دوران بارداری بسیار حساس است و مهم. اگر بدانید که چطور در هر سه‌ماه و در طول هفته‌های مختلف از خودتان مراقبت کنید، با روند راحت و ساده‌ای روبه‌رو خواهید شد که اصلا ناخوشایند نیست. پیگیری مشکلات و شناخت علائم در طول حاملگی اهمیت زیادی دارند. با کمی مطالعه و کسب آگاهی درباره روندی که پیش روی دارید، کنترل و مدیریت تمام اوضاع بسیار ساده خواهد شد.
مشورت با پزشک زنان و استفاده از راهنمایی‌های او در ضمن چک‌کردن وضعیت در تاریخ‌هایی که مشخص می‌کند، شما را بی‌دغدغه به خط پایان و ملاقات با کوچولوی دوست‌داشتنی‌تان می‌رساند. در این مقاله هم از دوران بارداری و مراقبت‌هایش در هر بخش از آن خواهیم گفت.
مراقبت‌های سه ماهه اول
۱۳ هفته نخست بارداری، سه‌ماهه اول را می‌سازد. پیش از هرچیز به شما تبریک می‌گوییم و باید بدانید که مسیر پرتغییری را پیش رویتان دارید. قرار است که بدنتان دچار تغییرات بسیار چشم‌گیری شود و خوب است که از همه‌چیز باخبر باشید. راهنمای بارداری به شما کمک می‌کند تا با دریافت اطلاعات لازم درباره مراقبت‌های پزشکی، تغذیه مناسب و ورزش‌های مفید، دوران بارداری سالم‌تری را تجربه کنید. این راهنما شامل توصیه‌هایی برای مدیریت تغییرات جسمی و روحی در طول بارداری است. مراقبت های حین بارداری در این دوران را می‌دانید؟
از علائم رایج این دوران باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- آزردگی و تغییر سینه‌ها
- نوسانات خلقی
- حالت تهوع و استفراغ
- ادرار مکرر
- افزایش یا کاهش وزن
- خستگی شدید
- سردرد
- سوزش دهانه معده
- هوس بعضی از خوراکی‌ها
- یبوست
در ماه اول بارداری، شرایط به‌طور عمده شامل شروع تغییرات هورمونی و رشد اولیه جنین است. راهنمای ماه اول بارداری به توضیح علائمی مانند تهوع، خستگی و حساسیت پستان‌ها می‌پردازد که ممکن است مادران تجربه کنند. این دوره زمانی مهم برای شروع مصرف ویتامین‌های پریناتال، برنامه‌ریزی معاینات پزشکی و رعایت شیوه زندگی سالم است تا به حمایت از سلامت مادر و توسعه صحیح جنین کمک شود.
نکات مراقبت از خود
برای اینکه بتوانید با علامت‌ها و نشانه‌های حاملگی در هفته‌های نخست کنار بیایید، خوب است که نگاهی به نکات زیر درباره مراقبت های حین بارداری داشته باشید:
- برای مقابله با حالت تهوع و استفراغ‌کردن از زنجبیل و بابونه استفاده کنید.
- مصرف ویتامین B6 هم راهی برای کنترل وضعیت تهوع و استفراغ است.
- برای اینکه گرفتگی پاهایتان بهبود پیدا کند هم از مواد حاوی منیزیم و کلسیم غافل نشوید.
- از سبوس گندم و مکمل‌های فیبری برای جلوگیری و درمان یبوست کمک بگیرید.
رعایت رژیم غذایی سالم و ورزش منظم در تمام دوران بارداری مهم است. با این حال، از همان ابتدا و در نکات مراقبت های حین بارداری به آن نگاه ویژه‌ای داشته باشید. تمام مواد مغذی را در رژیم غذایی‌تان بگنجانید و هر روز فعالیت داشته باشید. اگر به مشکلاتی نظیر دیابت بارداری دچار هستید هم حتماً به پزشک مراجعه کنید.
مراقبت‌های سه ماهه دوم
از هفته ۱۳ تا ۲۷ام بارداری هم سه‌ماهه دوم را می‌سازد. بچه درون شکم در این دوران بزرگ‌تر می‌شود و بسیاری از زنان با تغییراتی در اندازه شکمشان روبه‌رو می‌شوند. اغلب گفته می‌شود که این سه‌ماهه از سه‌ماهه نخست آسان‌تر می‌گذرد.
از نشانه‌ها و علائم این دوره هم باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- توسعه پیداکردن رحم
- سرگیجه یا کاهش فشار خون
- افزایش اشتها
- تغییرات پوستی مانند تیره‌ترشدن صورت و هاله پستان
- بدن‌درد
- خارش
- تورم دست‌ها و قوزک پا
نکاتی درباره مراقبت های حین بارداری
در سه‌ماهه دوم بارداری هم باید از خودتان به خوبی مراقبت کنید. هرچند که این دوره نسبت به سه‌ماهه نخست، برای بسیاری از زنان آسان‌تر می‌گذرد اما باید همچنان مراقبت خودتان باشید. از نکات لازم در زمینه مراقبت های حین بارداری به موارد زیر نگاهی داشته باشید:
- مرتب ورزش کنید.
- ویتامین‌های لازم تجویزشده از سوی پزشک را مصرف کنید.
- با تمرینات کگل ( Kegel exercises)، لگن را آماده زایمان کنید.
- مصرف پروتئین، فیبر، میوه‌ها و سبزیجات را فراموش نکنید.
- مقدار زیادی آب بنوشید.
- مقدار کافی کالری مصرف کنید (حدود ۳۰۰ کالری بیشتر از حد معمول).
- به نظافت و سلامت لثه و دندان‌ها رسیدگی کنید. باید بدانید که مشکلات دهان و دندان می‌توانند موجب زایمان زودتر از موعد شوند.
بهتر است مرتب دکتر مراقبت بارداری خود را از وضعیت خود آگاه کنید.
مراقبت‌های سه ماهه سوم
از هفته ۲۸ام بارداری تا هفته ۴۰ام آن هم سه ماهه سوم بارداری را تشکیل می‌دهد. این دوره از حاملگی هم از نظر جسمانی و هم عاطفی، بار سنگینی روی مادر ایجاد می‌کند. برای همین مطالعه درباره این وضعیت از اهمیت زیادی برخوردار است.
از نشانه‌ها و علائم دوره سه‌ماهه سوم باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- تحرک بچه در شکم مادر بسیار زیاد می‌شود.
- انقباضات تصادفی و گاهیانه‌ای موسوم به براکستون هیکس (Braxton-Hicks) هم زیاد رخ می‌دهند؛ این‌ها معمولاً با درد همراه نیستند.
- نیاز به اجابت مزاج هم در سه‌ماهه سوم زیادتر از همیشه می‌شود.
- سوزش دهانه معده و امکان وقوع بواسیر هم وجود دارد.
- صورت، انگشتان و قوزک پاها هم دچار ورم می‌شوند.
- پستان‌ها حالت آزرده و حساسی پیدا می‌کنند و امکان نشت شیر آبکی از آن هم وجود دارد.
- اختلالاتی در خواب زنان باردار هم رخ می‌دهد.
در دوران بارداری مادر بهتر است که حتماً تحت نظر یک دکتر بهداشت مادر و کودک قرار بگیرد.
نکات مراقبت از خود
در سه‌ماهه سوم بارداری باید به نکات مراقبتی زیر واقف باشید و به آنها اهمیت بدهید. توصیه‌های زیر را در نظر بگیرید:
- به استراحت زیاد و خواب کافی اهمیت بدهید.
- نوشیدن مقدار زیاد آب را فراموش نکنید.
- پیاده‌روی و فعال نگه‌داشتن بدن را دست‌کم نگیرید.
- کم‌کم کیف مربوط به رفتن به بیمارستان برای زایمان را آماده کنید.
- مقدمات زایمان را فراهم کنید تا به استرس دچار نشوید.
تغذیه دوران بارداری
رعایت تغذیه سالم در دوران بارداری بسیار مهم است. باید حواستان به مصرف مواد غذایی مقوی باشد. لازم نیست که رژیم غذایی دقیق و خاصی برای خود تدارک ببینید، فقط باید حواستان به وجود مواد مغذی در آن باشد.
ضمن اینکه لازم است بدانید که هر ماده و مکملی را چطور و در چه زمانی مصرف کنید. یادتان باشد که این توصیه قدیمی‌ها یعنی غذاخوردن به جای دو نفر هم درست نیست.
در دوران بارداری باید کمی بیشتر از قبل غذا بخورید و کالری‌های لازم را تأمین کنید. حتی اگر دوقلو یا سه‌قلو در شکم دارید هم نیاز نیست که به جای همه آنها غذای اضافی بخورید. حواستان به کنترل ویار بارداری هم باشد.
میوه‌جات و سبزیجات
از مصرف میوه و سبزی غافل نشوید. این‌ها ویتامین و مواد معدنی لازم برای بدن را تأمین می‌کنند. فیبر لازم برای کمک به دستگاه گوارش و جلوگیری از یبوست بارداری هم از همین مواد به دست می‌آید.
رعایت تغذیه سالم از مهم‌ترین ارکان مراقبت های حین بارداری است. هر روز، دست‌کم ۵ وعده میوه بخورید. این میوه‌ها می‌توانند تازه، کمپوت، یخ‌زده، خشک یا حتی به صورت آب‌میوه مصرف شوند.
غذاهای نشاسته‌ای
مواد نشاسته‌ای منبع مهمی برای تأمین انرژی هستند. از جمله این مواد می‌توانیم به نان، سیب‌زمینی، غلات صبحانه، برنج، ماکارونی و ذرت اشاره کنیم. یادتان باشد که مواد نشاسته‌ای باید فقط یک‌سوم از رژیم غذایی‌تان را پوشش بدهند.
به‌جای مصرف مواد نشاسته‌ای فرآوری‌شده هم بهتر است که به سراغ گزینه‌های سالم این طیف خوراکی مانند برنج قهوه‌ای یا پاستا با آرد کامل بروید.
پروتئین
به طور روزانه به مصرف پروتئین دقت داشته باشید. مواد زیر حاوی پروتئین هستند:
- لوبیا
- ماهی
- تخم‌مرغ
- گوشت (از مصرف جگر پرهیز کنید)
- آجیل
- گوشت مرغ و ماکیان
از گوشت بدون چربی استفاده کنید. پوست روی مرغ را هم جدا کنید و از اضافه‌کردن روغن و چربی‌جات به مواد گوشتی در زمان طبخ هم بپرهیزید. هرگز گوشتی را که در بخش‌هایی خام یا خیلی آبدار است هم مصرف نکنید.
اگر بتوانید در طول هفته، ۲ بار ماهی میل کنید هم عالی می‌شود. البته دقت کنید که برخی از انواع ماهی نباید در دوران بارداری مصرف شوند.
لبنیات
شیر، پنیر و ماست حاوی کلسیم و مواد مغذی‌اند. بهتر است که به سراغ مصرف، موارد کم‌چرب لبنیات بروید. بعضی از لبنیات با کلسیم غنی می‌شوند. استفاده از آنها هم فکر خوبی است. دور مصرف لبنیات غیرپاستوریزه را هم به طور جدی خط بکشید.
مواد چرب و قندی
از خوردن مواد چرب و پرکالری پرهیز کنید. نگذارید که وزن مادر در دوران بارداری اضافه شود. کالری مواد چرب زیاد است و مصرف بالای آن می‌تواند کلسترول خون را زیاد کند. بالارفتن کلسترول خطر ابتلا به مشکلات قلبی را بالا می‌برد.
ورزش دوران بارداری
هرچقدر که وزنتان را متعادل‌تر نگه دارید، کنارآمدن با علائم و عوارض بارداری هم راحت‌تر می‌شود. یکی از مراقبت های حین بارداری مهم ورزش‌کردن است. تا جایی که می‌توانید، فعالیت‌های روزانه و ورزش در بارداری ادامه بدهید.
ورزش‌کردن برای بچه مضر نیست. تحقیقات و پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ورزش‌کردن و تحرک در دوران بارداری از عوارض زایمان و بعد از آن کم می‌کند.
به توصیه‌های زیر هم دقت کنید:
- ورزش‌کردن در بارداری اهمیت دارد اما نباید خودتان را خسته کنید.
- همیشه قبل از تمرینات ورزشی، بدن را گرم و بعد از آن هم بدن را سرد کنید.
- دست‌کم ۳۰ دقیقه در روز را به ورزش یا پیاده‌روی اختصاص بدهید.
- از انجام ورزش‌های سنگین در هوای گرم پرهیز کنید.
- آب زیادی بنوشید.
- از ورزش‌های خطرناکی که احتمال آسیب‌زدن به بچه با آنها ممکن است هم دور بمانید.
وزن مادر
یکی از دغدغه‌های مهم زنان در مراقبت های حین بارداری اضافه وزن است. همه دوست دارند که بدانند، چقدر در این دوران چاق‌تر می‌شوند. اضافه وزن فردی که پیش از بارداری، وزنی طبیعی داشته در دوره حاملگی، ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم بیشتر می‌شود. کسانی هم که از پیش دچار اضافه وزن بوده‌اند در بارداری، ۵ تا ۱۰ کیلوگرم چاق‌تر می‌شوند. کسانی که پیش از حاملگی وزنی کمتر از حد طبیعی داشته‌اند هم در این دوران ۱۲ تا ۱۸ کیلو اضافه وزن پیدا می‌کنند.
مراقبت‌های پزشکی
بعضی از زنان بابت مشکلات و وضعیت‌های پزشکی که قبل از بارداری داشته‌اند، احساس نگرانی می‌کنند. این دسته از افراد باید حتما زیر نظر پزشک باشند.
امکان وقوع وضعیت‌های پزشکی خاصی با حامله‌شدن هم وجود دارد. برای مثال:
- پره‌اکلامپسی (preeclampsia)؛ این وضعیت با بالارفتن فشار خون مادر همراه است و در بافت‌های بدن تورم ایجاد می‌کند. ابتلا به آن باعث ایجاد پروتئین در ادرار می‌شود.
- مادر RH+ و جنین RH_؛ بیشتر افراد عامل RH را در خونشان دارند. این دسته از افراد RH+ هستند. کسانی که عامل مذکور را ندارند، RH_ شناخته می‌شوند. با آزمایش خون ساده می‌توانید متوجه وجود یا نبود این عامل در خون خود شوید. اگر بچه RH+ و مادر RH_ باشد، با ورود سلول‌های خونی بچه به جریان خون مادر، مشکلاتی رخ می‌دهد. در این صورت، شاید، بدن مادر آنتی‌بادی‌هایی بسازد که وارد جریان خون جنین می‌شوند و گلبول‌های قرمز خون را از بین می‌برند.
این مشکلات جدی اما قابل مدیریت هستند. بنابراین، باید با نظر پزشک، موارد مذکور تحت نظر قرار بگیرند.
خودمراقبتی‌های دوران بارداری
هیچ‌کس به اندازه خودتان نمی‌تواند از شما در دوران بارداری مراقبت کند. پس به نکات زیر در مراقبت های حین بارداری نگاه ویژه‌ای داشته باشید:
- زمانی از روز را به کاری اختصاص بدهید که خوشحالتان می‌کند و به شما انرژی روحی و عاطفی می‌دهد.
- مراقب وزنتان باشید و به بهانه هوس‌کردن خوراکی‌های مختلف، نگذارید که بیش از حد چاق شوید.
- از مصرف الکل و مواد مخدر و دخانیات به‌شدت بپرهیزید.
- شب‌ها خوب بخوابید و نگذارید که اختلالات خواب، استراحتتان را مخدوش کنند.
رابطه جنسی دوران بارداری
برقراری رابطه جنسی در دوران بارداری مانعی ندارد، مگراینکه پزشک معالج، شما را از انجام این کار منع کرده باشد. به طور کلی، سکس در دوران حاملگی مشکلی برای مادر و جنین به وجود نمی‌آورد. البته همه‌چیز به ترجیحات شخصی خودتان و همسرتان هم وابسته است. این شما دو نفر هستید که درباره موضوع برقراری رابطه جنسی تصمیم می‌گیرید.
کاهش دردها و ناراحتی های دوران بارداری
برای کاهش ناراحتی‌های دوره حاملگی در هر بخش از تقویم بارداری هفته به هفته باید نکات مراقبت های حین بارداری را مرور کنید و موارد مناسب را به کار بگیرید:
- بسیاری از مشکلات این دوره معطوف به دستگاه گوارش است. با پرهیز از غذاهای چرب و قندی می‌توانید معده را آرام نگه دارید و از یبوست دور بمانید.
- پستان‌ها در این دوره تغییرات زیادی می‌کنند. برای مراقبت از آنها از سینه‌بندهای مخصوص و مناسب استفاده کنید.
- برای پیشگیری از بروز مشکلات انقباضی در ماهیچه‌ها با تجویز و تأیید پزشک از مکمل‌های کلسیم استفاده کنید.
- از ایستادن‌های طولانی بپرهیزید تا کمردردتان شدید نشود.
- در هنگام بلندشدن از زمین، عجله نکنید تا دچار سرگیجه نشوید.
آزمایش‌های دوران بارداری
یکی از مهم‌ترین مراقبت های حین بارداری هم آزمایش‌های تشخیصی و غربالگری‌های مختلف است. تست‌های غربالگری با آزمایش‌های تشخیصی همراه می‌شوند. مورد نخست فقط بروز یک مشکل یا احتمال آن را طرح می‌کند و مورد دوم هم راهی برای رسیدن به نتیجه‌گیری درباره موارد مشکوک است.
از جمله این آزمایش‌ها باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- سونوگرافی؛
- نمونه‌گیری از پرزهای جفتی (Cvs)؛ نمونه‌برداری از پرزهای جفتی بچه برای ارزیابی وضعیت ابتلای او به بیماری‌های ارثی مانند تالاسمی
- آمنیوسنتز (Amniocentesis)؛ تست ژنتیکی برای ارزیابی وضعیت ابتلای کودک به مشکلاتی مانند سندروم داون
به طور کلی هم آزمایش‌های زیر در دوران بارداری انجام می‌شوند:
- تست بارداری (hCG)
- آزمایش کامل خون و تعیین گروه خونی
- تست پاپ‌اسمیر برای بررسی عفونت‌های احتمالی
- آزمایش ادرار و محتویاتش مانند سطح پروتئین موجود
- بررسی ابتلا به بیماری‌های مقاربتی مانند سوزاک یا ایدز
- بررسی عفونت‌های باکتریایی ادرار
- آزمایش قند خون
- غربالگری سه‌ماهه اول بارداری
- آزمایش‌های سه‌ماهه دوم بارداری؛ ارزیابی سلامت جنین و مادر
مراقبت‌های حین بارداری همسر بسیار مهم است
اگر همسرتان در دوران بارداری شما حضور دارد، باید همراهی و پشتیبانی از خود نشان بدهد. حضور کسی که به شما توجه دارد و مراقبت سلامتی‌تان است، هم کمک بزرگی به رعایت مراقبت های حین بارداری است و هم از نظر عاطفی و روانی اثرات مثبت فراوانی دارد.
در صورت بروز هرگونه مشکل یا وجود هر سؤالی باید به پزشک زنان مراجعه کنید. برای دریافت وقت ملاقات با متخصصان خبره هم از روش نوبت دهی اینترنتی سایت دکتردکتر کمک بگیرید.
پرسش بی‌پاسخی درباره مراقبت‌های بارداری در ذهنتان مانده است؟ از ما بپرسید.
منابع:
kidshealth.org
nhs.uk
healthline.com
