بسیاری از افراد با تغییر فصل‌ها، مخصوصا در شروع فصل بهار و پاییز، دچار عطسه‌های مکرر، آبریزش بینی یا خارش چشم می‌شوند. این علائم معمولا ناشی از آلرژی ناشی از تغییر فصل است که یکی از رایج‌ترین واکنش‌های ایمنی بدن به محرک‌های محیطی هستند. آلرژی فصلی، پاسخ شدید سیستم ایمنی به موادی مانند گرده گیاهان است و افراد بسیاری به آن مبتلا هستند. این مشکلات نه‌تنها کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهند، بلکه در صورت نادیده‌گرفتن، منجر به عوارض جدی‌تری مانند عفونت‌های تنفسی میشود.
در این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، با علائم آلرژی ناشی از تغییر فصل و انواع درمان خانگی و دارویی آن آشنا خواهید شد.
در انتهای مطلب می‌توانید سوالات خود درباره این اختلال را بنویسید و پاسخ آنها را از کارشناس سلامت دکتردکتر دریافت کنید.
حساسیت فصلی چیست
تب یونجه یا حساسیت فصلی (Seasonal Allergies) واکنش غیرطبیعی و اغراق‌آمیز سیستم ایمنی بدن به مواد حساسیت‌زا (Allergen) موجود در محیط است. برخلاف برخی آلرژی‌های دائمی (مانند آلرژی به غذا یا حیوانات)، این نوع حساسیت در زمان‌های مشخصی از سال بروز می‌کند و با تغییر فصل فروکش می‌کند.
میزان شیوع آلرژی فصلی در فصل بهار به اوج می‌رسد و با علائمی شبیه به سرماخوردگی همراه است. البته این واکنش ناشی از ویروس یا مسری نیست؛ بلکه در نتیجه تماس بدن با مواد آلرژن و تولید هیستامین ایجاد میشود. تولید هیستامین منجر به بروز علائمی مانند عطسه، آبریزش بینی، سرفه، خارش چشم یا گلو میشود.
طبق آمار منتشر شده از سوی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) در ایالات متحده آمریکا؛
طبق آمار، بیش از ۳۱٪ از بزرگسالان و ۲۷٪ از کودکان زیر ۱۸ سال در ایالات متحده به نوعی از آلرژی مبتلا هستند. از این میان، حساسیت فصلی شایعترین نوع آلرژی به شمار می‌رود که حدود ۲۵٪ بزرگسالان و ۱۸٪ کودکان را درگیر کرده است.
علل حساسیت فصلی
علت بروز رینیت آلرژیک، واکنش بیش از حد سیستم ایمنی به مواد حساسیت‌زا است. این مواد برای بیشتر افراد بی‌ضرر هستند و معمولا شامل گرده گیاهان، هاگ قارچ‌ها، یا ذرات گرد و غبار می‌شوند. آلرژنها در فصول خاصی از سال افزایش می‌یابند و باعث تحریک سیستم ایمنی و بروز علائم آلرژیک می‌شوند. برخی از شایعترین عوامل حساسیت‌زا عبارتند از:
- گرده درختان: مانند گرده توس، افرا، بلوط و صنوبر
- گیاهان: مانند علف تیموتی، برمودا و چاودار
- هاگ قارچ‌ها: ناشی از برگ‌های در حال پوسیدن، چوب نم‌دار و مکان‌های مرطوب
- گرد و غبار
- شوره و موی حیوانات یا پرندگان
میزان حساسیت به هرکدام از این عوامل با توجه به ژنتیک، سابقه خانوادگی، تماس مکرر با محرک‌ها و ضعف سیستم ایمنی در افراد مختلف متفاوت است.
علائم حساسیت فصلی
علائم تب یونجه مشابه سرماخوردگی هستند، اما معمولا با خارش همراهند و در زمان‌های مشخصی از سال تکرار می‌شوند. شدت علائم ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و بسته به نوع آلرژن و مدت تماس با آن، تغییر کند. برخی افراد تنها در یک فصل دچار علائم آلرژی می‌شوند، در حالی که برخی دیگر، نسبت به عوامل بیشتری حساسیت دارند. رایج‌ترین نشانه‌های آلرژی ناشی از تغییر فصل شامل موارد زیر است:
- عطسه‌های مکرر و پشت سر هم
- آبریزش بینی یا گرفتگی همراه با ترشحات شفاف
- خارش گلو، سقف دهان یا گوش‌ها
- خارش و قرمزی چشم‌ها (معمولاً هر دو چشم)
- سرفه خشک که در شب شدیدتر میشود
- احساس فشار در ناحیه سینوسها و پیشانی
- کاهش حس بویایی یا چشایی
- بی‌حالی، خستگی و اختلال خواب به‌دلیل گرفتگی بینی یا سرفه شبانه
برخی افراد همچنین دچار خشکی گلو، خسخس سینه یا تنگی نفس می‌شوند.
