سرطان معده یکی از انواع سرطان‌های دستگاه گوارش است که معمولاً در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود. این بیماری در سطح جهانی یکی از علت‌های اصلی مرگ ناشی از سرطان است و در ایران نیز شیوع بالایی دارد. سرطان معده انواع مختلفی دارد، از جمله آدنوکارسینوم، لنفوم معده، تومور استرومایی دستگاه گوارش و سرطان سلولهای سنگفرشی معده.
تشخیص این بیماری معمولا با استفاده از آندوسکوپی، آزمایش خون و تصویربرداری پیشرفته انجام می‌شود. روشهای درمان آن شامل جراحی، شیمیدرمانی، پرتودرمانی، درمان هدفمند و ایمونوتراپی هستند که بسته به مرحله بیماری و وضعیت عمومی بیمار انتخاب میشوند.
پیشگیری از سرطان معده بهطور قطعی و کامل امکان‌پذیر نیست، اما داشتن رژیم غذایی سالم، ترک سیگار، درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری و غربالگری در افراد پرخطر ممکن است خطر ابتلا را کاهش دهد. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به بررسی علائم، روشهای تشخیص، درمان و پیشگیری از سرطان معده پرداخته‌ایم.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
سرطان معده چیست؟
سرطان معده (Gastric Cancer) تومور بدخیمی است که از سلولهای پوشاننده سطح داخلی معده شروع می‌شود. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که رشد سلولهای معده از کنترل خارج شده و به سلولهای سرطانی تبدیل میشوند. همچنین سرطان معده می‌تواند به لایه‌های عمقی‌تر و دیگر اعضا نیز گسترش یابد.
براساس مقاله منتشر شده در وب‌سایت سازمان بهداشت جهانی (WHO)،
در جهان، این سرطان پنجمین بیماری شایع و سومین عامل مرگ ناشی از سرطان است.
در ایران، سرطان معده جزو شایع‌ترین علل مرگ ناشی از سرطان است. نرخ مرگ‌ومیر تنظیم‌شده سنی (ASR) حدود 14.7 در صد هزار نفر در سال ۲۰۲۰ بوده و ایران در رتبه ۱۱ دنیا قرار دارد.
علائم سرطان معده
نشانه‌ها ممکن است در مراحل اولیه خاموش باشند و بهتدریج ظاهر شوند. علائم اولیه سرطان معده از این قرار هستند:
- علائم اولیه و خاموش؛ سوزش سر دل، نفخ، تهوع گاه‌به‌گاه
- نشانه‌های شایع؛ درد یا فشار در قسمت بالای شکم، سوزش معده، تهوع، کاهش وزن ناخواسته
| مراحل بیماری | علائم |
| مراحل اولیه | سوزش معده، نفخ بعد از غذا، بی‌اشتهایی |
| مراحل میانی | درد مزمن شکم، آب آوردن شکم، تهوع مداوم، کاهش وزن |
| مراحل پیشرفته | استفراغ خونی، سیاهی مدفوع، اشکال در بلع و زردی |
این علائم به‌ویژه در سنین بالاتر باید جدی گرفته شوند، زیرا یک علامت خاموش می‌تواند به‌سرعت پیشرفت کند و باعث انتشار به کبد یا ریه شود.
سرطان معده چه مراحلی دارد؟
مرحله‌بندی سرطان معده، نقشی اساسی در تعیین پیش‌آگهی بیماری، انتخاب گزینه‌های درمانی و ارزیابی میزان گسترش آن دارد. رایج‌ترین سیستم مورد استفاده برای این منظور، سیستم TNM بوده که به‌اختصار شامل موارد زیر است:
- Tumor: ارزیابی اندازه و عمق نفوذ تومور در دیواره معده
- Nodes: بررسی وجود یا عدم وجود گسترش سلولهای سرطانی به غدد لنفاوی ناحیه‌ای
- Metastasis: تعیین حضور یا عدم حضور متاستاز در اندام‌های دوردست مانند کبد، ریه، صفاق یا استخوان‌ها
این سیستم پیشرفت بیماری را به 5 مرحله تقسیم می‌کند که براساس علائم سرطان معده مشخص میشوند.
مرحله 0
این مرحله که با عنوان کارسینوم درجا نیز شناخته می‌شود، نخستین مرحله سرطان معده است. در این مرحله، سلولهای غیرطبیعی تنها در لایه داخلی مخاط معده حضور دارند و هنوز به لایه‌های عمقی‌تر دیواره معده یا غدد لنفاوی نفوذ نکرده‌اند. این سلول‌ها از نظر بافت‌شناسی سرطانی هستند، اما رفتار تهاجمی ندارند. به همین دلیل، مرحله صفر یک حالت پیش‌سرطانی یا در مرز سرطان تهاجمی محسوب می‌شود.
