کما چیست؟ انواع،علایم و مراقبت های حین و بعد از اغما

بیمار، با فرو رفتن در بیهوشی عمیق و عدم توانایی پاسخ به محیط، اصطلاحا دچار کما می‌شود. در اثر عوامل متفاوتی، انواع کما رخ می‌دهد. کمای ناشی از ضربه مغزی، کما ناشی از سکته مغزی، کما ناشی از مسمومیت، کما ناشی از کمبود اکسیژن و کما ناشی از عفونت از مهم‌ترین انواع اغما هستند. بیمار در این شرایط، با علائم کما همچون بی‌هوشی، گشادی مردمک چشم، تنفس غیرطبیعی، ضربان قلب غیرطبیعی، عدم حرکت عضلات و بی‌اختیاری ادرار و مدفوع مواجه می‌شود.

شایع‌ترین علل کما را می‌توان ضربه مغزی، سکته مغزی، مسمومیت، کمبود اکسیژن، عفونت، کمبود قند خون و افت فشار خون دانست. پزشک، با معاینه فیزیکی، آزمایش‌های تصویربرداری، آزمایش‌های خون و آزمایش‌های عصبی، این شرایط پیچیده را تشخیص می‌دهد. متخصص مغز و اعصاب، برای درمان کما، ابتدا به درمان علت زمینه‌ای آن می‌پردازد. سپس با حمایت از عملکردهای حیاتی، کنترل علائم، مراقبت‌های بعد از کما، توانبخشی و حمایت عاطفی، مراقبت‌های پزشکی لازم را به بیمار ارائه می‌دهد.

با مطالعه این محتوا از مجله پزشکی دکتردکتر که به 8 دقیقه زمان نیاز دارد، به پرسش‌های علت‌های اصلی و زمینه‌ای کما چیست پاسخ خواهید داد.

در انتها، اگر سوال درباره انواع کما و پیشگیری از عوارض کما دارید، در قسمت نظرات بنویسید. پزشک ما به آن پاسخ خواهد داد.

کما یا اغما چیست؟

کما، وضعیتی‌ست که در آن فرد با از دست دادن هوشیاری خود، نمی‌تواند به محرک‌های خارجی واکنش نشان دهد. این شرایط، بر اثر عواملی همچون ضربه مغزی، سکته، عفونت، مسمومیت یا بیماری‌های متابولیک ایجاد می‌شود. در کما، فرد قادر به انجام فعالیت‌های ارادی نیست و به صداها، نورها یا لمس پاسخ نمی‌دهد. این وضعیت می‌تواند موقتی بوده یا برای مدت طولانی ادامه یابد و درمان اغما بستگی به علت آن دارد و ممکن است شامل مراقبت‌های ویژه در بیمارستان، داروها یا جراحی باشد. برخی افراد ممکن است به طور کامل بهبود یابند، در حالی‌که، دیگران ممکن است دچار مشکلات طولانی‌مدت یا دائمی شوند.

اگر فرد وارد این حالت شود، این یک اورژانس پزشکی است. برای حفظ زندگی و عملکرد مغز اقدام سریع پزشکی لازم است. در یک فرد به کما رفته، کارهایی مانند تنفس و گردش خون، به طور معمول انجام می‌شود، اما توانایی تفکر فرد سرکوب می‌شود. فردی که به کما رفته، باید تحت نظر جراح مغز و اعصاب باشد. اگر در تهران هستید، حتما لیست جراح مغز و اعصاب تهران را مورد بررسی قرار داده و نوبت خود را ثبت کنید. 

در کما چه اتفاقی می‌افتد؟

در حالت کما، مغز به دلیل اختلال ناشی از آسیب‌های تروماتیک، کمبود اکسیژن یا عفونت‌ها، قادر به حفظ هوشیاری و پاسخگویی به محیط اطراف نیست. در این شرایط، فعالیت‌های حیاتی بدن مانند تنفس و ضربان قلب ممکن است ادامه یابند؛ اما فرد نمی‌تواند بیدار شود یا به تحریکات محیطی واکنش نشان دهد. علاوه‌بر این، عملکردهای شناختی و ادراکی نیز به شدت مختل می‌شوند. البته، گاهی، عملکردهایی مانند تنفس و ضربان قلب هم تحت تاثیر این شرایط قرار گرفته و نیاز به حمایت‌های مکانیکی دارند. جراح مغز و اعصاب، باید با ارزیابی‌ها و بررسی‌های لازم، مراقبت‌های پزشکی لازم را انجام دهد.

کما چقدر طول می‌کشد؟

مدت کما، می‌تواند بسیار متغیر بوده و از چند روز تا چند سال طول بکشد. این زمان، بستگی به شدت و نوع آسیب مغزی، علت ایجاد کما و رویکردهای درمانی پزشک دارد. در مواردی که علت کما قابل درمان باشد، ممکن است فرد سریع‌تر به هوشیاری بازگردد. اما در شرایط شدید بودن آسیب مغزی، ممکن است مدت کما طولانی شده یا منجر به وضعیت نباتی دائمی شود. مراقبت‌های پزشکی مستمر و تخصصی در این زمینه، برای بهبود فرد و جلوگیری از آسیب‌های بیشتر، حیاتی هستند.

سطح‌های هوشیاری در کما

سطوح هوشیاری در کما بر اساس میزان پاسخگویی و آگاهی فرد از محیط اطراف متفاوت هستند. این وضعیت، از هوشیاری کامل تا میزانی از واکنش به محرک‌ها متغیر خواهد بود. انواع سطوح هوشیاری در کما شامل موارد زیر هستند:

• کمای عمیق؛ بدون هیچ واکنشی به تحریکات خارجی
• کمای متوسط؛ پاسخ به تحریکات قوی‌تر مانند درد به‌طور ضعیف
• کمای سطحی؛ پاسخ به تحریکات با شدت کمتر مانند صدا یا لمس

برای ارزیابی‌های تخصصی‌تر و دقیق‌تر، با استفاده از معیارهایی مانند مقیاس کمای گلاسکو، براساس پاسخ‌های چشمی، کلامی و حرکتی فرد، نمره‌ای به او اختصاص می‌دهند.

کاهش هوشیاری در کما چیست؟

کاهش هوشیاری در کما، به معنی ناتوانی فرد در پاسخ‌دهی به محرک‌های خارجی و انجام حرکات ارادی است. در این حالت، فعالیت‌های مغزی به شدت کاهش یافته و فرد نمی‌تواند به تحریکات خارجی مانند صدا، نور یا لمس پاسخ دهد. این وضعیت، می‌تواند موقت یا طولانی‌مدت بوده و نیاز به مراقبت‌های پزشکی ویژه‌ای خواهد داشت. ارزیابی سطح کاهش هوشیاری، معمولاً با استفاده از ابزارهایی مانند مقیاس کمای گلاسکو انجام شده تا شدت کما و تغییرات آن در طول زمان مشخص شود.

انواع کما چیست؟

عارضه کما، بر اساس علت و شدت، در انواع متفاوت رخ می‌دهد. کما ناشی از آسیب مغزی، کمای متابولیک، کما ناشی از عفونت و کما ناشی از مسمومیت، هر کدام در اثر عوامل کاملا متفاوتی ایجاد می‌شوند. هر یک از این انواع کما، برای افزایش احتمال بهبودی، به تشخیص دقیق جراح مغز و اعصاب و درمان مناسب نیاز دارد. برای اینکه بدانید این متخصص چطور می‌تواند به بیمار شما در مورد مشکل اغما کمک کند و از چه روش‌های تشخیصی و درمانی کمک می‌گیرد، به مطلب تخصص جراحی مغز و اعصاب چیست مراجعه کنید و اطلاعات تکمیلی را در این زمینه به دست بیاورید. 

کمای دیابتی

کمای دیابتی، به علت نوسانات شدید قند خون در افراد مبتلا به دیابت ایجاد می‌شود. این کما، می‌تواند ناشی از هایپرگلیسمی (قند خون بسیار بالا) یا هیپوگلیسمی (قند خون بسیار پایین) باشد. در هایپرگلیسمی، ایجاد کتواسیدوز دیابتی، منجر به از دست دادن هوشیاری می‌شود. در هیپوگلیسمی، کاهش شدید سطح هوشیاری و کما، در اثر نرسیدن گلوکز کافی به مغز رخ می‌دهد. در هر دو حالت، برای جلوگیری از عوارض جبران‌ناپذیر، به درمان فوری نیاز است.

کمای متابولیک

در کمای متابولیک، فرد به علت اختلالات متابولیکی مانند نارسایی کبد یا کلیه دچار نوعی حالت بی‌هوشی و اغما می‌شود. در این وضعیت، اختلال عملکرد طبیعی سلول‌های مغزی، به علت تجمع سموم در بدن و عدم تعادل الکترولیت‌ها رخ می‌دهد. عوامل دیگری همچون دیابت، اختلالات تیروئید و مشکلات هورمونی نیز می‌توانند منجر به این کمای متابولیک شوند. درمان کمای متابولیک، بستگی به علت زمینه‌ای دارد. نتیجه این درمان، تثبیت وضعیت متابولیکی و مدیریت سموم تجمع یافته در بدن خواهد بود.

کمای هیپوگلیسمی

کمای هیپوگلیسمی، به دلیل افت شدید قند خون رخ می‌دهد. این شرایط، معمولاً در افراد دیابتی که از داروهای کاهش‌دهنده قند خون استفاده می‌کنند، مشاهده می‌شود. مغز برای عملکرد صحیح به گلوکز نیاز دارد و کاهش شدید قند خون، منجر به علائم عصبی از جمله سردرگمی، تشنج و در نهایت کما خواهد شد. درمان کمای هیپوگلیسمی، تجویز سریع گلوکز از طریق وریدی یا خوراکی‌ست تا سطح قند خون به حالت طبیعی برگشته و عملکرد مغز بهبود یابد.

کمای هایپراسمولار غیرکتوتیک

کمای هایپراسمولار غیرکتوتیک، در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 رخ می‌دهد. به دلیل قند خون بسیار بالا و کمبود کتون‌ها، فرد دچار این نوع کما خواهد شد. در این وضعیت، افزایش اسمولاریته خون و از دست دادن شدید مایعات، منجر به کاهش سطح هوشیاری و کما می‌شود. علائم کمای هایپراسمولار غیرکتوتیک، تشنگی شدید، ادرار زیاد، ضعف و گیجی هستند. برای این کما، با هدف کاهش سطح قند خون و بازگرداندن تعادل الکترولیت‌ها، مایعات و انسولین را تجویز می‌کنند.

کما ناشی از مصرف دارو یا سموم

کما ناشی از مصرف دارو یا سموم، با اختلال مغز در اثر مواد مخدر، الکل یا سموم محیطی رخ می‌دهد. این مواد، باعث کند شدن فعالیت سلول‌های مغزی می‌شوند یا به‌طور غیرمستقیم به سلول‌های مغزی آسیب خواهند زد. برای مثال، الکل و مواد مخدر می‌توانند با کند کردن تنفس، باعث کاهش سطح اکسیژن خون و آسیب به مغز شوند. مصرف بیش از حد داروها یا سموم، نیز مسمومیت حاد و کما را به دنبال دارد. در چنین مواردی، درمان فوری و سم‌زدایی برای جلوگیری از عوارض خطرناک ضروری است.

کما ناشی از آسیب‌های مغزی

کما ناشی از آسیب‌های مغزی، معمولاً به دلیل ضربات مستقیم به سر و مغز در اثر تصادفات رانندگی، سقوط یا حوادث ورزشی رخ می‌دهد. این آسیب‌ها با ایجاد تورم یا خونریزی در مغز، باعث افزایش فشار داخل جمجمه و کاهش جریان خون و اکسیژن به مغز می‌شوند. در این شرایط، با اختلال در فعالیت الکتریکی طبیعی مغز، فرد هوشیاری خود را از دست می‌دهد.

طبق گزارش وبسایت اطلاعات پزشکی Webmd،

بیش از 50 درصد کماها، مربوط به ضربه به سر یا اختلال در سیستم گردش خون مغز است. در این شرایط، بخشی از مغز که مسئول برانگیختگی و آگاهی‌ست، آسیب می‌بیند.

آسیب‌های مغزی تروماتیک، می‌توانند منجر به کمای موقت یا بلندمدت شده و برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر و بهبود عملکرد مغز به مراقبت‌های پزشکی فوری نیاز دارند.

کما ناشی از کم‌اکسیژنی

در کما ناشی از کم‌اکسیژنی (هایپوکسی)، مغز فرد به دلیل کاهش سطح اکسیژن در خون، نمی‌تواند به درستی عمل کند. این وضعیت، ممکن است در اثر حوادثی مانند غرق شدن، خفگی، ایست قلبی یا عوارض جراحی باشد که منجر به کاهش ناگهانی جریان اکسیژن به مغز می‌شوند. کمبود اکسیژن باعث مرگ سلول‌های مغزی و اختلال در عملکرد آنها شده و کما را به دنبال دارد. اقدامات فوری همچون احیای قلبی ریوی و تأمین مجدد اکسیژن، برای جلوگیری از آسیب دائمی مغز و بازیابی هوشیاری لازم است.

کما ناشی از اختلالات نورولوژیکی

کما ناشی از اختلالات نورولوژیکی، با اختلال در عملکرد طبیعی مغز در اثر بیماری‌ها یا آسیب‌های مستقیم به سیستم عصبی مرکزی رخ می‌دهد. این اختلالات، ممکن است سکته مغزی، تومورهای مغزی، التهاب مغز (انسفالیت) و تشنج‌های مکرر باشند. بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی با علائمی مانند تورم، خونریزی یا آسیب به بافت‌های مغزی همراه هستند که به نوبه خود منجر به کاهش سطح هوشیاری و کما می‌شوند.

کما ناشی از شوک

در کما ناشی از شوک، در اثر کاهش شدید جریان خون به مغز، به دلیل کاهش فشار خون و نارسایی سیستم گردش خون، به مغز آسیب وارد می‌شود. این نوع کما می‌تواند به دلایل مختلفی همچون دلایل زیر رخ دهد:

• شوک قلبی؛ به علت نارسایی قلب
• شوک هیپوولمیک؛ ناشی از از دست دادن شدید خون یا مایعات
• شوک عفونی؛ به علت عفونت‌های شدید

در چنین شرایطی، با نرسیدن اکسیژن و مواد مغذی کافی به مغز، اختلال در عملکرد سلول‌های مغزی و از دست دادن هوشیاری رخ می‌دهد. مراقبت‌های فوری کما ناشی از شوک، شامل استابیلایزاسیون بیمار و بهبود جریان خون و اکسیژن‌رسانی به مغز است.

علائم کما چیست؟

کما یک حالت از ناهشیاری عمیق و پایدار است که فرد قادر به انجام حرکات ارادی نیست. علائم و نشانه‌های کما بسته به علت کما و شدت آسیب مغزی متفاوت هستند. این علائم، شامل موارد زیر خواهند بود:

• عدم پاسخ به تحریکات؛ نشان ندادن واکنش به تحریکات خارجی مانند صدای بلند، نور شدید یا لمس
• عدم حرکت ارادی؛ عدم توانایی برای انجام فعالیت‌های ارادی
• تنفس نامنظم؛ تنفس نامنظم، کند یا سریع
• نبود رفلکس‌های طبیعی؛ عدم وجود رفلکس‌های معمولی مانند پلک زدن یا واکنش به درد
• عدم توانایی در باز کردن چشم‌ها؛ قادر نبودن برای بازکردن ارادی چشم‌ها
• نبود پاسخ‌های گفتاری؛ نداشتن توانایی صحبت یا تولید اصوات
• تغییر در اندازه مردمک‌ها؛ غیرطبیعی بودن مردمک‌ها، مانند تغییر اندازه یا نداشتن واکنش به نور

ظهور این علائم، نیاز به مراقبت‌های پزشکی فوری دارد. برای تشخیص دقیق و درمان اغما، از انواع تکنیک‌های تشخیصی همچون انجام آزمایشات تصویربرداری مغزی، آزمایشات خونی و سایر ارزیابی‌های تخصصی استفاده می‌کنند.

علائم بیرون آمدن از کما چیست؟

بیرون آمدن از کما، یک فرآیند تدریجی و شامل مراحل و علائم مختلفی است. علائم و نشانه‌های اولیه‌ای که نشان‌دهنده بیرون آمدن فرد از کما هستند، می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• پاسخ به تحریکات؛ حرکات جزئی، تغییر در چهره و واکنش‌های جزئی به تحریکات خارجی مانند صدا، نور یا لمس
• باز کردن چشم‌ها؛ باز و بسته کردن چشم‌های خود، به صورت متناوب و حتی غیرارادی
• تغییر در تنفس؛ طبیعی‌تر یا پایدارتر شدن و بهبود الگوی تنفس فرد
• رفلکس‌های طبیعی؛ مانند پلک زدن، بلعیدن یا واکنش به درد
• حرکات ارادی؛ انجام تدریجی حرکات ارادی مانند فشردن دست یا تکان دادن انگشتان
• پاسخ به دستورات ساده؛ پاسخ به دستورات ساده مانند باز کردن چشم‌ها یا تکان دادن دست
• بهبود هوشیاری؛ افزایش تدریجی سطح هوشیاری فرد و واکنش به محیط اطراف خود
• تولید اصوات یا کلمات؛ شروع تولید اصوات یا حتی کلمات

فرآیند بیرون آمدن از کما، به شدت آسیب وارده و علت کما بستگی دارد و می‌تواند زمان‌بر باشد. همچنین، پس از بیرون آمدن از کما، فرد به مراقبت‌های ویژه و توانبخشی برای بازیابی کامل عملکردهای جسمی و ذهنی خود نیاز خواهد داشت. مراقبت‌های پزشکی و پیگیری‌های منظم تیم پزشکی در این مراحل بسیار حیاتی است.

علت کما چیست؟

کما می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی همچون آسیب‌های شدید به سر، سکته مغزی، عفونت‌های مغزی، مصرف بیش از حد مواد مخدر و اختلالات متابولیک مانند دیابت رخ دهد. همچنین انواع مسمومیت‌ها و کمبود اکسیژن در مغز می‌توانند کما را در پی داشته باشند. این وضعیت به مراقبت‌های پزشکی فوری برای شناسایی علت اصلی و ارائه درمان مناسب نیاز دارد. زیرا میزان بهبودی و بازگشت به هوشیاری، به علت و شدت آسیب مغزی وابسته است.

آسیب‌های مغزی

آسیب‌های مغزی می‌توانند به علت‌ها و شرایط پزشکی متفاوتی وارد شوند. در اینجا به مهم‌ترین و شایع‌ترین علت وقوع این شرایط و دچار شدن فرد به اغما پرداخته‌ایم:

• ضربه به سر؛ همراه با خونریزی داخلی، تورم یا آسیب به بافت‌های حساس مغز
• سکته مغزی؛ توقف جریان خون به بخشی از مغز و از دست دادن هوشیاری
• تومورهای مغزی؛ اعمال فشار بر بخش‌های حیاتی مغز و ایجاد اختلال در عملکرد طبیعی آن
• عفونت‌های مغزی؛ التهاب و آسیب به سلول‌های عصبی ناشی از بیماری‌های مننژیت و آنسفالیت و فرو رفتن در کما

آسیب‌های مغزی، نیازمند به مراقبت‌های پزشکی فوری و درمان‌های اختصاصی هستند.

مسمومیت

مسمومیت با مواد مختلف می‌تواند به کما منجر شود. به‌گونه‌ای‌که، مصرف بیش از حد داروها، مواد مخدر یا الکل، سیستم عصبی مرکزی را به شدت تحت تأثیر قرار داده و باعث از دست رفتن هوشیاری می‌شود. همچنین، قرار گرفتن در معرض مواد سمی مانند مونوکسیدکربن یا مواد شیمیایی صنعتی به مغز آسیب می‌رساند. برخی از داروها، ممکن است در صورت استفاده نادرست یا تداخل با داروهای دیگر، با مسمومیت شدید همراه باشند. برای درمان این نوع مسمومیت‌ها، معمولاً از شستشوی معده، تجویز پادزهر و حمایت از عملکردهای حیاتی بدن استفاده می‌کنند.

مشکلات متابولیکی

مشکلات متابولیکی، تعادل شیمیایی بدن را مختل کرده و منجر به کما می‌شوند. نارسایی کلیه یا کبد، با تجمع مواد سمی در خون، می‌تواند به مغز آسیب برساند. قند خون بسیار بالا (هیپرگلیسمی) یا پایین (هیپوگلیسمی) نیز به سرعت بر عملکرد مغز تأثیر گذاشته و می‌تواند منجر به از دست دادن هوشیاری شود. همچنین، اختلالات تیروئیدی مانند هیپوتیروئیدیسم یا هیپرتیروئیدیسم نیز تعادل شیمیایی بدن را برهم زده و ممکن است باعث کما شوند. برای درمان این شرایط، معمولاً اصلاح تعادل متابولیکی را با استفاده از داروها و مراقبت‌های ویژه توصیه می‌کنند.

کمبود اکسیژن

کمبود اکسیژن در مغز می‌تواند به سرعت منجر به کما شود. کاهش اکسیژن‌رسانی در اثر غرق شدن، خفگی، مشکلات تنفسی یا بیماری‌های قلبی عروقی رخ می‌دهد. برای مثال، در موارد ایست قلبی یا حمله قلبی شدید، جریان خون و اکسیژن به مغز مختل می‌شود. همچنین، شرایطی مانند آسم شدید یا انسداد راه‌های هوایی می‌تواند با کمبود اکسیژن همراه باشد. درمان سریع این شرایط، شامل احیای قلبی ریوی (CPR)، استفاده از دستگاه‌های تنفسی و درمان‌های دارویی‌ست تا از آسیب دائمی به مغز جلوگیری شود.

عفونت‌ها و التهابات

عفونت‌ها و التهابات شدید می‌توانند فرد را به حالت کما ببرند. عفونت‌های گسترده مانند سپسیس، با انتشار باکتری‌ها و سموم آن‌ها در سراسر بدن، از عوامل ایجاد اختلال در عملکرد مغز هستند. التهاب‌های مغزی نظیر مننژیت و آنسفالیت هم با تاثیرگذاری مستقیم بر بافت مغز، تورم و آسیب سلول‌های عصبی را در پی دارند. در این شرایط، به کمک آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدویروسی و مراقبت‌های ویژه، عفونت و التهاب را کنترل می‌کنند.

علت و شدت کما را چگونه تشخیص می‌دهند؟

تشخیص کما، یک فرآیند پیچیده است که نیاز به ارزیابی دقیق و جامع پزشکی و تخصصی دارد. پزشکان برای تشخیص کما، به کمک روش‌های مختلف، علت و شدت آن را تعیین می‌کنند. در جدول زیر، به چند اقدام مهم برای تشخیص کما اشاره کرده‌ایم:

تشخیص اغما، با همکاری تیمی از پزشکان متخصص نورولوژی، رادیولوژی و طب اورژانس انجام می‌شود. با استفاده از این روش‌ها، پزشکان با شناسایی علت کما، بهترین روش‌ها و مراقبت‌های درمانی را به بیماران ارائه می‌دهند.

درمان کما یا بیرون آمدن از اغما چگونه انجام می‌شود؟

درمان کما بستگی به علت زمینه‌ای آن داشته و شامل روش‌ها و اقدامات مختلفی می‌شود. هدف از درمان، بهبود وضعیت بیمار و بازگرداندن هوشیاری است. در اینجا، به راهکارهای درمان و بیرون آمدن از کما اشاره کرده‌ایم:

• درمان اولیه و اورژانسی؛ پایدار کردن وضعیت بیمار به کمک احیای قلبی ریوی (CPR)، تجویز اکسیژن و حفظ راه‌های هوایی باز
• درمان کما ناشی از آسیب‌های مغزی؛ جراحی برای کاهش فشار داخل جمجمه، ترمیم خونریزی یا برداشتن تومور
• درمان کما ناشی از مسمومیت؛ تجویز پادزهر مناسب، شستشوی معده یا همودیالیز برای حذف سموم از بدن
• درمان کما ناشی از مشکلات متابولیکی؛ اصلاح سطح قند خون، الکترولیت‌ها و سایر موارد شیمیایی با تجویز داروها و تزریقات وریدی
• درمان کما ناشی از عفونت‌ها و التهابات؛ تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدویروسی و داروهای ضدالتهاب برای کنترل عفونت و کاهش التهاب
• مراقبت‌های حمایتی؛ حفظ علائم حیاتی و جلوگیری از عوارض جانبی با ارائه مراقبت‌هایی همچون تغذیه وریدی، تنظیم دمای بدن، پیشگیری از عفونت‌های ثانویه و مدیریت فشار خون
• فیزیوتراپی و توانبخشی؛ با هدف بازگرداندن توانایی‌های حرکتی و شناختی و بهبود عملکرد عمومی بدن و مغز برای بیماران خارج شده از اغما
• تحریک حسی؛ تحریک مغز و کمک به بازگشت هوشیاری به کمک موسیقی، صحبت کردن با بیمار، لمس‌های آرام و نمایش تصاویر خانوادگی
• مدیریت دارویی؛ تجویز داروهای خاص برای تحریک فعالیت‌های مغزی و کمک به بازگشت هوشیاری تحت نظارت پزشک
• پشتیبانی روانی و عاطفی؛ نقش مهم حمایت عاطفی از خانواده و دوستان بیمار و مدیریت استرس و ایجاد امیدواری در آن‌ها در فرایند بهبودی

فرآیند پیچیده درمان کما، باید به کمک یک تیم تخصصی شامل متخصصان، پرستاران، رادیولوژیست‌ها و فیزیوتراپیست‌ها انجام شده تا مراقبت‌های پزشکی جامع و تخصصی‌تری به بیمار ارائه شود.

مراحل خروج از کما چیست؟

خروج از کما، یک فرایند پیچیده و چندمرحله‌ای است که به علت کما، مدت زمان آن و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد. به‌طورکلی، مراحل معمول خروج از کما شامل موارد زیر هستند:

• واکنش به تحریکات اولیه؛ شروع واکنش به تحریکات ساده مانند لمس یا صدا، حرکت اندام‌ها یا تغییر در حالات چهره
• واکنش‌های غیرارادی؛ مانند باز و بسته کردن چشم‌ها یا حرکات خودبخودی ناشی از فعالیت مغزی
• بیداری جزئی؛ هوشیار شدن بیمار برای مدتی کوتاه و واکنش به محیط اطراف همچون باز کردن چشم‌ها و پاسخ به صداها یا حرکات
• آگاهی بیشتر و ارتباط محدود؛ شروع به برقراری ارتباطات ساده مانند فشردن دست یا حرکت سر برای پاسخ به سوالات
• بازگشت به حالت هوشیاری کامل‌تر؛ توانایی صحبت کردن، حرکت و تعامل با محیط اطراف، نیاز به فیزیوتراپی و کاردرمانی برای بازگرداندن عملکردهای فیزیکی و ذهنی
• بازیابی و بازتوانی؛ بازیابی عملکردهای جسمانی و ذهنی به کمک تمرینات فیزیکی، گفتاردرمانی و روان‌درمانی

برای هر بیمار، با توجه به وضعیت منحصربه‌فرد او، خروج از کما می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی متفاوت باشد. برخی بیماران سریع‌تر بهبود یافته؛ درحالی‌که، برخی به زمان و مراقبت‌های پزشکی بیشتری نیاز دارند.

احتمال بازگشت از کما چقدر است؟

احتمال بازگشت از کما به‌طور قابل‌توجهی، به علت کما، مدت زمان آن و وضعیت کلی سلامت بیمار بستگی دارد. بیماران مبتلا به کما ناشی از آسیب‌های مغزی خفیف، از شانس بیشتری برای بهبودی برخوردار هستند. در مقابل، در بیماران دچار کماهای ناشی از آسیب‌های شدید مغزی یا بیماری‌های پیچیده، احتمال بهبود کمتری وجود دارد. مدت زمان حضور در کما هم مهم است؛ هرچه بیمار زمان بیشتری در حالت اغما باشد، احتمال بازگشت و بهبودی کامل، کاهش می‌یابد. مراقبت‌های پزشکی تخصصی و توانبخشی مؤثر، نقش حیاتی در بهبود بیماران داشته و شانس بازگشت آن‌ها را افزایش می‌دهند.

مراقبت‌های بعد از کما شامل چه مواردی می‌شود؟

مراقبت‌های بعد از کما، مجموعه‌ای از اقدامات پزشکی و توانبخشی‌ست که به بهبود عملکرد جسمانی و ذهنی بیمار کمک می‌کند. این مراقبت‌ها، ابتدا با ارزیابی جامع وضعیت بیمار توسط تیم پزشکی شروع می‌شود. در ادامه، به مهم‌ترین این مراقبت‌ها پرداخته‌ایم:

• ارزیابی مداوم علائم حیاتی؛ شامل نظارت بر فشار خون، ضربان قلب، دمای بدن و سطح اکسیژن خون
• استفاده از داروها؛ همچون داروهای ضدتشنج، داروهای کنترل فشار خون و داروهای آرام‌بخش در صورت نیاز
• تغذیه؛ تأمین نیازهای تغذیه‌ای بیمار از طریق لوله معده یا روده‌ای در صورت عدم توانایی خوردن
• فیزیوتراپی؛ بهبود حرکت و تقویت عضلات
• کاردرمانی؛ بازیابی توانایی انجام فعالیت‌های روزمره و استقلال فرد
• گفتاردرمانی؛ در صورت وجود مشکلات گفتاری و بلعی
• پشتیبانی روانشناسی؛ ارائه مشاوره به بیمار و خانواده جهت تطابق با شرایط جدید
• پشتیبانی عاطفی؛ ایجاد محیطی حمایتی و آرامش‌بخش برای بیمار
• پشتیبانی اجتماعی؛ کمک به بیمار و خانواده برای دسترسی به منابع و خدمات اجتماعی
• آموزش خانواده؛ ارائه آموزش به خانواده‌ها در مورد نحوه مراقبت از بیمار در منزل

این مراقبت‌ها، باید مستمر و هم‌راستا با هم انجام شده تا بهترین نتیجه، برای بهبود و بازگشت عملکردهای بیمار حاصل شود.

عوارض بعد از کما چیست؟

فرد، بعد از کما ممکن است با عوارض متعددی مواجه شود و این عوارض بسته به شدت و مدت زمان کما متفاوت خواهند بود. مهم‌ترین این عوارض، شامل موارد زیر هستند:

• مشکلات جسمانی؛ همچون ضعف عضلانی و آتروفی، مشکلات حرکتی مانند ناتوانی در راه رفتن و ابتلا به انواع عفونت‌ها به دلیل بستری بودن طولانی‌مدت
• مشکلات شناختی؛ همچون اختلالات حافظه، تمرکز و توجه، مشکل در تصمیم‌گیری و حل مسئله و کاهش توانایی‌های زبانی و ارتباطی
• مشکلات روانی؛ مانند افسردگی، اضطراب و سایر مشکلات روانی، تغییرات رفتاری و شخصیتی و اختلالات خواب و بی‌قراری
• مشکلات حسی؛ اختلال در بینایی، شنوایی و سایر حس‌ها و بی‌حسی یا کاهش حساسیت در برخی از قسمت‌های بدن
• مشکلات گوارشی و تغذیه‌ای؛ دشواری در بلع و نیاز به تغذیه وریدی یا از طریق لوله
• مشکلات قلبی و عروقی؛ اختلال در فشار خون و مشکلات قلبی ناشی از بی‌حرکتی طولانی‌مدت

این عوارض پس از کما، نیازمند مراقبت‌های پزشکی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و حمایت روانی هستند تا بیمار، به‌تدریج بهبود یافته و به زندگی عادی خود بازگردد.

نتایج بلندمدت کما چیست؟

نتایج بلندمدت کما، با توجه به عوامل همچون علت و مدت زمان کما، وضعیت سلامت قبلی بیمار و کیفیت مراقبت‌های پس از بیداری به شدت متغیر هستند. برخی بیماران، بهبودی کامل پیدا کرده و به زندگی عادی بازمی‌گردند. درحالی‌که، برخی دیگر با مشکلات پایدار جسمانی، شناختی و روانی مواجه می‌شوند. مشکلاتی مانند ضعف عضلانی، اختلالات حافظه و تمرکز، تغییرات رفتاری و روانی و مشکلات حرکتی و گفتاری از جمله نتایج رایج بلندمدت کما هستند. بهبود این مشکلات، نیازمند برنامه‌های توانبخشی جامع و طولانی‌مدتی است تا بیمار بتواند به عملکرد طبیعی خود بازگردد.

تفاوت کما و مرگ مغزی چیست؟

کما، حالت ناهوشیاری عمیق است که در آن بیمار به تحریکات خارجی پاسخ نمی‌دهد و ممکن است در صورت بهبود، به هوشیاری بازگردد. درحالی‌که، مرگ مغزی، حالتی است که در آن تمام عملکردهای مغزی، از جمله ساقه مغز، به‌طور کامل و غیرقابل بازگشت از بین رفته و بیمار هیچ شانسی برای بازگشت به زندگی ندارد. همچنین، در کما، برخی از فعالیت‌های مغزی ممکن است هنوز وجود داشته باشند و مغز واکنش‌های محدود و غیرارادی نشان می‌دهد. درمقابل، در شرایط مرگ مغزی، هیچ فعالیت مغزی وجود نداشته و مغز به‌طور کامل و دائمی از کار افتاده است.

عملکردهای حیاتی بدن، در شرایط کما به کمک دستگاه‌های پشتیبانی حیاتی مانند ونتیلاتور حفظ می‌شوند تا زمانی که بیمار بهبود یافته و وضعیت او پایدار شود. اما، در حالت مرگ مغزی، عملکردهای حیاتی تنها با کمک دستگاه‌های پشتیبانی مصنوعی حفظ شده و بدن، بدون این دستگاه‌ها، قادر به حفظ حیات نیست.

تفاوت کما و زندگی نباتی چیست؟

کما و زندگی نباتی، دو حالت ناهوشیاری شدید با تفاوت‌های مهمی هستند. زندگی نباتی، وضعیتی‌ست که بیمار از کما بیدار شده، اما هنوز هوشیاری و آگاهی از محیط خود ندارد. بیمار ممکن است حرکات غیرارادی و چرخه‌های خواب و بیداری داشته باشد، اما هیچ نشانه‌ای از آگاهی یا واکنش هدفمند به محیط نشان نمی‌دهد. از سوی دیگر، در شرایط اغما، فعالیت مغزی کاهش یافته و بیمار هیچ پاسخ قابل‌توجهی به محیط نشان نمی‌دهد. این در حالی‌ست که در زندگی نباتی، برخی فعالیت‌های مغزی پایه، مانند تنظیم چرخه خواب و بیداری وجود داشته، اما بیمار فاقد هوشیاری و آگاهی است.

همچنین، در شرایط کما، هیچ پاسخ مشخصی به محرک‌های محیطی وجود ندارد. اما، بیمار دچار زندگی نباتی، واکنش‌های غیرارادی مانند باز و بسته کردن چشم‌ها، تنفس خودکار و حرکت‌های غیرهدفمند نشان می‌دهد. از سوی دیگر، زندگی نباتی، شرایطی پس از کما است. درواقع، بیمار پس از کما، یا بهبود یافته و هوشیاری خود را بازمی‌یابد یا وارد وضعیت نباتی می‌شود. در این وضعیت، احتمال بازگشت به هوشیاری بسیار پایین بوده و بسیاری از بیماران برای مدت طولانی یا حتی به‌طور دائمی در این وضعیت باقی می‌مانند.

تفاوت بین شاک و کما چیست؟

شاک و کما، دو وضعیت پزشکی جدی و متفاوت هستند. شاک به دلیل نارسایی در تأمین خون و اکسیژن به بافت‌ها رخ می‌دهد و انواع مختلفی همچون هیپوولمیک، کاردیوژنیک، توزیعی و انسدادی ظاهر می‌شود. این شرایط، با علائمی مانند کاهش فشار خون، ضربان قلب تند و گیجی همراه است. درمان شاک شامل احیای مایعات و داروهای تقویت‌کننده قلب است. در مقابل، کما یک ناهشیاری عمیق و طولانی‌مدت است که به دلیل آسیب به مغز یا سیستم عصبی مرکزی ایجاد شده و علائمی مانند عدم پاسخ به محرک‌ها و ناهشیاری کامل دارد. درمان کما بستگی به علت آن دارد و شامل مراقبت‌های ویژه و حمایت‌های حیاتی می‌شود. هر دو وضعیت، نیازمند مداخلات فوری پزشکی هستند.

آیا بیمار در کما می‌شنود؟

بیماران در کما معمولاً در ناهشیاری عمیقی به سر برده و به محرک‌های خارجی، از جمله صداها، پاسخ نمی‌دهند. با این حال، تحقیقاتی نشان داده‌اند که برخی بیماران ممکن است تا حدی آگاهی داشته و صداها یا مکالمات اطراف خود را درک کنند، حتی اگر نتوانند به آن‌ها واکنش نشان دهند. میزان شنیدن و درک صداها، بستگی به شدت و نوع آسیب مغزی دارد. برخی بیماران پس از بهبودی گزارش کرده‌اند که صداهای آشنای خانواده یا دوستان خود را شنیده‌اند. بنابراین، توصیه می‌شود که افراد در کنار بیماران مبتلا به کما، به صحبت ادامه داده تا احتمال تحریک و بهبودی آن‌ها افزایش یابد.

افراد در کما چه می‌بینند؟

بیماران در کما، با قرار داشتن در وضعیت ناهشیاری عمیق، معمولاً تجربه‌های بصری یا رؤیاهای خودآگاهانه‌ای ندارند. با این حال، گزارش‌هایی از بیمارانی با تجربه‌های مختصری از نور، رنگ‌ها یا حتی رؤیاهای غیرمستقیم در شرایط کما وجود دارد. این تجربه‌ها هم، به نوع و شدت آسیب مغزی و همچنین مدت زمان کما بستگی دارد. برخی بیماران ممکن است حالت‌های گذرای خواب و بیداری را تجربه کرده، درحالی‌که، دیگران کاملاً در ناهشیاری باقی مانده‌اند. به طور کلی، تجربه‌های بصری در کما، با توجه به شرایط هر فرد، بسیار متفاوت خواهد بود.

حرف زدن با بیمار در کما چطور است؟

حرف زدن با بیمار در کما، می‌تواند تأثیر مثبتی بر روند بهبودی او داشته باشد. بیماران در حالت اغما، ممکن است به صداها و کلمات آشنا واکنش نشان دهند. صحبت کردن با آنها، به‌ویژه با صدای نزدیکان، با تحریک ارتباطات عصبی مغز، به بازگشت هوشیاری کمک می‌کند. گفتن خاطرات آشنا، پخش موسیقی مورد علاقه یا بیان جملات محبت‌آمیز، می‌تواند احساس امنیت و آرامش را به بیمار منتقل کند. همچنین، حفظ یک روال معمولی در صحبت کردن با بیمار، با ایجاد حس آشنایی و پیوستگی در ذهن او، در فرآیند بهبودی مؤثر خواهد بود.

برای کنترل مشکلات ناشی از اغما به چه دکتری باید مراجعه کرد؟

برای کنترل و مدیریت مشکلات ناشی از اغما، بسته به شرایط‌تان باید به یک جراح مغز و اعصاب یا دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید. این متخصص‌ها، برای تشخیص و درمان اختلالات مغزی و عصبی از تخصص کافی برخوردار بوده و می‌توانند بهترین روش‌های درمانی را برای بیماران در حالت کما، ارائه دهند. همچنین، گاهی، برای سرعت بخشیدن به روند بهبودی، همکاری با تیم‌های درمانی چندتخصصی شامل متخصصان توانبخشی، روان‌شناسان و فیزیوتراپیست‌ها نیز ضروری است. این تیم‌ها، می‌توانند با هدف کمک به بیمار برای بازگشت به زندگی طبیعی، برنامه‌های مراقبتی جامع و تخصصی شامل تمرینات فیزیکی، گفتاردرمانی و حمایت روانی طراحی کنند.

آیا کما، همیشه می‌تواند خطرناک باشد؟

با توجه به پاسخی که به سوال کما چیست داده‌ایم، میزان خطرناک بودن کما، به علت زمینه و شدت آسیب‌های وارده بستگی دارد. این شرایط ناهوشیاری عمیق، در اثر انواع حوادث و بیماری‌ها رخ می‌دهد. کما ناشی از ضربه مغزی، کما ناشی از مسمومیت، کما ناشی از کمبود اکسیژن و کما ناشی از عفونت از رایج‌ترین انواع کما هستند. در این شرایط، دچار علائم اغما همچون بی‌هوشی، تنفس و ضربان قلب غیرطبیعی، گشاد شدن مردمک و عدم حرکت عضلانی خواهند شد. کمبود قند خون، افت فشار خون، عفونت، سکته مغزی، کمبود اکسیژن، ضربه مغزی و مسمومیت از شایع‌ترین علل کما و بروز این علائم به‌شمار می‌آیند. معاینه فیزیکی این علائم کما، همراه با انجام آزمایش‌های تصویربرداری، آزمایش‌های خون و آزمایش‌های عصبی به تشخیص کما منجر می‌شود.

درمان علت زمینه‌ای، حمایت از عملکردهای حیاتی، توانبخشی حمایت عاطفی، کنترل علائم، پیشگیری از عوارض و برنامه‌ریزی برای مراقبت‌های طولانی‌مدت از مهم‌ترین اقدامات متخصص جراح مغز و اعصاب برای درمان کما هستند. 

در نهایت، اگر به مشاوره متخصص جراح مغز و اعصاب در شهر خود برای درمان کمای اطرافیان خود نیاز دارید، می‌توانید بهترین متخصص شهرتان را در سایت دکتردکتر بیابید. پس از ورود به سایت، از قسمت تخصص‌ها، متخصص مغز و اعصاب و سپس شهر خود را انتخاب کنید. با فعال کردن فیلتر بیشترین امتیاز، فهرستی از بهترین دکترهای مغز و اعصاب شهرتان، پیش روی شما خواهد بود.

منابع:

nhs.uk

msdmanuals.com

سوالات متداول کما