علت نفخ شکم معده و روده چیست؟ روش‌های پیشگیری از آن

نفخ یا اسپاسم شکم، یک فرآیند طبیعی در روده است که ممکن است هر کسی در طول روز آن را تجربه کند. نفخ شکم به احساس تورم و ناراحتی در ناحیه شکم گفته می‌شود که با تجمع گاز در روده همراه است. علائم نفخ معده می‌تواند ناگهانی یا تدریجی باشد و ممکن است با علائم دیگری مانند درد شکم، حالت تهوع و استفراغ نیز همراه شود. دراین شرایط باید برای کنترل و درمان نفخ به دکتر گوارش مراجعه کنید. اما آیا راهی برای پیشگیری از نفخ وجود دارد؟ علت نفخ زیاد چیست؟ در ادامه با مجله پزشکی دکتردکتر همراه باشید.

نفخ چیست؟

نفخ (Flatulence) یک فرآیند بیولوژیکی در روده است که با نام باد معده یا اسپاسم شکم هم شناخته می‌شود. علت نفخ شکم تجمع گاز در روده و معده است، اما گاهی فعالیت باکتری‌های روده بزرگ نیز باعث احساس نفخ می‌شود.

بیشتر افراد فکر می‌کنند که نفخ شکم بعد از غذا تنها دلیل به وجود آمدن این مشکل است در حالی که نفخ شکم در پریود یا بعد از آن یا نفخ زیاد در بارداری از مشکلات رایجی است که شاید ارتباطی به غذا نداشته باشد.

نفخ می‌تواند به ناراحتی شکمی منجر شود، اما نباید هر ناراحتی در ناحیه شکم را به نفخ نسبت داد. گاهی برخی از افراد علائمی مثل بزرگی شکم، چربی بیش‌ازحد دیواره شکم، تجمع مایع داخل شکم و تومورهای شکمی را به اشتباه نفخ توصیف می‌کنند، اما اینطور نیست و هرکدام از این موارد مشکلات مربوط به شکم با دلایل متفاوتی هستند.

باد كردن شكم نشانه چيست؟

وجود باکتری‌های مختلف و عدم تعادل فلور روده باعث بروز مشکلات گوارشی و باد کردن شکم می‌شود. در این شرایط، هضم غذا به درستی انجام نشده و شکم باد می‌کند. اما فرق نفخ با ورم معده چیست؟

نفخ و ورم معده دو عارضه گوارشی هستند که علائم مشابهی دارند، اما علت و درمان آنها متفاوت است. ورم معده به التهاب مخاط داخلی معده گفته می‌شود. این التهاب می‌تواند باعث درد، سوزش و ناراحتی در ناحیه معده شود.

علت نفخ شکم چیست؟

زمانی که غذا می‌خورید مقدار نامحسوسی هوا و گاز وارد سیستم گوارش شما می‌شود. هنگام هضم غذا، این گاز به شکل هیدروژن، متان و دی‌اکسیدکربن آزاد می‌شود. عمده گاز بلع شده بعد از غذا خوردن به صورت آروغ زدن از معده خارج می‌شود؛ اما بخش کمی از آن نیز وارد روده می‌شود که درنهایت با تجمع در روده و معده، با احساس پری شکم یا همان نفخ همراه می‌شود. بنابراین به وجود آمدن نفخ شکم در حالت طبیعی، دلیل خاصی ندارد.

در حالت عادی دفع 15 تا 20 مرتبه گاز در شبانه روز طبیعی است. ولی بعضی از افراد احساس می‌کنند که دفع گاز در آن‌ها بیشتر از معمول است یا از بوی نامطبوع آن شکایت دارند؛ در چنین حالتی نفخ یا باد معده زیاد اتفاق افتاده است.

البته علت باد معده زیاد و خروج گاز به وضعیت فرد پس از غذا نیز بستگی دارد. مثلا کسانی که بلافاصله بعد از صرف غذا می‌خوابند، مقدار بیشتری گاز وارد روده‌هایشان می‌شود و در نتیجه دفع گاز بیشتری دارند. اما گاهی دلایلی مثل اضطراب، استعمال سیگار، جویدن آدامس، سریع خوردن غذا یا صحبت در حین میل کردن غذا نیز باعث ایجاد نفخ معده می‌شوند.

لازم است اشاره کنیم که نفخ شکم می‌تواند ناشی از فرآیندهای طبیعی بدن باشد؛ اما گاهی ممکن است علت نفخ زیاد در اثر بیماری‌های درگیرکننده دستگاه گوارش باشد. برخی از مهم‌تین دلایل نفخ شکم عبارتند از:

1. رژیم غذایی نامناسب

برخی از غذاها بیشتر از هر ماده غذایی دیگری باعث نفخ می‌شوند. مصرف زیاد گوشت، مرغ و ماهی تخم مرغ، سبزیجاتی مانند کاهو، گوجه فرنگی، کدو سبز و بامیه، میوه‌هایی از قبیل انگور، انواع توت‌ها، گیلاس، آووکادو و زیتون، کربوهیدرات‌هایی مانند نان بدون گلوتن، برنج و انواع حبوباتی مثل عدس، نخود و لوبیا در سبد غذایی، باعث ایجاد نفخ می‌شوند. درصورتی که بخش قابل توجهی از رژیم غذایی شما شامل این مواد خوراکی باشد، دچار نفخ خیلی زیاد خواهید شد.

2. سندرم روده تحریک‌پذیر

یکی از دلایل نفخ طولانی‌مدت شکم سندرم روده تحریک‌پذیر یا کولیت‌های عصبی است. از آنجا که سیستم روده‌ با اعصاب روده‌ای کنترل می‌شود، کولیت‌های عصبی و روده تحریک‌پذیر با استرس روانی در ارتباط هستند.

در صورتی که سیستم اعصاب روده و معده عملکرد مناسب نداشته باشد، تحت تأثیر واکنش‌های محیطی، حرکات روده دچار مشکل می‌شود و دردهای شکمی همراه با اسپاسم‌های شدید بروز می‌کند. همچنین استرس‌های محیطی ممکن است سبب ایجاد یبوست، نفخ و اسهال شوند.

عفونت‌های روده‌ای یکی دیگر از علل نفخ است. رشد زیاد باکتری‌ها در داخل روده یا معده مانند هلیکوباکترپیلوری و برخی بیماری‌های انگلی باعث ایجاد نفخ می‌شوند. گاهی اوقات غذا قبل از این که هضم و جذب شود؛ توسط باکتری‌ها مصرف شده و تولید گاز افزایش پیدا می‌کند.

4. جویدن آدامس یا مکیدن آبنبات و مصرف سیگار

یکی از دلایل نفخ شکم، جویدن آدامس یا مکیدن آبنبات سفت است. جویدن آدامس می‌تواند هوای زیادی وارد معده کرده و موجب نفخ شدید روده و معده شود. بنابراین بهتر است مصرف آدامس را محدود کنید.

5. نزدیک بودن زمان شام با ساعت خواب

دراز کشیدن فرآیند هضم غذا را مختل می‌کند. درصورتی که با معده سنگین به خواب بروید دستگاه گوارش نمی‌تواند به سرعت مواد خوراکی را هضم کند و همین موضوع باعث می‌شود هنگام صبح با مشکل نفخ معده از خواب بلند شوید.

6. یبوست

اگر دچار یبوست هستید باید درمان شوید، اما مکمل‌های دارای فیبر مثل پسیلیوم (برای درمان یبوست) می‌توانند این عارضه را تشدید و شما را دچار نفخ و درد زیر شکم کند. درصورتی که داروی خاصی مصرف می‌کنید، با پزشک خود مشورت کنید.

7. مصرف برخی از داروها

مصرف برخی از داروها از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها و مسهل‌ها باعث ایجاد نفخ می‌شوند. درعوض می‌توانید محصولات گیاهی را جایگزین کنید.

