آفتاب سوختگی در اثر اشعه‌های مضر خورشید ایجاد میشود. علائم این عارضه از قرمزی خفیف و دردناک گرفته تا تاول‌های شدید و حتی تب و تهوع متغیر است. عوامل متعددی همچون مدت زمان قرار گرفتن در آفتاب، ارتفاع و بازتاب نور از سطح برف یا آب، خطر بروز این مشکل را افزایش می‌دهند. نادیده گرفتن علائم آفتاب سوختگی، عواقب جدی برای سلامتی پوست داشته و خطر ابتلا به بیماری‌های پوستی خطرناکی همچون ملانوما، که کشنده‌ترین نوع سرطان پوست است، را افزایش می‌دهد.
خوشبختانه، این مشکل قابل پیشگیری است و در صورت بروز، روش‌های درمانی خانگی و پزشکی موثری برای درمان آن وجود دارد. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، علل و علائم آفتاب سوختگی را شرح می‌دهیم، عوارض احتمالی آن را بررسی می‌کنیم و در نهایت، روش‌های موثر درمان و پیشگیری از این عارضه پوستی را ارائه خواهیم داد.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به سوالات شما پاسخ خواهد داد.
آفتاب سوختگی چیست؟
آفتاب سوختگی به وضعیتی گفته میشود که در آن پوست به دلیل قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض پرتو فرابنفش (UV) خورشید دچار آسیب میشود. این آسیب با علائم بالینی خاصی همچون قرمزی، درد، حساسیت به لمس و گاهی اوقات تورم و تاول خود را نشان می‌دهد. پزشکان شدت این مشکل پوستی را بر اساس عمق و میزان آسیب بافتی، به سه دسته اصلی زیر تقسیم میکنند:
| نوع آفتاب سوختگی | توضیح |
| درجه یک | این نوع سوختگی، سطحی‌ترین نوع است و تنها لایه بیرونی پوست (اپیدرم) را درگیر می‌کند و معمولا ظرف چند روز و بدون باقی گذاشتن جای زخم خوب میشود. |
| درجه دو | در این حالت، آسیب به لایه بیرونی و لایه میانی پوست (درم) گسترش پیدا می‌کند و معمولا چند هفته طول می‌کشد تا بهبودی حاصل شود. |
| درجه سه (نادر) | این نوع سوختگی بسیار شدید است و تمام لایه‌های پوست، شامل اپیدرم، درم و حتی بافت چربی زیر پوست را از بین می‌برد و نیاز به درمان اورژانسی دارد. |
نکته: آفتاب سوختگی درجه سه، معمولا ناشی از نور خورشید نیست. در واقع، این نوع سوختگی اغلب بر اثر تماس با مواد شیمیایی سوزاننده یا شعله مستقیم آتش ایجاد میشود.
چه عواملی باعث آفتاب سوختگی می‌شوند؟
این مشکل زمانی رخ می‌دهد که پرتوهای فرابنفش (UV) به سلول‌های پوست آسیب می‌رسانند. این پرتوها شامل UVA و UVB هستند و از نور خورشید یا منابع مصنوعی همچون لامپ‌ها و تخت‌های برنزه‌کننده ساطع می‌شوند.
در پاسخ به این آسیب، سیستم ایمنی بدن فعال شده و با افزایش جریان خون به ناحیه آسیب‌دیده تلاش می‌کند تا سلول‌های آسیب‌دیده را ترمیم کند. این افزایش جریان خون باعث التهاب و قرمزی پوست میشود که به آن اریتم هم می‌گویند.
علاوه‌بر شدت تابش مستقیم خورشید، عوامل زیر هم احتمال بروز این مشکل پوستی را افزایش می‌دهند:
- برف تا 80 درصد، شن و ماسه تا 15 درصد و آب حدود 10 تا 30 درصد از پرتوهای UV را منعکس میکنند. این یعنی احتمال سوختگی پوست حتی در سایه یا در روزهای ابری و سرد هم به دلیل بازتاب نور وجود دارد.
- با افزایش ارتفاع از سطح دریا، شدت تابش UV افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل، در ارتفاعات همچون مناطق کوهستانی خطر سوختگی پوست بیشتر میشود.
- شدت پرتوهای UV در طول سال متغیر است. بالاترین شدت UV در فصول تابستان و بهار و پایین‌ترین آن در فصول پاییز و زمستان مشاهده میشود. بنابراین، احتمال بروز این آسیب در بهار و تابستان بیشتر از پاییز و زمستان است.
هیچ نوع شرایط آب و هوایی، پوست را از خطر آفتاب سوختگی مصون نگه نمی‌دارد و همیشه احتمال بروز این مشکل وجود دارد.
علائم آفتاب سوختگی چیست؟
شدت علائم این آسیب پوستی به میزان قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش بستگی دارد؛ هرچه تماس با پرتو UV بیشتر باشد، علائم شدیدتر خواهند بود.
علائم خفیف تا متوسط
در موارد خفیف تا متوسط، پوست معمولا دچار تغییرات زیر میشود:
- قرمزی
- گرما
- درد
- تورم
- تاول‌های کوچک
این علائم معمولا طی چند روز خودبه‌خود بهبود پیدا میکنند و نیازی به مراقبت پزشکی خاصی نیست، مگر اینکه درد بسیار شدید باشد یا تاول‌ها گسترده شوند.
علائم شدید این عارضه
زمانی که سوختگی پوست بسیار شدید باشد، علائم زیر نمایان می‌شوند:
- تب
- سردرد
- حالت تهوع
- تاول‌های بزرگ
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، مراجعه فوری به پزشک ضروری است. پزشک با معاینه دقیق، شدت سوختگی را تشخیص داده و اقدامات لازم برای کنترل علائم، پیشگیری از عفونت و درمان تاول‌ها را انجام می‌دهد.
آفتاب سوختگی در کودکان و افراد حساس
لایه شاخی، بیرونی‌ترین قسمت اپیدرم پوست در کودکان نازک‌تر از بزرگسالان است. این تفاوت باعث میشود که پوست کودکان در محافظت از خود در برابر اشعه فرابنفش خورشید ضعیف‌تر عمل کند. در نتیجه، آفتاب سوختگی کودکان شایع‌تر بوده و واکنش‌های التهابی ناشی از آن هم معمولا شدت بیشتری دارد.
افراد با پوست حساس هم به دلیل عملکرد ضعیف‌تر سد دفاعی پوست خود، بیشتر از دیگران مستعد آسیب‌های ناشی از نور خورشید هستند. از این رو، رعایت دقیق نکات پیشگیرانه و اقدام سریع برای درمان آفتاب سوختگی در این دو گروه، برای جلوگیری از بروز بیماری های پوستی ناشی از آن بسیار حائز اهمیت است.
روش‌های تشخیص آفتاب سوختگی
تشخیص نوع عارضه پوستی توسط متخصص پوست معمولا با انجام معاینه بالینی صورت می‌گیرد. در این معاینه، پزشک به ارزیابی موارد زیر می‌پردازد:
- وسعت و میزان سوختگی پوست
- شدت آسیب پوستی
- سابقه مواجهه و تماس با آفتاب
- علائم همراه همچون تاول، درد، قرمزی و تب
با جمع‌بندی این اطلاعات، پزشک درجه و شدت سوختگی پوست را تشخیص داده و یک برنامه درمانی مناسب و موثر را برای بهبودی بیمار تجویز می‌کند.
درمان خانگی آفتاب سوختگی
در اکثر مواقع، آفتاب سوختگی درجه یک و درجه دو را می‌توان با روش‌های خانگی درمان کرد. در ادامه به روش‌هایی ساده اما موثر برای تسکین علائم و کمک به ترمیم پوست اشاره کرده‌ایم:
تسکین درد و التهاب
برای کاهش درد و التهاب ناشی از این مشکل پوستی، روش‌های زیر موثر هستند:
- کمپرس سرد: قرار دادن کمپرس سرد روی ناحیه آسیب‌دیده به کاهش دمای پوست و انقباض رگ‌های خونی کمک می‌کند. این کار قرمزی و تورم را کم کرده و احساس خنکی به پوست می‌دهد.
- دوش آب ولرم یا خنک: حمام کردن با آب ولرم یا حتی کمی خنک به آرام کردن پوست و کاهش حس سوزش و درد کمک می‌کند.
- داروهای مسکن بدون نسخه (OTC): مسکن‌هایی همچون ایبوپروفن یا ناپروکسن، درد و التهاب ناشی از آفتاب سوختگی را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهند.
انجام این کارها در ساعات اولیه پس از آسیب پوست با اشعه UV، نقش مهمی در کاهش آسیب‌های پوستی دارد. هرگونه غفلت در کنترل التهاب منجر به طولانی شدن دوره درمان و حتی بروز عوارض جانبی مختلف میشود.
مرطوب‌سازی و التیام پوست
سوختن پوست با آفتاب باعث خشکی و در مواردی پوسته پوسته شدن آن میشود. استفاده از محصولات زیر به مرطوب‌سازی، کاهش التیام و تسریع روند ترمیم و بهبودی پوست کمک می‌کند:
- ژل آلوئه‌ورا: آلوئه‌ورا با خواص ضدالتهابی و مرطوب‌کنندگی خود باعث آبرسانی و تسکین سوزش پوست میشود.
- لوسیون کالامین: این لوسیون به‌خاطر خواص تسکین‌دهنده و ضدخارش خود شناخته شده است. استفاده از آن قرمزی و سوزش پوست را کاهش داده و به التیام آن کمک می‌کند.
- پماد زینک اکساید: پماد زینک اکسید به طور موثری خارش، التهاب و سوزش ناشی از قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش را کاهش می‌دهد.
- کرم هیدروکورتیزون: در مواردی که التهاب و خشکی پوست با روش‌های دیگر به خوبی کنترل نمی‌شود، کرم هیدروکورتیزون به‌عنوان بهترین پماد برای آفتاب سوختگی شدید و خفیف، جهت کاهش التهاب، خارش، تورم و خشکی پوست مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اگر پوست پس از آسیب با نور خورشید به درستی آبرسانی نشود، روند ترمیم به تاخیر افتاده و خشکی و پوسته پوسته شدن پوست شدیدتر خواهد شد.
کنترل تاول و جلوگیری از عفونت
برای کنترل و درمان سریع‌تر و بهتر تاول‌ها، آن‌ها را با یک گاز استریل تمیز و خشک بپوشانید. به هیچ وجه تاول‌ها را نترکانید، زیرا این کار خطر عفونت را به شدت افزایش داده، روند بهبود را کند می‌کند و منجر به ایجاد جای زخم میشود.
آنتی‌هیستامین برای خارش
مصرف آنتی‌هیستامین‌هایی همچون دیفن هیدرامین، ستیریزین و لوراتادین با کاهش تاثیر هیستامین در بدن، به کاهش خارش کمک کرده و از عوارض ناشی از خاراندن بیش از حد پوست جلوگیری میکنند.
توجه: دیفن‌هیدرامین و ستریزین معمولا خواب‌آلودگی شدیدی ایجاد میکنند. بنابراین، پس از مصرف آن‌ها از رانندگی یا فعالیت‌های نیازمند هوشیاری خودداری کنید. در مقابل، لوراتادین کمتر خواب‌آور است، اما ممکن است در برخی افراد همچنان باعث کمی خواب‌آلودگی شود.
مصرف مایعات کافی
آسیب پوستی ناشی از اشعه فرابنفش منجر به از دست رفتن آب از طریق پوست و در نهایت کم‌آبی بدن میشود. دهیدراسیون یا کم‌آبی بدن روند بهبودی پوست را کند می‌کند. بنابراین، نوشیدن مقادیر کافی آب و مایعات برای جبران آب از دست رفته و تسریع روند ترمیم پوست ضروری است.
درمان پزشکی آفتاب سوختگی
در مواردی که روش‌های خانگی برای بهبود علائم این مشکل کافی نیستند یا شدت آسیب بالا است، مداخلات پزشکی جهت کنترل علائم و پیشگیری از آسیب‌های جدی‌تر ضروری خواهد بود.
- کرم‌های کورتیکواستروییدی: در مواردی که التهاب پوست با کورتیکواستروئیدهای بدون نسخه بهبود پیدا نکند، پزشک کرم‌های کورتیکواستروئیدی قوی‌تر را برای کاهش التهاب شدید تجویز می‌کند.
- آنتی‌بیوتیک: در صورت بروز عفونت ثانویه در محل آفتاب سوختگی، پزشکان آنتی‌بیوتیک خوراکی یا موضعی را برای درمان عفونت تجویز میکنند.
- بستری: در موارد نادر و آفتاب سوختگیهای شدید و درجه 3، بستری شدن در بیمارستان برای جلوگیری از عوارض جدی ضروری است.
علاوه بر روش‌های پزشکی ذکر شده، ممکن است در موارد بسیار شدید با تخریب بافتی گسترده، پیوند پوست به عنوان آخرین و تنها راهکار درمانی مطرح شود.
عوارض احتمالی آفتاب سوختگی مکرر
افرادی که نسبت به محافظت از پوست خود در برابر پرتو فرابنفش غفلت میکنند و به طور مکرر دچار این مشکل می‌شوند، در معرض عوارض جدی و گاه خطرناک زیر قرار دارند:
- پیری زودرس پوست
- ایجاد چین و چروک‌های عمیق
- تیرگی و لک‌های پوستی
- افزایش خطر سرطان پوست
- آب مروارید
- آسیب چشم ناشی از اشعه UV همچون کوری برفی
بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط سازمان Worldwide Cancer Research؛
بیش از 80 درصد موارد سرطان پوست ناشی از قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش (UV) برای مدت طولانی است.
این آمار به وضوح نشان‌دهنده سهم قابل توجه اشعه UV در بروز سرطان پوست است و تاکید می‌کند که قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض این پرتوها به طور چشمگیری احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
پیشگیری از آفتاب سوختگی
برای محافظت از پوست در برابر آسیب‌های ناشی از پرتوهای فرابنفش (UV)، حتی در روزهای ابری و سرد، رعایت نکات زیر ضروری است:
پرهیز از قرار گرفتن در ساعات اوج تابش آفتاب
شدت اشعه فرابنفش خورشید بین ساعات 10 صبح تا 16 به اوج خود می‌رسد. توصیه میشود که در این بازه زمانی، تا حد امکان در سایه بمانید یا فعالیت‌های خارج از منزل را به ساعات دیگر موکول کنید.
اجتناب از سولاریوم و آفتاب گرفتن
سولاریوم و آفتاب گرفتن غیر اصولی، روش‌های پرخطری برای برنزه کردن پوست هستند و خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش می‌دهند. در صورت تمایل به برنزه شدن، توجه به نحوه صحیح آفتاب گرفتن برای به حداقل رساندن آسیب‌ها ضروری است.
پوشیدن لباس مناسب، کلاه و عینک آفتابی
لباس‌های آستین بلند و شلوارهای بلند که از پارچه‌های بافت متراکم و رنگ‌های تیره ساخته شده‌اند، مانع از آفتاب سوختگی پوست می‌شوند. همچنین، استفاده از کلاه‌های لبه‌پهن و عینک‌های آفتابی با محافظت بالا در برابر UVA و UVB هم برای جلوگیری از آفتاب سوختگی گردن، صورت، چشم‌ها و پوست اطراف آن‌ها ضروری است.
استفاده مرتب و صحیح از ضدآفتاب
از بهترین ضد آفتاب ایرانی یا خارجی با حداقل SPF 30 استفاده کنید. آن را حدود 30 دقیقه قبل از خروج از منزل روی پوست تمیز و خشک خود بمالید. همچنین، باید آن را هر دو ساعت یک بار و یا بلافاصله پس از شنا یا تعریق شدید تمدید کنید.
مراقبت حتی در روزهای ابری یا برفی
اهمیت محافظت از پوست در برابر UV تنها به روزهای آفتابی محدود نمی‌شود. حتی در روزهای ابری و برفی، پرتوهای UV از ابرها عبور کرده و باعث سوختگی پوست می‌شوند. بنابراین، رعایت تمامی اصول پیشگیری از این مشکل، فارغ از شرایط جوی، امری ضروری است.
علاوه بر رعایت نکات ذکر شده، باید هنگام استفاده از محصولات مراقبت پوست حاوی آلفا-هیدروکسی اسیدها (AHA)، از قرار گرفتن مستقیم در معرض آفتاب پرهیز کرده و محافظت‌های لازم را با دقت بیشتری انجام دهید. زیرا، این محصولات پوست را نسبت به آفتاب حساس‌تر کرده و خطر آفتاب سوختگی صورت را افزایش می‌دهند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بدتر شدن آفتاب سوختگی دست و سایر نقاط بدن با وجود مراقبت‌های خانگی و مشاهده هر یک از نشانه‌های زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- تاول‌های بزرگ یا چرکی
- تب
- حالت تهوع
- گیجی
- درد چشم
این علائم نشان‌دهنده آسیب جدی ناشی از پرتو فرابنفش هستند و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند. در صورت بروز هر یک از این موارد، توصیه میشود به دکتر پوست یا نزدیکترین مرکز درمانی مراجعه کنید.
محافظت از پوست در برابر آفتاب سوختگی؛ یک ضرورت همیشگی
آفتاب سوختگی، عارضه‌ای شایع است که می‌تواند از قرمزی پوست و درد خفیف تا التهاب شدید و تاول‌های بزرگ متغیر باشد. بی‌توجهی به درمان به موقع این مشکل، پیامدهای جدی همچون پیری زودرس پوست و افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست را به دنبال خواهد داشت. برای پیشگیری از این مشکل و تسریع روند بهبود پوست در صورت بروز آن، رعایت نکات مراقبتی و استفاده صحیح و منظم از ضدآفتاب ضروری است.
اگر دچار این مشکل پوستی شده‌اید و نیاز به مشاوره تخصصی دارید، می‌توانید از طریق دکتردکتر به صورت آنلاین با متخصص پوست مشورت کنید. همچنین، امکان سفارش آنلاین دارو جهت تهیه قرص و دارو برای آفتاب سوختگی، از طریق همین سایت فراهم شده است.
منابع:
