تنگی نفس، احساسی ناخوشایند از دشواری در تنفس است که به دلایل مختلفی مانند آسم، نارسایی قلبی، اضطراب یا بیماریهای ریوی رخ می‌دهد. این مشکل ممکن است ناگهانی، مزمن یا هنگام فعالیت و استراحت ظاهر شود و با علائمی مانند سرفه، خس‌خس سینه، فشار قفسه سینه یا کبودی لبها همراه باشد. برای تشخیص علت، پزشکان از روش‌هایی مانند معاینه فیزیکی، آزمایش خون، تصویربرداری و تست‌های عملکرد ریه استفاده می‌کنند.
درمان آن هم بسته به علت زمینهای شامل داروهای تنفسی، تکنیک‌های تنفس، مراقبت‌های خانگی و در برخی موارد، اکسیژندرمانی یا داروهای ضد اضطراب هستند. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به علل این عارضه، درمان و روشهای تشخیص آن پرداخته‌ایم.
در انتها، اگر سوالی در این مورد دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
تنگی نفس چیست؟
تنگی نفس، احساسی از دشواری یا ناراحتی در تنفس است که گاهی به‌صورت فشار در قفسه سینه، کمبود هوا یا ناتوانی در تنفس عمیق تجربه می‌شود. این وضعیت به دلایل مختلفی از جمله آسم، نارسایی قلبی، بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) یا اضطراب رخ می‌دهد. تنگی نفس ممکن است ناگهانی یا مزمن باشد و شدت آن بسته به علت زمینهای متفاوت خواهد بود. در این شرایط فرد نیاز به ارزیابی‌های فوری پزشکی دارد.
علائم تنگی نفس چیست؟
تشخیص تنگی نفس همیشه آسان نیست، چون ممکن است با اضطراب یا خستگی اشتباه گرفته شود. در جدول زیر، به برخی از شایع‌ترین علائم آن اشاره کرده‌ایم:
انواع علائم | علائم |
علائم عمومی تنگی نفس | احساس سختی در کشیدن نفس یا هوای ناکافی تند شدن تنفس بدون دلیل مشخص فشار یا سنگینی در قفسه سینه نیاز مکرر به تنفس عمیق یا نفس کشیدن از دهان ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره (مثل راه رفتن یا بالا رفتن از پله) |
علائم حاد (ناگهانی و خطرناک) تنگی نفس | تنگی نفس همراه با درد قفسه سینه کبودی لبها یا ناخن‌ها گیجی یا از حال رفتن تنگی نفس شدید که با استراحت هم بهتر نمی‌شود |
علائم مزمن (تدریجی و مداوم) | سرفه‌های طولانی‌مدت صدای خس‌خس سینه خستگی زودرس نیاز به نشستن هنگام خواب برای نفس راحت‌تر |
اگر هرکدام از علائم بالا را دارید، حتما با پزشک مشورت کنید. به‌ویژه اگر به انواع بیماری آسم، بیماری قلبی، آلرژی یا اضطراب مبتلا هستید.
افراد مبتلا به تنگی نفس، تجربه وقوع آن را اینگونه توصیف می‌کنند:
افرادی که دچار تنگی نفس می‌شوند، این تجربه را به شیوه‌های مختلف توصیف می‌کنند. در ادامه، برخی از رایج‌ترین توصیفات از زبان بیماران را آورده‌ایم:
- احساس می‌کنم هوای کافی برای نفس کشیدن وجود ندارد؛ بیانگر احساس خفگی یا کمبود اکسیژن؛
- نفس‌هایم کوتاه است و برای نفس کشیدن باید زور بزنم؛ مشاهده شده در افراد مبتلا به آسم یا بیماریهای انسدادی ریه؛
- هر چقدر هم نفس عمیق می‌کشم، باز هم سیر نمی‌شوم؛ نشان‌دهنده نارضایتی از کیفیت تنفس و تهویه ناکافی؛
- فشار یا سنگینی روی قفسه سینه‌ام احساس می‌کنم؛ مرتبط با با مشکلات قلبی یا اضطرابی؛
- انگار چیزی قفسه سینه‌ام را می‌فشارد یا بسته است؛ بیانگر محدودیت در تنفس؛
- با کمترین فعالیت دچار نفس‌نفس زدن می‌شوم؛ مرتبط با نارسایی قلبی یا کاهش ظرفیت عملکردی ریه.
انواع تنگی نفس
انواع تنگی نفس در شرایط بسیار متفاوتی ظاهر می‌شود. پزشکان معمولا آن را بر اساس مدت زمان ابتلا، شرایط بروز و شدت آن به چند دسته کلی تقسیم می‌کنند. در ادامه به 4 نوع تنگی نفس پرداخته‌ایم:
تنگی نفس حاد
تنگی نفس حاد به‌صورت ناگهانی بروز می‌کند و معمولا نشانه یک مشکل جدی در بدن است. کسی که بهطور ناگهانی دچار حمله اضطرابی، آسم شدید یا لخته خون در ریه (آمبولی ریه) شده، ممکن است احساس خفگی یا ناتوانی در تنفس کند. در این شرایط، تنفس سریع و سطحی شده و گاهی با درد در قفسه سینه همراه است. تنگی نفس حاد میتواند از علائم آسم در کودکان هم باشد. به‌همین خاطر، این نوع عارضه باید فورا بررسی شود و نادیده گرفتن آن خطرناک خواهد بود.
تنگی نفس مزمن
وقتی تنگی نفس برای چند هفته یا حتی چند ماه ادامه پیدا کند، در دسته نوع مزمن جا می‌گیرد. این حالت معمولا در بیماریهای طولانی‌مدت مثل نارسایی قلبی، آسم کنترل‌نشده یا بیماری مزمن ریه (COPD) دیده می‌شود. اگر نفس تنگی دائمی شده و به‌تدریج بدتر می‌شود، بهتر است از یک پزشک متخصص یا حتی دکتر آلرژی کمک بگیرید. گاهی استفاده از تکنیک‌های ساده مثل تنفس عمیق یا بعضی داروها از جمله انواع قرص برای تنگی نفس عصبی موثر است.
تنگی نفس هنگام استراحت
در این حالت، حتی زمانی که فرد هیچ فعالیتی انجام نمی‌دهد هم دچار مشکل در تنفس می‌شود. این نوع اغلب علامت هشدار است و ممکن است نشانه‌ای از بیماری قلبی، عفونت ریه یا حتی اضطراب شدید باشد. اگر این حالت شب‌ها بدتر شود حتما باید پیگیری‌های لازم انجام شود.
تنگی نفس هنگام فعالیت
اگر موقع راه رفتن، بالا رفتن از پله یا ورزش سبک احساس نفس‌تنگی می‌کنید، ممکن است دچار این نوع از این عارضه شده باشید. علت آن میتواند کاهش ظرفیت ریه، کمخونی، چاقی یا ضعف عضلات تنفسی باشد. این نوع معمولا در ابتدای یک بیماری بروز می‌کند و با تشخیص و درمان فوری تنگی نفس در منزل یا تحت نظر پزشک قابل کنترل است.
علت تنگی نفس
تنگی نفس شایع یکی از نشانه‌هایی است که میتواند دلایل زیادی داشته باشد. شناخت دقیق دلیل تنگی نفس کمک می‌کند تا مسیر درمان سریع‌تر و موثرتر طی شود.
براساس مقالات منتشر شده در وب‌سایت انجمن ریه آمریکا،
طبیعی است که ورزش شدید، تغییر شدید دما، کیفیت پایین هوا، ارتفاع زیاد و چاقی، تنفس را حتی برای یک فرد سالم دشوار کند. اما اگر تنفس شما به طور ناگهانی و بدون هیچ دلیل مشخصی تغییر کرده است یا به مرور زمان به آرامی بدتر می‌شود، ممکن است نشانه یک مشکل جدی‌تر باشد. افزایش سن باعث تنگی نفس نمی‌شود، اما ممکن است به دلایلی در معرض خطر بیشتری برای تنگی نفس باشید.
در این بخش، به رایج‌ترین دلایل ابتلا به آن پرداخته‌ایم.
