استفراغ خونی یا هماتمز (hematemesis)، معمولاً هنگام خونریزی دستگاه گوارش فوقانی بروز می‌کند. این وضعیت نشانه‌ای از مشکلی مهم و احتمالاً جدی بوده و به معنی وجود مشکل در عملکرد سیستم گوارشی است. التهاب روده و خونریزی معده از مهم‌ترین دلایل استفراغ خونی به شمار می‌روند. همچنین در مواقع جدی‌تر، وجود تومور در معده و روده نیز می‌توانند علت بروز این مشکل باشند. در حالت کلی، خون بالا آوردن طبیعی نیست و افراد بلافاصله باید به اورژانس و دکتر گوارش مراجعه کنند.
برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی استفراغ خونی و نکات مهم مرتبط اختصاص می‌دهیم.
اگر سوالی داشتید، در بخش نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
استفراغ خونی چیست؟
هماتمز به معنی خروج خون از گلو است. این وضعیت زمانی بروز می‌کند که فرد همراه با محتویات معده خود، خون استفراغ کند. در حالت کلی، این وضعیت در صورت خونریزی داخلی قسمت فوقانی دستگاه گوارش یعنی مری، معده و اولین قسمت روده کوچک به نام دوازدهه بروز می‌کند. در صورت بروز هماتمز، مراجعه دکتر گوارش بسیار مهم و ضروری است.
رنگ خون هنگام استفراغ نشانه چیست؟
هنگام بروز هماتمز، با توجه به رنگ خون می‌توانیم اطلاعات کلی کسب کنیم. برای مثال:
- خون قرمز روشن؛ خون قرمز روشن یعنی اینکه خونریزی تازه و فعال است و احتمالاً مشکلی جدی وجود دارد.
- خون قرمز تیره؛ این رنگ به معنای قدیمی بودن خون است. احتمالاً نشان‌دهنده خونریزی ضعیف بوده و قطع شدن خونریزی را نشان می‌دهد.
استفراغ پودری یا توده‌ای شکل به رنگ قرمز تیره نیز نشانگر کهنه بودن خون است.
نکته! در صورت بروز هرکدام از حالت‌های فوق، فرد نیازمند مداخلات فوری پزشکی و آغاز مراحل درمانی است.
هماتمز به چه دلیلی بروز می‌کند؟
در حالت کلی، خونریزی معده یکی از مهم‌ترین علت خون بالا آوردن است که معمولاً به‌دلیل زخم معده، التهاب شدید یا پارگی رگ‌های خونی در دستگاه گوارش رخ می‌دهد. در این حالت، فرد ممکن است استفراغی با رنگ قرمز روشن یا قهوه‌ای تیره (شبیه تفاله قهوه) داشته باشد.
به نقل از پایگاه سلامت ملی انگلستان (NHS)،
یکی از دلایل هماتمز، احتمالاً بلعیده‌شدن خون به دلیل خونریزی بینی است.
در ادامه، مهم‌ترین دلایل بروز هماتمز را بررسی خواهیم کرد.
زخم‌های خونریزیدهنده و التهابات
زخم‌های خونریزیدهنده و التهابات، معمولاً موارد زیر را شامل می‌شوند:
- زخم معده
- زخم دوازدهه
- زخم مری
- زخم پوشش معده
- التهاب‌های حاد در دستگاه‌های گوارشی
موارد فوق، اغلب به دلیل عفونت باکتریایی یا استفاده منظم از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مانند آسپرین)، بروز می‌کنند.
مصرف الکل و داروها
مصرف زیاد الکل و عوارض ناشی از آن، علل شایع هماتمز را شامل می‌شوند. برای مثال، سندرم مالوری ویس (Mallory-Weiss) یا همان پارگی مری، یکی از مشکلاتی است که در اثر مصرف فراوان الکل بروز می‌کند. افرادی که با این مشکل درگیر هستند، اغلب به استفراغ خونی دچار می‌شوند. همچنین، مصرف داروهایی مانند آسپرین، NSAIDها و رفلاکس شدید اسید معده نیز در این خصوص دخیل‌اند.
پانکراتیت مزمن
مراحل بروز هماتمز در بیماری پانکراتیت، عبارتند از:
- آسیب‌دیدگی رگ‌های خون اطراف پانکراس
- پارگی رگ‌های خونی و آغاز خونریزی
- انتفال این خون به دوازدهه
- بروز حالت تهوع و بالا آوردن خون
نکته! هماتمز، به نوعی یکی از عوارض ابتلا به بیماری پانکراتیت بوده و بسیار آزاردهنده است.
سایر دلایل بروز هماتمز
از دلایل دیگر استفراغ خونی در بزرگسالان، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- واریس مری
- آسیب تروماتیک و ضربه واردشده به شکم
- آسیب مستقیم و غیرمستقیم به معده یا مری
- آنژیودیسپلازی‌ها یا خونریزی عروق خونی سطحی غیرطبیعی
- وجود انواع تومورهای خوش‌خیم و بدخیم در دستگاه گوارشی
- خونریزی روده در اثر تومورهای روده
برای مثال ابتلا به بیماری سرطان معده، یکی از دلایل هماتمز است. با اینکه دلیل خون بالا آوردن در این بیماری‌ها مشخص است، اما بازهم مراجعه به پزشک و پیگیری در این خصوص ضرورت دارد.
علت هماتمز در کودکان
در حالت کلی، استفراغ خونی در کودکان بسیار نگران‌کننده بوده و به دلایل مختلفی بروز می‌کند. برای مثال:
- خونریزی از بینی و بلعیدن خون
- خون زخم دهان
- عفونت‌های دستگاه گوارش
- بروز التهاب در دستگاه گوارش (به دلیل حساسیت به بعضی مواد غذایی)
- ابتلا به اختلالات منجر به لخه‌نشدن خون
برای کسب آگاهی بیشتر می‌توانید مطلب استفراغ کودکان را مطالعه کنید.
علت هماتمز در بارداری
استفراغ خون در بارداری نشانه‌ای از بروز مشکلات بسیار جدی است. برای مثال:
- سقط جنین
- بارداری خارج از رحم
- جدا شدن جفت از دیواره رحم
- پره‌اکلامپسی (فشار خون بالا و وجود پروتئین در ادرار)
- عفونت‌های لگنی
- بروز التهابات شدید در ناحیه تناسلی زن باردار
دلایل دیگری مانند زخم معده، التهاب روده و تومورهای دستگاه گوارش هم می‌توانند عامل بروز هماتمز در زنان باردار باشند.
علت هماتمز در سالمندان
نکات مهم و توضیحات کامل را در خصوص علت بروز هماتمز در سالمندان، در جدول زیر آورده‌ایم:
| علت استفراغ خون | توضیحات | عوامل خطر | علائم همراه |
|---|---|---|---|
| زخم معده یا دوازدهه | زخم باز در پوشش داخلی معده یا روده کوچک | مصرف طولانی مدت داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری، استعمال دخانیات، مصرف الکل | درد شکم، سوزش سر دل، نفخ، کاهش وزن |
| واریس مری | گشاد شدن رگ‌های خونی در مری | سیروز کبدی، بیماری‌های کبدی مزمن | استفراغ خون شدید، مدفوع سیاه، سرگیجه، ضعف |
| پارگی مالوری‌وایس | پارگی در پوشش داخلی مری | استفراغ شدید، سرفه شدید | درد شدید شکم، استفراغ خون با رگه‌های قرمز روشن |
| گاستریت | التهاب پوشش داخلی معده | مصرف طولانی مدت داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری، مصرف الکل | درد شکم، سوزش سر دل، حالت تهوع، استفراغ |
هماتمز در سالمندان نیز بسیار جدی بوده و مراجعه به پزشک ضروری است.
استفراغ خون با چه علائمی همراه است؟
اولین و مهم‌ترین علامت هماتمز، مشاهده خون در محتویات خارج شده از معده و گلو است. سایر علائم عبارتند از:
- سرگیجه
- کبود‌شدن لب‌ها و ناخن‌ها
- رنگ‌پریدگی
- تنفس سریع و کم‌عمق
- سرد‌شدن شدید پوست
همچنین، تند زدن نبض، احساس خستگی و ضعف از علائمی هستند که همراه با هماتمز بروز می‌کنند.
روشهای تشخیص دلایل بروز استفراغ خونی
روشهای تشخیص علت بروز استفراغ خون عبارتند از:
- تجویز آزمایش خون؛ برای بررسی عفونت یا مشکلات لخته‌شدن خون
- اسکن اشعه ایکس؛ برای تصویربرداری از دستگاه گوارش
- آندوسکوپی؛ ارسال لوله مجهز به دوربین در معده
- اسکن پزشکی هسته‌ای؛ برای تصویربرداری از داخل بدن
تیم پزشکی معمولاً اقدامات فوق را خیلی سریع و دقیق انجام می‌دهند. به این دلیل که مراحل درمانی هرچه زودتر آغاز شده و بیمار با مشکلات جدی‌تر مواجه نشود.
استفراغ خون با چه عوارضی همراه است؟
- کم‌خونی (به دلیل خونریزی زیاد)
- کمبود گلبول‌های قرمز سالم (درصورت استفراغ خون سریع و ناگهانی)
- تشدید علائم در افراد مبتلا به گاستریت
نکته! استفراغ خون میتواند به شوک نیز منجر شود که نیاز به بررسی فوری و اقدامات اورژانسی دارد. در غیر این صورت، احتمال مرگ هم بعید نیست.
مراحل اقدامات پزشکی اولیه هنگام استفراغ خون
استفراغ خون همیشه به عنوان وضعیتی اورژانس درمان می‌شود. در صورتی که فرد با علائم از دست‌دادن خون شدید مراجعه کند، تیم پزشکی مراحل احیا را انجام می‌دهند. مراحل احیا شامل تزریق مایعات IV، تزریق خون و پشتیبانی اکسیژن است. مراحل بعد از احتیا را بررسی می‌کنیم:
- بررسی علت وضعیت
- زمان آغاز استفراغ خون
- بررسی تاریخچه استفراغ خون (اینکه قبلا هم اتفاق افتاده است یا خیر)
- پرسش سوال در مورد رنگ‌های خون خارج‌شده
- پرسش سوال در خصوص داروهای مصرفی (مانند رقیق‌کننده‌ها، آسپرین و NSAIDها یعنی مسکن‌های ضدالتهاب غیراستروئیدی)
- بررسی دستگاه گوارش فوقانی (برای یافتن منبع خونریزی و اطمینان از قطع شدن آن)
بعد از مراحل فوق، پزشک متخصص مناسب‌ترین روش درمانی را تشخیص داده و درمان را آغاز می‌کند.
بررسی روشهای درمان استفراغ خون
مهم‌ترین روشهای درمانی هماتمز عبارتند از:
دارو درمانی
بدیهی است که پزشک متخصص، مصرف دارو را برای توقف و درمان مشکلات گوارشی منجر به خونریزی تجویز می‌کند. این داروها عبارتند از:
- داروهای ضد اسیدی
- داروهای کاهش‌دهنده ترشح اسید معده و انعقادی
نکته مهم! مصرف دارو حتماً باید مطابق با تجویز و دستورالعمل پزشک باشد. هرگونه اقدام خودسرانه و غیرپزشکی به بروز عوارض جدی منجر خواهد شد.
آندوسکوپی
آندوسکوپی
انجام آندوسکوپی، یکی دیگر از روشهای درمان هماتمز است. پزشک این آزمایش را برای تشخیص علت یا عامل بروز خونریزی در دستگاه گوارش، تجویز می‌کند. بعد از انجام آندوسکوپی، برای بند‌آوردن خونریزی از روشهای مانند بانداژ کردن رگ خونی یا به‌کارگیری لیزر استفاده می‌شود.
جراحی
انجام جراحی، زمانی تجویز می‌شود که روشهای درمانی دیگر موثر نباشند. برای مثال، احتمال دارد خونریزی فعال آنچنان شدید باشد که روشهای اولیه نتوانند آن را کنترل کنند. در این مرحله، پزشک متخصص اقدامات اورژانسی مانند جراحی را برای درمان هماتمز تجویز می‌کند. در گام‌های بعدی، بیماران برای کاهش درد و ناراحتی خود داروهای مسکن مصرف می‌کنند.
درمان خانگی استفراغ خونی
درمان‌های خانگی برای هماتمز عبارتند از:
- انتخاب رژیم غذایی ملایم؛ مصرف غذاهایی مانند برنج سفید، سوپ رقیق و نان تست، بعد از ۶ تا ۱۲ ساعت از آخرین تهوع
- استراحت کافی؛ خواب کافی و اجتناب از فعالیت‌های شدید، انجام تکنیک‌های تنفس عمیق در هوای آزاد
- مصرف منابع گیاهی؛ مانند استفاده از زنجبیل و نعناع همراه غذاهای روزانه
- نوشیدن قطره قطره مایعات؛ برای جلوگیری از تحریک گیرنده‌های عصبی معده، استراحت معده، جذب آرام مایعات به بدن
در مقابل، مصرف غذاهای پرچرب و ادویه‌دار توصیه نمی‌شود. همچنین مصرف الکل، کافئین و استعمال نیکوتین مناسب نیست و اوضاع را تشدید می‌کند.
نکته! درمان‌های خانگی زمانی مجاز هستند که فرد همراه با درمان‌های پزشکی آنها را رعایت کند.
بعد از استفراغ خونی چه بخوریم؟
اولین اقدام بعد از بروز حالت تهوع و استفراغ خونی، استراحت دادن به معده است. یعنی، باید افراد تا چند ساعت بعد از خونریزی غذایی مصرف نکنند. سپس به تدریج تغذیه خود را با مصرف مایعات رقیق (مانند آب یا نوشیدنی‌های بدون تفاله و پالپ)، آغاز کنند.
در حالت کلی، رعایت برنامه غذایی زیر در این دوران کارساز است:
- صبحانه؛ فرنی با شیر، موز له‌شده
- ناهار؛ سوپ مرغ یا سبزیجات، برنج سفید
- شام؛ ماهی بخارپز یا مرغ آب‌پز، سبزیجات پخته
همچنین، مصرف سیب‌زمینی پخته و نان تست نیز مفید است. برای نتیجه‌گیری بهتر می‌توانید با پزشک خود مشورت کنید.
نکته! از مصرف غذاهای چرب، سرخ‌شده، تند، اسیدی، گازدار، منابع فیبر و سایر غذاهای فرآوری‌شده بپرهیزید.
چه زمانی استفراغ خونی خطرناک است و باید به اورژانس مراجعه کنید؟
در حالت کلی، این وضعیت در علم پزشکی بسیار اورژانس بوده و مراجعه به پزشک ضروری است. زیرا گاهی اوقات، اهمال و کوتاهی در پیگیری و رسیدگی به این وضعیت، باعث مرگ هم می‌شود. با این حال، علائمی وجود دارند که میزان خطرناک بودن این وضعیت را تشدید می‌کنند.
برای مثال، مهم‌ترین علائمی که ضرورت مراجعه به پزشک را نشان می‌دهند، عبارتند از:
- سرگیجه در هنگام ایستادن
- تنفس سریع و کم‌عمق
- ضربان قلب سریع
- پوست رنگ پریده
- پوست سرد
- غش کردن
- تاری دید
- گیجی
اگر موارد فوری پیگیری نشوند، تجربه شوک موجب بروز اختلال غیرقابل بازگشت در عملکرد اندام‌ها می‌شود. این وضعیت تهدید‌کننده زندگی است. حتی اگر فرد زنده بماند، بازهم احتمال بروز نارسایی در اعضای مختلف بدن وجود دارد.
برای درمان استفراغ خونی به چه دکتری باید مراجعه کنیم؟
هنگام بروز استفراغ خونی، ابتدا سریعاً باید به اورژانس مراجعه کنید. پزشک اورژانس ابتدا دلیل خونریزی را بررسی می‌کند؛ اگر خونریزی ناشی از آسیب دستگاه گوارشی باشد، متخصص گوارش وضعیت شما را بررسی کرده و اقدامات درمانی لازم را انجام خواهد داد. برای کسب اگاهی بیشتر در مورد حیطه فعالیت این پزشکان، می‌توانید مطلب تخصص گوارش چیست را نیز مطالعه کنید.
همچنین برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت نوبت حضوری و آنلاین از بهترین متخصصین گوارش در سراسر ایران، به پلتفزم آنلاین نوبت‌دهی دکتردکتر مراجعه کنید.
منابع:
nhs.uk
my.clevelandclinic.org
healthline.com
استفراغ خونی نشانه نشون چیه و چطور میشه جلوش رو گرفت؟
سلام عزیزم
استفراغ خونی علل مختلفی دارد از جمله:
زخم گوارشی مثل زخم معده
واریس مری
مشکلات کبدی
تومورهای گوارشی
من بعد از درمان زخم معده همچنان استفراغ خونی دارم ولی درد ندارم، بیماریم برگشته؟
سلام عزیزم
بله امکان فعال شدن مجدد زخم وجود دارد، فورا به پزشک معالجتون مراجعه کنید