی و مشترک وجود دارند که شناخت آن‌ها برای تشخیص و کنترل صحیح بیماری ضروری است. برخی از رایج‌ترین علائم اگزمای پوست سر شامل موارد زیر هستند:
- خارش
- لکههای چرب یا مومی شکل (ویژه درماتیت سبورئیک)
- التهاب
- قرمزی پوست
- پوسته پوسته شدن پوست
- تغییر رنگ پوست
با پیشرفت بیماری و عدم درمان، این علائم تشدید شده و درمان هم پیچیده‌تر و طولانی‌تر خواهد شد. بنابراین، با مشاهده نخستین نشانه‌ها، توصیه میشود هرچه سریع‌تر با یک پزشک متخصص پوست مشورت کنید. تشخیص و اقدام به موقع می‌تواند به کنترل سریع‌تر بیماری و جلوگیری از عوارض بعدی کمک زیادی کند.
تفاوت اگزمای پوست سر با پسوریازیس و شوره
به دلیل شباهت ظاهری برخی علائم، این بیماری گاهی با شوره سر یا پسوریازیس اشتباه گرفته میشود؛ اما این بیماری‌ها تفاوت‌های مهمی با هم دارند. برای درک تفاوت‌های این سه بیماری پوستی، به جدول زیر توجه کنید:
| نام بیماری | ویژگی‌های بالینی اصلی | تفاوت‌های کلیدی |
|---|---|---|
| اگزمای پوست سر | خارش التهاب و قرمزی پوستههای زرد یا سفید چرب ممکن است نواحی اطراف گوش و ابرو را هم درگیر کند | بیماری التهابی مزمن است و معمولاً با قارچ مالاسزیا و پوست چرب ارتباط دارد. در دوره‌هایی بهبود می‌یابد و دوباره برمی‌گردد. |
| شوره سر | پوستههای خشک یا چرب ریزش روی شانه‌ها خارش خفیف | شکل خفیف درماتیت سبورئیک است التهاب کمی دارد معمولا با شامپوی ضدشوره برطرف میشود |
| پسوریازیس | پلاک‌های ضخیم و نقره‌ای با مرز مشخص خارش متوسط تا شدید ترک و زخم ممکن است به پیشانی یا پشت گردن گسترش یابد. | بیماری خودایمنی است و برخلاف اگزما معمولاً پوسته‌ها خشک‌تر و نقره‌ای‌ترند. معمولاً نیاز به درمان تخصصی (داروهای ایمنی یا فتوتراپی) دارد. |
نکته مهم! تشخیص قطعی این سه بیماری تنها توسط پزشک متخصص پوست امکان‌پذیر است. اگر علائم مشابهی دارید، از خوددرمانی پرهیز کرده و برای تشخیص دقیق علت خارش سر به پزشک مراجعه کنید.
بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط وب‌سایت Terra Medical Clinic،
حدود 3 تا 5 درصد از جمعیت کل جهان به اگزمای پوست سر مبتلا هستند.
این بیماری پوستی محدود به یک گروه سنی خاص نیست و در گروه بزرگسالان و کودکان، حتی نوزادان مشاهده میشود.
انواع اگزمای پوست سر
در ادامه، با انواع بیماری اگزما که ناحیه پوست سر را درگیر می‌کنند، آشنا خواهید شد.
درماتیت سبورئیک
درماتیت سبورئیک رایج‌ترین نوع اگزمایی است که در پوست سر و خط رویش مو ظاهر میشود. ویژگی‌های ظاهری این بیماری بسته به رنگ پوست فرد متفاوت است؛ در افراد با پوست روشن، معمولا به صورت لکههای قرمز نمایان میشود. در حالی که در افراد با پوست تیره‌تر، ممکن است نواحی درگیر روشن‌تر از پوست اطراف به نظر برسند و قرمزی پوست کمتر به چشم می‌خورد.
یکی از برجسته‌ترین و شایع‌ترین نشانه‌های درماتیت سبورئیک، پوسته پوسته شدن پوست سر است که به نام شوره شناخته میشود. اگر درماتیت سبورئیک به موقع درمان نشود، زمینه را برای عفونت‌های ثانویه فراهم می‌کند.
کلاه گهواره
کلاه گهواره اصطلاحی رایج برای درماتیت سبورئیک نوزادی است که معمولا در بازه سنی سه هفتگی تا دوازده ماهگی مشاهده میشود. مشخصه اصلی این نوع اگزما کودکان، تشکیل پوستههای ضخیم و چرب روی پوست سر است که اغلب به رنگ‌های سفید یا زرد دیده میشوند. برخلاف سایر انواع اگزما، کلاه گهواره معمولا بدون خارش است و موجب درد و ناراحتی قابل توجهی در نوزاد نمیشود.
درماتیت آتوپیک
اگزمای آتوپیک، یکی دیگر از انواع اگزمای پوست سر است که اغلب در دوران کودکی آغاز میشود، اما می‌تواند در هر سنی افراد را درگیر کند. خشکی شدید، التهاب و خارش از اصلی‌ترین علائم این نوع اگزما هستند. خارش ناشی از این عارضه پوستی گاهی به قدری شدید خواهد بود که آسیب‌های پوستی و افزایش خطر عفونت را به دنبال دارد. سابقه خانوادگی ابتلا به درماتیت آتوپیک، آسم یا تب یونجه (رینیت آلرژیک) از عوامل خطر اصلی ابتلا به این بیماری به شمار می‌روند.
درماتیت تماسی تحریک کننده
این نوع اگزما زمانی رخ می‌دهد که پوست سر در تماس با یک ماده تحریک‌کننده قرار می‌گیرد. این واکنش یک پاسخ آلرژیک نیست، بلکه نتیجه آسیب مستقیم به لایه محافظ پوست است. مواد شیمیایی موجود در برخی محصولات مو همچون شامپوها، رنگ مو، اسپری‌های حالت‌دهنده و محصولات حاوی الکل از جمله عوامل رایج ایجادکننده این نوع درماتیت هستند. علائم این درماتیت تماسی پوست سر شامل خشکی، خارش، قرمزی و التهاب پوست سر میشود.
درماتیت تماسی آلرژیک
این نوع درماتیت تماسی پوست سر، یک واکنش سیستم ایمنی به مواد شیمیایی یا آلرژن‌های خاص است. این نوع واکنش، برخلاف حساسیت‌های فوری، به تماس مکرر و طولانی‌مدت با ماده محرک نیاز دارد و ممکن است پس از ماه‌ها یا حتی سال‌ها از اولین مواجهه، علائم خود را نشان دهد. در این حالت، سیستم ایمنی بدن به اشتباه ماده‌ای بی‌خطر را به‌عنوان یک تهدید شناسایی کرده و واکنشی التهابی ایجاد می‌کند که منجر به خارش، قرمزی و تورم میشود. شامپوها، نرم‌کننده‌ها، ژل‌ها و رنگ مو از شایع‌ترین محرک‌های این حساسیت پوستی هستند.
علت اگزمای پوست سر
علت دقیق این بیماری کاملا مشخص نیست، اما ژنتیک، پاسخ نامناسب سیستم ایمنی و قارچ مالاسزیا (Malassezia)، نقش پررنگی در ایجاد آن دارند. در ادامه، هر یک از این عوامل را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
رشد بیش از حد مخمر مالاسزیا
قارچ مالاسزیا از ساکنان طبیعی و بی‌ضرر پوست است و در نواحی غنی از غدد سباسه همچون پوست سر زندگی می‌کند. زمانی که تعادل میکروبی پوست سر به هم می‌خورد، این قارچ به صورت کنترل‌نشده تکثیر پیدا می‌کند. این تکثیر بی‌رویه قارچ، پاسخ التهابی در پوست را تحریک کرده و منجر به بروز علائم درماتیت سبورئیک همچون قرمزی، خارش و پوستهریزی میشود.
تغییرات هورمونی
تغییرات هورمونی، به‌ویژه نوسان در سطح آندروژن‌ها، باعث افزایش چربی پوست و رشد قارچ مالاسزیا میشود؛ که می‌تواند عامل اگزمای پوست سر باشد.
پیش فعالی سیستم ایمنی
نقش سیستم ایمنی در بروز اگزما پوست سر، به دلیل حساسیت بیش از حد آن است. در این شرایط، سیستم ایمنی بدن، مواد یا پاتوژن‌های بی‌خطر را به‌عنوان یک تهدید شناسایی می‌کند. این تشخیص اشتباه منجر به واکنش التهابی اغراق‌آمیز و در نتیجه ایجاد علائم اگزما میشود. بنابراین، اگزما نه به دلیل ضعف سیستم ایمنی، بلکه به دلیل حساسیت زیاد و عملکرد نامناسب آن ایجاد میشود.
عوامل محیطی و سبک زندگی
درماتیت تماسی پوست سر معمولا بر اثر شرایط محیطی یا سبک زندگی ایجاد میشود. مهم‌ترین عوامل بروز این بیماری شامل موارد زیر هستند:
- استرس
- افسردگی
- چاقی
- کمبود خواب
- پوست چرب
- هوای سرد و خشک
- تعریق زیاد
- مواد شیمیایی قوی موجود در شوینده‌ها و صابون‌ها
- استفاده از محصولات حاوی الکل
- قرار گرفتن در معرض آلرژن‌ها
علاوه‌بر این، ابتلا به اختلالات سیستم عصبی همچون پارکینسون، سکته و صرع، اختلالات سیستم ایمنی نظیر ایدز و بیماری‌های پوستی مانند روزاسه و آکنه هم با افزایش احتمال بروز این بیماری مرتبط هستند.
تشخیص اگزمای پوست سر
برای تشخیص اگزمای سر، دکتر پوست و مو ابتدا به بررسی بالینی پوست سر می‌پردازد تا علائم را مشاهده کند. سپس، با گرفتن شرح حال دقیق از بیمار، زمان شروع علائم و جزئیات مربوط به آن‌ها را جویا میشود. معمولا، تشخیص این نوع بیماری پوستی صرفا با معاینه بالینی امکان‌پذیر است و نیازی به آزمایش‌های تشخیصی خاصی نیست. با این حال، در برخی موارد، برای رد سایر بیماری‌های پوستی مشابه، ممکن است اقدام به نمونه‌برداری از پوست سر کند. این اقدام به تایید نهایی تشخیص کمک کرده و مسیر درمان را مشخص می‌کند.
راه درمان اگزما پوست سر
برای کنترل و درمان اگزما در پوست سر، روش‌های متعددی وجود دارد و روش مناسب با توجه به نوع و شدت اگزما توسط پزشک انتخاب میشود. پزشکان معمولا ترکیبی از درمان‌های موضعی و خوراکی را برای کنترل علائم و پیشگیری از عود بیماری تجویز می‌کنند. در ادامه به برخی از روش‌های درمان درماتیت تماسی پوست سر و سایر انواع اگزمای پوست سر که اغلب توسط متخصصین پوست توصیه میشوند، می‌پردازیم.
درمان خانگی اگزما پوست سر
برای کاهش علائم این بیمار و بهبود وضعیت آن، می‌توان از برخی روش‌های خانگی و طبیعی بهره گرفت. این روش‌ها می‌توانند به‌عنوان درمان‌های مکمل در کنار روش‌های پزشکی مورد استفاده قرار گیرند یا در موارد خفیف بیماری، به تنهایی به کنترل علائم کمک کنند. در ادامه به چند روش موثر خانگی برای درمان این بیماری اشاره شده است:
آبرسانی و مرطوب کردن پوست سر
یکی از مهم‌ترین قدم‌ها در کنترل اگزما، رطوبت‌رسانی است و خشکی پوست می‌تواند باعث تشدید خارش و التهاب شود. برای کاهش خشکی و التهاب ناشی از اگزمای پوست سر طب سنتی، استفاده از روغن نارگیل و روغن درخت چای را توصیه می‌کند اما لازم است بدانید که استفاده از این روش‌ها پشتوانه علمی ندارد و با شواهد قطعی و کافی همراه نیست. همچنین، درمان گیاهی اگزمای پوست سر با برخی از روغن‌ها یا محصولات طبیعی، می‌تواند حساسیت‌زا بوده یا علائم را تشدید کند.
نکته مهم! استفاده از روغن زیتون برای درمان خانگی اگزمای پوست سر توصیه نمیشود، زیرا ممکن است به سد طبیعی پوست آسیب رسانده و علائم را بدتر کند.
استفاده از محصولات درمانی بدون نسخه (OTC)
استفاده از شامپوها و محصولات دارویی بدون نسخه که حاوی ترکیبات فعال زیر هستند، یکی از روش‌های خانگی موثر در کنترل علائم اگزما محسوب میشوند:
- کلتار (Coal tar) یا همان قطران زغال‌سنگ
- گوگرد
- اسید سالیسیلیک
در صورت تشدید علائم، عدم پاسخ به درمان‌های خانگی یا مشاهده علائم عفونت، توصیه میشود حتما از یک متخصص پوست کمک بگیرید.
بهترین شامپو برای درمان اگزمای پوست سر
برای درمان اگزمای پوست سر، انتخاب شامپوی مناسب یک اقدام درمانی اساسی محسوب میشود. شامپوهای معمولی اغلب حاوی سورفکتانت‌ها و عطرهایی هستند که می‌توانند باعث تحریک و تشدید علائم شوند. بنابراین، توصیه میشود از شامپوهای ملایم و با pH متعادل استفاده شود.
شامپوهای موثر در کنترل اگزمای قارچی پوست سر
در مواردی که اگزمای پوست سر به دلیل رشد بیش از حد قارچ ایجاد شده باشد، استفاده از شامپوهای ضدقارچ توصیه میشود. این شامپوها با مهار تکثیر قارچ، به کاهش التهاب و پوسته پوسته شدن پوست سر کمک می‌کنند. مهم‌ترین ترکیبات فعال در این نوع شامپوها، شامل موارد زیر هستند:
- اسید سالیسیلیک
- کتوکونازول
- سلنیوم سولفاید
- پیروکتون اولامین
در موارد اگزمای شدید پوست سر، پزشک متخصص ممکن است شامپوهایی را تجویز کند که حاوی ترکیبات قوی‌تری همچون سیکلوپیروکس (Ciclopirox) هستند.
توجه: شامپوهای ضدقارچ تنها زمانی اثربخش هستند که این بیماری ناشی از رشد قارچ باشد. بنابراین، استفاده از این شامپوها برای سایر انواع اگزمای غیرقارچی همچون درماتیت تماسی پوست سر، معمولا نتیجه مثبتی به دنبال ندارد.
بهترین دارو برای برای درمان اگزمای پوست سر
برای کنترل علائم انواع اگزما در پوست سر همچون درماتیت تماسی پوست سر، اغلب نیاز به استفاده از قرص، کرم و پماد در کنار سایر روش‌های درمانی است. این داروها با هدف کاهش علائم، کنترل التهاب و جلوگیری از عفونت تجویز میشوند تا به بهبود کامل وضعیت پوست سر کمک کنند. در ادامه، تعدادی قرص و پماد برای اگزمای پوست سر ذکر کرده‌ایم:
- کورتیکواستروئیدهای موضعی ملایم
- داروهای موضعی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی
- داروهای خوراکی ضدقارچ
- آنتی‌بیوتیک خوراکی در صورت وجود عفونت
هرگز بدون مشورت با پزشک از داروهای ذکر شده استفاده نکنید. تمامی این داروها، به‌ویژه کورتیکواستروئیدها که بهترین دارو برای خارش بدن و سایر علائم اگزما محسوب میشوند، دارای دوره درمانی مشخصی هستند و استفاده خودسرانه، بیش از حد یا طولانی‌مدت از آن‌ها می‌تواند با عوارض جانبی همراه باشد.
آیا اگزمای پوست سر باعث ریزش مو می شود؟
خود این بیماری باعث ریزش مو نمیشود، اما التهاب و آسیب‌های ناشی از آن می‌توانند به طور قابل توجهی در ریزش موقت مو نقش داشته باشند. این اتفاق از چند طریق زیر رخ می‌دهد:
- آسیب به فولیکولهای مو: التهاب شدید پوست سر می‌تواند به فولیکولهای مو آسیب رسانده و آن‌ها را ضعیف کند. در نتیجه، موها سست شده و با کوچک‌ترین تحریک یا شانه زدن به راحتی می‌ریزند.
- اختلال در تغذیه ریشه مو: التهاب، جریان خون به ریشه‌های مو را کاهش می‌دهد. وقتی فولیکول‌ها اکسیژن و مواد مغذی کافی دریافت نکنند، رشد مو متوقف شده و وارد فاز ریزش میشود.
- خاراندن مداوم: خاراندن مکرر و شدید پوست می‌تواند به ساقه مو آسیب بزند، باعث شکستگی آن شود و ریزش مو را تسریع کند.
- خشکی پوست سر: اگزما باعث آسیب به سد محافظتی پوست و از دست رفتن رطوبت میشود. خشکی شدید پوست سر، باعث تضعیف فولیکولهای مو و ریزش آن‌ها خواهد شد.
با درمان موفق اگزما، ریزش مو هم متوقف خواهد شد و موها به تدریج به حالت عادی برمی‌گردند. بنابراین، برای جلوگیری از ریزش موی قابل توجه، بسیار مهم است که درمان اگزما در اسرع وقت و زیر نظر پزشک متخصص آغاز شود.
چگونه از اگزمای پوست سر پیشگیری کنیم؟
اگرچه هنوز علت اگزما به طور کامل شناخته نشده اما با رعایت برخی نکات می‌توان احتمال عود و شدت یافتن آن را کاهش داد. متخصصان پوست و مو، راهکارهای زیر را برای پیشگیری از این عارضه پوستی توصیه می‌کنند:
- برای پیشگیری از درماتیت تماسی پوست سر، از تماس پوست با مواد محرک و شوینده‌های قوی و عطری که می‌توانند پوست سر را تحریک کنند، خودداری کنید.
- پوست سر خود را به صورت منظم بشویید. شست‌وشوی پوست سر با آب ولرم و شامپوهای فاقد عطر و مواد محرک، احتمال التهاب را کاهش می‌دهد.
- کنترل استرس از طریق تکنیک‌هایی همچون مدیتیشن و یوگا به کاهش احتمال عود اگزما کمک خواهد کرد.
- پس از فعالیت‌های بدنی که منجر به تعریق میشوند، سر خود را بشویید تا عرق روی پوست باقی نماند.
- استفاده از دستگاه‌های رطوبت‌ساز در منزل، به ویژه در فصول سرد، مانع از خشک شدن هوا و تشدید علائم اگزما میشود.
- هر بیماری که خطر ابتلا به درماتیت سبورئیک را افزایش می‌دهد، باید به سرعت درمان شود.
هرگونه علائم اولیه این بیماری را جدی بگیرید و در صورت مشاهده آن، سریعا به پزشک متخصص پوست مراجعه کنید. تشخیص و درمان به موقع در مراحل ابتدایی بیماری، مهم‌ترین گام برای جلوگیری از پیشرفت و شدت یافتن آن است.
درمان اگزمای پوست سر؛ پایانی برای خارش‌های آزاردهنده!
زندگی با خارش، التهاب و شوره‌های مداوم ناشی از اگزمای اسکالپ سر، تجربه‌ای کلافه‌کننده و ناخوشایند است که آرامش و اعتمادبه‌نفس را از فرد می‌گیرد. اما جای نگرانی نیست! این مشکل پوستی معمولا به خوبی به درمان‌های متنوع، از راهکارهای خانگی تا داروهای تخصصی، پاسخ داده و آن را فروکش می‌کند. همچنین با برداشتن قدم‌های آگاهانه برای مراقبت از پوست سر و دوری از عوامل محرک، می‌توان کنترل بیماری را به دست گرفت و فواصل بین بازگشت علائم را افزایش داد. در صورتی علائم مشابه دارید، از طریق سایت دکتردکتر، از یک دکتر پوست آنلاین نوبت ویزیت بگیرید و مانع از پیشرفت بیماری شوید.
منابع:
