تری فلوپرازین (Trifluoperazine) دارویی قدیمی اما پرکاربرد در حوزه روانپزشکی، به‌عنوان یک ضدروان‌پریشی تیپیکال یا نسل اول شناخته میشود. این دارو با مهار انتخابی گیرنده‌های دوپامین D2 در مغز به کنترل علائم اختلالاتی همچون اسکیزوفرنی، اضطراب شدید و حملات پانیک کمک کرده و نقش موثری در بهبود وضعیت بالینی بیماران مبتلا به این اختلالات ایفا میکند.
با این حال، کاهش فعالیت دوپامین که اساس عملکرد این دارو است، عوارض جانبی متعددی همچون اختلالات حرکتی خارج هرمی، بیقراری و تاری دید را هم با خود به همراه دارد که ایمنی دارو را تحت تاثیر قرار می‌دهند. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، به معرفی کامل تری فلوپرازین، موارد مصرف، دوزهای معمول و عوارض جانبی احتمالی خواهیم پرداخت.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به سوالات شما پاسخ خواهد داد.
تری فلوپرازین چیست؟
تری فلوپرازین با نام تجاری استلازین (Stelazine) از جمله داروهای مهم در دسته ضدروان‌پریشی‌ها طبقه‌بندی میشود. این دارو به‌طور خاص در گروه آنتی‌سایکوتیک‌های نسل اول یا به اصطلاح «تیپیکال» قرار می‌گیرد. از نظر ساختار شیمیایی، تری فلوپرازین عضوی از دسته فنوتیازین‌ها است. فنوتیازین‌ها گروه بزرگی از ترکیبات آلی هستند که بسیاری از داروهای ضدروان‌پریشی و سایر عوامل درمانی از آن‌ها مشتق شده‌اند. در بازار دارویی ایران، شرکت‌های متعددی اقدام به تولید این دارو کرده‌اند که از جمله برندهای معروف تولیدکننده این دارو می‌توان به مرهم دارو، سبحان دارو و کیمیدارو اشاره کرد.
قرص تری فلوپرازین برای چه بیماری‌هایی استفاده میشود؟
در ادامه به معرفی بیماری‌هایی که داروی تری فلوئوپرازین برای درمان آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، پرداخته‌ایم:
اسکیزوفرنی
تری فلوپرازین به‌عنوان یکی از داروهای اصلی در درمان اسکیزوفرنی، به خصوص در کنترل علائم مثبت این بیماری همچون توهم، هذیان و اختلال تفکر اثربخشی قابل توجهی دارد. در مقابل، اثربخشی این دارو در بهبود علائم منفی اسکیزوفرنی همچون بی‌انگیزگی، کاهش تمرکز و گوشه‌گیری بسیار محدود است و معمولا برای مدیریت این جنبه از بیماری، داروهای آنتی‌سایکوتیک نسل دوم یا سایر رویکردهای درمانی ترجیح داده می‌شوند.
اضطراب شدید و مزمن
یکی دیگر از موارد مصرف تری فلوپرازین، کنترل اضطراب شدید و مزمن به صورت کوتاه‌مدت است. این اثرات به توانایی دارو در مهار گیرنده‌های دوپامین D2 نسبت داده میشود که می‌تواند به کاهش فعالیت بیش از حد سیستم عصبی مرکزی و بروز حالت‌های اضطرابی کمک کند. مزیت اصلی این دارو در عدم ایجاد وابستگی فیزیکی است که آن را از داروهای بنزودیازپین همچون قرص پوکساید و آلپرازولام متمایز میکند. علاوه‌بر این، در مواردی که اضطراب با تحریک‌پذیری شدید یا علائم روان‌پریشی همراه باشد، تری فلوپرازین یکی از اثربخش‌ترین داروهای موجود محسوب میشود.
با این حال، به دلیل پروفایل عوارض جانبی این قرص، استفاده از آن برای اضطراب معمولا به‌عنوان خط دوم درمان در نظر گرفته میشود. به عبارت دیگر، تجویز قرص تری فلوئوپرازین برای اضطراب، اغلب به بیمارانی محدود میشود که به درمان‌های اولیه با داروهای کم‌خطرتر همچون قرص ضد استرس معمولی یا داروهای ضدافسردگی با اثرات ضداضطراب همچون SSRIها پاسخ مناسبی نداده‌اند.