مرحله 1
مرحله 1 سرطان معده نشان‌دهنده گسترش محدود سرطان به لایه‌های عمقی‌تر دیواره معده یا تعداد اندکی از غدد لنفاوی نزدیک است. این مرحله برخلاف مرحله صفر، نشان‌دهنده ورود تومور به فاز تهاجمی است، اما هنوز در مراحل قابل درمان و غیرپیشرفته طبقه‌بندی می‌شود.
مرحله 2
مرحله 2 نشان‌دهنده پیشرفت قابل‌توجه سرطان در لایه‌های دیواره معده یا افزایش درگیری غدد لنفاوی ناحیه‌ای است، اما هنوز بیماری به اندام‌های دوردست متاستاز نداده است. در این مرحله، تومور معمولاً به لایه عضلانی و حتی گاهی به لایه سروزی رسیده و تعداد بیشتری از غدد لنفاوی درگیر هستند. علائم زخم معده و سرطان معده معمولا در این مرحله یا در مرحله بعد مشاهده میشوند.
مرحله 3
مرحله 3 سرطان معده بیانگر پیشرفت شدید تومور در دیواره معده یا درگیری گسترده غدد لنفاوی ناحیه‌ای است، اما هنوز گسترش به اندام‌هایی مانند کبد یا ریه رخ نداده است. در این مرحله، تهاجم لوکال پیشرفته بوده و شانس عود بیماری، حتی پس از درمانهای تهاجمی، بهطور قابل‌توجهی بالا است.
مرحله 4
مرحله 4 پیشرفته‌ترین و شدیدترین مرحله سرطان معده به‌شمار می‌رود و به معنی گسترش سرطان به اندام‌های دوردست یا متاستاز است. در این وضعیت، سلولهای سرطانی از معده به سایر بخش‌های بدن مانند کبد، ریه، صفاق، استخوان یا تخمدان‌ها منتقل شده‌اند. مرحله 4 نشان‌دهنده بیماری غیرقابل درمان قطعی است، اما در بسیاری موارد می‌توان با درمانهای مناسب، روند بیماری را کند و کیفیت زندگی بیمار را حفظ کرد.
انواع سرطان معده
سرطان معده یک بیماری ناهمگن است که از نظر منشا سلولی، رفتار بیولوژیک، پاسخ به درمان و پیش‌آگهی تفاوت‌های قابل‌توجهی دارد. طبقه‌بندی انواع سرطان معده بر پایه ویژگیهای بافت‌شناسی، محل تومور و گاهی ویژگیهای مولکولی انجام می‌شود. بهطور کلی، 4 نوع اصلی از سرطان معده وجود دارد که در ادامه به انواع آن پرداخته‌ایم:
آدنوکارسینوم
آدنوکارسینوم شایع‌ترین نوع سرطان معده است و از سلولهای غددی پوشاننده لایه مخاطی معده منشأ می‌گیرد. این نوع سرطان بیش از ۹۰ درصد موارد سرطان معده را تشکیل می‌دهد و معمولاً به دو نوع بافت‌شناسی روده‌ای (intestinal-type) و نوع منتشر (diffuse-type) تقسیم می‌شود. نوع روده‌ای با عوامل محیطی مانند رژیم غذایی ناسالم و عفونت هلیکوباکتر پیلوری مرتبط است، در حالی‌که نوع منتشر بیشتر زمینه ژنتیکی دارد و پیش‌آگهی ضعیف‌تری دارد.
لنفوم معده
لنفوم معده یک نوع نادر از سرطان معده است که ناشی از سلولهای لنفاوی موجود در بافت لنفاوی مرتبط با مخاط است. این نوع لنفوم، اغلب با عفونت مزمن هلیکوباکتر پیلوری همراه بوده و ممکن است در مراحل اولیه تنها با درمان آنتی‌بیوتیکی قابل کنترل باشد. برخلاف آدنوکارسینوم، لنفوم معده معمولاً رشد کندتری دارد و پاسخ بهتری به درمان دارویی یا ایمونوتراپی نشان می‌دهد.
