سرفه های آلرژیک، پاسخی از سیستم ایمنی به مواد بی‌ضرری مانند گرده، گرد و غبار یا شوره حیوانات هستند که در افراد حساس باعث تحریک مجاری تنفسی میشوند. این سرفهها معمولا خشک، مداوم و بدون خلط بوده و با علائمی مانند عطسه، آبریزش بینی و خارش گلو همراه هستند. این نوع سرفه می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد، خواب را مختل کند و باعث خستگی و کلافگی شود.
تشخیص دقیق از طریق شرح حال، معاینه و تست‌های آلرژی انجام می‌شود. درمان این سرفه های آلرژی فصلی شامل اجتناب از آلرژنها، استفاده از داروهای آنتی‌هیستامین و اسپریهای بینی است. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به شناخت دقیق علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان سرفه آلرژی فصلی برای مدیریت موثرتر آن پرداخته‌ایم.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
سرفه آلرژیک چیست؟
سرفه های آلرژیک یکی از نشانه‌های شایع واکنش‌های حساسیتی، به‌ویژه در آلرژی‌های تنفسی محسوب میشوند و میتوانند به‌طور قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی فرد تاثیر منفی بگذارند. این نوع سرفهها معمولا خشک، مداوم و آزاردهنده‌اند و در صورت عدم درمان مناسب، ممکن است زمینه‌ساز بروز مشکلات جدی‌تر در دستگاه تنفسی شوند. منشا این سرفهها، واکنش بیش از حد سیستم ایمنی به موادی است که در حالت عادی بی‌ضرر هستند، اما در افراد مستعد آلرژی، به‌عنوان عوامل تحریک‌کننده شناسایی میشوند. در نتیجه این پاسخ ایمنی، مجاری تنفسی دچار التهاب و تحریک شده و سرفه به‌عنوان یکی از پیامدهای آن بروز می‌کند.
براساس مقالات منتشر شده در کالج آسم و آلرژی و ایمونولوژی آمریکا (acaai)،
اگر سرفه خشک مزمنی دارید که از بین نمی‌رود و بیش از سه هفته طول کشیده است می‌تواند از نوع سرفه های آلرژیک و نشانه آلرژی یا آسم باشد.
علت سرفه‌های آلرژیک چیست؟
سرفه های آلرژیک در واقع یک پاسخ بیش از حد سیستم ایمنی بدن به موادی بی‌خطر به نام آلرژن هستند. وقتی فرد مستعد آلرژی در معرض آلرژن قرار میگیرد، سیستم ایمنی او موادی مانند هیستامین آزاد می‌کند. این مواد باعث التهاب در مجاری تنفسی (بینی، گلو، نای و برونش‌ها) میشوند. این التهاب با تولید مخاط اضافی، خارش و تحریک اعصاب حسی در این نواحی باعث بروز سرفه به‌عنوان یک رفلکس محافظتی برای پاک کردن راه‌های هوایی می‌شود. شایع‌ترین علل سرفه های آلرژیک شامل موارد زیر هستند:
آلرژن‌های فصلی (گرده گیاهان)
شایع‌ترین علت آلرژی‌های تنفسی و به دنبال آن سرفه های آلرژیک هستند که به آن‌ها رینیت آلرژیک فصلی یا تب یونجه نیز گفته می‌شود. گرده گیاهان مختلف (درختان در اوایل بهار، علف‌ها در اواخر بهار و تابستان و علف‌های هرز در اواخر تابستان و پاییز) در فصول خاصی از سال در هوا منتشر میشوند. استنشاق این ذرات ریز توسط افراد حساس باعث تحریک و التهاب مجاری تنفسی فوقانی و تحتانی شده و منجر به عطسه، آبریزش بینی، خارش چشم و گلو و سرفه می‌شود. سرفه آلرژی فصلی اغلب در فضای باز یا زمانی که پنجره‌ها باز هستند بدتر می‌شود.
آلرژن‌های دائمی (غیر فصلی)
این دسته از آلرژنها در تمام طول سال حضور دارند و میتوانند باعث بروز علائم سرفه های آلرژیک مزمن شوند.
- مایت‌های گرد و غبار: موجودات میکروسکوپی هستند که در گرد و غبار خانه، به‌ویژه در رختخواب، مبلمان، فرش و پرده زندگی می‌کنند. مدفوع این مایت‌ها عامل اصلی آلرژی‌زا است. تماس مداوم با آن‌ها در محیط بسته باعث التهاب و سرفه های مزمن آلرژیک می‌شود که اغلب در شب یا صبح زود پس از بیدار شدن به شکل بدتری رخ می‌دهد.
- شوره‌های حیوانات خانگی: پروتئین‌های موجود در پوست، بزاق و ادرار حیوانات خونگرم (به‌ویژه گربه، سگ، جوندگان و پرندگان) میتوانند باعث واکنش آلرژیک شوند. این ذرات ریز در هوا معلق شده و روی سطوح می‌نشینند. حتی پس از خروج حیوان از محیط، آلرژنها برای مدت طولانی باقی می‌مانند.
- کپک‌ها و قارچ‌ها: هاگ‌های کپک در محیط‌های مرطوب مانند حمام، زیرزمین یا برگ‌های مرطوب در فضای باز رشد می‌کنند. استنشاق این هاگ‌ها باعث واکنش آلرژیک می‌شود. سرفه ناشی از کپک اغلب در محیط‌های مرطوب یا پس از بارندگی شدیدتر خواهد شد.
همچنین پروتئین‌های موجود در بدن و فضولات و بعضی سوسک‌ها نیز میتوانند آلرژی‌زا باشند و در برخی افراد باعث علائم تنفسی و سرفه شوند. این مورد را باید برای پیشگری و درمان سرفه های آلرژیک در کودکان به‌صورت ویژه درنظر داشت.
سندرم سرفه راه‌های هوایی فوقانی یا آبریزش پشت حلق
اگرچه این سندروم مستقیما یک آلرژن نیست، اما شایع‌ترین علت سرفه در افراد مبتلا به رینیت آلرژیک (چه فصلی و چه دائمی) است. در واکنش به آلرژنها، غشاهای مخاطی در بینی و سینوس‌ها شروع به تولید مخاط بیشتری می‌کنند. این مخاط اضافی به جای تخلیه از طریق بینی، به سمت پشت گلو سرازیر می‌شود (آبریزش پشت حلق). این ترشحات مداوم، گلو و راه‌های هوایی فوقانی را تحریک کرده و باعث ایجاد یک سرفه مزمن، خشک و آزاردهنده میشوند. این سرفهها اغلب با احساس قلقلک یا وجود چیزی در گلو همراه هستند.
آسم ناشی از آلرژی
در برخی افراد، آلرژی باعث التهاب و انقباض مجاری هوایی کوچک‌تر در ریه‌ها (برونش‌ها) شده که به آن آسم آلرژیک می‌گویند. در آسم آلرژیک، علاوه‌بر التهاب در بینی و گلو، آلرژنها باعث التهاب در برونش‌ها نیز میشوند. این التهاب باعث تورم دیواره راه‌های هوایی، تولید مخاط غلیظ و انقباض عضلات اطراف برونش‌ها شده که تنگی نفس، خس‌خس سینه و سرفه (اغلب خشک یا همراه با خلط کم) را به همراه دارد. سرفه در آسم آلرژیک می‌تواند یکی از تنها علائم باشد (نوعی از آسم که به آن آسم سرفه-متغیر می‌گویند).
محرک‌ها
اگرچه محرک‌ها مانند دود سیگار، آلودگی هوا و بوهای تند (عطر، مواد شوینده) آلرژن به معنای واقعی نیستند، اما میتوانند مجاری تنفسی ملتهب شده در اثر آلرژی را بیشتر تحریک کرده و سرفه را تشدید کنند. یک نکته مهم که کمتر به آن پرداخته می‌شود، آلرژن‌های محرک معده هستند. این مواد غذایی ممکن است باعث تحریک معده و بروز رفلاکس شوند که خود منجر به بروز عارضه تجمع ترشح پشت حلق و در ادامه سرفه‌های شدید عموما صبحگاهی خواهد شد. این مورد می‌تواند شایع‌ترین علت سرفه های آلرژیک در نوزادان باشد.
علائم سرفه های آلرژیک
سرفه های آلرژیک یا سرفه های ناشی از آلرژی فصلی معمولا ویژگی‌های خاصی دارند که آن‌ها را از سرفه‌های ناشی از عفونت متمایز می‌کند. این ویژگی‌ها شامل موارد زیر هستند:
- خشک و بدون خلط یا با خلط بسیار کم: برخلاف سرفه‌های عفونی که معمولا با تولید خلط همراه هستند، سرفه آلرژی فصلی عمدتا به دلیل تحریک و خارش راه‌های هوایی فوقانی یا تحتانی ایجاد میشوند و فاقد خلط یا با خلط شفاف و آبکی هستند.
- مزمن و پایدار: این سرفهها معمولا بیش از ۸ هفته طول می‌کشند و تا زمانی که فرد در معرض آلرژن قرار دارد ادامه می‌یابند.
- خستگی: سرفه‌های مداوم و اختلال در خواب میتوانند باعث احساس خستگی و کاهش انرژی شوند.
مورد دیگر اینکه این سرفهها ممکن است در شرایط خاص بدتر شوند. برای مثال، اگر علت سرفه‌های آلرژیک گرده باشد، در فصل گرده‌افشانی خاص بدتر میشوند. یا اینکه سرفه ناشی از مایت گرد و غبار یا آبریزش پشت حلق اغلب در شب یا بلافاصله پس از بیدار شدن با شدت بدتری رخ می‌دهد.
تفاوت سرفه آلرژیک با سرفه سرماخوردگی یا آنفولانزا
هنگام تشخیص مهم است که پزشک سایر علل جدی‌تر سرفه را رد کند. درنتیجه شناخت تفاوت سرفه آلرژیک و سرفه سرماخوردگی بسیار اهمیت دارد:
| ویژگی | سرفه آلرژیک | سرفه سرماخوردگی/آنفولانزا |
| مدت زمان | مزمن (بیش از ۸ هفته) و مداوم تا زمان وجود آلرژن ها | معمولا حاد (کمتر از ۳ هفته) و حصول بهبودی تا چند هفته |
| خلط | معمولا خشک یا خلط آبکی بسیار کم | اغلب همراه با خلط (شفاف، سفید، زرد یا سبز) |
| علائم همراه | عطسه، آبریزش بینی شفاف، خارش، قرمزی چشم | گلودرد، تب، بدن درد، خستگی، گرفتگی بینی، آبریزش بینی غلیظ |
| زمان بروز | مرتبط با فصل خاص یا محیط خاص (خانه، بیرون) | معمولا در هر زمانی از سال |
| پاسخ به درمان | پاسخ به آنتیهیستامینها و کورتیکواستروئیدهای بینی | پاسخ به استراحت، مایعات، داروهای ضد احتقان و مسکن‌ها |
باید یادآوری کرد که سرفه های آلرژیک تقریبا همیشه با یک یا چند مورد از علائم کلاسیک رینیت آلرژیک همراه هستند. این علائم شامل عطسه، آبریزش بینی (رینوره)، گرفتگی بینی (احتقان)، خارش در بینی، چشم‌ها، گلو یا گوش‌ها، قرمزی و آبریزش چشم (کونژکتیویت آلرژیک)، احساس خارش یا قلقلک در گلو و احساس وجود چیزی در گلو میشوند.
نحوه تشخیص سرفه‌های آلرژیک
تشخیص سرفه های آلرژیک توسط دکتر آلرژی و بر اساس ترکیبی از عوامل زیر انجام می‌شود:
- شرح حال دقیق: این مهمترین مرحله است. دکتر آلرژی سوالات دقیقی در مورد ویژگی‌های سرفه از شما می‌پرسد. مانند اینکه چه زمانی شروع شده و چند وقت است که ادامه دارد؟
- معاینه فیزیکی: پزشک گلو، بینی، گوش‌ها و ریه‌های شما را معاینه می‌کند و نشانه‌هایی از التهاب در مجاری بینی، ترشحات پشت حلق یا صدای خس‌خس در ریه‌ها دقت خواهد کرد.
- تست‌های آلرژی: برای تأیید اینکه آیا آلرژی عامل سرفه شماست و شناسایی آلرژن‌های خاص، پزشک ممکن است یک یا چند نوع تست آلرژی مانند تست خراش پوست ، تست خون و تست داخل پوستی را توصیه کند.
از آنجایی که سرفه می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد، پزشک ممکن است برای اطمینان از اینکه سرفه شما ناشی از آلرژی است و نه بیماری‌های دیگر، تست‌ها یا ارزیابی‌های بیشتری انجام دهد. این موارد میتوانند شامل سی‌تی اسکن، اسپیرومتری، آندوسکوپی بینی و آزمایش خلط باشد.
چه زمانی برای درمان سرفه‌های آلرژیک باید به پزشک مراجعه کنیم؟
مراجعه به پزشک برای سرفه، به‌ویژه سرفه‌ای که ممکن است ناشی از آلرژی باشد، در شرایط زیر ضروری است:
- سرفه مزمن: سرفه‌ای که بیش از ۸ هفته طول کشیده است، حتما نیاز به ارزیابی پزشکی دارد.
- سرفه با علائم هشدار دهنده: علائمی مانند تنگی نفس یا مشکل در تنفس، خس‌خس سینه (صدای سوت هنگام نفس کشیدن، به‌ویژه هنگام بازدم)، درد قفسه سینه، سرفه همراه با تب بالا یا لرز، سرفه همراه با خلط سبز، زرد، قهوه‌ای یا خونی و کاهش وزن غیرقابل توجیه از موارد هشدار محسوب میشوند.
- سرفه‌ای که زندگی روزمره را مختل می‌کند: سرفه‌ای که خواب شما را مختل می‌کند، باعث خستگی می‌شود یا فعالیت‌های روزمره شما را محدود می‌کند.
- سرفه‌ای که با داروهای بدون نسخه بهبود نمی‌یابد: اگر از داروهای ضد سرفه یا آنتی‌هیستامین‌های بدون نسخه استفاده کرده‌اید و سرفه شما بهتر نشده است.
- اولین بار است که این نوع سرفه را تجربه می‌کنید: به‌خصوص اگر همراه با سایر علائم آلرژی باشد.
لازم به ذکر است که سرفه در کودکان همیشه و با هر شرایطی باید جدی گرفته شده و توسط پزشک ارزیابی شود.
تست خودارزیابی خانگی سرفه آلرژیک
برای تشخیص خانگی، به سوالات زیر پاسخ دهید:
- آیا سرفه‌ی شما از نوع خشک (بدون خلط) است؟
- آیا همزمان با سرفه، دچار عطسه‌های مکرر نیز می‌شوید؟
- آیا سرفه‌ی شما با آبریزش بینی شفاف یا خارش چشم و گلو همراه است؟
- آیا شدت سرفهها در فصل خاصی از سال (مانند بهار یا پاییز) افزایش می‌یابد؟
- آیا سرفهها بیشتر در ساعات شب یا هنگام بیدار شدن از خواب تشدید میشوند؟
- آیا قرار گرفتن در معرض گرد و غبار، موی حیوانات یا رایحه‌های تند باعث بدتر شدن سرفهها می‌شود؟
- آیا مصرف داروهای ضد آلرژی مانند لوراتادین یا سیتریزین موجب بهبود علائم سرفه می‌شود؟
- آیا همزمان با سرفه، دچار تب، بدن‌درد یا گلودرد چرکی نیستید؟
تفسیر تست
تست خود را زبق اصول زیر تفسیر کنید:
- در صورتی که پاسخ «بله» به پنج مورد یا بیشتر از پرسش‌های فوق داده‌اید، احتمال آن وجود دارد که سرفه‌ی شما منشأ آلرژیک داشته یا ناشی از حساسیت فصلی باشد.
- در مقابل، اگر تعداد پاسخ‌های مثبت کمتر از پنج مورد است، ممکن است علت سرفه مربوط به سایر عوامل از جمله سرماخوردگی، عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، رفلاکس معده به مری، یا بیماری‌های تنفسی مانند آسم باشد.
درمان سرفه های آلرژیک
هدف اصلی درمان سرفه آلرژی فصلی، کنترل واکنش آلرژیک و کاهش التهاب مجاری تنفسی است. درمان شامل ترکیبی از راهکارها است:
اجتناب از آلرژنها
این اولین و مهمترین گام در مدیریت آلرژی است. اگر آلرژن‌های خاص شما شناسایی شده‌اند، تلاش برای کاهش تماس با آن‌ها می‌تواند به طور قابل توجهی علائم به‌ویژه سرفه را کاهش دهد.
- گرده: در فصول اوج گرده‌افشانی، پنجره‌ها را بسته نگه دارید، از دستگاه تهویه مطبوع با فیلتر HEPA استفاده کنید، پس از بازگشت به خانه لباس‌های خود را عوض کرده و دوش بگیرید، فعالیت‌های خارج از منزل را در ساعات اوج گرده‌افشانی (معمولا صبح و اوایل بعدازظهر) محدود کنید.
- مایت گرد و غبار: از روکش‌های ضد آلرژی برای تشک و بالش استفاده کنید، ملحفه‌ها را هفتگی در آب داغ (بالاتر از ۶۰ درجه سانتی‌گراد) بشویید، از فرش و موکت در اتاق خواب اجتناب کنید یا آن‌ها را با جاروبرقی دارای فیلتر HEPA مرتب تمیز کنید، رطوبت خانه را پایین نگه دارید (زیر ۵۰ درصد).
- شوره‌های حیوانات خانگی: بهترین راهکار عدم نگهداری از حیوان در منزل است. اگر حیوان دارید، آن را از اتاق خواب دور نگه دارید، از فیلترهای HEPA در منزل استفاده کنید.
- کپک: منابع رطوبت را برطرف کنید، از دستگاه رطوبت‌گیر در نواحی مرطوب خانه استفاده کنید، حمام و آشپزخانه را تهویه کنید، نواحی دارای کپک را با محلول سفیدکننده رقیق شده تمیز کنید.
در کل باید خانه را تمیز و عاری از خرده‌های غذا نگه دارید و درزها و شکاف‌ها را بپوشانید؛ در مورد کنترل حشرات و سوسک‌ها، با رعایت احتیاط می‌توان از سموم هم استفاده کرد.
دارو درمانی
داروهای مختلفی میتوانند به کنترل علائم آلرژی و سرفه کمک کنند. رایج‌ترین و معروف‌ترین داروهایی که برای درمان آلرژی تجویز میشوند عبارتند از:
- آنتیهیستامینها مانند سیتریزین
- لوراتادین
- فکسوفنادین (بهترین دارو برای درمان سرفه آلرژیک شبانه)
- اسپریهای بینی
- داروهای ضد احتقان
- تعدیل‌کننده‌های لکوترین مانند مونته‌لوکاست
- داروهای سرکوب‌کننده سرفه مانند دکسترومتورفان
- داروهای آسم مانند سالبوتامول
برخی مواقع، واکسن آلرژی و ایمونوتراپی اغلب پیش از شروع فصل بهار (معمولا در موارد شدید) برای درمان و کنترل آلرژی تجویز می‌شود.
درمانهای حمایتی و خانگی
برخی راهکارهای خانگی نیز میتوانند به تسکین موقت سرفه کمک کنند، گرچه جایگزین درمانهای اصلی نیستند. شستشوی بینی با محلول نمکی، نوشیدن مایعات گرم مانند چای گرم با عسل و دستگاه بخور گاهی به بهبود سرفهها کمک می‌کنند. در همین راستا برخی راهکارهای درمان سرفه های آلرژیک در طب سنتی نیز میتوانند مفید باشند که لازم است حتما تحت نظر پزشک متخصص دنبال شوند.
پیشگیری از سرفه آلرژیک
پیشگیری از سرفه آلرژیک در واقع همان مدیریت و کنترل آلرژی زمینه‌ای است. راهکارهای اصلی شامل موارد زیر هستند:
- شناسایی آلرژنها: انجام تست‌های آلرژی برای شناسایی دقیق موادی که به آن‌ها حساسیت دارید، اولین قدم برای پیشگیری موثر است.
- اجتناب از آلرژنها: رعایت دقیق نکات مربوط به اجتناب از آلرژنها در خانه، محل کار و فضای باز، احتمال تماس با آلرژنها را کاهش می‌دهد.
- استفاده منظم از داروهای پیشگیرانه: در صورت تشخیص آلرژی، پزشک ممکن است توصیه کند قبل از شروع فصل آلرژی یا به طور منظم در طول سال، از انواع داروی ضد سرفه های آلرژیک مانند اسپریهای کورتیکواستروئید بینی یا آنتیهیستامینها برای جلوگیری از بروز سرفه استفاده کنید.
- مدیریت همزمان آسم: اگر مبتلا به آسم آلرژیک هستید، کنترل مناسب آسم با داروهای تجویزی برای جلوگیری از سرفه و سایر علائم تنفسی حیاتی است.
- رعایت بهداشت محیط: تمیز نگه داشتن منزل، کاهش رطوبت، تهویه مناسب و دوری از دود سیگار و سایر محرک‌های تنفسی به کاهش التهاب مزمن و پیشگیری از سرفه کمک می‌کند.
- ایمونوتراپی (در موارد مناسب): ایمونوتراپی می‌تواند تحمل بدن نسبت به آلرژنها را افزایش داده و به پیشگیری طولانی مدت از علائم آلرژی از جمله سرفه کمک کند.
اهمیت شناسایی به‌موقع سرفه های آلرژیک
سرفه های آلرژیک میتوانند کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار دهند، اما با شناسایی محرک‌ها، استفاده از درمانهای مناسب و اقدامات پیشگیرانه، می‌توان آن‌ها را کنترل کرد. درک علل (مانند گرده، مایت‌ها و کپک)، شناخت علائم (مانند سرفه خشک و خارش گلو) و استفاده از روش‌های تشخیصی مانند تست‌های آلرژی به مدیریت بهتر این عارضه کمک می‌کند. درمانهای دارویی مانند آنتیهیستامینها و اسپریهای بینی، همراه با روش‌های خانگی، میتوانند علائم را تسکین دهند.
پیشگیری از این علائم، از طریق کاهش مواجهه با آلرژنها ممکن خواهد بود. در صورت تداوم علائم، مراجعه به پزشک برای ارزیابی دقیق ضروری است. برای دریافت انواع مشاوره آنلاین و حضوری از دکتر آلرژی وارد سایت دکتردکتر شده و از امکان نوبت‌دهی اینترنتی این متخصص بهره‌مند شوید. همچنین، پس از انجام ویزیت دکتر می‌توانید از طریق وب‌سایت دکتردکتر برای سفارش آنلاین دارو اقدام کنید.
منابع:
سوالات متداول