حملات پانیک
تری فلوپرازین، به‌عنوان یک داروی ضد اضطراب در کنترل علائم اختلال هراس (پانیک) نقش مهمی ایفا میکند. این دارو اغلب زمانی توسط پزشکان تجویز میشود که داروهای اصلی کنترل‌کننده این اختلال همچون مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) در مهار علائم بیمار موفقیت‌آمیز نبوده‌اند یا بیمار عوارض جانبی شدید و غیرقابل تحملی را تجربه کرده باشد. علاوه‌بر این، در شرایط خاصی که علائم روان‌پریشی همراه با حملات پانیک مشاهده میشود یا زمانی که نیاز به کنترل سریع‌تر و قوی‌تر اضطراب شدید ناشی از حملات پانیک وجود دارد، تری فلوپرازین یک گزینه درمانی مناسب است.
تحریک‌پذیری عصبی
تری فلوپرازین به دلیل خواص آرام‌بخش و آنتی‌سایکوتیک خود در کنترل تحریک‌پذیری عصبی شدید بسیار موثر و کارآمد است؛ به خصوص در بیمارانی که دچار اختلالات روان‌پریشی یا اضطراب شدید هستند. این دارو با تعدیل فعالیت مسیرهای دوپامینرژیک مغز و کاهش برانگیختگی غیرطبیعی عصبی، به کاهش بیقراری، تحریک‌پذیری و رفتارهای تهاجمی کمک میکند. اثربخشی این دارو در مواردی که تحریک‌پذیری عصبی با علائم روان‌پریشی همراه باشد، به طور قابل توجهی مشهودتر است.
سایر اختلالات روانپزشکی
قرص تری فلوئوپرازین فراتر از تاثیر اثبات شده‌اش در درمان اسکیزوفرنی و اضطراب، در مدیریت طیف وسیعی از اختلالات روانپزشکی دیگر هم نقش دارد. این دارو به طور قابل توجهی در بهبود و کنترل علائم فاز مانیک اختلال دوقطبی، به خصوص زمانی که با ویژگی‌های روان‌پریشی همراه است، موثر واقع میشود. همچنین، این دارو در درمان اختلال اسکیزوافکتیو که نیاز به مداخله درمانی فوری پزشکی دارد، نقش به‌سزایی ایفا میکند.
نحوه عملکرد داروی تری فلوپرازین چگونه است؟
دوپامین، یک انتقال‌دهنده عصبی مهم در سیستم عصبی مرکزی است که در فرآیندهایی همچون تنظیم چرخه خواب و بیداری، تنظیم خلق و خو و کاهش سطوح استرس و اضطراب دخیل است. در اختلالات روان‌پریشی همچون اسکیزوفرنی، فعالیت بیش از حد دوپامین در مسیرهای خاصی از مغز منجر به ظهور علائم مثبت روان‌پریشی همچون توهم و هذیان میشود.
تری فلوپرازین با اتصال به گیرنده‌های دوپامین D2 پس‌سیناپسی، از اتصال دوپامین به این گیرنده‌ها جلوگیری میکند. این عمل باعث کاهش اثرات دوپامین در نواحی مغزی مرتبط با روان‌پریشی میشود. به این ترتیب، این دارو به تعادل مجدد فعالیت انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز کمک کرده و علائم روان‌پریشی را کاهش می‌دهد.
دوز مصرف قرص تری فلوپرازین چقدر است؟
قرص تری فلوئوپرازین در دوزهای 1، 2، 5 و 10 میلی‌گرم در ایران موجود است. تعیین دوز دقیق و مناسب این دارو باید صرفا توسط متخصص روانپزشکی و بر اساس شرایط بالینی هر بیمار انجام بگیرد. جدول زیر، دوزهای معمول و پیشنهادی تری فلوپرازین را برای گروه‌های سنی و بیماری‌های مختلف نشان می‌دهد.
| گروه سنی | بیماری | دوز اولیه | دوز نگهدارنده | حداکثر دوز |
| بزرگسالان | اسکیزوفرنی | 2 تا 5 میلی‌گرم، 2 بار در روز | 15 تا 20 میلی‌گرم در روز | 40 میلی‌گرم در روز |
| بزرگسالان | اضطراب | 1 تا 2 میلی‌گرم، 2 بار در روز | – | 6 میلی‌گرم در روز |
| سالمندان | اسکیزوفرنی | 2 میلی‌گرم، 2 بار در روز | 15 تا 20 میلی‌گرم در روز | 40 میلی‌گرم در روز |
| سالمندان | اضطراب | 1 میلی‌گرم، 2 بار در روز | – | 6 میلی‌گرم در روز |
| کودکان 6-12 سال | اسکیزوفرنی | 1 میلی‌گرم، 1 یا 2 بار در روز | 1 تا 15 میلی‌گرم در روز | – |
| کودکان بالای 12 سال | اسکیزوفرنی | 2 تا 5 میلی‌گرم، 2 بار در روز | 15 تا 20 میلی‌گرم در روز | 40 میلی‌گرم در روز |
اگر مصرف یک نوبت از تری فلوپرازین را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اما اگر زمان مصرف نوبت بعدی نزدیک است، فقط همان نوبت را مصرف کنید. به هیچ عنوان برای جبران دوز فراموش شده، دوز بعدی را دو برابر نکنید.