تومور استرومایی دستگاه گوارش
تومور استرومایی دستگاه گوارش (GIST)، شایع‌ترین تومور مزانشیمی معده به‌شمار می‌رود و منشأ آن سلولهای بینابینی کاخال در دیواره معده یا روده است. حدود 60 تا 70 درصد از موارد این نوع سرطان در معده ایجاد میشوند. این تومورها معمولاً به‌دلیل جهش در ژن شکل می‌گیرند. برخلاف سایر سرطان‌های معده، GIST معمولا به شیمیدرمانی سنتی پاسخ نمی‌دهد اما با درمان هدفمند قابل کنترل است.
سرطان سلولهای سنگفرشی
سرطان سلولهای سنگفرشی معده (SCC) یک نوع بسیار نادر از سرطان معده شناخته می‌شود که منشأ آن سلولهای اپی‌تلیال سنگفرشی است. برخلاف آدنوکارسینوم با منشأ غددی، SCC در معده بهطور طبیعی به‌ندرت رخ می‌دهد، زیرا معده پوشش غددی دارد. بیشتر موارد گزارش‌شده از این نوع در ناحیهٔ کاردیا (محل اتصال معده و مری) یا در زمینه متاپلازی سنگفرشی ایجاد میشوند. SCC معده معمولاً رفتار تهاجمی‌تر و پیش‌آگهی ضعیف‌تری نسبت به انواع دیگر دارد و درمان آن شبیه درمان SCC مری است.
تشخیص سرطان معده چگونه انجام می‌شود؟
تشخیص سرطان معده به دلیل خاموش بودن علائم اولیه، اغلب در مراحل پیشرفته بیماری انجام می‌شود. بسیاری از بیماران، علائم گوارشی خفیفی را تجربه میکنند که در نگاه اول شبیه مشکلات شایع بیماری های معده مانند سوءهاضمه یا زخم معده به‌نظر می‌رسد. اما سؤال مهمی که برای بسیاری از افراد پیش می‌آید این است که از کجا بفهمیم سرطان معده داریم؟ برای تشخیص این نوع سرطان آزمایش‌هایی وجود دارد که در ادامه آن‌ها را بررسی کرده‌ایم.
آزمایش خون
آزمایش خون به‌تنهایی برای تشخیص قطعی سرطان معده کافی نیست؛ اما در شناسایی علائم غیرمستقیم بیماری و تعیین نیاز به بررسی‌های بیشتر نقش کمکی مهمی دارد. برخی نشانه‌های غیرمستقیم سرطان مانند کمخونی ناشی از خونریزی مزمن، افزایش برخی مارکرهای توموری مانند CEA و CA 19-9 یا وجود خون مخفی در مدفوع ممکن است در آزمایش خون دیده شوند.
توجه! برای درخواست آزمایش در محل، می‌توانید از دکتردکتر کمک بگیرید.
آندوسکوپی و نمونه‌برداری (بیوپسی)
مهم‌ترین و دقیق‌ترین روش تشخیص سرطان معده آندوسکوپی و نمونه‌برداری است. در این روش، پزشک با استفاده از آندوسکوپ (لوله باریک با دوربین) داخل معده را مشاهده کرده و از هر ناحیه مشکوک، نمونه‌برداری انجام می‌دهد. گزارش پاتولوژی حاصل از بیوپسی، تشخیص نهایی را مشخص می‌کند.
تصویربرداری
تصویربرداری به روش PET، MRI و CT، بخش حیاتی از فرایند تشخیص، مرحله‌بندی و تصمیم‌گیری درمانی در سرطان معده محسوب می‌شود. در حالی‌که تشخیص اولیه با آندوسکوپی و بیوپسی انجام می‌گیرد، بررسی دقیق وسعت درگیری تومور، وضعیت گره‌های لنفاوی و وجود متاستاز به اندام‌های دیگر، تنها از طریق روشهای تصویربرداری امکان‌پذیر است.
درمان سرطان معده
درمان سرطان معده با توجه به مرحله بیماری، محل تومور، وضعیت سلامت عمومی بیمار و ویژگیهای مولکولی تومور تعیین می‌شود. رویکرد درمانی معمولاً چندوجهی و ترکیبی از جراحی، شیمیدرمانی، پرتودرمانی، درمان هدفمند و در برخی موارد ایمونوتراپی است. هدف درمان می‌تواند درمان قطعی یا تسکینی باشد.
جراحی (گاسترکتومی کامل یا جزئی)
در مراحل غیرپیشرفته سرطان معده، جراحی یکی از مهم‌ترین روشهای درمانی به شمار می‌رود. 2 نوع اصلی از عمل جراحی در این زمینه وجود دارد:
- گاسترکتومی جزئی؛ در این نوع، فقط بخش درگیر معده برداشته شده و بقیه معده به روده متصل می‌شود. این روش زمانی کاربرد دارد که تومور محدود به بخش پایینی معده باشد.
- گاسترکتومی کامل؛ اگر سرطان گسترده‌تر بوده یا در بخش فوقانی معده قرار گرفته باشد، گاسترکتومی کامل مورد استفاده قرار می‌گیرد که در آن کل معده برداشته شده و مری مستقیماً به روده متصل می‌شود.
هدف اصلی از این روش، برداشتن کامل تومور همراه با غدد لنفاوی اطراف آن است.
شیمیدرمانی
شیمیدرمانی یکی از اجزای اصلی درمان سرطان معده است، به‌ویژه در مراحل موضعی پیشرفته یا متاستاتیک. در این روش از داروهایی استفاده میکنند که رشد سلولهای سرطانی را متوقف کرده یا آن‌ها را از بین می‌برند. بسته به شرایط بیمار و مرحله بیماری، شیمیدرمانی می‌تواند پیش از جراحی، پس از جراحی یا در بیماران غیرقابل جراحی به‌عنوان درمان اصلی مورد استفاده قرار گیرد.
در مراحل 2 و 3 معمولاً شیمیدرمانی به‌عنوان درمان کمکی در کنار جراحی تجویز می‌شود تا اندازه تومور کاهش یابد و شانس موفقیت جراحی افزایش پیدا کند. در مراحل پیشرفته‌تر (مانند مرحله 4) هدف از شیمیدرمانی کنترل بیماری، کاهش علائم و افزایش طول عمر بیمار است.
توجه! برای خرید مکمل‌های تقویتی یا دارو، با نسخه یا بی‌نسخه، می‌توانید برای خرید آنلاین از داروخانه، به دکتردکتر اعتماد کنید.
پرتودرمانی
پرتودرمانی در درمان سرطان معده نقش محدودی دارد، اما در شرایط خاص می‌تواند به‌عنوان بخشی از رویکرد ترکیبی درمانی مورد استفاده قرار گیرد. این روش با استفاده از پرتوهای پرانرژی، سلولهای سرطانی را هدف قرار می‌دهد و موجب تخریب DNA آن‌ها می‌شود. پرتودرمانی هم مانند شیمیدرمانی، ممکن است قبل از جراحی (نئوادجوانت)، بعد از جراحی (ادجوانت) یا به‌عنوان درمان تسکینی در مراحل پیشرفته به‌کار گرفته شود.
در بیمارانی که تومور قابل برداشت جراحی نیست یا خطر عود موضعی بالا است، پرتودرمانی می‌تواند با هدف افزایش کنترل موضعی انجام شود. همچنین در مواردی که بیمار دچار علائمی مانند خونریزی، درد شدید یا انسداد معده باشد، پرتودرمانی می‌تواند کیفیت زندگی را تا حد زیادی بهبود بخشد.
درمان هدفمند
درمان هدفمند (Targeted Therapy) رویکردی نوین در درمان سرطان معده است. این روش درمانی که برخلاف شیمیدرمانی، مستقیماً روی مولکول‌ها یا مسیرهای خاصی که در رشد و بقاء سلولهای سرطانی نقش دارند، تمرکز می‌کند. این روش به‌ویژه در بیمارانی که تومور آن‌ها ویژگیهای زیستی خاصی دارد، مانند بیان زیاد HER2 یا ناهنجاری‌های مسیرهای سیگنال‌دهی سلولی، می‌تواند اثربخشی بالاتری داشته باشد.
تشخیص اینکه بیمار واجد شرایط درمان هدفمند است یا خیر، نیازمند بررسی‌های دقیق مولکولی است. این ارزیابی‌ها معمولاً توسط دکتر گوارش یا انکولوژیست با همکاری پاتولوژیست انجام می‌شود. جهت مراجعه به این پزشک می‌توانید به سایت دکتردکتر مراجعه کرده و از امکان نوبت‌دهی آنلاین متخصص گوارش بهره‌مند شوید.
ایمونوتراپی
ایمونوتراپی نیز یکی از رویکردهای درمانی مدرن در سرطان معده شناخته می‌شود که با فعال‌سازی سیستم ایمنی بدن، سلولهای سرطانی را هدف قرار می‌دهد. برخلاف شیمیدرمانی که مستقیماً سلولهای تقسیم‌شونده را مورد حمله قرار می‌دهد، ایمونوتراپی تلاش می‌کند تا با برداشتن موانع مهار ایمنی به بدن امکان می‌دهد خودش با سرطان مبارزه کند.
باید توجه داشت که تصمیم‌گیری درباره شروع این درمان پیچیده است و نیاز به بررسی‌های مولکولی دقیق و ارزیابی‌های چند تخصصی دارد.
آیا سرطان معده قابل پیشگیری است؟
اگرچه نمیتوان از بروز همه موارد سرطان معده پیشگیری کامل کرد، اما بخشی از آن قابل کنترل است. امروزه پژوهش‌ها نشان می‌دهند که با اصلاح سبک زندگی و مدیریت عوامل خطر قابل کنترل، می‌توان احتمال ابتلا را بهطور قابل توجهی کاهش داد. در واقع، بسیاری از موارد این بیماری در نتیجه عوامل محیطی و رفتاری شکل می‌گیرند که با مداخله زودهنگام قابل کنترل هستند. در ادامه به برخی از راه‌های پیشگیری از ابتلا به سرطان معده اشاره کرده‌ایم:
رژیم غذایی مناسب
رژیم غذایی نقش بسیار مهمی در کاهش خطر سرطان معده ایفا می‌کند. مصرف زیاد غذاهای دودی، شور، ترشی‌شده و حاوی نیترات با افزایش خطر ابتلا مرتبط است. در مقابل، رژیم سرشار از میوه، سبزیجات تازه و فیبر به‌ویژه در جمعیت‌هایی با شیوع بالا تاثیر محافظتی دارد.
ترک سیگار و الکل
مطالعات متعددی تأیید کرده‌اند که سیگار کشیدن یکی از عوامل خطر مستقل در بروز سرطان معده به‌ویژه در نواحی فوقانی معده (کاردیا) است. همچنین مصرف مکرر الکل با تحریک مزمن مخاط معده می‌تواند زمینه‌ساز تغییرات پیش‌سرطانی شود.
درمان عفونت هلیکوباکتر
عفونت مزمن با باکتری هلیکوباکتر، یکی از مهم‌ترین عوامل خطر شناخته‌شده در ایجاد سرطان معده است. شناسایی و درمان به‌موقع این عفونت، به‌ویژه در افرادی که سابقه خانوادگی بیماری دارند، می‌تواند خطر بروز سرطان را به‌شکل قابل توجهی کاهش دهد.
غربالگری در افراد پرریسک
در کشورهایی با شیوع بالا مانند ژاپن و کره جنوبی، برنامه‌های غربالگری منظم از طریق آندوسکوپی باعث کاهش چشمگیر مرگ‌ومیر ناشی از سرطان معده شده‌اند. در ایران نیز، به‌ویژه برای افرادی با سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های معده مزمن یا سابقه عفونت هلیکوباکتری، غربالگری هدفمند توصیه می‌شود.
نکته مهم آن است که علائم سرطان معده در زنان گاه خفیف‌تر و گمراه‌کننده‌تر از مردان است و بیشتر با احساس پری، تهوع مزمن یا بی‌اشتهایی ظاهر می‌شود. این موضوع تاکید بیشتری بر اهمیت غربالگری در میان گروه‌های خاصی از افراد دارد.
کنترل سرطان معده برای بهبود کیفیت زندگی
سرطان معده یکی از بیماری‌های پیچیده و خطرناک است که تشخیص آن در مراحل اولیه به‌دلیل علائم مبهم و گمراه‌کننده چالش‌برانگیز است. با این حال، با توجه به پیشرفت‌های قابل توجه در روشهای تشخیصی مانند آندوسکوپی، تصویربرداری و آزمایش‌های مولکولی، امکان شناسایی زودهنگام و درمان مؤثر این بیماری افزایش یافته است.
روشهای درمانی موجود بسته به مرحله بیماری متفاوت بوده که نیازمند تصمیم‌گیری و ارزیابی دقیق پزشکان هستند. در نهایت، آگاهی از علائم سرطان معده و مشاوره با دکتر گوارش می‌تواند به شناسایی زودهنگام بیماری و شروع درمان مناسب کمک کند. در برخی موارد، برای دسترسی سریع‌تر می‌توانید از خدمات دکتر گوارش آنلاین در وب‌سایت دکتردکتر جهت ارزیابی‌های اولیه یا ارجاع سریع بهره‌مند می‌شوید.
منابع:
