ترشح زیاد بزاق یا ریزش آب دهان دلایل مختلفی دارد و می‌تواند به خاطر مشکلات عضلات اطراف دهان رخ دهد. گاهی اوقات، آبریزش دهان به دلیل اختلالات عصبی یا سایر بیماری‌ها ایجاد می‌شود. درمان ریختن آب دهان به علت و ریشه آن وابسته است و در برخی موارد شامل مصرف دارو، حرکت‌درمانی و جراحی می‌شود. اختلالاتی در گوش، حلق، بینی و بیماری‌های عصبی هم از عوامل بروز چنین مشکلی هستند. علت آبریزش دهان در کودکان معمولاً به درآوردن دندان مربوط می‌شود و جای نگرانی ندارد.
با این حال، اگر وضعیت غیرعادی و همراه با علائم دیگر شود، آبریزش دهان کودکان هم نیازمند پیگیری خواهد بود. در هر حال، باید با علائم و دلایل این وضعیت آشنا باشید، تا در صورت لزوم، پیگیری‌های لازم انجام شود. در این مقاله، انواع علت آبریزش دهان را برایتان می‌گوییم و شما را با راه‌های درمان و پیشگیری هم آشنا می‌کنیم.
در پایان، پرسش‌هایتان را بپرسید تا کارشناس سلامتی مجله سلامتی و پزشکی دکتردکتر به شما پاسخ دهد.
ریزش آب دهان چیست؟
طبق تعریف، ریزش آب دهان زمانی رخ می‌دهد که بزاق اضافی به طور غیرارادی از دهان خارج شود. آبریزش در دو سال اول زندگی طبیعی است، چون بچه‌ها هنوز کنترل کامل عضلات اطراف دهان خود را به دست نیاورده‌اند. ریزش آب دهان در هنگام خواب هم برای برخی از افراد رایج است. اما دقت کنید که گاهی اوقات، آبریزش آب دهان نشانه شرایط و مشکلات پزشکی یا عصبی مانند فلج مغزی و بیماری پارکینسون است. برخی از شرایط پزشکی می‌توانند باعث ترشح بیش از حد یا غیرقابل کنترل بزاق شوند. امکان دارد که چنین وضعیتی به راحتی با درمان یا دارو کنترل شود. اما برخی شرایط پیچیده‌تر هستند و نیاز به درمان جدی‌تر و مراقبت‌های پزشکی بیشتری دارند.
علائم همراه با ریزش آب دهان چیست؟
امکان دارد که ریزش آب دهان با نشانه‌ها و علامت‌های آزاردهنده مختلفی همراه باشد. اگر پای علائم دیگر به میان باشد، پیگیری و درمان واجب‌تر می‌شود. دلایل مختلف و احتمالاً جدی ریزش آب دهان ریشه در مشکلاتی مانند اختلالات عصبی دارند و باید به درستی و دقت، پیگیری شوند. از علائم احتمالی همراه با چنین مشکلی باید به موارد زیر اشاره کنیم:
| علائم | توضیحات | دلایل احتمالی |
|---|---|---|
| مشکلات بلع | دشواری در بلع یا احساس گیرکردن غذا در گلو | اختلالات عصبی، مشکلات عضلانی، انسداد در دستگاه گوارش |
| ضعف عضلانی | ضعف در عضلات صورت، زبان یا گردن | اختلالات عصبی، بیماری‌های عضلانی، سکته مغزی |
| تغییرات در صدا | تغییر در صدا یا کاهش وضوح گفتار | تجمع بزاق در دهان، مشکلات عصبی، اختلالات حنجره |
| سرفه خشک | سرفه مداوم و بدون خلط | استنشاق بزاق، تحریکات گلو، آلرژی‌ها |
| عفونت‌های مکرر | عفونت‌های پوستی اطراف دهان، عفونت‌های تنفسی | تجمع باکتری‌ها در اثر بزاق، ضعف سیستم ایمنی |
| مشکلات دندانپزشکی | پوسیدگی دندان، بیماری‌های لثه | تجمع بزاق، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان |
| مشکلات خواب | اختلال در خواب، خستگی | خیس شدن بالش، ناراحتی ناشی از ریزش بزاق |
| مشکلات گوارشی | رفلاکس اسید، سوء هاضمه | بیماری‌های گوارشی، اختلالات بلع |
علت آبریزش دهان چیست؟
ریزش آب دهان به دلایل مختلفی رخ می‌دهد. هر چیزی که منجر به مشکل در بلع، مشکلات کنترل عضلات یا تولید بیش از حد بزاق شود، عاملی برای ریزش آب از دهان خواهد بود. در ادامه، از دلایل احتمالی بروز این وضعیت، بیشتر برایتان می‌گوییم. رعایت بهداشت دهان و دندان هم در ایجاد تعادل در ترشح بزاق نقش دارد.
در پایگاه سلامت ملی بریتانیا (nhs) نوشته شده است:
بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت کنید. مسواک‌زدن مکرر دندان‌ها و زبان برای کمک به مدیریت بزاق ضروری است.
دقت کنید که در بسیاری از موارد، چنین وضعیتی مشکل جدی به همراه ندارد. با این حال، باید نسبت به آن، هوشیار باشید.
رژیم غذایی
برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها می‌توانند منجر به تولید بیش از حد بزاق شوند. این موارد شامل غذاهایی با محتوای اسیدی بالا مانند مرکبات است. مصرف زیاد از حد غذاهای شیرین هم در دچارشدن به آبریزش دهان نقش دارند. در واقع، این دسته از خوراکی‌ها هم می‌توانند روی ترشح غدد بزاقی اثر بگذارند و آن را افزایش دهند. برای بررسی این موضوع، مراجعه به دکتر گوارش ضروری است. برای درک بیشتر اهمیت این مراجعه، مطلب تخصص گوارش چیست را مطالعه کنید.
سن
ریزش آب دهان و بزاق در نوزادان و کودکان تا دوسالگی طبیعی است. تولید بیش از حد بزاق معمولاً در حدود سه تا شش‌ماهگی به اوج خود می‌رسد و ممکن است، در زمان دندان‌درآوردن بدتر هم شود. با این حال، دقت کنید که آبریزش دهان کودکان هم همیشه معمولی نیست و اگر این وضعیت به حالتی غیرعادی و همراه با علامت‌های دیگر باشد، نیاز به رسیدگی وجود دارد.
اختلالات عصبی
برخی از بیماری‌های عصبی باعث ریزش آب دهان می‌شوند. در نتیجه، برای رفع این مشکل باید بیماری زمینه‌ای که عامل اصلی آن است، از میان برداشته و درمان شود. از جمله اختلالات و بیماری‌های عصبی که باعث بروز چنین مشکلی می‌شوند، باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- فلج مغزی
- سکته مغزی
- سندرم داون
- بیماری پارکینسون
- مولتیپل اسکلروزیس (MS)
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)
این وضعیت در برخی از مبتلایان به اوتیسم هم دیده می‌شود. برای اطمینان از این موضوع و دریافت ارزیابیهای تخصصی باید به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید.
عفونت‌ها
در برخی موارد، عفونت‌ها می‌توانند منجر به ریزش بزاق شوند. اگر دچار وضعیت‌هایی مانند عفونت ناشی از گلودرد استرپتوکوکی، مونونوکلئوز یا عفونت سینوس‌ها شوید، امکان ترشح بیش از حد بزاق، دور از ذهن خواهد بود. عفونت آنژین و مواردی مانند آبسه پریتونسیلار هم باعث ریزش آب دهان می‌شوند. منظور حالتی است که در آن آنژین به گردن و قفسه سینه گسترش پیدا می‌کند.
بیماری‌های مختلف دیگر
دچارشدن به ریزش زیاد آب دهان می‌تواند نتیجه ابتلا به بیماری‌های متنوع دیگری هم باشد. برای مثال، ابتلا به برخی از حساسیت‌ها و انواع آلرژی با بروز چنین وضعیتی همراه است. ریفلاکس اسید مزمن (GERD) و آدنوئید متورم هم از دلایل دیگری است که باعث ترشح افراطی بزاق دهان می‌شود. مسمومیت با سموم دفع آفات یا گزیده‌شدن توسط برخی حشرات یا مارها هم عوارضی چون ریزش آب دهان دارد. گاهی اوقات، این مشکل از عوارض جانبی بارداری مانند رفلاکس اسید یا حالت تهوع هم خواهد بود. ریزش آب دهان در خواب در بارداری یا مواقع دیگر، معمولاً با کنترل عامل اصلی این وضعیت مقدور می‌شود.
علت ریزش آب دهان در خواب
علت آبریزش دهان در بزرگسالان در خواب معمولاً مشکلی جدی نیست. اگر جمع شدن آب در دهان و حالت تهوع یا عوارض دیگری رخ ندهند، نیاز به پیگیری وضعیت هم وجود ندارد. گاهی ریزش به دلیل نوع خوابیدن و موقعیت قرارگیری بدن است، گاهی هم پای مشکلاتی مانند ترش‌کردن معده، ابتلا به حساسیت و بازماندن دهان در نتیجه مشکلات تنفسی به میان است.
علت آبریزش دهان کودکان و نوزادان
دندان درآوردن علت اصلی ناتوانی بچه‌ها در کنترل خروج بزاق از دهانشان است. به طور کلی هم عضلات دهان در سال‌های اول زندگی ضعیف است و باعث بروز چنین مشکلی می‌شود. عفونت‌هایی مانند گلودرد یا عفونت‌های ویروسی هم می‌توانند باعث افزایش تولید بزاق و مشکل در بلع کودکان شوند. برخی از حساسیت‌ها هم چنین نتیجه‌ای را در کودکان به همراه می‌آورند.
علت آبریزش دهان سالمندان
در سنین بالا و با کهولت سن، امکان ریزش آب دهان بیشتر می‌شود. در این دوران، دلایلی مانند مصرف داروها یا اختلالات عصبی باعث بروز چنین مشکلی می‌شوند. بیماری پارکینسون از جمله اختلالات عصبی است که در سالمندان هم رخ می‌دهد و چنین وضعیتی را رقم می‌زند. سکته مغزی، زوال عقل و استفاده از دندان‌های مصنوعی هم از علل دیگر ریزش آب دهان در دوران سالمندی‌اند. در این شرایط مراجعه به متخصص مغز و اعصاب و انجام ارزیابیهای پزشکی لازم است. برای درک بیشتر ضرورت این موضوع، مطلب تخصص مغز و اعصاب چیست را مطالعه کنید.
دلیل آبریزش دهان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای اینکه پزشکان به تشخیص دقیقی درباره علت ریزش آب دهان برسند، باید چند گام مختلف را پشت سر بگذارند. در واقع، احتمال اینکه فقط با معاینه فیزیکی به نتیجه‌گیری برسند، اندک است. مراحل تشخیص عبارتند از:
- مصاحبه و معاینه فیزیکی
- انجام آزمایش‌های تشخیصی مانند خون، ادرار
- آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا ام آر آی
- آزمایش‌های آلرژی برای سنجش ابتلا به برخی از حساسیت‌ها و آلرژن‌ها
- استفاده از روش‌هایی مانند آندوسکوپی برای بررسی مستقیم حلق و مری
در برخی موارد، پزشکان برای تشخیص دقیق‌تر به مشورت با متخصصان مختلف نیاز دارند. برای مثال، شاید دکتر آلرژی، متخصص مغز و اعصاب و متخصص گوارش با هم به نتیجه‌گیری درباره وضعیت بیمار برسند.
راه‌های درمان ریزش آب دهان چیست؟
همیشه نیازی به درمان ریزش آب دهان نیست. اما اگر آبریزش شدید باشد، پزشکان گزینه‌های درمانی را به صورت موردی توصیه می‌کنند. این درمان‌ها متنوع و براساس علت بیماری و سن‌وسال هر فرد تعیین می‌شوند. در ادامه، به درمان‌های مختلفی اشاره می‌کنیم که برای رفع ترشح زیاد از حد بزاق کاربرد دارد. برخی شرایط مانند ترشح بزاق در خواب زیاد مهم نیستند و ضمناً امکان جلوگیری از آب دهان در هنگام خواب هم وجود ندارد. البته اگر این وضعیت ریشه در مشکلی زمینه‌ای داشته باشد، نیاز به پیگیری‌های جدی به وجود می‌آید.
دارودرمانی
در برخی از مواقع، امکان تجویز داروهایی برای کنترل وضعیت ترشح بیش از حد بزاق وجود دارد. برای مثال، داروهای زیر در این زمینه مفید واقع می‌شوند و ترشحات بیش از حد آب دهان را کنترل می‌کنند:
- اسکوپولامین
- گلیکوپیرولات
- آتروپین سولفات
دقت کنید که مصرف هیچ‌یک از این داروها نباید خودسرانه صورت بگیرد، شاید اصلاً این داروها متناسب با نیازتان نباشند و فقط موجب بروز عوارضی جدی و جدید شوند.
تزریق سم بوتولینوم و حرکت‌درمانی
تزریق سم بوتولینوم یا بوتاکس هم برای کاهش جریان آب دهان از غدد بزاقی تجویز می‌شود. حرکت‌درمانی یا همان فیزیوتراپی هم می‌تواند به تقویت و توسعه عضلات اطراف دهان کمک کند. در برخی موارد، این وضعیت باعث تقویت عضلات و در نتیجه، امکان کنترل ترشح بزاق بیش از حد می‌شود.
درمان با لوازم دهانی
دستگاه‌هایی مانند کاپ چانه برای کنترل این وضعیت طراحی شده‌اند. در واقع، چنین ابزارهایی راهی برای بسته‌شدن درست لب‌ها فراهم می‌کنند و امکان کنترل و مدیریت موقعیت زبان در دهان را به وجود می‌آورند. این روش‌ها راه‌کارهایی برای مدیریت اوضاع‌اند و عاملی برای رفع اساسی آن به شمار نمی‌روند.
عمل جراحی
اگر اقدامات محافظه‌کارانه مانند درمان، داروها و تزریق سم بوتولینوم کارساز نبودند، ممکن است پزشک شما جراحی را توصیه کند. این روند شامل تغییر یا بریدن غدد بزاقی برای کاهش ترشح آب دهان است. در برخی موارد، مجاری بزاقی به پشت دهان هدایت می‌شوند.
پرتودرمانی
پرتودرمانی که به عنوان آخرین راه چاره در نظر گرفته می‌شود، آب دهان را در موارد شدید کاهش می‌دهد. در برخی از مطالعات، تاباندن پرتویی کوچک هم می‌تواند به بهبود وضعیت و کنترل ترشحات بزاق کمک کند. در ضمن، افراد مبتلا به آب دهان مزمن می‌توانند غذاهای اسیدی یا شیرین را محدود کنند، زیرا این مواد تولید بزاق را افزایش می‌دهند.
چگونه جلوی ریزش آب دهان را بگیرید؟
اگر می‌خواهید که دچار چنین مشکلی نشوید، باید حواستان به اقدامات پیشگیرانه باشد. ضمن اینکه با ارزیابی وضعیت سلامتتان، درمان‌های لازم را پیگیری کنید تا ریزش آب دهان به عنوان عارضه‌ای جانبی برایتان اتفاق نیافتد. از جمله روش‌های جلوگیری ریزش آب دهان باید به موارد زیر اشاره کنیم:
| راه‌کار | توضیح | هدف |
|---|---|---|
| درمان بیماری‌های زمینه‌ای | تشخیص و درمان بیماری‌هایی مانند عفونت‌ها، اختلالات عصبی و مشکلات گوارشی | کاهش تولید بیش از حد بزاق و بهبود کنترل عضلات دهان |
| مراقبت از بهداشت دهان و دندان | مسواک‌زدن منظم، استفاده از نخ دندان و مراجعه مرتب به دندانپزشک | کاهش باکتری‌های دهان، جلوگیری از عفونت و بهبود سلامت دهان |
| تغییر وضعیت خواب | خوابیدن به پهلو یا استفاده از بالش‌های مخصوص | جلوگیری از جمع شدن بزاق در دهان در هنگام خواب و کاهش ریزش آن |
| تمرینات دهانی | تمرینات تقویت عضلات دهان و بهبود کنترل بلع تحت نظر گفتاردرمانگر | بهبود کنترل عضلات دهان و کاهش ریزش بزاق |
| دستگاه‌های دهانی | استفاده از دستگاه‌هایی مانند کاپ چانه یا وسایل دندانپزشکی خاص | کمک به بسته‌شدن لب‌ها و کنترل موقعیت زبان |
| داروها | مصرف داروهای کاهش‌دهنده تولید بزاق با تجویز پزشک | کاهش تولید بزاق و کنترل ریزش آن |
| تزریق بوتاکس | تزریق بوتاکس به عضلات صورت برای کاهش تولید بزاق | کاهش تولید بزاق و کنترل ریزش آن |
| جراحی | در موارد شدید، تغییر مسیر مجاری بزاقی یا برداشتن غدد بزاقی | جلوگیری از خروج بزاق از دهان |
برای درمان آبریزش دهان باید به چه دکتری مراجعه کنید؟
برای درمان ریزش آب دهان می‌توانید به دکتر عمومی مراجعه کنید. در واقع، دلایل متنوعی باعث آبریزش دهان می‌شوند، اما اگر در ابتدا، این وضعیت برایتان مبهم است، باید به دکتر عمومی مراجعه کنید. او با بررسی علائم آبریزش دهان و چکه‌کردن بزاق به شما کمک می‌کند که در مسیر درستی قرار بگیرید. اگر نیاز باشد هم شما را به متخصصان دیگر ارجاع می‌دهد. پزشک عمومی می‌تواند به شما در انتخاب دکتر متخصص مناسب در زمینه درمان ریختن آب دهان کمک کند.
شاید نیاز به مراجعه به دکتر گوارش برای بررسی علت آبریزش دهان و بررسی مشکل در بلع و نشانه‌های دیگر باشد. گاهی هم متخصص آلرژی می‌تواند علت خیس‌شدن بالش در هنگام خواب یا عامل محرک این وضعیت را تشخیص دهد. در برخی موارد هم با معاینه فیزیکی بیمار، مشخص می‌شود که پای آسیب‌های عصبی به میان است و باید به دنبال مراجعه به متخصص اعصاب و رفع بیماری‌های عصبی باشد.
پزشکان با کشف علت از داروها یا روش‌های متنوع دیگر برای رفع ریزش بزاق استفاده می‌کنند. در برخی موارد باید مشکلات تغذیه‌ای یا عفونت رفع شوند. حتی گاهی عفونت‌های پوستی و مشکلات پوستی دور دهان هم باعث بروز این مشکل می‌شوند. در نتیجه، مراجعه به پزشک مناسب ضروری است. برای شناسایی بهترین پزشکان هم می‌توانید از سامانه دکتردکتر استفاده کنید. در این سامانه، نظر بیماران قبلی هر پزشک را بخوانید و بعد از مورد دلخواهتان به طور آنلاین وقت بگیرید.
منابع:
verywellhealth.com
my.clevelandclinic.org
oxfordhealth.nhs.uk
سوالات متداول ریزش آب دهان
برای رفع این مشکل باید به پزشک عمومی مراجعه کنید تا در صورت وجود علتی جدی و نیاز به بررسی بیشتر، شما را به متخصصان اعصاب، آلرژی یا گوارش ارجاع دهد.
بنا به علت این مشکل، درمان‌های مختلفی برای بیماران در نظر گرفته می‌شود. گاهی درمان مشکلی زمینه‌ای مانند یک مشکل در معده یا بیماری‌های عصبی باعث رفع ترشحات زیاد بزاق هم می‌شود.
در کودکان، ریزش آب دهان اغلب به دلیل رشد دندان‌ها، بزرگ‌بودن لوزه‌ها یا مشکلات تنفسی رخ می‌دهد. این را هم فراموش نکنید که ضعف عضلات دهان که هنوز رشد نیافته‌اند هم در این زمینه موثر است.
جویدن آدامس بدون قند، مصرف غذاهای خشک و نوشیدن مقدار کافی آب می‌تواند روی روند کنترل ترشحات بزاق نقش داشته باشد.