در چه شرایطی آمپول تری فلوپرازین تجویز میشود؟
آمپول تری‌فلوپرازین با نام تجاری اسکازینا به‌صورت تزریق عمیق عضلانی برای کنترل علائم شدید روان‌پریشی مانند توهم، پرخاشگری و بیقراری تجویز میشود. این آمپول، به‌ویژه زمانی که بیمار قادر به مصرف خوراکی نیست یا از خوردن دارو امتناع میکند، تزریق میشود و اثرگذاری نسبتا سریعی دارد.
عوارض قرص تری فلوپرازین چیست؟
داروی تری فلوئوپرازین همچون سایر داروهای اعصاب و روان، دارای طیف وسیعی از عوارض جانبی است که می‌توان آن‌ها را به 2 دسته شایع و جدی تقسیم‌بندی کرد:
| دسته عوارض جانبی | نمونه عوارض جانبی |
| عوارض شایع | خوابآلودگی خشکی دهان بیقراری تاری دید |
| عوارض مهم و جدی | انقباض طولانی و مکرر عضلات پارکینسونیسم دارویی حرکات غیردائمی مکرر و یک‌شکل سندرم نورولپتیک بدخیم |
بر اساس اطلاعات منتشر شده در وب‌سایت انتشارات پزشکی WebMD،
افراد 65 سال و بالاتر در معرض خطر بالاتری برای بروز عوارض جانبی خاص مرتبط با تری فلوپرازین قرار دارند.
با توجه به این آسیب‌پذیری، نظارت دقیق و مستمر بر علائم بالینی سالمندانی که این دارو را مصرف می‌کنند، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
آیا تری فلوپرازین اعتیادآور است؟
تری فلوپرازین برخلاف بسیاری از مواد اعتیادآور همچون مواد مخدر یا برخی داروهای آرام‌بخش، معمولا با ایجاد میل وسواسی برای مصرف مکرر همراه نیست و به ندرت وابستگی روانی ایجاد میکند. این بدان معناست که بیماران معمولا تجربه سرخوشی یا لذت ناشی از مصرف این دارو را ندارند و تمایل ذهنی برای تکرار مصرف در آن‌ها شکل نمی‌گیرد.
مصرف تری فلوپرازین در بارداری و شیردهی
مصرف داروهای اعصاب و روان در دوران بارداری و شیردهی همواره با ملاحظات ویژه‌ای همراه است، چرا که سلامت مادر و جنین به طور همزمان باید مورد توجه قرار گیرد. تری فلوپرازین هم به عنوان یک داروی روان‌پریشی از این قاعده مستثنی نیست و مصرف آن در این دوران نیازمند بررسی دقیق علمی و بالینی است.
مصرف قرص تری فلوئوپرازین در دوران بارداری
بر اساس شواهد بالینی، این قرص توانایی عبور از سد جفت و رساندن خود به جنین را دارد. این نتیجه از مشاهدات انجام شده روی بیش از 800 بیمار که دوزهای پایین تری فلوپرازین را در دوران بارداری مصرف کرده‌اند، به دست آمده است. این انتقال دارو به جنین در سه‌ماهه سوم بارداری، خطر بروز عوارض جانبی شدید و یا طولانیمدت زیر را در نوزادان افزایش می‌دهد:
- بیقراری
- سفتی یا شلی عضلات
- لرزش
- خوابآلودگی
- مشکلات تنفسی
- اختلال در تغذیه
با توجه به حساسیت بالای جنین در مراحل اولیه تکوین، برخی از متخصصان علاوه‌بر سه‌ماهه سوم، مصرف این قرص را در سه‌ماهه اول بارداری هم توصیه نمی‌کنند. این احتیاط بیشتر به منظور به حداقل رساندن هرگونه تاثیر احتمالی بر تکامل اولیه جنین است. همچنین، متخصصان توصیه اکید به پایش دقیق نوزادانی دارند که در دوران جنینی در معرض تری فلوپرازین بوده‌اند. این ارزیابی به منظور اطمینان از عدم وجود علائم اختلالات حرکتی خارج هرمی یا علائم ترک دارو در نوزاد توصیه میشود.