مشکلات ریوی
دستگاه تنفسی اولین جایی است که باید بررسی شود. اگر ریه‌ها به‌خوبی کار نکنند، اکسیژن کافی به بدن نمی‌رسد. انواع بیماری های ریه زیر با این عارضه همراه هستند:
- آسم؛ یک بیماری مزمن و شایع که باعث تنگ شدن راه‌های هوایی می‌شود. این بیماری معمولا با سرفه، خس‌خس سینه و نفس‌تنگی همراه است. استرس، گرد و غبار یا ورزش میتواند آن را تحریک کند. آسم شبانه و علائم آسم کودکان، همگی دارای تنگی نفس هستند.
- بیماری انسدادی مزمن ریه؛ بیشتر در افراد سیگاری یا افراد در معرض آلودگی شدید دیده می‌شود. این بیماری باعث محدود شدن جریان هوا و دشواری در بازدم خواهد شد.
- پنومونی (عفونت ریه)؛ این بیماری، با تب، سرفه و گاهی درد قفسه سینه همراه است. در موارد شدید، فرد نیاز به بستری دارد.
مشکلات قلبی
بیماریهای قلبی زیر موجب اختلال در تنفس می‌شوند:
- نارسایی قلبی: این بیماری باعث تجمع مایعات در ریه‌ها و دشوار شدن تنفس می‌شود. در این شرایط فرد ورم پا، خستگی و تنگی نفس هنگام دراز کشیدن را تجربه می‌کند.
- حمله قلبی: اگر ناگهان دچار تنگی نفس، درد قفسه سینه و تعریق شدید شدید، ممکن است علامت حمله قلبی باشد. این وضعیت اورژانسی است.
مشکلات روانشناختی
بسیاری از افراد در زمان استرس شدید یا حمله اضطرابی احساس خفگی یا نفس‌تنگی می‌کنند. این نوع تنگی نفس، ناگهانی اما موقتی است و همراه با ضربان قلب سریع، لرزش، سرگیجه یا احساس مرگ قریب‌الوقوع ظاهر می‌شود. در این شرایط، تکنیک‌هایی مثل تنفس عمیق و آرام‌سازی بدن میتواند کمک‌کننده باشد. گاهی مصرف قرص برای تنگی نفس عصبی تحت نظر پزشک هم مفید است.
سایر دلایل
گاهی علت تنگی نفس مربوط به مشکلات دیگر است که در نگاه اول مشخص نیست.
- کمخونی: وقتی بدن آهن یا گلبول قرمز کافی نداشته باشد، اکسیژن کافی به بافت‌ها نمی‌رسد. این موضوع مخصوصا هنگام فعالیت، باعث تنگی نفس می‌شود.
- آلرژی‌ها: حساسیت به گرده، غذا یا دارو میتواند باعث بسته شدن راه تنفس شود. مراجعه به دکتر آلرژی برای بررسی دقیق ضروری است.
- کرونا یا آنفلوانزا: ویروس‌هایی که ریه را درگیر می‌کنند، می‌توانند باعث این حالت به‌ویژه در سالمندان و افراد با بیماری زمینهای شوند.
- چاقی مفرط: در این شرایط فشار زیاد به ریه و قلب وارد شده و تنفس دشوار خواهد شد.
راه‌های تشخیص علت تنگی نفس
پزشکان با چند روش مشخص، سعی می‌کنند دلیل این مشکل را شناسایی کنند. در ادامه، به بررسی این روش‌ها پرداخته‌ایم:
معاینه فیزیکی
در اولین قدم، پزشک به معاینه فیزیکی و بررسی علائم زیر می‌پردازد:
- بررسی تنفس، ضربان قلب و صدای ریه‌ها با گوشی پزشکی
- سنجش فشار خون و سطح اکسیژن
- پرسش در مورد زمان شروع تنگی نفس، شدت آن و اینکه با چه فعالیت‌هایی بدتر می‌شود
- بررسی علائم همراه مانند سرفه، تب، اضطراب یا درد قفسه سینه
آزمایش خون
برای بررسی برخی از دلایل تنگی نفس، آزمایش خون ضروری است. معمولا این آزمایش برای موارد زیر انجام می‌شود:
- بررسی کمخونی (که میتواند باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها شود)
- بررسی عفونت‌ها مانند کرونا یا پنومونی
- اندازه‌گیری سطح اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در خون (مخصوصا در افراد با تنگی نفس حاد)
تصویربرداری
تصاویر داخلی از قفسه سینه به پزشک کمک می‌کنند تا مشکلات ساختاری و التهابی را تشخیص دهد. دو روش رایج تصویربرداری عبارتند از:
- رادیوگرافی قفسه سینه (X-ray): بررسی سریع وجود مایعات در ریه، التهاب یا بزرگ شدن قلب
- سی‌تی‌اسکن (CT scan): تصویری دقیق‌تر برای تشخیص مواردی مانند آمبولی ریه، تومورها یا عفونتهای عمیق‌تر
تست عملکرد ریوی (PFT)
این تست‌ها مخصوص بررسی کارایی ریه‌هاست و معمولاً در کلینیک‌های ریه یا مطب دکتر آلرژی انجام می‌شود. هدف انجام این تست شامل موارد زیر می‌شود:
- تشخیص بیماریهای مزمن مانند آسم یا بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
- ارزیابی شدت اختلال در تنفس و ظرفیت ریه‌ها
- بررسی واکنش ریه‌ها به دارو یا محرک‌ها
انواع راه‌های درمان تنگی نفس
راه‌های مختلفی برای درمان فوری تنگی نفس وجود دارد. بسته به علت تنگی نفس، می‌توان از درمان‌های پزشکی، تکنیک‌های خانگی یا حتی روشهای گیاهی نیز بهره برد. در ادامه با مهم‌ترین روشهای درمان تنگی نفس آشنا می‌شوید.
درمان پزشکی
در مواردی که تنگی نفس به دلیل مشکلات جدی مانند بیماری آسم، بیماریهای قلبی یا عفونتهای ریوی ایجاد می‌شود، مراجعه به پزشک و پیگیری درمان حرفه‌ای الزامی است. معمولاً در این شرایط، پزشک با توجه به نوع بیماری و شدت علائم، درمان‌هایی را تجویز می‌کند. داروهای تنفسی مانند اسپری‌های سالبوتامول و داروهای کورتونی نظیر فلوتیکازون یا بودزوناید، از جمله رایج‌ترین داروها برای کنترل علائم هستند. در مواردی که تنگی نفس منشاء عصبی دارد، ممکن است داروهای ضد اضطراب هم تجویز شود. همچنین اگر علت زمینهای نارسایی قلبی باشد، مصرف داروهایی مانند دیورتیک‌ها (قرص‌های ادرارآور) یا داروهای قلبی ضرورت پیدا می‌کند.
در مواقعی که سطح اکسیژن خون کاهش یافته، استفاده از اکسیژندرمانی هم توصیه می‌شود. این روش به‌ویژه برای بیماران مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) یا مبتلایان به عفونتهای ویروسی مانند کرونا مؤثر است.
درمان خانگی تنگی نفس در بزرگسالان
اگر تنگی نفس خفیف باشد یا به دلیل اضطراب، آلرژی یا شرایط موقتی ایجاد شده باشد، می‌توان از روشهای خانگی ساده ولی کاربردی برای کاهش علائم استفاده کرد.
- تکنیک‌های تنفسی: تکنیک‌هایی مانند تنفس لب غنچه‌ای (بازدم آهسته از لب‌هایی که مثل سوت زدن جمع شده‌اند) و تنفس شکمی (تمرکز بر حرکت شکم هنگام دم و بازدم) کمک می‌کنند تا ریتم تنفس بهتر کنترل شود. این روش‌ها به‌ویژه در زمان بروز حملات اضطرابی بسیار مفید هستند.
- تغییر موقعیت بدن: نشستن با خم شدن به جلو، دراز کشیدن به پهلو همراه با بالش زیر سر یا ایستادن و تکیه دادن به دیوار از جمله حالت‌هایی هستند که فشار روی ریه‌ها را کاهش می‌دهند.
- اجتناب از عوامل محرک: دوری از محرک‌هایی مانند دود سیگار یا قلیان، آلودگی هوا، پرخوری یا تماس با حیوانات در صورت وجود آلرژی از اهمیت زیادی برخوردار است. در روزهایی که هوا آلوده است، توصیه می‌شود از ماسک‌های فیلتردار استفاده کنید یا حتی‌الامکان در فضای بسته و تمیز بمانید.
درمان گیاهی تنگی نفس
استفاده از گیاهان دارویی میتواند به‌عنوان یک روش کمکی در کاهش علائم تنگی نفس مؤثر باشد، البته به شرطی که با احتیاط و آگاهی مصرف شوند. موثرترین گیاهان برای بهبود این عارضه شامل موارد زیر هستند:
- زنجبیل: بهبود عملکرد راه‌های هوایی به دلیل خواص ضدالتهابی
- نعناع: تسهیل جریان هوا با اثر آرام‌بخشی بر عضلات تنفسی
- آویشن: کاهش التهاب و بهبود سرفه به دلیل خاصیت ضدعفونی‌کنندگی
گاهی، مصرف خودسرانه یا بیش از حد گیاهان دارویی عوارضی مانند مشکلات گوارشی، واکنش‌های آلرژیک یا تداخل با داروهای دیگر ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، گیاهان دارویی جایگزین درمان پزشکی نیستند. اگر تنگی نفس به‌صورت مداوم یا شدید بروز کند، مراجعه به پزشک ضروری است.
عوارض تنگی نفس چیست؟
این اختلال در صورت تداوم، میتواند تأثیرات منفی متعددی بر سلامت عمومی فرد بگذارد. در جدول زیر، به عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت این عارضه اشاره کرده‌ایم:
| نوع عوارض | عوارض کوتاه‌مدت | عوارض بلندمدت |
| سطح انرژی | خستگی و بی‌حالی ناشی از کاهش اکسیژن‌رسانی | کاهش تدریجی ظرفیت فیزیکی و ضعف عمومی |
| اختلال در خواب | بی‌خوابی و دشواری در خوابیدن به‌ویژه هنگام شب | اختلال مداوم در کیفیت خواب و کاهش عملکرد روزانه |
| اثرات روانشناختی | اضطراب، استرس، حمله اضطرابی | افزایش ریسک افسردگی و اختلالات اضطرابی مزمن |
| عملکرد روزمره | کاهش تمرکز، ناتوانی در فعالیت‌های ساده | ناتوانی در انجام فعالیت‌های معمول یا شغلی |
| اثر روی اندام‌های داخلی | معمولاً بدون آسیب قابل‌مشاهده | آسیب احتمالی به مغز، قلب و کلیه‌ها به‌دلیل کمبود اکسیژن |
چه زمانی برای درمان تنگی نفس به پزشک مراجعه کنیم؟
تنگی نفس همیشه نیاز به مراجعه فوری به پزشک ندارد؛ اما در بعضی شرایط، تاخیر در اقدام میتواند خطرناک یا حتی تهدیدکننده جان فرد باشد. مهم است که علت تنگی نفس را جدی بگیرید و نشانه‌های هشداردهنده را بشناسید. اگر با یکی از علائم زیر همراه با این عارضه مواجه شدید، باید سریعا به پزشک مراجعه کنید:
- کبودی لبها یا نوک انگشتان (نشانه کمبود اکسیژن)
- تنفس بسیار سریع یا سخت بدون فعالیت بدنی
- درد یا فشار در قفسه سینه
- سرفه خونی یا وجود خلط خونی
- حالت غش، سرگیجه یا سیاهی رفتن چشم‌ها
اهمیت مراجعه به‌موقع به دکتر ریه
تنگی نفس میتواند نشانه‌ای از یک مشکل ساده تا بیماریهای جدی تنفسی یا قلبی باشد و نباید نادیده گرفته شود. تشخیص به‌موقع با استفاده از روشهای تخصصی و بررسی علائم همراه، نقش مهمی در انتخاب مسیر درمان دارد. از درمان‌های دارویی گرفته تا تکنیک‌های خانگی و اصلاح سبک زندگی، همه می‌توانند در بهبود علائم موثر باشند. اگر تنگی نفس بهطور مداوم یا شدید تجربه می‌شود، مشورت با دکتر ریه بهترین راه برای پیشگیری از عوارض جدی خواهد بود. برای ملاقات با دکتر ریه، به سایت دکتردکتر مراجعه کرده و از امکان نوبت‌دهی آنلاین این متخصص بهره‌مند شوید.
منابع:
