هماتمز (hematemesis) یا استفراغ خونی نشانه‌ای از وضعیتی مهم و مشکلی احتمالاً جدی است. خونی که از دهان بیرون می‌ریزد، گاهی رنگ روشنی دارد و گاهی هم رگه‌هایی از خون با غذا بیرون می‌ریزند. خونریزی دستگاه گوارش فوقانی از علل استفراغ خونی است. این یعنی عملکرد دستگاه گوارش با مشکل روبه‌رو شده و باید سریعاً به اورژانس مراجعه کنید. خون بالا آوردن طبیعی نیست و باید با مراجعه به دکتر گوارش، از علت آن باخبر شوید. التهاب روده، خونریزی معده یا مشکلات جدی‌تر مانند تومورهای روده و معده می‌توانند علت استفراغ خونی باشند.
در این مقاله از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، از انواع استفراغ خونی میگوییم و به درمان و علت‌های آن نگاهی خواهیم داشت. مطالعه مقاله به ۵ دقیقه زمان نیاز دارد.
اگر سوالی داشتید، در بخش نظرات بپرسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر به شما پاسخ دهد.
استفراغ خونی چیست؟
هماتمز یا استفراغ خونی زمانی رخ می‌دهد که خون از گلو بیرون بیاید. به عبارت دقیق‌تر، زمانی ایجاد می‌شود که همراه با محتویات معده، خون (یا خون را به تنهایی) استفراغ کنید. امکان دارد که این خون تازه و قرمز روشن یا قدیمی‌تر و به حالت تیره و منعقد باشد (مانند تفاله قهوه). استفراغ خونی نشانه خونریزی داخلی از قسمت فوقانی دستگاه گوارش یعنی مری، معده و اولین قسمت روده کوچک به نام دوازدهه است. اگر خون استفراغ می‌کنید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. دکتر گوارش باید شما را معاینه و علت را بررسی کند.
چه زمانی استفراغ خونی خطرناک است و باید به اورژانس مراجعه کنید؟
استفراغ خونی حالتی اورژانسی در پزشکی است. در صورت مشاهده خون در استفراغ، همیشه باید با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. تعیین علت و شدت خونریزی بدون نظر پزشک، اصلاً کار ساده‌ای نیست. گاهی اوقات، اهمال و کوتاهی در پیگیری و رسیدگی به این وضعیت، باعث مرگ هم می‌شود. تنها در صورتی، این استفراغ آن‌قدرها هم جدی نیست که علت آن را از قبل بدانید و مثلاً عارضه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای باشد. پس هیچ‌گاه، در مراجعه به اورژانس تردید یا صبر نکنید.
استفراغ خونی ناشی از خونریزی بیش از حد می‌تواند باعث شوک ناشی از خونریزی داخلی دستگاه گوارش شود. علائم شایع شوک عبارتند از:
- سرگیجه در هنگام ایستادن
- تنفس سریع و کم‌عمق
- ضربان قلب سریع
- پوست رنگ پریده
- پوست سرد
- غش کردن
- تاری دید
- گیجی
اگر این موارد فوری پیگیری نشوند، شوک باعث اختلال عملکرد غیرقابل بازگشت اندام‌ها می‌شود و می‌تواند زندگی را تهدید کند. احتمال دارد که فرد زنده بماند، اما دچار نارسایی اعضای مختلف بدن شود.
علت استفراغ خونی و خون بالا آوردن چیست؟
به طور کلی، استفراغ خون نشانه خونریزی گوارش در قسمت فوقانی (مری، معده و دوازدهه) است. در صورت قورت‌دادن خون به دلیل خونریزی بینی یا دهان، احتمالاً استفراغ خونی خواهید داشت. اما اگر خون را نبلعیده‌اید، از داخل دستگاه گوارش فوقانی می‌آید.
خون قرمز روشن و تازه نشان‌دهنده خونریزی فعال است و احتمالاً یعنی مشکلی جدی وجود دارد. استفراغ پودری با خون تیره یعنی خونی که قهوه‌ای رنگ و توده‌ای به نظر می‌رسد. چنین نوعی از خونریزی حکایت از بیرون‌آمدن خونی کهنه از دهان دارد. در نتیجه، احتمال دارد که خونریزی قطع یا کُند شده باشد.
در پایگاه سلامت ملی انگلستان (NHS) آمده است:
ممکن است خونی که بلعیده شده، استفراغ شود و از گلو بیرون بیاید. به عنوان مثال، شاید عامل اصلی خونریزی بینی باشد.
در ادامه، از دلایل استفراغ خونی، بیشتر برایتان میگوییم. رسیدن به علت این ماجرا برای پیشگیری از عوارض خطرناک، اهمیت زیادی دارد.
زخم‌های خونریزی‌دهنده و التهابات
زخم معده نوعی زخم باز در معده یا اثنی عشر است. این وضعیت اغلب به دلیل عفونت باکتریایی یا استفاده منظم از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و آسپرین ایجاد می‌شود. التهاب حاد هم از دلایل دیگر استفراغ خونی است. التهاب و زخم مری یا پوشش معده باعث خونریزی از شریان‌های زیرین این نواحی می‌شود.
مصرف الکل و داروها
مصرف زیاد الکل، آسپرین، NSAIDها و ریفلاکس شدید اسید از علل شایع استفراغ خونی هستند. سندرم مالوری ویس (Mallory-Weiss) یا همان پارگی مری هم در اثر مصرف الکل زیاد رخ می‌دهد. همیشه رعایت سبک زندگی سالم، پرهیز از مصرف داروهای مختلف بدون تجویز پزشک و کنار گذاشتن الکل زیاد از عوارض جدی جلوگیری می‌کنند.
پانکراتیت مزمن
پانکراتیت طولانی‌مدت می‌تواند به رگ‌های خونی اطراف پانکراس آسیب برساند و منجر به پارگی و خونریزی شود. خون به دوازدهه منتقل می‌شود و با احساس تهوع و نیاز به بالا آوردن خون همراه است. این بیماری که نوعی التهاب شدید پانکراس یا لوزالمعده است، در حالت مزمن و مداوم بسیار آزاردهنده است و عوارضی نظیر استفراغ خونی دارد.
علل دیگر استفراغ خونی
دلایل دیگری هم در استفراغ خونی نقش دارند. برای مثال، باید این موارد را هم به خاطر بسپارید:
- واریس مری
- آسیب تروماتیک و ضربه واردشده به شکم
- آسیب مستقیم و غیرمستقیم به معده یا مری
- آنژیودیسپلازی‌ها یا خونریزی عروق خونی سطحی غیرطبیعی
ابتلا به سرطان معده، یا وجود انواع تومورهای خوش‌خیم و بدخیم در دستگاه گوارش هم باعث استفراغ خونی می‌شوند. خونریزی روده هم در اثر تومورهای روده می‌تواند چنین عارضه‌ای را رقم بزند. استفراغ خونی در سرطان معده و روده هم نیاز به پیگیری دارد. در واقع، خون بالا آوردن در بیماران سرطانی باید طبق دستورات پزشک، دنبال شود.
علت استفراغ خونی در کودکان
استفراغ خونی کودکان بسیار نگران‌کننده است. دلایل مختلفی هم باعث بروز آن می‌شوند. شاید خونریزی از بینی و بلعیدن خون یا خون زخم دهان باعث چنین چیزی شود. عفونت‌های دستگاه گوارش هم التهاب و خونریزی به همراه می‌آورند. برخی از بچه‌ها به بعضی از مواد غذایی حساسیت دارند و التهاب دستگاه گوارش در آن‌ها موجب استفراغ خونی می‌شود. اختلالاتی که باعث لخته‌نشدن خون هستند هم می‌توانند منجر به خونریزی داخلی شوند.
علت استفراغ خونی در بارداری
اگر در دوران بارداری، استفراغ خونی رخ دهد، احتمالاً پای مشکلی بسیار جدی به میان است. برای مثال:
- سقط جنین
- بارداری خارج از رحم
- جدا شدن جفت از دیواره رحم
- پره‌اکلامپسی یعنی فشار خون بالا و وجود پروتئین در ادرار
- عفونت‌های لگن و ایجاد التهابات شدید در ناحیه تناسلی زن باردار
دلایل دیگری مانند زخم معده، التهاب روده و تومورهای دستگاه گوارش هم می‌توانند باعث استفراغ خونی شوند.
علت استفراغ خونی در سالمندان
اگر سالمندان دچار استفراغ خونی هستند هم باید سریعاً به مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید. دلیل این وضعیت ریشه در یکی از این موارد دارد:
| علت استفراغ خونی | توضیحات | عوامل خطر | علائم همراه |
|---|---|---|---|
| زخم معده یا دوازدهه | زخم باز در پوشش داخلی معده یا روده کوچک | مصرف طولانی مدت داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری، استعمال دخانیات، مصرف الکل | درد شکم، سوزش سر دل، نفخ، کاهش وزن |
| واریس مری | گشاد شدن رگ‌های خونی در مری | سیروز کبدی، بیماری‌های کبدی مزمن | استفراغ خونی شدید، مدفوع سیاه، سرگیجه، ضعف |
| پارگی مالوری-وایس | پارگی در پوشش داخلی مری | استفراغ شدید، سرفه شدید | درد شدید شکم، استفراغ خونی با رگه‌های قرمز روشن |
| گاستریت | التهاب پوشش داخلی معده | مصرف طولانی مدت داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری، مصرف الکل | درد شکم، سوزش سر دل، حالت تهوع، استفراغ |
مصرف برخی داروها مانند آسپرین و بیماری‌های قلبی هم منجر به احتقان در کبد و در نتیجه واریس مری و خونریزی می‌شوند.
استفراغ خونی با چه علائمی همراه است؟
علامت اصلی استفراغ خونی، وجود خون در محتویات بیرون‌آمده از معده و گلو است. نشانه‌های دیگری که در این وضعیت دیده می‌شوند هم شامل موارد زیر هستند؛ خونی به رنگ‌های زیر:
- قهوه‌ای
- مشکی
- قرمز روشن
- مثل تفاله قهوه
وقتی مقدار زیادی خون از دست می‌دهید، اندام‌ها اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند و ممکن است، دچار شوک شوید. گاهی استفراغ خونی با علائم زیر همراه است:
- سرگیجه
- پوست یخ
- پوست رنگ پریده
- کبودی لب‌ها یا ناخن‌ها
- تنفس سریع و کم‌عمق
- ضعف، خستگی و تندزدن نبض
در این مواقع، باید خیلی سریع به اورژانس مراجعه کنید.
دلیل استفراغ خونی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر خون استفراغ می کنید، باید فوراً به بیمارستان بروید. تهیه یک عکس از محتویات استفراغ به تشخیص پزشک کمک می‌کند. اگر نمونه‌ای از آن را هم با خود ببرید، ایده بدی نخواهد بود. برای تشخیص، پزشک شما را معاینه و اقدامات زیر را تجویز می‌کند:
- آزمایش خون برای بررسی عفونت یا مشکلات لخته‌شدن خون
- اسکن اشعه ایکس برای تصویربرداری از دستگاه گوارش
- آندوسکوپی یعنی ارسال لوله مجهز به دوربین در معده
- اسکن پزشکی هسته ای برای تصویربرداری از داخل بدن
تیم پزشکی باید این اقدامات را سریع و دقیق پیش ببرند تا بیمار با مشکل جدی روبه‌رو نشود و زودتر وارد مراحل درمانی شود.
استفراغ خونی و خون بالا آوردن چه عوارضی دارد؟
بعد از انواع استفراغ خونی احتمال وقوع مشکلات و عوارضی هم وجود دارد. کم‌خونی یکی از عوارض خونریزی زیاد است. چنین وضعیتی می‌تواند کمبود گلبول‌های قرمز سالم را به همراه بیاورد. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که از دست‌دادن خون سریع و ناگهانی باشد. افراد مبتلا به بیماری‌هایی با سرعت پیشرفت اندک، طی چند هفته یا ماه دچار کم‌خونی می‌شوند. مثلاً بیماری‌های زیر چنین شرایطی ایجاد می‌کنند:
- گاستریت
- مصرف زیاد NSAIDها به طور مرتب
در این حالت، شاید کم‌خونی تا زمان کاهش قابل توجه هموگلوبین، بدون علامت باقی بماند. استفراغ خونی می‌تواند منجر به شوک هم شود که نیاز به بررسی فوری و اقدامات اورژانسی دارد. در غیر این صورت، امکان مرگ هم بعید نیست.
استفراغ خونی و خون بالا آوردن چه علائمی دارد؟
استفراغ خونی همیشه به عنوان وضعیتی اورژانس درمان می‌شود. وقتی وارد مرکز فوریت‌های پزشکی می‌شوید، تیم مراقبت‌های بهداشتی وضعیت شما را ارزیابی می‌کند تا بفهمد به چه نوع حمایت فوری نیاز دارید. اگر علائم از دست‌دادن خون شدید را نشان دهید، ابتدا با مایعات IV، تزریق خون و پشتیبانی اکسیژن، این مشکل را درمان می‌کنند؛ به این مراحل احیا می گویند.
پس از احیا، تیم مراقبت‌های بهداشتی شما باید علت وضعیت را بررسی کند. پزشکان می‌خواهند بدانند که از چه زمانی استفراغ خون را شروع کردید، ظاهر آن چگونه بود و آیا قبلاً این اتفاق افتاده است یا خیر. علامت‌های دیگر هم بررسی می‌شوند و درباره مصرف داروهایی مانند رقیق‌کننده‌ها، آسپرین و NSAIDها یعنی مسکن‌های ضدالتهاب غیراستروئیدی سوال می‌کنند.
برای یافتن منبع خونریزی و اطمینان از قطع شدن آن، باید داخل دستگاه گوارش فوقانی شما را بررسی کنند. کارآمدترین راه برای انجام این روند، معاینه آندوسکوپی فوقانی است. آندوسکوپی اجازه می دهد تا داخل دستگاه گوارش شما را ببینند و خونریزی را متوقف کنند. بنا به دلیل استفراغ خونی از دارو یا جراحی استفاده خواهد شد. پس در درمان باید علت مشخص، خونریزی متوقف و اقدامات دیگر انجام شوند. در ادامه، به تعدادی از راه‌کارهای درمانی اشاره می‌کنیم.
دارو درمانی
در برخی از موارد، لازم است که از داروها برای توقف مشکلی استفاده شود که دستگاه گوارش را به خونریزی واداشته است. مثلاً، استفاده از داروهای ضد اسیدی، داروهای کاهش‌دهنده ترشح اسید معده و انعقادی می‌توانند در بسیاری از مواقع مفید باشند. دقت کنید که فقط پزشک اجازه تجویز دارو دارد و نباید خودسرانه، اقدام به درمان این مشکل کنید. اگر شدت استفراغ خونی زیاد است که هرگز هیچ اقدامی جز تماس با اورژانس جایز نیست.
آندوسکوپی
بعد از آندوسکوپی، برای بندآوردن خونریزی از روش‌هایی مانند تزریق دارو، بانداژ کردن رگ خونی یا به‌کارگیری لیزر استفاده می‌شود. بنا به علت و عامل ایجاد خونریزی در دستگاه گوارش، رسیدگی به مشکل با این اقدامات پیش می‌رود. شاید نیازی به هیچ‌یک نباشد و پزشک تشخیص دهد که وضعیت آنچنان جدی نیست. همه‌چیز وابسته به این است که عامل ایجاد خونریزی چه بوده است. برای آمبولیزاسیون رگ خونی و توقف خونریزی، آنژیوگرافی هم استفاده می‌شود.
جراحی
در موارد شدید و زمانی که روش‌های دیگر موثر نباشد، احتمال دارد که نیاز به جراحی به وجود بیاید. شاید خونریزی فعال آنچنان شدید است که دیگر روش‌های اولیه قادر به کنترل وضعیت نیستند. در این مواقع، اقدام اورژانسی برای متوقف‌کردن خونریزی فعال صورت می‌گیرد و پزشکان سریعاً سعی می‌کنند، مشکل را از بین ببرند. در گام‌های بعدی، برای کاهش درد و ناراحتی بیمار، داروهای مسکن تجویز می‌شود.
بعد از استفراغ خونی چه بخوریم؟
بعد از حالت تهوع و استفراغ خونی باید به معده استراحت دهید. تا چند ساعت بعد از آن، نباید غذا بخورید. به تدریج، مصرف مایعات رقیق مانند آب یا نوشیدنی‌های بدون تفاله و پالپ مجاز هستند. چای بدون کافئین یا سوپ رقیق هم قابل استفاده‌اند. البته باید نظر پزشک را بپرسید و براساس آن عمل کنید. کم‌کم و در روزهای بعد، استفاده از غذاهای سبک و قابل هضم سریع مانند برنج، موز، سیب‌زمینی پخته و نان تست هم ایرادی ندارد.
از مصرف غذاهای چرب، سرخ‌شده، تند، اسیدی، گازدار، فیبری و غذاهای فرآوری‌شده هم بپرهیزید. نباید وعده‌های غذایی‌تان حجیم و بزرگ باشند. غذاهای ملایم و سبک باعث تحریک معده نمی‌شوند و به روند بهبودی کمک می‌کنند. برای مثال، این برنامه یکی از نمونه‌های مناسب برای تغذیه بعد از استفراغ خونی است:
- صبحانه: فرنی با شیر، موز له‌شده
- ناهار: سوپ مرغ یا سبزیجات، برنج سفید
- شام: ماهی بخارپز یا مرغ آب‌پز، سبزیجات پخته
این مورد فقط یک نمونه برای درک بهتر وضعیت است و نباید آن را مورد استفاده قرار دهید.
برای درمان استفراغ خونی باید به چه دکتری باید مراجعه کرد؟
زمانی که دچار استفراغ خونی می‌شوید، باید سریعاً به اورژانس مراجعه کنید. اگر دلیل خونریزی دستگاه گوارش باشد، متخصص گوارش در آنجا به شما رسیدگی خواهد کرد. در واقع، باید پزشکی شما را معاینه کند که می‌داند تخصص گوارش چیست و راه‌کارهای درمانی را سریعاً برای توقف وضعیت تجویز می‌کند. اگر علت خون بالا آوردن ضربه یا موارد دیگر هم باشد، در اورژانس به شما رسیدگی‌های لازم می‌شود.
برای مراجعه به متخصص گوارشی خبره و باتجربه به سامانه دکتردکتر مراجعه کنید. در این سامانه، بیماران قبلی هر متخصص نظرات خود را درباره تجربه درمانشان قید می‌کنند. بررسی امتیازات پزشکان و تجربه کاربران دیگر، بهترین راه برای شناسایی دکتر دلخواه است. متخصص خبره به کشف علت استفراغ خونی کمک و درمان را در مسیری اصولی پیگیری می‌کند.
منابع:
nhs.uk
my.clevelandclinic.org
healthline.com
سوالات متداول استفراغ خونی
استفراغ به تنهایی مرگ‌آور نیست، اما از دست‌رفتن خون زیاد می‌تواند باعث مرگ شود. اگر فردی خونریزی زیادی دارد، در خطر ابتلا به شوک هیپوولمیک است که می‌تواند باعث نارسایی اندام و مرگ شود.
خون در استفراغ شما هرگز طبیعی نیست. مشاهده هرگونه خون در استفراغ باید سریعاً پیگیری شود. خون تازه نشانه از خونریزی فعال است و نباید در رسیدگی به آن، کُند عمل کنید.
مشاهده لخته خون در استفراغ یک علامت بسیار جدی است و نشان‌دهنده خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی (مری، معده یا روده کوچک) است. این خونریزی می‌تواند دلایل مختلفی مانند بیماری‌های مری یا سایر بیماری‌های دستگاه گوارش داشته باشد و نیازمند توجه فوری پزشکی است.
بله، این مشکل می‌تواند نشانه‌ای از سقط جنین یا مشکلات جدی دیگری نظیر بارداری خارج از رحم باشد. رسیدگی فوری به آن، اهمیت زیادی دارد.
استفراغ خونی نشانه نشون چیه و چطور میشه جلوش رو گرفت؟
سلام عزیزم
استفراغ خونی علل مختلفی دارد از جمله:
زخم گوارشی مثل زخم معده
واریس مری
مشکلات کبدی
تومورهای گوارشی
من بعد از درمان زخم معده همچنان استفراغ خونی دارم ولی درد ندارم، بیماریم برگشته؟
سلام عزیزم
بله امکان فعال شدن مجدد زخم وجود دارد، فورا به پزشک معالجتون مراجعه کنید