اختلال نارسایی دهانه رحم وضعیتی است که باز شدن دهانه رحم، پیش از موعد مقرر اتفاق افتاده و به زایمان زودرس و سقط جنین منجر می‌شود. روش‌های درمان نارسایی رحم، شامل انجام بخیه دور دهانه رحم، استراحت مطلق و کنترل علائم است. درد شکم، خونریزی واژینال و درد و فشار در ناحیه لگن، مهم‌ترین علائم نارسایی دهانه رحم را شامل می‌شوند. برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتر دکتر را به بررسی نارسایی دهانه رحم و موارد مهم مربوطه اختصاص می‌دهیم.
همچنین اگر سوالی داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب و در بخش نظرات مطرح کنید تا پزشک پاسخ دهد.
نارسایی دهانه رحم چیست؟
نارسایی دهانه رحم (cervical incompetence)، اختلالی غیرطبیعی است که در آن دهانه رحم قبل از موعد مقرر باز می‌شود. نارسایی دهانه رحم، معمولاً در نیمه دوم بارداری و به دلیل ضعیف بودن ساختار رحم، آسیب‌دیدگی در زایمان‌های قبلی و وجود عفونت بروز می‌کند. سقط شدن جنین و زایمان زودرس (قبل از ۳۷ هفتگی) از جمله اتفاقاتی است که در صورت وجود این اختلال بروز می‌کنند.
در حالت عادی و زمانی که فرد باردار نیست، سرویکس یا دهانه رحم تا حدودی باز است؛ به این دلیل که در چرخه‌های قاعدگی، خون قاعدگی از آنجا خارج می‌شود. همچنین، اسپرم نیز از سرویکس وارد رحم می‌شود. بااینحال، زمانی که بارداری اتفاق می‌افتد، ترشحات مسیر انتهایی سرویکس را تا زمان مقرر می‌بندد (مسدود می‌کنند). هنگامی که فرد مبتلا به اختلال نارسایی دهانه رحم است، سرویکس زودتر از موعد باز شده و سلامت جنین به خطر می‌افتد. درنتیجه، بارداری همراه با نارسایی دهانه رحم، نوعی بارداری پرخطر است.
با استناد به مقاله‌ای معتبر در وب‌سایت health،
نارسایی دهانه رحم، وضعیتی ناکارآمد است که در آن دهانه رحم بدون درد و انقباض در هفته‌های میانی یا پایانی بارداری باز می‌شود.
نارسایی دهانه رحم، موجب می‌شود که جنین مادر پیش از رشد کامل در رحم متولد شود. متاسفانه این اختلال، معمولاً بدون هیچ‌گونه علامت و هشدار بروز می‌کند. درنتیجه، نارسایی دهانه رحم و زایمان زودرس کاملاَ باهم مرتبط‌اند.
نکته! از آنجایی که نارسایی دهانه رحم و زایمان طبیعی باهم اتفاق می‌افتند، به منظور جلوگیری از زایمان طبیعی زودرس، در صورت امکان به دهانه رحم بخیه می‌زنند و جنین از طریق سزارین متولد می‌شود.
نارسایی دهانه رحم چه علائمی دارد؟
علائم نارسایی دهانه رحم، ممکن است به تدریج یا ناگهانی بروز کنند. بااینحال، درد شکم، درد و فشار در ناحیه لگن، ترشحات غیرطبیعی از واژن، خونریزی واژن و احساس ناامنی در بارداری، علائم نارسایی دهانه رحم را شامل می‌شوند. موارد جزئی‌تر را بررسی می کنیم:
- درد و فشار در ناحیه لگن؛ در مراحل اولیه بارداری بروز می‌کند و احتمالا در هفته‌های آخر بارداری تشدید می‌شود.
- ترشحات غیرطبیعی از واژن؛ ایجاد تغییرات در نوع و مقدار ترشحات واژن، احتمالاً نشانه‌ای از نارسایی دهانه رحم باشد.
- خونریزی واژینال؛ درصورت مشاهده خون‌ریزی‌های غیرمعمول و غیرنرمال از واژن سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
همچنین، احساس نگرانی و اضطراب مادر در مورد بارداری و سلامت جنین نیز ممکن است به دلیل نارسایی دهانه رحم بروز کند.
نارسایی دهانه رحم به چه دلایلی اتفاق می‌افتد؟
علت نارسایی دهانه رحم شامل عوامل ژنتیکی، جراحی‌های قبلی مربوط به جراحی زنان، عفونت‌ها، ضربه‌ها و کوتاه شدن دهانه رحم بروز کند. در توضیح دقیق‌تر، در صورت انجام جراحی روی دهانه رحم ممکن است فرد با اختلال نارسایی دهانه رحم مبتلا شود. دلایل دیگر را بررسی می‌کنیم:
- زایمان‌های قبلی؛ زنانی که سابقه زایمان زودرس و سقط مکرر جنین داشته‌اند، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به این اختلال هستند.
- جراحی‌های خاص؛ هرگونه عمل‌های جراحی روی دهانه رحم که بافت رحم را ضعیف کند، احتمال ابتلا به این اختلال افزایش میدهند.
- عفونت؛ عفونت‌های لگنی یا رحمی و عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی، می‌توانند بافت دهانه رحم را تضعیف کنند.
- بافت رحم ضعیف ژنتیکی؛ ژنتیک و ابتلا به بعضی بیماری‌های مادرزادی از مهم‌ترین دلایل ابتلای زنان به نارسایی دهانه رحم در بارداری است.
بر اساس یک مطالعه در سال 2019، حدود 30 درصد از زنان با نارسایی دهانه رحم سابقه جراحی بر روی دهانه رحم را دارند.
تشخیص نارسایی دهانه رحم
می‌توان گفت که تشخیص نارسایی دهانه رحم چندان آسان نیست. حتی وب‌سایت پزشکی WebMD، مدعی است که هیچ‌گونه آزمایشی برای تشخیص ناراسایی دهانه رحم پیش از بارداری وجود ندارد. بااینحال انجام معاینه فیزیکی، معاینه لگن، سونوگرافی و تصویربرداری امآرآی، از جمله روش‌هایی هستند که ناهنجاری‌هایی را که به نارسایی دهانه رحم منجر می‌شوند، نشان میدهند. موارد جزئی‌تر را در جدول و تیتر‌های بعدی زیر آورده‌ایم:
| روش تشخیص | توضیحات کلی |
| معاینه فیزیکی | بررسی فیزیکی وضعیت دهانه رحم توسط پزشک متخصص و بررسی ترشحات واژنی |
| سونوگرافی | ارزیابی طول دهانه رحم، وضعیت دهانه (درصورت کوتاه بودن رحم احتمال بروز اختلال وجود دارد) |
| امآرآی | انجام تصویربرداری، وضعیت کلی رحم و مشخص شدن ناهنجاری‌های موجود |
برای تشخیص نارسایی رحم، بایستی به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید. همچنین پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاع از حیطه تخصص پزشک زنان، مطلب تخصص زنان و زایمان چیست را مطالعه کنید.
ارزیابی بالینی
در ارزیابی بالینی، پزشک متخصص وجود سابقه زایمان زودرس، سقط‌های مکرر، جراحی‌های قبلی دهانه رحم و وجود عفونت را بررسی می‌کند. برای مثال، افرادی که عمل جراحی کونیزاسیون (لایه برداری مخروطی از بافت دهانه رحم)، یا عمل‌های جراحی دیگر را انجام داده‌اند بیشتر در معرض این اختلال هستند. همچنین، تغییر در رنگ و قوام ترشحات واژنی احتمالاً نشانه‌ای از وجود ناهنجاری یا نارسایی است که مورد بررسی قرار می‌گیرد.
معاینه فیزیکی دهانه رحم
معاینه فیزیکی دهانه رحم، توسط پزشک متخصص و با انگشت انجام می‌شود. این معاینه به منظور بررسی وضعیت و طول دهانه رحم انجام می‌گیرد. در صورتی که طول دهانه رحم کمتر از ۲۵ میلی‌متر باشد، احتمالاً در سه‌ماهه دوم بارداری نارسایی دهانه رحم اتفاق بیفتد.
سونوگرافی
سونوگرافی ترانس‌واژینال، یکی از مهم‌ترین ابزار‌های تشخیص برای بررسی وضعیت دهانه رحم در زنان باردار است. در این نوع سونوگرافی، پزشک متخصص یک پروب (ابزار باریک و بلند) کوچک را خیلی آرام به داخل واژن وارد می‌کند. سپس به کمک آن، طول دهانه رحم و وضعیت کلی آن را خیلی دقیق بررسی می‌کند. سونوگرافی، همچنین به منظور مشاهده تغییرات جزئی در دهانه رحم، مانند باز شدن دهانه رحم نیز انجام می‌گیرد.
تشخیص زودهنگام نارسایی دهانه رحم
تشخیص زودهنگام نارسایی دهانه رحم، معمولاً در زنانی که سابقه سقط مکرر یا زایمان زودرس داشته‌اند، بسیار مهم است. چون اگر زنی در بارداری قبلی خود این اختلال را تجربه کرده باشد، احتمال تجربه مجدد بسیار بالاست. از‌این‌رو، فرد می‌تواند با انجام مراقبت‌های منظم، پیگیری‌های دقیق و توصیه‌های پزشک، برای تجربه بارداری موفق امیدوار باشد.
نارسایی دهانه رحم چه عوارضی دارد؟
به طور کلی مهم‌ترین عوارض نارسایی دهانه رحم، شامل زایمان زودرس و سقط جنین در سه‌ماهه دوم بارداری است. این نوع از سقط، متاسفانه ناگهانی رخ می‌دهد و مادر از وقوع آن بی‌اطلاع است. همچنین در موارد نادر، انجام سرکلاژ ( بخیه زدن دهانه رحم ) موجب پارگی رحم، خونریزی داخلی و عفونت می‌شود. در حالت کلی، نارسایی دهانه رحم عوارض جدی و تاثیرات منفی زیادی بر بارداری و سلامت مادر و جنین دارد. چون، دهانه رحم در زمان درست بسته نمانده و به‌طور ناگهانی باز می‌شود؛ به همین جهت، جنین قبل از رسیدن به بلوغ کامل در رحم به دنیا می‌آید.
همچنین، عوارضی مانند عفونت‌های رحمی نیز از عوارض این اختلال بوده و بر سلامت مادر و جنین تاثیر می‌گذارند. در نهایت، نارسایی دهانه رحم به مشکلاتی مانند وزن کم نوزاد، مشکلات تنفسی و حتی ناتوانی‌های بلند مدت نیز منجر می‌شود.
درمان نارسایی دهانه رحم
درمان نارسایی دهانه رحم، بیشتر شامل روش‌های پیشگیری قبل از اقدام به بارداری است. درصورتی که بعد از بارداری این اختلال بروز کند، هدف اصلی درمان، پیشگیری از بروز زایمان زودرس و حفظ بارداری تا زمان رسیدن زایمان است. روش‌های درمانی نارسایی دهانه رحم، متنوع بوده و شامل مراقبت‌های قبل از بارداری، انجام عمل بخیه دور دهانه رحم و پیشگیری از زایمان زودرس است.
بخیه دهانه رحم
بخیه دهانه رحم (Cerclage)، یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمانی برای نارسایی دهانه رحم است. این روش، در اصل شامل بخیه زنی محکم به دور دهانه رحم برای تقویت بافت رحم و جلوگیری از باز شدن زودرس آن است. چند مورد از انواع بخیه زنی دهانه رحم را بررسی می‌کنیم:
- بخیه مک‌دونالد؛ این نوع از بخیه، معمولاً در سه‌ماهه دوم بارداری انجام می‌گیرد. در این روش، بخیه به صورت یک حلقه ساده و نرم به دور دهانه رحم زده می‌شود. این روش، نسبت به سایر انواع بخیه‌زنی ساده‌تر و ارزان‌تر است؛ ولی، احتمال باز شدن آن در هفته‌های بعد بیشتر از سایر انواع است.
- بخیه شیردوکار؛ این نوع از بخیه، با عمق بیشتری در دهانه رحم قرار می‌گیرد و نیاز به برش پوستی واژینال ندارد. بااینکه احتمال باز شدن این بخیه کمتر از مک‌دونالد است؛ اما، روشی بسیار پیچیده است که حتماً باید پزشک آن را انجام دهد.
- بخیه وگلس؛ این بخیه، در قسمت فوقانی و عقب دهانه رحم زده می‌شود. بیشتر برای موارد بسیار شدید نارسایی دهانه رحم مناسب است. بااینحال، دوره نقاهت آن بیشتر از سایر روش‌ها بوده و امکان آسیب به بافت‌های اطراف وجود دارد.
در صورتی که مادر باردار، سابقه سقط‌های مکرر و زایمان زودرس داشته باشد، در اولویت بخیه زنی قرار دارد. بخیه‌زنی دهانه رحم، با اینکه به شکل قابل توجهی خطر زایمان زودرس را کاهش می‌دهد؛ اما، معایبی مانند خطر عفونت، خونریزی یا بازشدن بخیه‌ها و زخم دهانه رحم نیز در این روش وجود دارد.
استراحت مطلق و فعالیت‌های فیزیکی محدود
استراحت مطلق، موجب می‌شود که فشار بر روی دهانه رحم و خطر زایمان زودرس کاهش یابد. از‌این‌رو، پیشنهاد می‌کنیم که از انجام فعالیت‌های سنگین اجتناب کرده و فعالیت‌های روزانه خود را کاهش دهید. در موارد شدید‌تر، ممکن است پزشک متخصص شما را بستری کند تا تحت نظر باشید؛ اما جای نگرانی نیست. چون سلامتی شما و جنین تا حد زیادی حفظ می‌شود.
دارو‌درمانی و هورمون‌درمانی
هورمون‌های طبیعی بدن زنان از جمله پروژسترون، نقش مهمی در حفظ بارداری برعهده دارند. از‌این‌رو، این نوع از درمان‌ها در تثبیت بارداری موثر بوده و احتمال زایمان زودرس را کاهش می‌دهد. هورمون پروژسترون را می‌توانید به روش تزریق عضلانی یا با مصرف قرص دریافت کنید. همچنین، مصرف داروهای دیگر که از انقباضات زودرس رحم جلوگیری می‌کنند نیز موثر است. در خصوص نام دارو‌ها بایستی با دکتر زنان مشورت کنید.
پیشگیری از نارسایی دهانه رحم
پیشگیری از نارسایی دهانه رحم، یکی از جنبه‌های مهم مدیریت سلامت مادر و جنین است. با اینکه بعضی عوامل از جمله سوابق پزشکی غیرقابل تغییر هستند، اما اقدامات پیشگیرانه و مراقبت‌های مناسب احتمال خطر را کاهش میدهند. چند مورد از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری را باهم بررسی می‌کنیم:
- مشاوره و مراقبت‌های پیش از بارداری
- ارزیابی سابقه پزشکی
- بررسی سوابق زایمان‌های قبلی
- تشخیص اختلال‌های ساختاری در رحم
- انتخاب رژیم غذایی سالم و متعادل
- کنترل وزن در دوران بارداری
- اجتناب از نوشیدنی‌های حاوی الکل و استعمال دخانیات
- دریافت ویتامین‌های لازم در دوران بارداری
- مدیریت بیماری‌های مزمن
- مراقبت‌های دوران بارداری
- معاینات منظم پیش از موعد
- سونوگرافی‌های دوره‌ای
- معاینات دیجیتال دهانه رحم
بهترین پیشگیری از این اختلال، آگاهی از وضعیت جسمانی خود پیش از اقدام به بارداری است.
برای درمان نارسایی دهانه رحم به چه دکتری مراجعه کنیم؟
برای پیگیری اختلال نارسایی رحم، بایستی به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید. متخصص زنان، درمان نارسایی دهانه رحم را با مصاحبه بالینی آغاز می‌کند. برای مثال، ابتدا سوالاتی در مورد سوابق پزشکی، درد شکم، خونریزی واژینال و موارد دیگر سوال می‌پرسد. سپس، مراحل درمان نارسایی رحم را بر اساس ارزیابی علائم نارسایی رحم آغاز می‌کند. انجام سونوگرافی و معاینه لگن از پایه‌ترین روش‌های درمانی دکتر زنان برای این اختلال هستند.
ما در این مطلب، سعی داشتیم تمام جوانب مربوط به نارسایی دهانه رحم را بررسی کرده و به سوال «نارسایی رحم در بارداری چیست» پاسخی کامل ارائه دهیم. بااینحال اگر باز هم در این خصوص سوال دارید یا علائم نارسایی دهانه رحم را در خود دیده‌اید، می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت نوب‌دهی آنلاین مجله دکتردکتر، از بهترین متخصصین زنان و زایمان در سراسر ایران نوبت مشاوره و ویزیت دریافت کنید.
منابع:
mayoclinic.org
health.com
my.clevelandclinic.org
سوالات متداول نارسایی دهانه رحم
بله؛ زیرا این وضعیت می‌تواند به زایمان زودرس یا سقط منجر شود.
خیر؛ ولی روش‌هایی مانند بخیه دهانه رحم (سرکلاژ)، مصرف پروژسترون و استراحت مطلق برای پیشگیری از زایمان زودرس موثر‌اند.
بله؛ با انجام روش‌های پیشگیری و مراقبتی بارداری موفق امکان‌پذیر است.
بخیه دهانه رحم معمولاً بین هفته‌های 12 تا 14 بارداری انجام می‌شود.
نه‌چندان؛ اما با انجام نکات مراقبتی و تشخیص زودهنگام خطرات آن کاهش می‌یابند.
در صورت ضعیف بودن دهانه رحم بله؛ فعالیت‌های فیزیکی سنگین ممکن است وضعیت را بدتر کنند.
