آریتمی قلبی یا ضربان نامنظم قلب و 5 روش درمان آن!

یکی از مهم‌ترین اندام‌های بدن انسان، قلب است. این اندام عضلانی وظیفه ارسال خون به درون رگ‌ها و اکسیژن‌رسانی به بخش‌های دیگر از بدن را بر عهده دارد. قلب برای انجام چنین وظایفی نیاز به انبساط یا انقباض بطن و دهلیز و ضربانی منظم دارد. اما شرایط همیشه نرمال نیست و گاهی اوقات ریتم ضربان قلب از حالت عادی خود خارج می‌شود. یعنی فرد دچار حالتی می‌شود که به آن آریتمی قلبی می‌گویند. شرایطی که با توجه به حساسیت قلب، شوخی‌بردار نیست و نیاز به درمان و معالجه دارد و در این مواقع باید به پزشک و دکتر قلب و عروق مراجعه کرد. پس لازم دانستیم تا در این مطلب از دکتردکتر، در خصوص انواع آریتمی قلب و اطلاعات مرتبط با آن توضیح دهیم. مطلب خود را با تعریف این مفهوم و توضیحاتی در خصوص نحوه عملکرد قلب شروع می‌کنیم.

آریتمی قلب یا اختلال در ریتم قلب چیست؟

در قسمت بالایی قلب انسان دو دهلیز و در بخش پایینی آن دو بطن وجود دارد. در کنار این اندام‌ها، یک ضربان‌ساز طبیعی با نام گره سینوسی یا SA وجود دارد که با ایجاد سیگنال‌های الکتریکی، دستور ضربان را صادر می‌کند. در این بین، دهلیز سمت راست نیز ضربان‌های قلب را کنترل می‌کند.

با هر ضربان قلب، دهلیز‌ها منقبض شده و خون به داخل بطن‌ها می‌ریزد. پس از ایجاد دسته‌ای از سیگنال‌های الکتریکی، شرایط برای انقباض بطن و سرازیر شدن خون اکسیژن دار به سمت ارگان‌های بدن فراهم می‌شود.

این توضیحات تازه بخشی از فعل و انفعالاتی است که با هر ضربان قلب انجام می‌شود. قلب برای کار کردن و زنده نگه داشتن بدن، به چنین ضربانی نیاز دارد. تعداد ضربان یک قلب عادی در هر دقیقه بین ۶۰ تا ۱۰۰ بار است.

اما شرایط همیشه اینگونه نرمال نیست و یک سری عوامل باعث نامنظمی ضربان قلب شده و ریتم یا ضربان قلب دچار اختلال می‌شود. علت این امر را می‌توان ناشی از استرس و تنش‌های عصبی، آسیب دیدگی قلب و ضعیف شدن آن دانست.

هر کدام از این عوامل باعث بی‌نظمی قلب شده و تعداد تپش‌های قلب را افزایش یا کاهش می‌دهند. حالتی که در بین پزشکان به آریتمی (Cardiac arrhythmia) یا ضربان نامنظم قلب معروف است و یکی از انواع نارسایی قلب محسوب می‌شود. نامنظم بودن ضربان قلب یکی از شایع‌ترین بیماری‌های قلبی است که باید از آن آگاه باشید.

منظور از آریتمی سینوسی قلب چیست؟

اگر ضربان قلب در اثر گره سینوسی به طور منظم افزایش یا کاهش یافته ولی در محدود طبیعی بین ۶۰ تا ۱۰۰ باشد، به آن آریتمی سینوسی قلب می‌گویند. این نوع از آریتمی خود به دو نوع تنفسی و غیر تنفسی تقسیم می‌شود که پرداختن به آن خارج از بحث ماست.

انواع آریتمی قلب چیست؟

آریتمی قلب انواع مختلفی دارد که برخی از آن‌ها جدی و خطرناک هستند. چون قلب جزء اندام‌های حساس بدن است و اختلال‌های شدید و خطرناک ریتم قلب باید تحت کنترل و درمان پزشک باشد. سهل انگاری نسبت به این موضوع باعث عوارضی همچون‌ ایست قلبی، غش، نارسایی قلبی و حتی مرگ ناگهانی می‌شود.

اما گروهی دیگری از ضربان نامنظم قلب هستند که جدی نبوده و به خودی خود درمان می‌شوند. آشنایی با انواع آریتمی قلب به شما کمک خواهد کرد تا نوع آن را تشخیص دهید.

۱. آریتمی برادی کاردی (Bradycardia)

این نوع از ضربان نامنظم قلب برای وقتی است که تعداد آن کمتر از حالت عادی باشد. یعنی تعداد ضربان قلب به خاطر از کار افتادن گره سینوسی و مسدود بودن مدار الکتریکی کم می‌شود.

۲. تاکی کاردی فوق بطنی

تاکی کاردی (Tachycardia) به حالتی گفته می‌شود که تعداد ضربان‌های قلب بیشتر از حد نرمال باشد. نوع فوق بطنی این آریتمی به خاطر درگیر شدن دهلیز‌ها بوده و شامل انواع مختلف زیر است:

فلاتر دهلیزی

این حالت ناشی از اتصال کوتاه در نیمه بالایی قلب یا همان دهلیز‌ها است. تعداد ضربان قلب بیمار در چنین حالتی به ۲۴۰ تا ۳۴۰ بار در دقیقه می‌رسد.

تاکی کاردی دهلیزی

این حالت برای زمانی است که ضربان دهلیز‌ها سریع‌تر از بطن‌ها باشد. دلیل این امر به خاطر اتصال کوتاه دهلیز‌ها است.

فیبریلاسیون دهلیزی

در این حالت یک سری سیگنال نامنظم و سریع از چندین نقطه دهلیز تولید شده و دهلیز‌ها درگیر انقباضات بی‌اثر خواهند شد.

تاکی کاردی فوق بطنی حمله‌ای

این وضعیت مربوط به افزایش بسیار سریع تعداد ضربان قلب است که پزشکان به آن PSVT می‌گویند. دلیل این ضربان سریع هم به خاطر ایجاد شدن یک مسیر الکتریکی اضافی در قلب و کوتاه شدن مدار است.

۳. تاکی کاردی بطنی

نوع تاکی کاردی، آریتمی قلب هم در اثر افزایش ضربان قلب رخ می‌دهد. با این تفاوت که این‌بار اختلال مربوط به بطن‌ها است که درگیر انقباضات سریع و ناقص هستند.

۴. تپش قلب

این نوع از آریتمی قلب مربوط به زمانی است که سیگنال‌های الکتریکی از گره سینوسی نشات نگیرد.

علائم و نشانه‌های آریتمی چیست؟

برای تشخیص آریتمی قلبی به یک سری آزمایشات اولیه و نوار قلب نیاز داریم. گاهی اوقات آریتمی هیچ گونه نشانه یا علائمی ندارد. البته برای تشخیص نوع آریتمی باید به علائم ظاهری توجه کرد. مثلاً فرد مبتلا به آریتمی تاکی کاردی، نشانه‌های زیر را دارد:

• احساس تنگی نفس
• سنکوپ یا غش کردن
• احساس ضعف ناگهانی و شدید
• حس کردن درد در قفسه سینه
• سرگیجه

اما موارد زیر از نشانه‌های آریتمی برادی کاردی است:

• داشتن تنگی نفس به همراه تپش قلب شدید
• مشاهده تعریق غیرعادی در فرد
• داشتن حس گیجی و عدم تمرکز برای انجام امور
• ناتوانی در انجام ساده‌ترین حرکات ورزشی
• احساس کردن درد در قفسه سینه
• غش کردن‌های ناگهانی
• احساس سرگیجه و خستگی

البته حتی با وجود مشاهده چنین علائمی، نمی‌توان در خصوص جدی بودن بیماری و نیاز به مداوای آن اظهار نظر کرد. چون تشخیص بیماری‌های قلبی و اعلام نظر نهایی باید توسط پزشک متخصص قلب انجام شود. یک وضعیت برعکس هم برای چنین شرایطی وجود دارد.

یعنی نوع آریتمی بسیار خطرناک و تهدید‌کننده بوده ولی هیچ نشانه ظاهری برای آن وجود ندارد. سکته‌های مغزی و نارسایی قلبی از پیامد‌های این نوع خطرناک از آریتمی قلب هستند.

دلیل آریتمی قلبی چیست؟

دلایل بسیار مختلفی برای ابتلا به آریتمی قلب وجود دارد. در واقع هر عاملی که باعث نوسان ضربان طبیعی قلب شود، آریتمی به حساب می‌آید. برخی از دلایل ایجاد اختلال در ریتم قلب، ژنتیکی و تعدادی دیگر اکتسابی هستند. موارد زیر از جمله شایع‌ترین دلایل بروز آریتمی قلبی در افراد است:

عارضه قلبی ارثی

در این وضعیت، اندازه قلب نوزاد هنگام تولد طبیعی است. اما به مرور زمان و همزمان با رشد فرد، عضلات قلب تغییر کرده و توسط بافت اسکار و چربی احاطه می‌شوند. «دیسپلازی بطن راست آریتموژنیک»، نام یکی از عارضه‌های قلبی ارثی است که فرد را در معرض ابتلا به آریتمی قلبی قرار می‌دهد. بنابراین ممکن است حتی با عارضه آریتمی قلبی در نوزادان نیز روبه‌رو باشیم.

ناهنجاری‌های مادرزادی

دلیل دیگری که برای آریتمی قلب وجود دارد، نقص‌های مادرزادی است. این نقص مربوط به سیستم الکتریکی قلب است که در نوزادی خود را نشان نداده و در بزرگسالی فرد را درگیر می‌کند.

تغییرات بدنی

علت دیگری که برای آریتمی قلب وجود دارد، تغییرات بدنی همزمان با افزایش سن است. فیبریلاسیون دهلیزی یکی از انواع آریتمی‌های قلب در سنین بالا است.

چون معمولاً افراد بالای ۵۰ سال را به خود درگیر می‌کند. احتمال بروز این بیماری همزمان با افزایش سن بیشتر می‌شود. یعنی تقریباً از بین هر ده نفر آدم بالای ۸۰ سال، یک نفر دچار چنین بیماری خواهد شد.

وضعیت‌های اکتسابی

گاهی اوقات دلیل بروز ضربان نامنظم قلب، به خاطر زخم ایجاد شده در فرد است. مثلاً فرد دچار حمله قلبی شده و زخم ناشی از آن دلیل آریتمی باشد. گاهی اوقات نیز اتصالی کوتاه در بافت اسکار رخ داده و بستر لازم برای بروز تاکی کاردی فراهم می‌شود.

در کنار چنین عواملی، لازم است تا یک سری تغییرات جدی در برخی رفتار‌های غذایی و فعالیت‌های خود داشته باشیم. چون موارد زیر از فاکتور‌های ارزشمند در ایجاد آریتمی هستند:

• داشتن دیابت
• بالا بودن سطح فشار خون
• استعمال سیگار و مواد مخدر
• مصرف نوشیدنی‌های حاوی الکل
• داشتن سابقه بیماری‌های قلبی
• عملکرد نامناسب تیروئید
• مصرف یک سری از مکمل‌های گیاهی، غذایی و دارویی
• اختلال دریچه قلب مصنوعی

نحوه تشخیص آریتمی قلبی

تشخیص نوع آریتمی توسط پزشک متخصص انجام می‌شود. یعنی صرفاً با مشاهده یک یا چندین نشانه از ضربان نامنظم قلب، نمی‌توان در خصوص نوع آن اظهار نظر کرد.

حتی پزشک متخصص نیز برای تشخیص نوع آریتمی، از آزمایشات و دیگر روش‌های کمکی همچون اکو قلب، تصویربرداری و دیگر روش‌های تست استفاده می‌کند. تست‌های زیر ازجمله رایج‌ترین شیوه‌های تشخیص آریتمی هستند:

• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا MRI
• توموگرافی کامپیوتری یا CT
• تست تشخیصی الکتروکاردیوگرام
• تست تیلت برای تشخیص سنکوپ
• اکوکاردیوگرام 
• تست ورزش یا استرس
• تست Ep یا الکتروفیزیولوژی

روش‌های درمانی آریتمی قلب چیست؟

در اغلب موارد ضربان نامنظم قلب مقطعی بوده و نیازی به درمان ندارد. چون آریتمی یک قلب سالم با عملکرد طبیعی، خیلی طول نمی‌کشد و به خودی خود درمان می‌شود. مگر اینکه یک عامل خارجی همچون شوک الکتریکی یا مواد مخدر دلیل تپش نامنظم قلب باشد. یا شاید علت اختلال در ریتم قلب نارسایی‌های قلبی بوده و نیاز به درمان سریع داشته باشد.

برای رفع این تپش‌های نامنظم، باید از دارو یا دیگر شیوه‌های درمانی آریتمی همچون «تخریب سلولی» استفاده کرد. تخریب سلولی برای از بین بردن سلول‌های تولید‌کننده سیگنال‌های غیرطبیعی قلب استفاده می‌شود.

البته این تنها یکی از چندین روش درمانی موجود برای تپش نامنظم قلب است و روش‌های دیگری نیز برای درمان ضربان نامنظم قلب وجود دارد. انتخاب هر کدام از این روش‌های درمانی باید توسط پزشک و بر اساس فاکتور‌هایی همچون سبک زندگی، سوابق پزشکی، سن و دیگر شرایط ظاهری بیمار انجام شود. در ادامه این بخش به تعدادی از این شیوه‌های درمانی آریتمی اشاره خواهیم کرد.

۱. کاشت دستگاه

در این روش، دستگاهی کوچک با ویژگی‌های منحصربه‌فرد در بخشی از بدن کاشته می‌شود. انتخاب این دستگاه باید متناسب با نوع آریتمی یا بیماری فرد باشد. مثلاً برای پایدارسازی ضربان قلب بیمار مبتلا به نارسایی قلب یا آریتمی تاکی کاردی بطنی، از ICD استفاده می‌شود.

ICD وسیله‌ای بسیار کوچک است که پالس الکتریکی را به عضله قلب می‌رساند. کاشت این دستگاه باعث تنظیم ضربان‌های خطرناک و نامنظم قلب می‌شود. اما برای درمان آریتمی قلبی برادی کاردی یا بیماری‌های بلوک یا نارسایی قلب، باید از دستگاه «ضربان ساز» استفاده کرد.

این دستگاه کوچک در زیر پوست و استخوان ترقوه کاشته می‌شود. ضربان ساز متشکل از یک سری سیم‌های نازک و بادوام است که پالس‌های منظمی را به قلب می‌فرستد. CRT نیز نوع دیگری از این دستگاه‌ها است که برای بهبود و کنترل نوع خاصی از نارسایی‌های قلبی ایجاد شده در اثر انقباضات استفاده می‌شود.

۲. استفاده از رویه‌های درمانی

ابلیشن قلب و کاردیوورژن دو روش دیگر برای درمان آریتمی قلب هستند. در روش کاردیوورژن، بیمار را بیهوش کرده و یک شوک دقیق و کنترل شده به قلب او وارد می‌شود.

این شوک باعث بازنشانی مجدد فلاتر دهلیزی یا فیبریلاسیون دهلیزی شده و فرد را درمان می‌کند. اما در روش ابلیشن قلب، باید یک سری سلول‌ها را سوزانده و از بین برد. چون این سلول‌ها باعث بر هم خوردن ریتم طبیعی قلب شده‌اند.

۳. درمان آریتمی قلبی با دارو

در برخی موارد نامنظم بودن ضربان قلب را می‌توان با مصرف دارو رفع کرد. به همین خاطر اکثر متخصصین قلب قبل از انجام جراحی یا کاشت دستگاه، شانس درمان با دارو را امتحان می‌کنند. مصرف این دارو‌ها با هدف بهبود وضعیت بیمار و کنترل آن تجویز می‌شود.

البته تعیین نوع دارو و دوز آن باید بر اساس سابقه پزشکی، دارو‌های مصرفی شخص و شرایط بیمار انجام شود. چون شاید دارو تجویز شده با قرص‌های مصرفی بیمار سازگاری نداشته و بی‌نظمی ضربان قلب بیشتر از قبل شود.

۴. تغییر سبک زندگی

ساده‌ترین روش درمان غیر طبیعی بودن ریتم قلب، ایجاد تغییر در سبک زندگی شخصی است. مثلاً شاید با انجام دادن منظم یک سری حرکات ورزشی و کنار گذاشتن مشروبات الکلی، ضربان قلب شما دوباره منظم شود. کاهش وزن، درمان آپنه خواب و حفظ فشار خون در سطح نرمال، از دیگر راهکار‌های درمانی ساده برای آریتمی قلب است.

۵. جراحی برای درمان آریتمی قلب

جراحی قلب، جزء آخرین راهکار‌های درمانی برای آریتمی است. یعنی پزشکان فقط زمانی از این روش درمانی استفاده می‌کنند که مجبور بوده و بدن فرد به درمان‌های دیگر جواب ندهد. روش ماز (مارپیچی) و بای پاس عروق کرونر از راهکار‌های جراحی برای درمان آریتمی قلب هستند.

در روش مارپیچی با ایجاد چند برش در دهلیز‌ها، یک الگوی بافت مارپیچی ایجاد می‌کنند. این بافت قادر به انتقال پیام‌های الکتریکی نبوده و مانع از انتقال پیام‌های سرگردان منجر به آریتمی می‌شود.

جراحی بای پس هم مخصوص بیمارانی است که در کنار غیر طبیعی بودن ریتم قلب، مبتلا به عروق کرونر شدید هستند. این جراحی به گردش جریان خون قلب کمک می‌کند.

۶. درمان آریتمی قلبی با گیاهان دارویی و طب سنتی

بیشتر مردم از عوارض مصرف دارو‌های شیمیایی مطلع هستند. به همین خاطر مصرف دارو‌های گیاهی را به خوردن قرص و شربت ترجیح می‌دهند. در طب سنتی نیز از خاصیت یک سری از گیاهان برای درمان آریتمی قلب استفاده می‌شود که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

البته فراموش نکنید که مصرف این دمنوش یا ترکیبات خانگی نمی‌تواند جایگزین دارو‌های شیمیایی باشد. چون قلب مهم‌ترین اندام بدن است و بی‌نظمی‌های ضربان آن را باید جدی گرفت. پس حتماً برای بررسی وضعیت سلامتی خود، به پزشک متخصص مراجعه کنید. موارد زیر از جمله رایج‌ترین دارو‌های گیاهی مؤثر برای درمان خانگی نامنظم بودن ضربان قلب هستند:

• دمنوش میوه زالزالک و بادرنجبویه
• مصرف تخم کدو و دانه کنجد
• دمنوش دارچین
• خوردن گلابی رسیده
• دمنوش بومادران
• مصرف ترکیب آب با یک قاشق چای خوری ملاس نیشکر سیاه
• دمنوش سنبل الطیب
• خوردن انگور سیاه
• مصرف سبزیجات حاوی منیزیم مانند اسفناج، کلم یا برگ چغندر

ارتباط اختلال در ریتم قلب با معده چیست؟

جالب است بدانید که هرگونه اختلال در عملکرد اعضای بدن، باعث بر هم خوردن ریتم طبیعی ضربان قلب می‌شود. مثلاً قلب در واکنش به هورمون‌های ترشح شده در سیستم گوارشی، شروع به تپیدن می‌کند. پس بی‌نظمی ضربان قلب در زمان بروز مشکلات گوارشی امری طبیعی است.

البته گاهی اوقات این مشکلات معده و سیستم گوارشی باعث تشدید بی‌نظمی‌های ضربان قلب می‌شود. این حالت بیشتر برای بیماران درگیر با آریتمی PVC رخ می‌دهد.

ارتباط آریتمی قلب با کرونا

کرونا یک پاندمی شایع است که ریه و سیستم تنفسی را به خود درگیر می‌کند. اما تأثیرگذاری کرونا صرفاً بر این بخش از بدن نیست و باید منتظر کاهش اکسیژن خون باشیم. این موضوع در نهایت منجر به گرفتاری یا آریتمی قلبی خواهد شد. پس این خود دلیلی برای زیاد بودن آمار مرگ و میر کرونا نسبت به جوانان است.

عوارض نامنظم بودن ضربان قلب چیست؟

در اغلب موارد آریتمی گذرا بوده و پس از کمی استراحت، ریتم ضربان قلب منظم می‌شود. اما برخی از عوارض آریتمی قلب خطرناک هستند و شاید منجر به مرگ فرد شود. یکی از این عوارض جدی، سکته مغزی است.

چون غیر طبیعی بودن ریتم قلب باعث افزایش احتمال لخته خونی می‌شود. پس شاید این لخته خونی شکسته شده و از قلب به مغز منتقل شود؛ که باعث سکته مغزی خواهد شد. نارسایی احتقان قلبی، یکی دیگر از عوارض آریتمی است. دلیل این بیماری خطرناک، پمپاژ نشدن به موقع خون توسط قلب در دراز مدت است.

روش‌های پیشگیری از آریتمی

شاید پیشگیری از برخی عوامل ژنتیکی و ارثی برای آریتمی غیر ممکن باشد. اما آمار و ارقام ثابت کرده که بخش عمده‌ای از نوسانات ضربان قلب به خاطر سبک زندگی افراد است. مثلاً خوردن غذا‌های پرچرب، استعمال دخانیات یا مصرف مشروبات الکلی می‌تواند دلیلی برای ضربان نامنظم قلب باشد.

پس بهترین راهکار برای پیشگیری از ابتلا به آریتمی قلب، تغییر سبک زندگی است. با تنظیم یک برنامه ورزشی، محدود کردن مصرف کافئین و اجتناب از موارد اشاره شده، سلامت قلب خود را تضمین کنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

تمامی اطلاعات موجود در این مطلب، با هدف آشنایی مخاطب با آریتمی قلب و نشانه‌های آن تهیه شده است. پس هیچ کدام از نکات آن نمی‌تواند جایگزین معاینات پزشکی باشد.

چون حتی ممکن است مصرف یک داروی گیاهی با داروی مصرفی شما تداخل داشته و جان شما را به خطر بیندازد. پس اگر نوسان ضربان قلب شما بی‌دلیل و مکرر باشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

آریتمی قلبی در جوانان و نوجوانان

عارضه آریتمی قلب بیشتر در افراد میانسال و کهنسال رخ می‌دهد. اما این به معنای مصونیت نوجوانان و جوانان در برابر این بیماری نیست. حتی آمار‌ها نشان داده که جمعیت جوانان درگیر با آریتمی قلب روز به روز در حال افزایش است.

حتی در بین افراد زیر ۳۵ سال هم افرادی وجود دارد که سابقه آریتمی دارند. دلیل بیماری این افراد صرفاً ناشی از عوامل ارثی نیست و گاهی اوقات فشار‌های روحی و روانی باعث اختلال در ریتم طبیعی قلب جوانان می‌شود. موضوعی که به نوبه خود جدی و نگران‌کننده است.

اریتمی قلبی و بارداری

اریتمی قلبی در زنان به نسبت مردان شایع‌تر است. یکی از دلایل این شایع بودن، بارداری است. بارداری بر ضربان قلب و گردش خون مادران تاثیرگذار است، به این دلیل که مادر برای رشد جنین، به خون‌رسانی بیشتری نیاز دارد و قلب باید خون بیشتری پمپاژ کند. اما جالب است بدانید که اکثر مادرانی که نارسایی‌های قلبی دارند، نوزادان سالم به دنیا می‌آورند.

آریتمی قلب را جدی بگیرید!

همانطور که در این مطلب مشاهده کردید، ما به طور کامل به بررسی موضوع آریتمی قلب و علائم آن پرداختیم. آریتمی قلب به خودی خود خطرناک نبوده و طی زمان کوتاهی رفع می‌شود. گاهی اوقات شما دچار اریتمی قلبی بعداز خوردن غذا شوید که دلیل آن افزایش خون‌رسانی قلب برای هضم غذا است. اما گاهی تکرار آن خبر از یک بیماری خطرناک داده و ممکن است جان فرد را به خطر بیندازد.

پس بهتر است با تجربه این علائم، به پزشک مراجعه کنید تا با انجام آزمایشات و بررسی‌های لازم، علت آریتمی قلب را تشخیص دهد. در این خصوص می‌توانید از سایت نوبت‌دهی آنلاین دکتردکتر استفاده کنید. اگر تجربه این عارضه را داشته‌اید و می‌دانید که برای آریتمی قلب چه باید کرد؟ با ما و دیگر خوانندگان این مطلب به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول آریتمی قلبی