استفاده از داروهای گیاهی ضد نفخ

استفاده از برخی داروهای گیاهی برای بهبود نفخ معده موثر است. داروهای گیاهی، عوارض داروهای شیمیایی را ندارند و در بلندمدت می‌توانند به بهبود مشکل نفخ کمک کنند. محصولاتی که برای این مورد پیشنهاد می‌کنیم را با کلیک روی بنر زیر مشاهده کنید:

داروی ضد نفخ

داروهای گیاهی درمان نفخ معده

مشاهده محصولات

8. تند غذا خوردن

سرعت زندگی در عصر مدرن، افراد را مجبور می‌کند تمام کارهای خود را شتاب‌زده انجام دهند. هنگام غذا خوردن اغلب مقدار زیادی هوا نیز بلعیده می‌شود. همین امر موجب باد کردن معده می‌شود. هرچه سریع‌تر غذا بخورید هوای بیشتری وارد معده شما می‌شود.

با‌این‌حال هوای محبوس شده تنها علت نفخ معده نیست. زمانی که سریع غذا می‌خورید، خوردنی‌ها به خوبی جویده نمی‌شوند و این وضعیت موجب می‌شود قطعات بزرگتری از غذا وارد معده شوند و هضم آنها مدت زمان بیشتری طول بکشد.

9. مصرف مواد خوراکی مضر

مصرف زیاد نوشابه موجب ورم معده می‌شود. این نوشیدنی حاوی شیرین‌کننده‌های مصنوعی است که قابل هضم نیستند. اگر نوشابه گازدار هم باشد این وضعیت تشدید می‌شود. از طرف دیگر مصرف نمک، خوراکی‌های رژیمی و شیرین‌کننده‌های مصنوعی نیز نفخ معده را تشدید می‌کنند.

 شیرین‌‌کننده‌های مصنوعی مدت زمان زیادی داخل معده می‌مانند؛ سیستم گوارشی قادر به هضم آن‌ها نیست و همین امر موجب تورم و نفخ معده می‌شود.

10. مصرف بیش از حد حبوبات

انواع حبوبات شامل نخود، لوبیا و عدس منبع غنی از پروتئین گیاهی هستند. اما متأسفانه‌ کربوهیدرات‌های موجود در این حبوبات به خوبی هضم نشده و باعث ایجاد نفخ می‌شود. حتما تجربه سنگینی معده بعد از مصرف مقدار زیادی حبوبات را تجربه کرده‌اید. 

علائم نفخ معده چیست؟

سنگین شدن معده تنها یکی از علائم نفخ است. درصورتی که نفخ معده خود را با علائم دیگری نیز نشان می‌دهد. این علائم عبارتند از:

• احساس تورم و ناراحتی در ناحیه شکم
• افزایش حجم شکم
• نفخ و صدای شکم و روده
• آروغ زدن
• گاز روده
• درد شکم
• حالت تهوع
• استفراغ و غیره.

در بیشتر موارد، نفخ معده یک مشکل جزئی است که خودبه‌خود برطرف می‌شود. با‌این‌حال، اگر نفخ معده شدید یا همراه با علائم دیگری مانند درد شدید شکم، تب یا خون در مدفوع باشد، باید به پزشک مراجعه کنید.

علت باد شکم زیاد در زنان

علت نفخ شکم در زنان چیست؟ در موقعیت‌های مختلف، زنان دچار باد شکم زیاد می‌شوند. از این شرایط می‌توان به دوران قاعدگی اشاره کرد. زنان نه تنها در این دوره دچار باد شکم زیاد می‌شوند بلکه در دوره سندورم قاعدگی یا همان PMS نیز باد شکم و بیرون‌روی زیادی پیدا می‌کنند.

دلیل نفخ زیاد نوزاد چیست؟

اگر کودک نوزاد در خانه دارید، باید به بروز علائم نفخ در آنها دقت کنید. البته نگران نباشید، نفخ شکم نوزاد و کودک یک مشکل شایع است که در حدود 80 درصد از نوزادان در شش ماه اول زندگی رخ می‌دهد. نفخ در نوزادان دلایل متفاوتی دارد. برخی از نوزادان ممکن است نسبت به برخی غذاها مانند شیر گاو، سویا یا تخم مرغ حساسیت داشته باشند. این حساسیت می‌تواند باعث نفخ شکم شود.

از طرف دیگر در برخی موارد، نفخ نوزاد ممکن است ناشی از یک اختلال گوارشی مانند بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) یا بیماری التهابی روده (IBD) باشد. نفخ نوزاد معمولاً با علائم زیر همراه است:

• تورم شکم
• آروغ زدن
• گاز روده
• گریه
• بی‌قراری و غیره.

در بیشتر موارد، نفخ نوزاد یک مشکل جزئی است که خود برطرف می‌شود. اما اگر نفخ نوزاد شدید یا همراه با سایر علائم مانند درد شدید شکم، تب یا خون در مدفوع باشد، باید به پزشک مراجعه کرد.

راه‌های تشخیص نفخ چیست؟

تشخیص نفخ شکم معمولاً بر اساس علائم و معاینه بالینی انجام می‌شود. پزشک ممکن است سؤالاتی در مورد علائم شما بپرسد، مانند:

• علائم شما از چه زمانی شروع شده است؟
• علائم شما چقدر شدید است؟

• نفخ طولانی مدت شکم دارید؟

   
• آیا علائم شما با خوردن یا نوشیدن غذاهای خاصی تشدید می‌شود؟
• آیا علائم شما با استرس یا سایر عوامل تشدید می‌شود؟

پزشک همچنین شکم شما را معاینه خواهد کرد تا از وجود هرگونه توده یا حساسیت مطمئن شود. در برخی موارد، پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری را برای رد سایر علل احتمالی علائم شما تجویز کند. این آزمایش‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• آزمایش خون
• آزمایش مدفوع
• آزمایش تصویربرداری و غیره.

پزشک با بررسی این موارد علت و مشکل شما را شناسایی کرده و داروهای مناسب را تجویز می‌کند. بهتر است اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید، در زمان ویزیت به پزشک خود اطلاع دهید.

روش‌های درمان خانگی نفخ شکم

نفخ معمولا مشکلی جدی برای سلامتی نیست. اما اگر زیادتر از حدمعمول باشد، احتمالا نشان از وجود یک بیماری خاص دارد. برای درمان نفخ شکم در طب سنتی توصیه‌های زیادی وجود دارد که ممکن است برای شما کارساز باشد.

اما اگر با استفاده از راهکارهای خانگی مشکل شما حل نشد، باید به پزشک مراجعه کنید. بعضی از راه‌ها برای کاهش نفخ شکم به روش خانگی و همچنین درمان گاز معده عبارتند از:

• مصرف ماست و دوغ
• استفاده از سبزی‌های معطر
• مصرف آب
• فعالیت روزانه یا قدم زدن پس از صرف غذا
• ترک سیگار
• درمان سوء هاضمه
• قرص مترونیدازول برای نفخ شکم و غیره.

راه‌های پیشگیری از نفخ شکم چیست؟

نفخ شکم می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند خوردن غذاهای نفاخ، مصرف نوشیدنی‌های گازدار، استرس یا مصرف برخی داروها باشد. در بیشتر موارد، نفخ شکم یک مشکل جزئی است که خود برطرف می‌شود. بااین‌حال، می‌توان با رعایت نکات زیر از بروز نفخ شکم پیشگیری کرد:

• از خوردن غذاهای نفاخ خودداری کنید. برخی از غذاها مانند حبوبات، کلم، گل کلم، بروکلی، سیر، پیاز و محصولات لبنی می‌توانند باعث نفخ شکم شوند. این غذاها حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده‌ای هستند که توسط باکتری‌های روده تجزیه شده و گاز تولید می‌کنند.
• از مصرف نوشیدنی‌های گازدار خودداری کنید. نوشیدنی‌های گازدار مانند نوشابه، آبجو و نوشیدنی‌های انرژی‌زا حاوی گاز کربنیک هستند که می‌تواند در دستگاه گوارش جمع و باعث نفخ شکم شود.
• از مصرف الکل خودداری کنید. الکل می‌تواند باعث تحریک معده و روده و ایجاد نفخ شکم شود.
• غذا را به آرامی و خوب بجوید. جویدن غذا به طور کامل به هضم آن کمک و از تولید گاز اضافی جلوگیری می‌کند.
• از خوردن غذاهای پرادویه و تند خودداری کنید. غذاهای پرادویه و تند می‌توانند باعث تحریک معده و روده و ایجاد نفخ شکم شوند.
• از مصرف غذاهای چرب و سرخ‌شده خودداری کنید. غذاهای چرب و سرخ‌شده می‌توانند باعث کند شدن هضم و تولید گاز اضافی شوند.
• به طور منظم ورزش کنید. ورزش به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند و از بروز نفخ شکم جلوگیری می‌کند.
• به اندازه کافی آب بنوشید. آب به هضم غذا کمک و از بروز یبوست جلوگیری می‌کند.

اگر نکات بالا را رعایت کردید و باز هم دچار نفخ شکم شدید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا علت دقیق مشکل شما تشخیص و درمان مناسب برای شما تجویز شود.

خطرات و عوارض نفخ شکم چیست؟

• درد شدید شکم: درد شدید شکم می‌تواند نشانه یک بیماری جدی مانند آپاندیسیت یا پیچ خوردگی روده باشد.
• تب: تب می‌تواند نشانه یک عفونت باشد.
• خون در مدفوع: خون در مدفوع می‌تواند نشانه یک بیماری جدی مانند بیماری التهابی روده (IBD) باشد.
• کاهش وزن غیرقابل توضیح: کاهش وزن می‌تواند نشانه یک بیماری جدی مانند سرطان باشد.

سرطانی که نشانه‌اش نفخ معده است!

نفخ معده می‌تواند نشانه‌ای از چندین بیماری، از جمله سرطان باشد. برخی از انواع سرطان که می‌توانند باعث نفخ معده شوند عبارتند از:

• سرطان معده: سرطان معده شایع‌ترین نوع سرطان دستگاه گوارش است. علائم سرطان معده می‌تواند شامل نفخ معده، درد معده، کاهش اشتها و کاهش وزن باشد.
• سرطان روده بزرگ: سرطان روده بزرگ دومین نوع شایع سرطان دستگاه گوارش است. علائم سرطان روده بزرگ ممکن است شامل نفخ معده، تغییر در عادات روده، خون در مدفوع و کاهش وزن باشد.
• سرطان کبد: علائم سرطان کبد می‌تواند شامل نفخ معده، حالت تهوع، استفراغ و خستگی باشد.

اگر نفخ معده شما همراه با علائم دیگری مانند درد شدید شکم، تب یا خون در مدفوع باشد، باید به پزشک مراجعه کرد. در اینجا چند نکته برای کاهش خطر ابتلا به سرطان دستگاه گوارش آورده شده است:

• از مصرف دخانیات و الکل خودداری کنید. 
• به طور منظم ورزش کنید.
• رژیم غذایی سالم داشته باشید
• از آزمایش‌های غربالگری سرطان استفاده کنید

توصیه می‌شود افراد بالای ۴۵ سال به طور منظم آزمایش کولونوسکوپی یا آزمایش خون مدفوع برای غربالگری سرطان روده بزرگ انجام دهند.

چه زمانی برای درمان نفخ به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر مشکل نفخ زیاد تأثیر منفی بر زندگی شما داشته، بهتر است زودتر به دکتر گوارش خود مراجعه کنید. پزشک می‌تواند به کشف علت اصلی نفخ شکم کمک و راه‌هایی برای تسکین علائم ارائه دهد. برای مراجعه به پزشک می‌توانید با دریافت نوبت آنلاین از دکتردکتر از بهترین متخصصین گوارش کمک بگیرید. در انتها از شما می‌خواهیم تا نظر و تجربه خود را با ما و دیگر خوانندگان مجله دکتردکتر به اشتراک بگذارید. 

منبع:

medicalnewstoday