نارسایی احتقانی قلب | علت نارسایی، حالت‌های مختلف و درمان آن (تایید شده توسط پزشک)

نارسایی احتقانی قلب، یکی از شایع‌ترین علل بیماری و مراجعه مراجعه افراد بالای ۶۵ سال به بیمارستان‌ها است. بیماری که سال‌ها طول می‌کشد تا ایجاد شود اما چندان قابل درمان هم نیست و ممکن است زندگی بیمار را با خطرات جدی مواجه کند. درصورتی که به این بیماری مبتلا هستید، لازم است زیرنظر پزشک متخصص قلب و عروق باشید و اگر هم نشانه‌های ابتلا به آن را در خوتان می‌بینید، حتماً با یک پزشک متخصص قلب و عروق مشورت کنید.

محتوای پزشکی این مطلب توسط دکتر پروانه کفشبانی، متخصص بیماری‌های قلب و عروق و فلوشیپ نارسایی قلب و پیوند در شهر مشهد بررسی و مورد تایید قرار گرفته است.

نارسایی احتقانی قلب چیست؟

نارسایی احتقانی قلب (Congestive Cardiac Failure)، به‌عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های قلبی، به معنی عدم قابلیت قلب در پمپاژ خون است. نارسایی احتقانی قلب به معنای ایست قلبی و سکته و حمله قلبی نیست، هرچند که حمله قلبی می‌تواند یکی از علت‌های ابتلا به نارسایی احتقانی قلب باشد، بلکه به معنی عملکرد نادرست آن است.

در نارسایی احتقانی قلب، قلب قادر به پمپاژ درست خون به ارگان‌های مختلف بدن نیست، و در نتیجه عدم رسیدن خون حاوی اکسیژن به مقدار لازم به قسمت‌های مختلف بدن، عملکرد ارگان‌ها را دچار اختلال می‌کند.

ناتوانی قلب در پمپاژ خون باعث می‌شود تا خون برگشت کرده، منجر به تجمع مایعات در ریه شود. تجمع مایعات در ریه، باعث تنگی نفس و ضربان قلب بالا در بیمار می‌شود و می‌تواند به مرور زمان، ارگان‌های مهم از جمله کبد یا کلیه را از کار بیاندازد. از دیگر نشانه‌های نارسایی قلبی و احتقان، ورم پا و مچ پا است که در ادامه، در قالب علائم نارسایی احتقانی قلب به تفصیل توضیح داده می‌شود.

علائم نارسایی احتقانی قلب

نارسایی احتقانی قلب همواره با علائمی بروز می‌کند که در زیر به تعدادی از شایع‌ترین آنها اشاره می‌کنیم. شدت این علائم، بسته به پیشرفت بیماری، سن و وضعیت بدنی بیمار و همچنین عملکرد قلب در پمپاژ خون در افراد مختلف متفاوت است:

• علائم ناشی از اضافه بار و احتقان مایعات
• علائم ناشی از کاهش پمپاژ قلب
• علائم ناشی از آریتمی قلب

علائم ناشی از اضافه بار و احتقان مایعات

تجمع مایعات در بدن و احتقان ریه، معمولاً یکی از مهم‌ترین علت‌های بروز علائم در بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب است. زمانی‌که پمپاژ خون توسط قلب دچار اختلال می‌شود، بدن سعی می‌کند برای جبران این کاهش قدرت انقباضی، با حبس کردن آب و نمک، میزان حجم خون و مایعات بدن را افزایش دهد. این حبس شدن آب و نمک در بدن، منجر به بروز علائم متعددی می‌شود:

افزایش وزن

حبس شدن آب و نمک در بدن در نتیجه نارسایی احتقانی قلب، باعث می‌شود وزن بیمار به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کند. دقیقاً به همین دلیل است که پزشکان، معمولاً از بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب می‌خواهند تا هر روز وزن خود را چک کنند و در صورت مشاهده افزایش غیرمعمول آن، سریعاً اطلاع دهند.

افزایش غیرمعقول و یک‌باره وزن بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب می‌تواند نشانه عدم کنترل نارسایی بوده و نیاز به تعدیل داروها یا رژیم غذایی داشته باشد.

تورم

معمولاً وقتی مایعات در بدن حبس می‌شوند، تمایل دارند در قسمت‌های تحتانی بدن، در قسمت پاها و مچ پاها جمع شوند. این تجمع مایعات باعث تورم شدید و اغلب دردناک پاها و مچ پاها در بیماران می‌شود. برای این‌که متوجه شوید تورم ایجاد شده ناشی از نارسایی احتقانی قلب است یا نه، به این موارد توجه کنید:

• تورم به‌صورت دو طرفه
• ماندن اثر انگشت بعد از لمس قسمت متورم
• برجستگی رگ‌ها و واریس

درصورت شدید بودن نارسایی قلب، امکان دارد مایعات در حفره داخل شکم نیز جمع شوند، که بیشتر ناشی از نارسایی در سمت راست قلب است و “آسیت” نامیده می‌شود.

احتقان ریه

زمانی‌ که نارسایی احتقانی قلب رخ می‌دهد، تجمع نمک و مایعات باعث افزایش فشار در حفره‌های قلب می‌شود. از آن‌جا که فشار خون داخل این حفره‌ها بالا است، باعث بازگشت و جمع شدن مقداری از مایعات در ریه شده و احتقان ریه رخ می‌دهد.

تنگی نفس دیس‌پنه

تنگی نفس یکی از شایع‌ترین علائم در بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب است. تجمع مایعات در ریه باعث می‌شود تا حفره‌های ریه مسدود شده و جابه‌جایی گازهایی نظیر اکسیژن در ریه به سختی انجام گیرد. افراد مبتلا به نارسایی احتقانی قلب، معمولاً در حالت عادی مشکل تنفسی خاصی ندارند اما بلافاصله بعد از فعالیت بدنی یا ورزش، دچار تنگی نفس می‌شوند. به این نوع تنگی نفس، دیس‌پنه (Dyspnoea) گفته می‌شود.

درصورت پیشرفت نارسایی، این علائم تنگی نفس، کم آوردن ریه‌ها و خستگی مفرط ممکن است حتی در حالت عادی و در زمان استراحت نیز رخ دهد. سرفه‌های خشک نیز از دیگر علائمی است که با تنگی نفس در بیماران نارسایی قلبی مشاهده می‌شود.

تنگی نفس ارتوپنه

تنگی نفس ارتوپنه (Orthopnea) زمانی است که بیمار، هنگام دراز کشیدن و استراحت دچار آن می‌شود. دراین‌حالت، بیمار در حالت نشسته یا ایستاده بهتر است یا حداقل علائم کمتری دارد، اما به محض دراز کشیدن دچار علائم شدید تنگی نفس می‌شود. اگر بدون استفاده از تعداد زیادی بالش، نمی‌توانید بخوابید و نفس‌تان بند می‌آید، احتمالاً باید با یک پزشک قلب و عروق خوب مشورت کنید.

تنگی نفس حمله‌ای شبانه

اما نوع دیگر تنگی نفس ناشی از نارسایی احتقانی قلب، تنگی نفس حمله‌ای شبانه (Paroxysmal Nocturnal Dyspnea) است. افراد مبتلا به تنگی نفس حمله‌ای شبانه یا پاروکسیسم، معمولاً به یک‌باره از خواب شبانه بیدار شده و احساس خفگی و تنگی نفس می‌کنند.

این تنگی نفس، احتمال دارد چند دقیقه تا نهایتاً نیم ساعت طول بکشد و بعد خودبه‌خود از بین می‌رود.

تنگی نفس بندوپنه

تنگی نفس بندوپنه (Bendopnea)، نوع دیگری از تنگی نفس در بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب است که هنگام خم شدن رخ می‌دهد.

تورم حاد ریوی

اما آخرین علامت احتقان ریه در بیماران نارسایی احتقانی قلب، ورم ریه است که ناشی از تجمع سریع و ناگهانی مایعات در آن است. زمانی‌که بیماری به سرعت پیشرفت می‌کند، تجمع مایعات در ریه به شدت افزایش یافته و ظرفیت تنفسی آن را کاهش می‌دهد.

تورم ریه، یکی از شدیدترین علائم نارسایی احتقانی قلب است که نیاز به بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه و تزریق داروهای خاص دارد.

علائم ناشی از کاهش پمپاژ قلب

قلب وظیفه دارد برای حفظ حیات ارگان‌ها، اندام‌ها و بدن، خون را به قسمت‌های مختلف پمپاژ کند. زمانی‌که این پمپاژ خون با اختلال مواجه شده و کاهش پیدا می‌کند، اندام‌ها و ارگان‌ها دچار کم‌خونی می‌شوند.

کم‌خونی در اندام‌ها نیز باعث بروز عوامل زیر می‌شود:

• احساس ضعف و خستگی مفرط
• تحلیل عضلات
• کاهش محسوس و غیرطبیعی وزن
• بی‌حالی مفرط

علائم ناشی از آریتمی قلب

آریتمی قلب (Cardiac arrhythmia) به‌معنای غیرطبیعی بودن ریتم قلب است. علائمی که بیماران نارسایی احتقانی قلب ناشی از آریتمی قلبی از خود نشان می‌دهند عبارتند از:

• تپش قلب
• ضربان نامنظم قلب
• احساس سبکی سر و سرگیجه
• کاهش سطح هوشیاری

انواع نارسایی احتقانی قلب

نارسایی احتقانی قلب را می‌توان از دو نظر دسته‌بندی کرد:

• میزان پیشرفت بیماری و مرحله آن
• نوع بیماری و قسمت‌هایی از قلب که درگیر هستند

انواع نارسایی احتقانی قلب به لحاظ پیشرفت بیماری

روند پیشرفت نارسایی احتقانی قلب را معمولاً به چهار طبقه تقسیم‌بندی می‌کنند:

مرحله اول؛ در معرض نارسایی احتقانی قلب

در این مرحله، بیمار در معرض خطر بالای ابتلا به نارسایی قلبی قرار دارد. سابقه خانوادگی فرد در ابتلا به نارسایی احتقانی قلب مهم‌ترین عامل برای بروز این مرحله است. بیماری‌های مادرزادی قلبی نیز می‌توانند فرد را در معرض ابتلا به نارسایی احتقانی قلب قرار دهند.

عوامل دیگر عبارتند از:

• فشارخون
• دیابت
• بیماری عروق کرونری قلب
• سندرم متابولیک
• سوء‌مصرف الکل
• سابقه تب روماتیسمی
• سابقه مصرف داروهای خاص

مرحله دوم؛ پیش از نارسایی احتقانی قلب

در این مرحله، در عملکرد سیستولیک بطن چپ قلب اختلال وجود دارد و پزشک می‌تواند آن را تشخیص دهد. بااین‌حال، علیرغم بروز این اختلال هنوز خبری از علائم نارسایی قلبی در بیمار نیست. در مرحله پیش از نارسایی احتقانی قلب، اکوی قلبی توصیه می‌شود تا وضعیت بیمار دقیقاً مشخص شود.

مرحله سوم؛ ابتلا به نارسایی احتقانی قلب

در این مرحله، فرد به نارسایی احتقانی قلب مبتلا شده و علائم فیزیکی بیماری نیز بروز کرده‌اند. شایع‌ترین علائمی که نشان می‌دهند شما وارد مرحله سوم نارسایی احتقانی قلب شده‌اید عبارتند از:

• احساس تنگی نفس
• احساس خستگی
• کم‌توانی و بی‌حالی
• احساس ضعف در پاها و عضلات
• تکرر ادرار شبانه
• ورم پا، مچ پا، ساق پا و شکم
• افزایش وزن ناگهانی
• و غیره…

مرحله چهارم؛ نارسایی احتقانی قلب پیشرفته

همان‌طور که از نام آن هم مشخص است، در این مرحله بیماری به شدت پیشرفت کرده و نیاز به درمان فوری دارد. علائمی که در این مرحله ظاهر می‌شوند، معمولاً به درمان جواب نمی‌دهند.

انواع نارسایی احتقانی قلب به لحاظ قسمت‌های درگیر

نارسایی احتقانی قلب می‌تواند بطن راست، چپ و یا هر دو بطن را درگیر کند. بسته به این‌که نارسایی احتقانی قلب کدام بخش را درگیر کرده و به چه صورت است، علائم و اثرات آن نیز متفاوت خواهند بود. در ادامه، انواع نارسایی احتقانی قلب به لحاظ قسمت‌های درگیر شده را معرفی می‌کنیم:

نارسایی احتقانی بطن چپ

این نوع نارسایی، شایع‌ترین نوع نارسایی‌های قلبی است که درنتیجه بیماری عروق کرونری قلب به وجود می‌آید. در این افراد، بطن چپ قلب دچار مشکل شده و خون، به این دلیل که قلب توانایی پمپاژ آن را ندارد به داخل ریه‌ها برمی‌گردد. از آن‌جا که بطن چپ مسئول پمپاژ خون حاوی اکسیژن است، در این نوع نارسایی احتقان شدید بوده و احتمال آسیب به ریه و دیگر ارگان‌ها وجود دارد.

نارسایی احتقانی بطن راست

این نوع نارسایی، معمولاً به دنبال نارسایی احتقانی بطن چپ بروز می‌کند. در این نارسایی نیز خون به ریه‌ها برگشته و سبب تنگی نفس می‌شود. از عوامل دیگر نارسایی احتقانی بطن راست می‌توان بیماری‌های ریوی یا فشارخون ریوی را نام برد.

نارسایی احتقانی دوطرفه

نارسایی قلبی دوطرفه، زمانی است که هر دو بطن قلب دچار اختلال می‌شوند. کاردیومیوپاتی یکی از مهم‌ترین دلایل بروز این نوع از نارسایی احتقانی قلب است.

نارسایی دیاستولیک

در نارسایی دیاستولیک قلب (Decompensated Heart Failure)، عضله قلب در بطن چپ بیش‌از‌حد سفت شده و پس از انقباض نمی‌تواند آن طور که باید منبسط شود و خون را درون حفره‌های خود جمع کند. البته، این نارسایی می‌تواند در هر دو طرف قلب رخ دهد. به این بیماری، نارسایی قلبی جبران‌نشده نیز گفته می‌شود.

نارسایی سیستولیک

نارسایی سیستولیک قلب (Systolic Heart Failure) زمانی رخ می‌دهد که بطن چپ قلب نتواند به‌طور طبیعی منقبض شود. انقباض بطن چپ قلب برای پمپاژ خون به اندام‌های مختلف بدن ضروری است و زمانی‌که دچار مشکل می‌شود، علل بزرگ شدن قلب را یکجا باعث می‌شود.

علل نارسایی احتقانی قلب

نارسایی احتقانی قلب تحت شرایط و عوامل مختلفی در افراد رخ می‌دهد. از جمله علت‌های نارسایی احتقانی قلب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

پرفشاری خون

هنگامی‌که فشارخون شما بالاتر از حد طبیعی است، ممکن است به نارسایی احتقانی قلب منجر شود. فشارخون بالا یکی از مهم‌ترین علت‌های نارسایی احتقانی قلب است. زمانی‌که فشارخون بالا است، قلب ناچار است برای پمپاژ خون انرژی بیشتری مصرف کند و همین موضوع باعث می‌شود به مرور زمان، دچار نارسایی شود.

عوامل مختلفی می‌توانند منجر به ایجاد علائم فشار خون بالا در افراد شوند. شما نیز درصورتی‌که به فشارخون مبتلا هستید، لازم است داروهای خود را به‌موقع مصرف کرده و مرتب چکاپ شوید تا از ابتلا به نارسایی احتقانی قلب مصون بمانید.

بیماری عروق کرونری

کلسترول و دیگر چربی‌ها می‌توانند عروق کرونری قلب (شریان‌های کوچکی که خون را به قلب رسانده و تغذیه می‌کنند) را مسدود کنند. این عوامل باعث می‌شوند که این شریان‌ها تنگ شده و زمینه‌ساز بروز نارسایی احتقانی قلب در بیماران شوند. زمانی‌که رگ‌ها مسدود می‌شوند، جریان خون به قلب کاهش پیدا کند و در نتیجه، بخش‌هایی از عضله قلب از دریافت اکسیژن کافی محروم می‌شوند. همین امر سبب می‌شود تا قلب نتواند آن‌طور که باید کار کند. همچنین نباید از اسپاسم عروق کرونری قلب چشم‌پوشی کرد.

بیماری دریچه‌های قلب

دریچه‌های قلب وظیفه انتقال خون به قلب را برعهده دارند. اختلالات دریچه‌ قلب از جمله تنگی دریچه‌ها یا نارسایی آنها، باعث می‌شوند انتقال خون به قلب دچار مشکل شده و پمپاژ خون دچار اختلال شود. اگر این دریچه‌ها تنگ‌تر از حالت طبیعی باشند، جریان خون سخت‌تر می‌شود و فشار در عضله قلب افزایش پیدا می‌کند. اگر هم بیش از اندازه گشاد شوند، همانند عامل پر فشاری خون، قلب را به فشار می‌اندازند و باز هم باعث نارسایی احتقانی قلب می‌شوند.

بیماری مادرزادی قلب

داشتن برخی نقص‌های مادرزادی، مثل دریچه‌های معیوب یا ارتباطات غیر‌طبیعی بین دریچه‌های قلب، از جمله مواردی است که می‌تواند عملکرد قلب را دچار مشکل کرده و نهایتاً باعث نارسایی احتقانی قلب شود.

البته بیماری‌های مادرزادی قلب انواع و اقسام متنوعی دارند و به همین دلیل نیز نارسایی‌های قلبی مادرزادی زیاد هستند. مجموعه‌ای را تصور کنید که قسمتی از آن معیوب است یا از کار افتاده؛ بدون شک، در این حالت باقی اعضا مجبور می‌شوند فقدان عضو ناقص را جبران کنند و به فشار می‌افتند.

نارسایی قلبی مادرزادی، معمولاً از همان اول خودش را نشان نمی‌دهد و علائم آن پس از سال‌ها، زمانی که کودک به مدرسه می‌رود، ورزش می‌کند یا حتی وقتی در بزرگسالی فعالیت می‌کند، بروز می‌کنند.

کاردیومیوپاتی ایدیوپاتیک

کاردیومیوپاتی (Cardiomyopathy) یا آسیب عضلانی قلب، می‌تواند علت‌های زیادی داشته باشد، از جمله بیماری‌های مختلف، عفونت‌ها، سوء مصرف الکل و اثرات سمی داروهایی مثل کوکائین و برخی داروهای شیمی درمانی. عوامل ژنتیکی نیز می‌توانند در ابتلا به این بیماری نقش داشته باشند.

عامل کاردیومیوپاتی خود به سه نوع تقسیم‌بندی می‌شود:

• کاردیومیوپاتی دیلاته (Dilated cardiomyopathia): بزرگی حفرات قلب، به‌همراه نارسایی عملکرد انقباضی قلب
• کاردیو میوپاتی هیپر تروفیک (Cardiomyopathia Hypertrophic): رشد بی‌رویه، و درنتیجه ضخیم شدن عضله قلب
• و کاردیومیوپاتی محدود کننده (Cardiomyopathia Restrictive): کاهش انعطاف‌پذیری عضله قلب

ابتلای فرد به این بیماری معمولاً با بزرگ شدن عضله قلب مشخص می‌شود. زمانی‌که بطن چپ قلب بزرگ می‌شود تا انقباضات ضعیف آن را جبران کند. در این بیماری، به‌علت درگیری و بیماری عضله قلبی، قلب نمی‌تواند جریان خون کافی را برای بدن فراهم کند و بیمار دچارعلائم نارسایی احتقانی قلب می‌شود.

میوکاردیت

میوکاردیت نوعی التهاب عضله قلب است، که در اثر ویروس‌های خاص و حتی عفونت‌های متعدد ایجاد می‌شود و می‌تواند از علت‌های نارسایی احتقانی قلب باشد. اغلب بین نیم الی سه‌ونیم درصد از موارد بستری‌شدن به‌خاطر نارسایی احتقانی قلب، ناشی از میوکاردیت است.

ریتم غیرطبیعی قلب (آریتمی قلبی)

آریتمی قلبی معمولاً به دلیل عملکرد نامناسب پیام‌های الکتریکی هماهنگ‌کننده ضربان قلب به وجود می‌آید و ضربان قلب را کاهش یا افزایش داده و سبب نامنظم شدن آن می‌شود. آریتمی قلب عملکرد این اندام را با مشکل مواجه کرده، سبب فشار آمدن به عضله قلب می‌شود و درنهایت، نارسایی احتقانی قلب را ایجاد می‌کند.

دیگر بیماری‌های مزمن و عارضه‌های مرتبط با آریتمکی قلب

از دیگر بیماری‌های مزمن که می‌توانند به قلب آسیب رسانده و زمینه‌ساز ابتلا به نارسایی احتقانی قلب باشند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دیابت
• اچ‌آی‌وی (HIV)
• پرکاری تیروئید
• کم‌کاری تیروئید
• بالا بودن آهن خون در بدن (هموکروماتوز)
• رسوب پروتئین‌های آمیلوئید در اندام‌ها و بافت‌ها (آمیلوئیدوز)
• ویروس‌ها و عفونت‌های خاص
• سوء‌مصرف الکل
• مصرف برخی از داروها مثل کوکائین یا داروهای مورد استفاده برای شیمی‌درمانی
• کم‌خونی
• داشتن سابقه حمله قلبی
• بیماری‌های متابولیکی
• استعمال دخانیات
• اضافه وزن یا چاقی

ریسک‌ فاکتورهای نارسایی احتقانی قلب

در کنار علت‌های بروز نارسایی احتقانی قلب، برخی عوامل نیز هستند که می‌توانند ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش داده یا سبب پیشرفت آن شوند. این عوامل یا به اصطلاح ریسک‌فاکتورها عبارتند از:

• کم‌خونی
• مصرف بیش از حد نمک
• بارداری
• عفونت‌های ویروسی و باکتریایی
• بیماری‌های کلیوی
• بیماری‌های ریوی

عوارض نارسایی احتقانی قلب

قلب، یکی از مهم‌ترین اندام‌های بدن است. وقتی عملکرد قلب دچار اختلال می‌شود، سایر اندام‌ها و ارگان‌ها نیز به مرور زمان دچار مشکل می‌شوند و عوارضی را از خود نشان می‌دهند. شایع‌ترین عوارض نارسایی احتقانی قلب می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

نارسایی‌های کلیوی

نارسایی احتقانی قلب می‌تواند با کاهش جریان خون به کلیه‌ها، منجر به نارسایی کلیوی در بیماران شده و حتی در مراحل پیشرفته‌تر، آنها را مجبور به دیالیز کند.

نارسایی‌های کبدی

بخشی از مایعات حبس‌شده در بدن، که به دلیل عدم پمپاژ خون توسط قلب رخ می‌دهد، در کبدها جمع می‌شود. این تجمع مایعات می‌تواند منجر به زخم شدن کبد و بروز بیمار‌ی‌های کبدی در بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب شود.

مشکلات دریچه‌های قلب

گاهی نارسایی احتقانی قلب باعث می‌شود حفره‌های قلب بزرگ‌تر شده یا فشار داخل آنها افزایش پیدا کند. به مرور زمان، این اتفاق باعث می‌شود تا دریچه‌ها آسیب دیده و فرد، به بیماری‌های دریچه‌ای قلب مبتلا شود.

تشخیص نارسایی احتقانی قلب

زمانی‌که برای تشخیص بیماری قلبی به یک دکتر قلب و عروق مراجعه می‌کنید تا ابتلا به نارسایی احتقانی قلب در شما را بررسی کند، علاوه بر علائم ظاهری، ممکن است تعدادی سوال نیز مطرح کند که ارتباط مستقیمی با نارسایی قلب دارند. تعدادی از مهم‌ترین این سوال‌ها عبارتند از:

• آیا سیگار یا تنباکو مصرف می‌کنید؟
• آیا سابقه شیمی‌درمانی یا پرتو‌درمانی دارید؟
• آیا داروی خاصی مصرف می‌کنید؟ اگر بله، چه داروهایی؟
• ایا الکل مصرف می‌کنید؟ اگر بله، میزان مصرف‌تان به چه صورت است؟
• آیا سابقه بیماری قلبی یا مرگ ناگهانی در خانواده و بستگان درجه یک‌تان وجود دارد؟
• آیا سابقه ابتلا به علائم دیابت، بیماری کلیوی، فشارخون بالا، کلسترول بالا، بیماری عروق کرونر یا سایر مشکلات قلبی را دارید؟
• آیا درد قفسه سینه یا آنژین صدری دارید؟

آزمایش‌ها و تست‌هایی که برای تشخیص نارسایی احتقانی قلب توصیه می‌شوند به شرح زیر هستند:

• آزمایش خون
• آزمایش ادرار
• آزمایش پپتید ناتریورتیک پلاسمایی
• آزمایش کاتتریزاسیون شریان ریوی
• اشعه ایکس از قفسه سینه
• اکوکاردیوگرافی از قفسه سینه
• ام‌آر‌ای قلبی
• سی‌تی‌اسکن
• الکتروکاردیوگرام
• آنژیوگرافی

تشخیص دیرهنگام و عدم شروع به‌موقع درمان، ممکن است به بروز عوارض خطرناک و جبران‌ناپذیر در فرد منجر شده یا حتی جان او را به خطر بیاندازد.

درمان‌های دارویی و غیر دارویی نارسایی احتقانی قلب

نارسایی احتقانی قلب یک بیماری مزمن است که معمولاً برای همیشه و کاملاً درمان نمی‌شود. برخی از بیماران نارسایی قلبی، حتی با وجود درمان‌های دارویی و جراحی باز، بهبود پیدا نمی‌کنند و نیاز به مصرف مادام‌العمر دارو و رعایت برخی نکات دارند. با این حال، روش‌های درمانی این بیماری، بسته به نوع آن و میزان پیشرفت بیماری، متفاوت هستند که در ادامه به هریک از آنها می‌پردازیم.

درمان غیردارویی نارسایی احتقانی قلب

ممکن است نارسایی قلبی شما، در همان مراحل اولیه تشخیص داده شده باشد و وضعیت بدنی‌تان نیز به نحوی باشد که با رعایت برخی نکات و تغییر سبک زندگی، بتوانید روند بیماری را کنترل کنید.

با وخیم‌تر شدن نارسایی احتقانی قلب و پیشرفت بیماری، عضله قلب خون کمتری را به ارگان‌ها پمپاژ می‌کند و در‌نتیجه، بیماری پیشرفت می‌کند. باید قبول کرد که نارسایی احتقانی قلب عملاً درمان نمی‌شود و نمی‌توان قلب را به حالت اولیه خود بازگرداند. هدف از درمان، درواقع ثابت نگه داشتن مراحل بیماری و کندتر کردن روند پیشرفت آن است.

روش‌های درمانی، بسته به این‌که بیماری در کدام مرحله است متفاوت هستند.

درمان نارسایی احتقانی قلب (مرحله اول)

افرادی که در مرحله اول قرار دارند هنوز نه علائمی دارند و نه مبتلا شده‌اند. درواقع ریسک ابتلا در این افراد بالا است و برنامه درمانی معمول برای آنها شامل موارد زیر است:

• ورزش منظم، فعالیت بدنی، پیاده‌روی روزانه
• ترک مصرف دخانیات
• درمان فشارخون بالا
• رژیم غذایی کم‌سدیم (نمک نخورید)
• درمان کلسترول بالا (غذاهای پرچرب نخورید)
• عدم مصرف الکل
• درمان‌های دارویی مثل RASi و BBlocker و SGLT2iوMRA و دیورتیک‌ها
• درمان‌های جراحی مانند CABG یا ترمیم و تعویض دریچه یا جراحی نقص‌های مادرزادی قلبی
• استفاده از ICDیا CRT

توجه! استفاده از درمان‌های فوق، براساس مرحله نارسایی قلب بیمار وشرایط فرد دارای نارسایی قلب ونظر وصلاحدید پزشک نارسایی قلب است.

درمان نارسایی احتقانی قلب (مرحله دوم)

در این مرحله، فرد به بیماری مبتلا شده اما هنوز علائم آن ظاهر نشده است. برای کنترل نارسایی احتقانی قلب در این مرحله لازم است موارد زیر را رعایت کنید:

• همه درمان‌های توصیه شده در مرحله اول
• مصرف مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE-I)
• مصرف مسدود‌کننده‌های گیرنده آنژیوتانسین 2 (ARB)
• مصرف مسدود‌کننده‌های بتا؛ در صورت داشتن سابقه حمله قلبی یا کسر جهشی ۴۰ درصد و کمتر
• مصرف آنتاگونیست آلدوسترون؛ در صورت داشتن سابقه حمله قلبی، دیابت یا کسر جهشی ۳۵ درصد و کمتر
• جراحی برای درمان انسداد عروق کرونر، حمله قلبی، بیماری دریچه‌ای قلب (ترمیم یا تعویض دریچه) یا بیماری‌های مادرزادی قلبی

درمان نارسایی احتقانی قلب (مرحله سوم)

در مرحله سوم، بیماری تشدید شده و نیاز به برنامه‌های درمانی بیشتر دارد. درمان‌هایی که احتمالاً در این مرحله تجویز می‌شوند عبارتند از:

• درمان‌های توصیه شده در مراحل اول و دوم
• مصرف مسدودکننده‌های بتا
• مصرف آنتاگونیست آلدوسترون
• مصرف ترکیب هیدرالازین و نیترات؛ اگر سایر روش‌های درمانی علائم را متوقف نکردند
• مصرف داروهای کاهنده ضربان قلب؛ در صورت ضربان قلب بیشتر از ۷۰ ضربه در دقیقه
• مصرف دیورتیک (قرص آب) درصورت تداوم علائم
• محدودیت سدیم (نمک) در رژیم غذایی
• بررسی روزانه وزن و گزارش به پزشک متخصص
• مصرف داروهای دفع‌کننده مایعات
• احتمال استفاده از ضربان‌ساز دوبطنی
• درمان احتمالی با دفیبریلاتور قلبی قابل کاشت (ICD)

با مصرف داروهایی که به‌تازگی در مجامع بین‌المللی مثل گروه ARNI و SGLT2i در مرحله سوم نارسایی، انقلاب بزرگی در درمان بوجود آمده است.
درعین‌حال باید به این نکته توجه داشته باشید که کدام درمان وکدام گروه دارویی برای فرد مناسب است. براساس شرایط فردی و مرحله نارسایی قلب و اکوکاردیوگرافی و آزمایشات و نهایتا نظر پزشک نارسایی قلب، درمان مناسب تجویز می‌شود و امکان دارد که برای همه یکسان نباشد.

درمان نارسایی احتقانی قلب (پیشرفته)

درمان‌های تجویزی برای بیماران نارسایی احتقانی قلب پیشرفته، همه موارد توصیه شده در مراحل اول، دوم و سوم را شامل می‌شود، ضمن این‌که بسته به وضعیت بیمار و پیشرفت بیماری، موارد زیر نیز ممکن است توصیه شوند:

• پیوند قلب
• استفاده از دستگاه‌های کمک بطنی
• جراحی باز قلب
• تزریق وریدی مداوم داروهای اینوتروپیک
• مراقبت و درمان تسکینی یا بیمارستانی

نارسایی احتقانی قلب در بارداری

اکثر مادرانی که به بیماری‌های قلبی مبتلا هستند، می‌توانند با مدیریت پزشکی و برنامه درمانی مشخص، دوران بارداری خود را بدون خطر سپری کرده و فرزند خود را کاملاً سالم به دنیا بیاورند.

بااین‌حال، این نکته را باید مدنظر داشته باشید که اگر خودتان به دلیل بیماری‌های مادرزادی قلبی به نارسایی احتقانی قلب مبتلا شده‌اید، احتمال ابتلای جنین شما به بیماری قلبی، دو برابر بیشتر از افراد عادی است. ضمن این‌که نوع نارسایی قلبی نیز روی عوارض بارداری و میزان انتقال آن به جنین موثر است.

علاوه بر خطر بارداری در مادران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب، برخی مادران سالم نیز ممکن است بعد از بارداری به این بیماری مبتلا شوند. درواقع، بارداری باعث می‌شود تا برخی عوارض در مادر بروز کرده و قلب دچار نارسایی شود.

شایع‌ترین مشکلاتی که معمولاً مادران باردار دچار آن می‌شوند عبارتند از:

• آریتمی قلبی
• کاردیومیوپاتی
• احتمال بیماری‌های مادرزادی قلبی جنین
• نقص دریچه‌های قلب

اگر علائم زیر را در دوران بارداری خود تجربه کردید، حتماً در اسرع وقت با پزشک متخصص مشورت کنید:

• احساس تنگی نفس
• ضربان قلب بالا
• تپش قلب
• احساس خستگی و بی‌حالی
• تورم اندام‌ها (دست‌ها، پاها، مچ‌ها و غیره…)
• تکرر ادرار در شب

نارسایی احتقانی قلب در جوانان

معمولاً در دهه‌های ششم و هفتم زندگی، متابولیسم و کاردکرد برخی از اجزای بدن کند می‌شود. قلب نیز از این قضیه مستثنی نیست. با سپری شدن عمر و ورود به پنجاه شصت سالگی، احساس تنگی نفس هنگام بالا رفتن از پله‌ها یا دویدن، احساس خستگی، بی‌حالی و علائمی از این دست می‌توانند تاحدودی عادی به‌نظر برسند. ن

مهم‌ترین عواملی که باعث بروز نارسایی احتقانی قلب در جوانان می‌شود عبارتند از:

• سیگار کشیدن
• سوء‌مصرف نوشیدنی‌های الکلی
• رژیم‌های غذایی نامناسب و استقبال از غذاهای فست‌فودی
• فشارخون بالا
• دیابت
• بیماری عروق کرونر
• بیماری دریچه‌های قلب
• فشار کاری و استرس زیاد

نارسایی احتقانی قلب در کودکان و نوجوانان

نارسایی قلبی معمولاً در کودکان و نوجوانان به ندرت مشاهده می‌شود. بروز این بیماری در کودکان و نوجوان، اغلب به دو دلیل اتفاق می‌افتد:

نارسایی گردش خون بیش از حد

عوامل متعددی می‌توانند باعث اختلال در گردش خون و درنتیجه، ابتلا به نارسایی احتقانی قلب در کودکان و نوجوانان شوند. برخی از این عوامل عبارتند از:

• نقص ساختاری قلب، که باعث اختلاط خون حاوی اکسیژن و بدون اکسیژن می‌شود
• نقص در عروق بدن (ناهنجاری شریانی وریدی)، که باعث اختلاط خون حاوی اکسیژن و بدون اکسیژن می‌شود
• دریچه‌های قلبی غیرطبیعی، که به درستی بسته نشده و باعث نشت خون به عقب می‌شوند
• و کم‌خونی که منجر به نارسایی قلبی می‌شود.

نارسایی پمپاژ خون

درست مثل بزرگسالان، قلب کودکان و نوجوانان نیز ممکن است در پمپاژ خون دچار مشکل شود. عواملی که باعث ایجاد مشکل در پمپ قلب می‌شوند عبارتند از:

• عفونت‌های ویروسی
• بیماری عروق کرونری
• آسیب به قلب به‌وسیله برخی داروهای خاص (ماننده داروهای سرطان یا لوسمی)
• نقص مادرزادی در سیستم الکتریکی قلب
• بیماری دریچه‌های قلب
• ضربه شدید به قفسه سینه (به ندرت اتفاق می‌افتد)
• ابتلا به دیستروفی عضلانی

علائم نارسایی احتقانی قلب کودک به شرح زیر هستند:

• مشکل در تنفس
• بی‌اشتهایی یا رشد ضعیف
• تعریق بیش از حد
• فشارخون پایین

نارسایی احتقانی قلب در نوزادان

علت اصلی نارسایی احتقانی قلب در نوزادان، کوچک‌تر شدن یا باریک شدن بیش از حد ساختارهای بطن چپ قلب است. این مشکل باعث می‌شود تا خون، به سختی از قلب خارج شود و همین امر باعث برگشت خون به ریه‌ها می‌شود. عواملی که باعث بروز این مشکل در نوزادان می‌شوند عبارتند از:

• تنگی آئورت بحرانی
• کوارکتاسیون بحرانی آئورت
• سندرم هیپوپلازی قلب چپ
• ضعیفی عضله قلب
• کاردیومیوپاتی
• عفونت عضله قلب
• میوکاردیت
• بیماری کاوازاکی
• و دیگر بیماری‌های مادرزادی قلبی

نکته قابل توجه این است که بیشتر بیماری‌های قلبی مادرزادی، که عامل اصلی نارسایی احتقانی قلبی در نوزادان هستند، از مادر به فرزند به ارث می‌رسند و ژنتیکی هستند. علائم ابتلای نوزاد به نارسایی احتقانی قلب عبارتند از:

• رشد ضعیف (پایین‌تر از منحنی رشد) نوزاد
• دشواری تنفس
• تنفس سریع و ضربان بالای قلب
• دشواری بلع غذا
• خواب بیش از اندازه نسبت به نوزادان دیگر
• ظاهر کوچک و جثه ریز
• ممکن است کبد بزرگ شده و حتی قابل لمس باشد
• ایجاد پف در چشم‌ها یا تورم پاها

برای کنترل و درمان نارسایی و احتقان قلبی در نوزادان، کودکان و نوجوانان باید به پزشک قلب اطفال مراجعه کنید. 

آیا نارسایی احتقانی قلب باعث مرگ می‌شود؟

متأسفانه باید بگوییم که بله؛ نارسایی احتقانی قلب درصورتی که درمان نشده و وارد مراحل پیشرفته خود شود، می‌تواند منجر به حمله قلبی یا ایست قلبی شده و باعث مرگ بیمار شود. مهم‌ترین مشکلات قلبی، که می‌توانند باعث ایست قلبی و مرگ بیمار شوند عبارتند از:

• نارسایی احتقانی قلب
• آریتمی قلب
• حمله قلبی

رژیم غذایی مناسب نارسایی احتقانی قلب چیست؟

داشتن یک رژیم غذایی خوب، علاوه بر این‌که می‌تواند خطر ابتلا به نارسایی احتقانی قلب را تا حد زیادی کاهش دهد، درصورت ابتلا به آن‌، به‌عنوان یکی از راه‌های درمانی نیز عمل کرده و به کنترل روند بیماری کمک می‌کند. نکات مهم رژیم غذایی بیماران نارسایی احتقانی قلب به شرح زیر هستند:

• حذف نمک از رژیم غذایی
• استفاده از سبزیجات تازه
• استفاده از میوه‌های تازه
• استفاده از گوشت قرمز، مرغ و ماهی تازه
• استفاده از ماست، شیر کم‌چرب، تخم‌مرغ، حبوبات و برنج
• پرهیز از مصرف غذاهای آماده و کنسروی
• مصرف مایعات به اندازه کافی (دو الی سه لیتر در روز)
• عدم مصرف الکل
• ترک سیگار
• دوری از روغن و غذاهای پرچرب
• دوری از غذاهای فست‌فودی و سوسیس کالباس
• استفاده از غلات کامل

مراقبت پرستاری نارسایی احتقانی قلب شامل چه مواردی است؟

اصول مراقبت‌های پرستاری از بیماران مبتلا به نارسایی احتقانی قلب، که اغلب در مراحل پیشرفته بیماری به آن نیاز است، عبارتند از:

• بی‌حرکت کردن بیمار مبتلا به نارسایی احتقانی قلب
• تسکین درد با دادن اکسیژن، TNG، و مسکن‌های مخدری
• کاهش استرس بیمار مبتلا به نارسایی احتقانی قلب
• قراردادن بیمار در وضعیت مناسب (اغلب وضعیت نیمه‌نشسته توصیه می‌شود)
• مانیتورینگ قلبی
• توجه به علایم حیاتی بیمار و کنترل مرتب آن
• توجه به عوارض احتمالی (آریتمی‌های قلبی) و انجام اقدامات مناسب درصورت وقوع
• توجه به عوارض دارویی قلبی تجویزشده

ضمن این‌که پرستار لازم است در خصوص موارد زیر به بیمار آموزش‌های لازم را بدهد:

• نحوه و دوز مصرف داروها
• رعایت رژیم غذایی پس از ترخیص
• انجام فعالیت‌های روزانه به صورت کنترل‌شده
• ورزش کردن به‌صورت برنامه‌ریزی شده و با مشورت پزشک
• جلوگیری از اضافه‌وزن
• کنترل استرس
• مراجعه منظم به پزشک

 آیا پیشگیری از نارسایی احتقانی قلب ممکن است؟

پاسخ این سوال قبل از هرچیز به دلیل ابتلا به نارسایی احتقانی قلب برمی‌گردد. بدیهی است که اگر دلیل بیماری، دلایلی مثل نقص مادرزادی در قلب یا بیماری‌های کلیدی قلب و عروق باشد، نمی‌توان از آن پیشگیری کرد. بااین‌حال، برای کنترل نارسایی احتقانی قلب و پیشگیری از پیشرفت بیشتر آن، می‌توان کارهایی کرد.

اول از هرچیز باید سبک زندگی سالمی داشته باشید. با یک‌سری تغییرات کوچک در رژیم‌ غذایی و فعالیت‌های روزمره، احتمال ابتلا به نارسایی‌های قلبی کمتر می‌شود. تعدادی از این تغییرات در زیر آمده‌اند:

• کنترل وزن تا دچار اضافه‌وزن و چاقی نشوید
• داشتن ورزش منظم و صحیح
• دوری از مصرف چربی‌های اشباع‌شده
• عدم مصرف قندهای ساده
• حذف نمک و الکل تا حد امکان
• کنار گذاشتن سیگار و مواد مخدر
• کاهش استرس و فشارهای روانی
• استراحت و خواب کافی
• استفاده از میوه‌ها، سبزیجات و موادغذایی سالم و تازه

به‌علاوه، درصورتی که مستعد ابتلا به نارسایی احتقانی قلبی هستید، یا بیماری زمینه‌ای دارید، می‌توانید با مشورت پزشک متخصص قلب و عروق، با مصرف برخی داروها از بروز نارسایی احتقانی قلبی تاحدودی پیشگیری کنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

درصورت مشاهده علائم نارسایی احتقانی قلب، لازم است به سرعت خودتان را به یک متخصص قلب و عروق نشان دهید. شایع‌ترین علائمی که می‌توانند نشان‌دهنده ابتلا به نارسایی قلبی باشند عبارتند از:

• تنگی نفس
• خستگی و بی‌حالی
• تورم در پا یا مچ‌ پا
• تپش قلب و ضربان نامنظم
• تورم غیرطبیعی شکم

برای آشنایی با علائم دیگر نارسایی احتقانی قلب، عنوان علائم نارسایی قلبی در بالا را مطالعه کنید.

آیا می‌توانم با نارسایی احتقانی قلب زندگی کنم؟

اگر می‌خواهید بیماری نارسایی احتقانی خود را کنترل کنید، نیاز به بستری شدن و درمان‌های پیشرفته پیدا نکنید و طول عمر بیشتری داشته باشید، لازم است برخی موارد را به خاطر داشته باشید:

• مرتب با پزشک متخصص خود ملاقات کنید و منظم چکاپ شوید
• هرگونه علامت را هرچند کوچک جدی گرفته و به پزشک خود اطلاع دهید
• ورزش را فراموش نکنید و سعی کنید تا جایی که پزشک‌تان اجازه می‌دهد فعالیت کنید
• رژیم غذایی سالم بسیار مهم است. نمک و چربی را تا جایی که می‌توانید از آن حذف کنید
• بعد از هر وعده غذایی یک ساعت استراحت کنید و درکل خیلی به بدن و قلب‌تان فشار نیاورید
• وزن‌تان را مرتب کنترل کنید و مراقب باشید چاق نشوید
• سیگار و الکل و مواد مخدر را کنار بگذارید
• و مراقب فشارهای روانی و استرس باشید؛ استرس برای شما سم است.

برای کسانی‌که به نارسایی احتقانی قلبی مبتلا هستند…

نارسایی احتقانی قلب، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های قلبی است که اگر به‌موقع تشخیص و درمان نشود، می‌تواند حتی به قیمت جان بیمار تمام شود. درصورتی‌که علائم این بیماری در شما یا نزدیکان‌تان وجود دارد، می‌توانید برای نوبت‌دهی اینترنتی از بهترین پزشکان متخصص قلب و عروق تهران از سایت دکتردکتر اقدام نمایید.

درنهایت، اگر سوالی خارج از موارد مطرح‌شده در این مطلب برایتان پیش آمده، یا تجربه‌ای درخصوص نارسایی احتقانی قلب دارید، می‌توانید با ما و دیگر خوانندگان مجله دکتردکتر به اشتراک بگذارید.