مصرف تری فلوپرازین در دوران شیردهی
مصرف تری فلوپرازین در دوران شیردهی به طور کلی توصیه نمی‌شود. این عدم توصیه بر پایه عدم قطعیت در مورد میزان دقیق ترشح تری فلوپرازین در شیر مادر و اثرات بلندمدت آن بر نوزاد شیرخوار است. اگرچه برخی گزارش‌ها حاکی از ناچیز یا غیرقابل تشخیص بودن سطوح دارو در شیر مادر در دوزهای پایین و عدم تاثیر مشهود بر نوزاد شیرخوار هستند، اما داده‌های علمی کافی و جامعی برای رد کامل هرگونه خطر احتمالی وجود ندارد.
به طور کلی، تصمیم‌گیری در مورد مصرف قرص تری فلوئوپرازین در دوران بارداری و شیردهی باید به صورت منحصربه‌فرد و با ارزیابی دقیق منافع درمانی دارو برای مادر در برابر خطرات بالقوه برای جنین و نوزاد شیرخوار صورت بگیرد.
تداخلات دارویی مهم تری فلوپرازین
در ادامه، به مهم‌ترین تداخلات دارویی تری فلوپرازین پرداخته میشود:
- داروهای سرکوب‌کننده سیستم اعصاب مرکزی (CNS): مصرف همزمان این قرص با داروهایی همچون خواب‌آورها، قرص های آرام‌بخش، مسکن‌های اوپیوئیدی و الکل اثرات سرکوب‌کننده CNS را به شدت افزایش می‌دهد. این امر منجر به خوابآلودگی شدید، سرگیجه، کاهش هوشیاری و مشکلات تنفسی شده و در موارد جدی، حتی ممکن است به کما ختم شود.
- داروهای ضدافسردگی: مصرف همزمان این دارو با داروهای ضدافسردگی همچون انواع سه‌حلقه‌ای (TCAs) منجر به تشدید عوارض جانبی هر دو دارو خواهد شد.
- داروهای فشار خون: تری فلوپرازین در صورت مصرف همزمان با داروهای کاهنده فشار خون، احتمال خطر افت ناگهانی و شدید فشار خون را افزایش می‌دهد.
نکته مهم! اگر تری فلوپرازین برای شما تجویز شده است، حتما پزشک خود را در جریان تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، قرار دهید تا از تداخلات دارویی جلوگیری شود.
داروهای جایگزین یا مشابه تری فلوپرازین چه هستند؟
با وجود اثربخشی قابل قبول این دارو در کنترل علائم روان‌پریشی و اضطراب، عوارض جانبی شدید و ناخواسته آن باعث شده که در سال‌های اخیر، بسیاری از متخصصان به سمت داروهای جدیدتر همچون داروهای ضدروان‌پریشی نسل دوم با عوارض کمتر گرایش پیدا کنند. این داروها که با عنوان آنتی‌سایکوتیک‌های آتیپیک شناخته می‌شوند، علاوه‌بر تاثیر بر گیرنده‌های دوپامین D2، بر گیرنده‌های سروتونین هم اثر می‌گذارند.
این ویژگی سبب میشود که این دسته از داروها ضمن ارائه کنترل عالی بر علائم بیماری‌هایی همچون اسکیزوفرنی، احتمال بروز عوارض جانبی حرکتی را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. از جمله داروهای این گروه که جایگزین مناسبی برای تری فلوپرازین هستند، می‌توان به ریسپریدون، کوئتیاپین و الانزاپین اشاره کرد.
در این رابطه، می‌توانید با متخصص از طریقق ویزیت آنلاین روانپزشکی، هر چه سریع‌تر مشورت کنید.
تری‌فلوپرازین در یک نگاه؛ از اثربخشی تا هشدارهای مصرف
تری فلوپرازین یک آنتی‌سایکوتیک نسل اول است که برای درمان بیماری‌هایی همچون اسکیزوفرنی، اضطراب شدید کوتاه‌مدت و حملات پانیک تجویز میشود. این دارو با وجود اثربخشی بالا، عوارض جانبی خاص خود را دارد که خشکی دهان، تاری دید و انقباضات مکرر عضلانی نمونه‌ای از آن‌ها هستند. داروی تری فلوئوپرازین باید حتما تحت نظر و با تجویز پزشک متخصص مورد استفاده قرار گیرد، زیرا خوددرمانی با آن عواقب بسیار جدی در پی خواهد داشت.
برای مشاوره با بهترین روانپزشکان می‌توانید از طریق سایت دکتردکتر اقدام کنید. این پلتفرم امکان مشاوره آنلاین با متخصصین و همچنین سفارش آنلاین دارو را فراهم کرده تا شما بتوانید به صورت اینترنتی ویزیت شده و داروی خود را درب منزل تحویل بگیرد.
منابع:
