مصرف الکل عوارض ناخوشایندی مانند بروز کبد الکلی یا بیماری کبد مرتبط با الکل (ARLD) به همراه دارد. ابتلا به این وضعیت باعث آسیب‌رسیدن به کبد می‌شود و شامل چند مرحله است. مراحل ابتلا به کبد چرب الکلی علائم و عوارض متعدد و ناخوشایندی مانند خستگی، کاهش اشتها، تهوع و استفراغ به همراه می‌آورند. با توقف مصرف الکل و تغییر سبک زندگی، اجازه ندهید که انواع بیماری کبدی برایتان رخ دهند و حتی تهدیدی برای زندگی‌تان باشند. با مراجعه به دکتر گوارش، باید راه درمان کبد الکلی را پیش بگیرید و عوارض را به حداقل برسانید. در این مقاله از علائم کبد چرب الکلی و موارد مربوط به آن، خواهیم گفت.
در پایان، اگر پرسشی داشتید از ما بپرسید تا کارشناس سلامتی مجله پزشکی دکتردکتر به شما پاسخ دهد.
کبد الکلی چیست؟
بیماری کبدی مرتبط با الکل مشکلی شایع، اما قابل پیشگیری است. سه نوع بیماری کبدی مرتبط با الکل وجود دارد. بسیاری از افرادی که به شدت الکل مصرف می‌کنند، به مرور دچار یکی از این وضعیت‌ها می‌شوند. در واقع، کبد الکلی طی مراحل زیر پیش می‌رود و وضعیت بسیار ناخوشایندی را در بدن به وجود می‌آورد:
- کبد استئاتوز (چرب)؛ این بیماری تجمع چربی در داخل سلول‌های کبد است و منجر به بزرگ‌شدن کبد می‌شود. کبد استئاتوز شایع‌ترین مشکل کبدی ناشی از الکل است.
- هپاتیت حاد؛ هپاتیت مرتبط با الکل یک التهاب حاد کبدی است. در این وضعیت، سلول‌های کبدی می‌میرند و به دنبال این روند، اسکار یا زخمی دائمی ایجاد می‌شود.
- سیروز؛ بیماری سیروز کبدی مرتبط با الکل تخریب بافت طبیعی کبد است. این وضعیت به جای بافت کبد در حال فعالیت، بافت اسکار باقی می‌گذارد. در این شرایط، کبد دیگر به درستی عمل نخواهد کرد.
کبد چرب الکلی گرید ۱ قابل کنترل است. هرچقدر که بیماری بیشتر پیش می‌رود، وضعیت خطرناک‌تر می‌شود. زمانی که کبد چرب الکلی گرید ۳ رخ می‌دهد، کنترل اوضاع بسیار دشوار خواهد بود. یادتان باشد که کبد عضو بزرگی است و در زیر دنده‌ها در سمت راست شکم قرار دارد. این عضو:
- برای کمک به هضم غذا، صفرا می‌سازد.
- به تصفیه مواد زائد از بدن کمک می‌کند.
- قند مورد نیاز برای تأمین انرژی را ذخیره می‌کند.
کبد پروتئین‌های لازم برای نقاط مختلف بدن را هم می‌سازد. برای مثال، پروتئین‌هایی که برای لخته‌شدن خون مورد نیاز هستند. جهت پیگیری وضعیت سلامت کبد باید حتماً به دکتر گوارش مراجعه کنید. اگر الکل مصرف می‌کنید و علائمی ناخوشایند در شما پدید آمده، سریع‌تر به دکتر بروید و مصرف را ترک کنید.
مراحل مختلف ابتلا به کبد چرب الکلی
3 مرحله اصلی برای کبد الکلی یا ARLD وجود دارد، اگرچه اغلب بین مراحل مختلف همپوشانی‌هایی هم هست، اما تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند که نیاز به دسته‌بندی را پررنگ کرده است. هرچقدر که میزان مصرف الکل در زندگی بیشتر شود، احتمال ابتلا به ناخوشی‌های کبدی هم بالاتر می‌رود. پیشروی مشکلات در نهایت باعث نارسایی کبد می‌شود و حتی خطر مرگ به همراه دارد.
بیماری کبد چرب الکلی
نوشیدن مقدار زیادی الکل، حتی برای چند روز، می‌تواند منجر به تجمع چربی در کبد شود. این بیماری کبد چرب الکلی نامیده می‌شود و اولین مرحله ARLD است. بیماری کبد چرب به ندرت علائمی ایجاد می‌کند. خبر خوب این است که چنین وضعیتی برگشت‌پذیر است. در واقع، با توقف مصرف الکل، کبد به حالت طبیعی بازمی‌گردد و مشکلاتش حل می‌شود. با مراجعه به‌موقع به دکتر گوارش می‌توانید از خطرناک‌شدن وضعیت جلوگیری کنید.
هپاتیت الکلی
بیماری هپاتیت الکلی، که با هپاتیت عفونی ارتباطی ندارد، نوعی وضعیت خطرناک و جدی است که می‌تواند در اثر مصرف زیاد الکل در مدت طولانی ایجاد شود. شاید فرد مبتلا اصلاً از آنچه در کبدش می‌گذرد، خبر هم نداشته باشد. در واقع، نشانه‌های هپاتیت ناشی از الکل یک‌باره یا در آزمایش‌ها خود را نشان می‌دهند. آسیب کبدی مرتبط با هپاتیت الکلی خفیف معمولاً در صورت قطع دائم الکل، قابل برگشت است. یعنی با ترک مصرف الکل، امکان رفع این بیماری و عدم بازگشت آن وجود دارد. در مواردی که هپاتیت الکلی بسیار شدید است، حتی خطر مرگ هم بعید نیست.
سیروز
سیروز مرحله‌ای از کبد الکلی است که این عضو بدن دچار زخم یا اسکار می‌شود. در این مرحله هم شاید علائمی واضح و مشخص مشاهده نشود، اما کبد در پیش‌برد عملیات طبیعی خود، دچار مشکلات جدی می‌شود. سیروز قابل برگشت نیست. با این حال، ترک فوری مصرف الکل می‌تواند از آسیب بیشتر به کبد جلوگیری کند و طول عمر را بالاتر ببرد.
تفاوت کبد چرب الکلی و کبد چرب غیر الکلی
کبد چرب دو شکل دارد، یکی حالت معمولی و غیرالکلی و دیگری کبد چرب ناشی از مصرف الکل. در مورد نخست، عواملی مانند اضافه وزن، دیابت و سندرم متابولیک باعث بروز مشکل می‌شوند. بیماری کبد چرب الکلی در صورت مصرف بیش از حد الکل به وجود می‌آید و ظاهراً داشتن برخی از ژن‌ها هم در بروز آن نقش دارند.
علائم کبد چرب الکلی چیست؟
خبر بد درباره کبد چرب الکلی این است که تا زمان پیشرفت شدید بیماری، معمولاً هیچ نشانه و علامت خاصی از این وضعیت در فرد مبتلا دیده نمی‌شود. یادتان باشد که کبد بسیار انعطاف‌پذیر است و می‌تواند خود را بازسازی کند.
در پایگاه اطلاع‌رسانی سلامت ملی بریتانیا (nhs) آمده است:
هر بار که کبد الکل را فیلتر می‌کند، برخی از سلول‌های کبد می‌میرند. کبد می‌تواند سلول‌های جدیدی ایجاد کند، اما استفاده طولانی مدت از الکل (نوشیدن بیش از حد) طی سال‌ها، توانایی آن را برای بازسازی کاهش می‌دهد. این وضعیت می‌تواند منجر به آسیب جدی و شکل‌گیری علائمی دائمی در کبد شود.
زمانی که بیماری پیشرفت می‌کند، نشانه‌هایی به شرح زیر بروز می‌کنند:
- کاهش وزن
- از دست‌دادن اشتها
- تورم در مچ پا و شکم
- گیجی یا خواب‌آلودگی
- استفراغ خون یا دفع خون در مدفوع
- زردشدن سفیدی چشم یا پوست (یرقان)
اگر به طور منظم الکل بیش از حد مصرف می‌کنید، به پزشک عمومی مراجعه کنید و با آزمایش‌های مربوط و مشخص، متوجه وضعیت خود شوید. نگذارید که غافل‌گیری رخ دهد و کار به‌جایی برسد که دیگر امکان درمان موثر وجود نداشته باشد.
علت کبد الکلی چیست؟
بیماری کبد الکلی در اثر مصرف زیاد الکل ایجاد می‌شود. وظیفه کبد تجزیه الکل است. اگر بیشتر از ظرفیت این عضو، الکل بنوشید، امکان پردازش مواد مقدور نخواهد بود. در نتیجه، این عضو مهم از بدن آسیب می‌بیند. هر فردی که الکل مصرف می‌کند، در معرض خطر ابتلا به کبد الکلی است. در مراحل پیشرفته‌تر هم احتمال بروز مشکلاتی جدی‌تر مانند هپاتیت ای و سیروز وجود دارد. هنوز علت دقیق وقوع این بیماری‌ها در جریان مصرف زیاد الکل کاملاً مشخص نیست. با این حال، عواملی مانند ژنتیک در این میان از متهمان ردیف نخست هستند.
علل اصلی ابتلا به کبد الکلی
مصرف طولانی مدت و بیش از حد الکل عامل اصلی ابتلا به این بیماری است. زمانی که فرد به طور منظم و به مقدار زیاد الکل مصرف می‌کند، کبد برای متابولیزه‌کردن یا سوخت‌وساز این ماده در بدن، نیاز به فعالیت بیش از حد پیدا می‌کند. فشار مداومی که روی آن وجود دارد، به سلول‌های کبد آسیب وارد می‌کند و در نهایت، منجر به شکل‌گیری کبد چرب الکلی می‌شود. الکل باعث جمع‌شدن چربی‌ها در کبد می‌شود و کم‌کم، التهابی به وجود می‌آورد که سلول‌های این بخش از بدن را دچار آسیب‌های جدی می‌کند. در مراحل پیشرفته‌تر، بافت‌های کبدی حالت سفت پیدا می‌کنند و زخم می‌شوند. در این وضعیت، فرد به فیبروز کبدی دچار می‌شود. سیروز کبدی هم از مراحل نهایی ابتلای شدید به کبد الکلی است و در آن، کبد به طور کامل از کار می‌افتد و درمانی هم در کار نخواهد بود.
علل تشدیدکننده احتمال بیماری
به جز مواردی که گفته شد، عوامل دیگری مانند ژنتیک هم در ابتلا به این بیماری کبدی نقش دارند. برخی از افراد، دارای ژن‌هایی هستند که خطر ابتلای آن‌ها را بیشتر می‌کند. چربی خون بالا و چاقی در ناحیه شکم هم روی کبد اثرات منفی می‌گذارد. کسانی که دچار اضافه وزن، به ویژه در ناحیه شکم‌اند، بیشتر از سایرین در معرض دچارشدن به کبد چرب الکلی قرار دارند. علت دیگری که می‌تواند موجبات ابتلا به کبد چرب الکلی را فراهم کند، دیابت است. مبتلایان به این بیماری هم بیشتر در معرض خطر هستند. ضمن اینکه هرچه سن بیشتر شود، امکان و احتمال شکل‌گیری بیماری‌هایی مانند کبد چرب هم افزایش پیدا می‌کند. اگر شما یا اطرافیانتان مشکوک به ابتلا به کبد الکلی هستید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از پیشرفت بیماری و بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
راه‌های تشخیص کبد الکلی
پزشکان سوابق سلامت هر بیماری را بررسی می‌کنند و معاینه فیزیکی انجام می‌دهند. آزمایش‌های مختلف دیگری هم در مسیر تشخیص کبد الکلی مورد استفاده قرار می‌گیرند. روش‌های تشخیصی متنوع دیگری هم وجود دارد که با عکس‌برداری از اعضای داخلی بدن، پزشک را به نتیجه‌گیری می‌رساند. در ادامه، به این روش‌های تشخیص بیشتر می‌پردازیم.
| آزمایش | شرح آزمایش | هدف آزمایش |
|---|---|---|
| آزمایش خون | اندازه‌گیری سطح آنزیم‌های کبدی | ارزیابی عملکرد کبد و پیشرفت بیماری |
| بیوپسی کبد | برداشتن نمونه بافت کبد | تشخیص دقیق نوع بیماری کبدی |
| سونوگرافی | استفاده از امواج صوتی برای ایجاد تصویر از کبد | ارزیابی اندازه، شکل و بافت کبد |
| سی تی اسکن | استفاده از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر دقیق از کبد | بررسی دقیق ساختار کبد و تشخیص ضایعات |
| ام آر آی | استفاده از میدان مغناطیسی برای ایجاد تصاویر دقیق از کبد | ارزیابی دقیق ساختار کبد و تشخیص ضایعات |
انتخاب آزمایش مناسب برای تشخیص بیماری کبدی الکلی به علائم بیمار، نتایج آزمایش‌های اولیه و نظر پزشک معالج بستگی دارد.
عوارض کبد الکلی
متأسفانه، درصد مرگ‌ومیر ناشی از ابتلا به بیماری کبد الکلی در سال‌های اخیر، افزایش چشمگیری داشته است. این مشکل در سراسر نقاط دنیا دیده می‌شود. از عوارض تهدیدکننده زندگی که ناشی از مصرف زیاد الکل هستند، باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- سرطان کبد
- خونریزی داخلی (واریس)
- تجمع سموم در مغز (آنسفالوپاتی)
- تجمع مایع در شکم (آسیت) همراه با نارسایی کلیه
افزایش آسیب‌پذیری نسبت به عفونت‌ها هم از جمله عوارض خطرناک دچارشدن به بیماری کبد الکلی هستند.
کبد الکلی چگونه درمان می‌شود؟
از آنجا که علامت‌های ابتلا به کبد چرب الکلی دیر ظاهر می‌شوند، مسیر درمان آن اصولاً آنچنان ساده و هموار نیست. با این حال، روش‌هایی برای کنترل وضعیت وجود دارد. در مراحل ابتدایی هم قطع‌کردن مصرف می‌تواند نقش پررنگی در راه بهبود وضعیت بیمار داشته باشد. در ادامه، به روش‌های درمان کبد الکلی اشاره می‌کنیم.
تغییر سبک زندگی
برای بهبود وضعیت ابتلا به کبد چرب می‌توانید تغییراتی در سبک زندگی به وجود بیاورید. از اقداماتی که در این زمینه توصیه می‌شود، به موارد زیر دقت کنید:
- نوشیدن الکل را متوقف کنید.
- از رژیم غذایی سالم و کم‌نمک استفاده کنید.
- برای بیماری‌هایی مانند آنفولانزا، هپاتیت A و هپاتیت B و پنومونی پنوموکوکی واکسینه شوید.
هر دارو و مکملی را با نظارت پزشک مصرف کنید.
دارو درمانی
برای درمان بیماری‌های کبدی از بعضی داروها هم استفاده می‌شود. البته این داروها عموماً برای کاهش عوارض و علائم تجویز می‌شوند. از جمله این داروها باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- ویتامین K یا فرآورده‌های خونی برای جلوگیری از خونریزی زیاد
- قرص‌های ادرارآور برای خروج مایعات اضافی بدن
- آنتی‌بیوتیک برای عفونت‌ها
درمان دارویی کبد چرب الکلی به عوامل مختلفی از جمله شدت بیماری، وجود سایر مشکلات و واکنش بیمار به درمان بستگی دارد.
درمان‌های دیگر
روش‌های درمان دیگری هم برای رسیدگی به وضعیت کبد الکلی وجود دارند. از جمله این روش‌ها هم باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- خارج‌کردن مایع از شکم (پاراسنتز)
- قرار دادن یک شانت پورتوسیستمیک داخل کبدی ترانس ژوگولار (TIPS) برای ترمیم جریان خون در کبد
هنگامی که سیروز به مرحله نهایی بیماری کبدی می‌رسد، احتمال دارد که پیوند کبد مورد نیاز باشد. پیوند کبد برای بیماری کبد الکلی فقط در افرادی در نظر گرفته می‌شود که به مدت ۶ ماه کاملاً از الکل اجتناب کرده‌اند.
غذاهای مفید برای کبد چرب الکلی
اگر دچار کبد الکلی شده‌اید، باید حواستان به رعایت رژیم غذایی باشد. در جدول زیر، مجموعه‌ای از خوراکی‌های مفید برای بروز این وضعیت آورده شده است. با مروری بر آن‌ها می‌توانید به چشم‌انداز مناسبی نسبت به غذاهای مفید پیدا کنید:
| گروه غذایی | نمونه غذاها | فواید برای کبد |
|---|---|---|
| میوه‌ها و سبزیجات | توت‌فرنگی، بلوبری، انگور، انار، اسفناج، کلم پیچ، کاهو، بروکلی، گل کلم، کلم بروکلی | سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی. کمک به کاهش التهاب و محافظت از سلول‌های کبد. |
| غلات کامل | جو دوسر، نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای | حاوی فیبر، ویتامین‌های گروه B. کاهش کلسترول خون و بهبود عملکرد کبد. |
| حبوبات | لپه، نخود، لوبیا | سرشار از پروتئین گیاهی، فیبر، آهن. کاهش کلسترول خون و کاهش التهاب. |
| آجیل و دانه‌ها | بادام، گردو، تخمه آفتابگردان | حاوی ویتامین E، چربی‌های سالم و سلنیوم. محافظت از کبد و کاهش التهاب. |
| روغن‌ها | روغن زیتون، روغن آووکادو | حاوی چربی‌های تک غیراشباع. کاهش التهاب و بهبود عملکرد کبد. |
| ماهی‌ها | سالمون، قزل‌آلا | سرشار از اسیدهای چرب امگا-3. کاهش التهاب و محافظت از کبد. |
رعایت رژیم غذایی همیشه نقش پررنگی در سلامتی و بهبود بیماری‌های مختلف دارد، پس تغذیه سالم را فراموش نکنید.
غذاهای مضر برای کبد چرب الکلی
در تنظیم رژیم غذایی‌تان باید از مصرف مواد مضر و تحریک‌کننده کبد هم خودداری کنید. در جدول زیر، مجموعه‌ای از خوراکی‌هایی آورده شده که نباید از سوی بیماران مبتلا به کبد چرب الکلی مورد استفاده قرار بگیرند:
| گروه غذایی | نمونه غذاها | دلایل مضربودن برای کبد |
|---|---|---|
| غذاهای فرآوری‌شده | چیپس، پفک، سوسیس، کالباس، غذاهای آماده | حاوی نمک، قند، چربی‌های اشباع و ترانس زیاد. افزایش وزن، التهاب و فشار بر کبد. |
| نوشیدنی‌های شیرین | نوشابه، آب‌میوه‌های صنعتی، نوشابه‌های انرژی‌زا | حاوی قند افزودنی زیاد. افزایش وزن، مقاومت به انسولین و آسیب به کبد. |
| غذاهای سرخ‌شده | سیب زمینی سرخ کرده، مرغ سوخاری، ناگت | حاوی چربی‌های ترانس. التهاب و آسیب به کبد. |
| شیرینی‌ها و تنقلات شیرین | کیک، شکلات، بستنی، شیرینی‌های صنعتی | حاوی قند افزودنی زیاد. افزایش وزن، مقاومت به انسولین و آسیب به کبد. |
| گوشت‌های فرآوری شده | سوسیس، کالباس، گوشت‌های کنسرو شده | حاوی چربی اشباع و سدیم زیاد. افزایش خطر بیماری‌های قلبی و آسیب به کبد. |
| الکل | انواع نوشیدنی‌های الکلی | آسیب مستقیم به سلول‌های کبد و تشدید بیماری کبد چرب. |
| آرد سفید و محصولات آن | نان سفید، ماکارونی سفید، برنج سفید | حاوی کربوهیدرات‌های ساده. افزایش قند خون، مقاومت به انسولین و افزایش چربی در کبد. |
بسیاری از این غذاها کالری بالا و مواد مغذی اندکی دارند که باعث می‌شود، وزن بالا برود. چاقی از عوامل مهم در ابتلا به کبد چرب است و می‌تواند وضعیت ناخوشایند کبد را تشدید کند.
چگونه می‌توان از کبد الکلی جلوگیری کرد؟
موثرترین راه برای جلوگیری از کبد چرب الکلی، توقف نوشیدن مشروبات الکلی است. محدودکردن مصرف الکل و بهره‌مندی از رژیم غذایی سالم مانع از ابتلا به مشکلات کبد می‌شود. با داشتن زندگی سالم، از وقایع ناخوشایندی مانند پیوند کبد جلوگیری به عمل بیاورید.
برای پیشگیری از ابتلا به مشکلات کبدی، به توصیه‌های زیر هم دقت کنید:
- به مردان و زنان توصیه می‌شود که به طور منظم، بیش از ۱۴ واحد در هفته مصرف نکنند.
- اگر به اندازه ۱۴ واحد الکل در هفته می‌نوشید، مصرف نوشیدنی خود را در طی ۳ روز یا بیشتر پخش کنید.
- اگر می‌خواهید مصرفتان را کم کنید، هر هفته چندین روز بدون نوشیدنی داشته باشید.
یادتان باشد که هر واحد الکل برابر با حدود ۲۵ میلی‌لیتر است. حتی اگر سال‌هاست که الکل زیادی مصرف می‌کنید، کاهش یا قطع مصرف الکل فواید کوتاه‌مدت و بلندمدت فراوانی برای کبد و سلامت کلی شما خواهد داشت. با ترک آن، خود را از ابتلا به بیماری های کبدی مختلف دور کنید.
برای درمان کبد الکلی به چه دکتری مراجعه کنید؟
اگر دچار کبد الکلی شده‌اید، باید به دکتر گوارش مراجعه کنید. این دکتر به خوبی می‌داند که تخصص گوارش و کبد چیست و در نتیجه، در مسیر تشخیص کبد الکلی و درمان آن، انتخاب‌های درستی را پیش می‌گیرد. درمان انواع بیماری کبدی از بیماری کبد الکلی (ALD) تا سیروز کبدی و…، بسیار حساس است. اگر این عضو مهم و حیاتی بدن آسیب ببیند، بسیاری از عملکردهای دیگر هم به مخاطره می‌افتند. بنابراین، اقدامات درمانی به‌موقع و صحیح از اهمیت زیادی برخوردارند. با ترک مصرف بیش از حد الکل و توجه به زندگی سالم، مانع از ایجاد بیماری‌های کبدی مانند سرطان کبد شوید. در صورت وجود هرگونه اختلال در عملکرد این عضو از بدن هم به پزشک متخصص مراجعه کنید. یکی از بهترین روش‌ها برای شناسایی متخصصان خبره، مراجعه به سامانه دکتردکتر است. در این پلتفرم اینترنتی، نظرات مراجعان پیشین هر پزشک موجود است. بررسی نظرات و امتیازات مراجعان پزشکان و امکان نوبت‌گرفتن آنلاین از امتیازات سامانه پرطرفدار دکتردکتر است.
منابع:
hopkinsmedicine.org
nhs.uk
mountsinai.org
سوالات متداول کبد الکی
هنگامی که بدن شما کافئین را هضم می‌کند، ماده شیمیایی به نام پاراکسانتین به وجود می‌آورد که رشد بافت اسکار درگیر در فیبروز را کاهش می‌دهد.
محققان کورتیکواستروئیدها و پنتوکسی‌فیلین را برای سال‌ها در بیماران مبتلا به هپاتیت الکلی مورد مطالعه قرار داده‌اند. بیشتر متخصصان پردنیزولون را با دوز ۴۰ میلی گرم در روز به مدت ۲۸ یا ۳۰ روز به عنوان درمان ارجح برای هپاتیت شدید الکلی توصیه می‌کنند. ب
بله، بنا به اینکه کبد چرب در چه مرحله‌ای از پیشرفت است، امکان متوقف‌کردن عوارض آن وجود دارد. در صورتی که بیماری پیشرفت کند، نارسایی کبدی رخ می‌دهد و حتی امکان تهدید زندگی هم وجود دارد.
همان‌طور که از نام این بیماری مشخص است، عامل اصلی ابتلای به آن، مصرف زیاد الکل است. برخی با مصرف محدود الکل هم دچار کبد چرب می‌شوند.