علائم آلرژی فصلی در کودکان
واکنش آلرژیک فصلی در کودکان ممکن است با سرماخوردگی یا عفونت تنفسی اشتباه گرفته شود. برخی از نشانه‌های معمول این اختلال عبارت‌اند از:
- عطسه‌های پیاپی و بی‌وقفه، به‌ویژه صبح‌ها
- خاراندن مداوم بینی یا چشم‌ها
- آبریزش یا گرفتگی بینی
- تنفس از راه دهان به‌دلیل گرفتگی بینی
- تیره شدن زیر چشم‌ها (اصطلاحا “خط آلرژیک”)
- افت تمرکز یا بی‌قراری
- گوش‌درد یا احساس پُری در گوش‌ها
در صورتی که این علائم در فصل خاصی از سال تکرار شوند و با تب یا درد عضلانی همراه نباشند، احتمال واکنش آلرژیک فصلی بالا است.
تفاوت آلرژی فصلی با سرماخوردگی
علائم رینیت آلرژیک فصلی و سرماخوردگی بسیار مشابه است و گاهی با هم اشتباه گرفته می‌شوند. در جدول زیر برخی از مهم‌ترین تفاوت‌های آنها را بررسی کرده‌ایم:
| ویژگی | واکنش آلرژیک فصلی | سرماخوردگی |
| عامل | آلرژن‌های محیطی (گرده، قارچ و…) | ویروس |
| تب | ندارد | گاهی وجود دارد |
| خارش چشم و بینی | رایج | نادر |
| مدت زمان علائم | چند هفته یا حتی چند ماه | ۳ تا ۷ روز |
| مسری بودن | نیست | هست |
چه کسانی بیشتر در معرض حساسیت فصلی هستند؟
در حالی که هر فردی ممکن است به دلایلی دچار علائم آلرژیک فصلی شود، اما برخی افراد به‌دلیل ویژگی‌های ژنتیکی، شرایط محیطی یا بیماری‌های زمینه‌ای، بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به واکنش آلرژیک فصلی هستند. افراد مستعد این اختلال معمولا در افرادی با ویژگی‌های زیر رایج‌تر است:
- کودکان و نوجوانان
- داشتن سابقه خانوادگی آلرژی
- ابتلا به آسم یا سایر بیماری‌های تنفسی
- سکونت در مناطق جنگلی یا مرطوب
- ضعف سیستم ایمنی یا ابتلا به بیماری‌های خودایمنی
- داشتن بیماری‌های مزمن
- مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی
- سکونت در شهرها یا محیط‌های آلوده و صنعتی
تشخیص واکنش آلرژیک فصلی
آلرژی، یک واکنش ایمنی است و درمان آن با عفونت‌ها متفاوت است. بنابراین، شناسایی درست نوع حساسیت، نوع آلرژن و شدت واکنش میتواند به درمان هدفمند و موثر کمک کند.
پزشکان برای تشخیص آلرژی تغییر فصل، ابتدا سابقه پزشکی بیمار، سابقه خانوادگی، شدت و مدت علائم را بررسی می‌کنند؛ سپس در صورت نیاز، آزمایش‌های تخصصی را برای تعیین نوع آلرژن انجام می‌دهند.
آزمایش آلرژی فصلی چیست؟
آزمایش آلرژی معمولا به‌صورت تست پوستی یا آزمایش خون انجام میشود. در تست پوستی، مواد آلرژن به سطح پوست تزریق شده و در آزمایش خون سطح آنتی‌بادی (IgE) بدن اندازه‌گیری میشود. در ادامه با هرکدام از این روش‌ها آشنا می‌شوید:
آزمایش خون (IgE-specific blood test)
در این روش، میزان آنتی‌بادی (IgE) اندازه‌گیری میشود تا میزان حساسیت بدن به آلرژنها مشخص شود. آزمایش خون معمولا زمانی توصیه میشود که بیمار نتواند تست پوستی انجام دهد یا نیاز به بررسی دقیق‌تر چند آلرژن به‌صورت هم‌زمان باشد.
تست پوستی آلرژی
در این روش، مقادیر کمی از انواع مختلف آلرژن (مانند گرده درخت، علف، قارچ و…) به پوست ساعد یا پشت بیمار وارد میشود. اگر فرد به ماده‌ای حساسیت داشته باشد، پوست در آن نقطه ظرف ۱۵ تا ۲۰ دقیقه دچار قرمزی، تورم یا خارش میشود.
انواع روش‌های درمان آلرژی فصلی
درمان واکنش آلرژیک فصلی با هدف کاهش علائم، بهبود کیفیت زندگی و پیشگیری از بروز مجدد علائم شدید انجام میشود. نوع درمان بسته به شدت علائم، سن بیمار، نوع آلرژن و ترجیحات فرد متفاوت است. برای برخی افراد، درمان‌های ساده خانگی کافیست، در حالی که برخی افراد ممکن است به دارو یا حتی ایمونوتراپی (واکسن آلرژی) نیاز داشته باشند.
درمان خانگی واکنش آلرژیک فصلی
تغییرات ساده در سبک زندگی به کنترل علائم خفیف حساسیت کمک می‌کند. این اقدامات به‌تنهایی علائم را درمان نمی‌کنند، اما به شما کمک می‌کند که عوارض کمتری را تجربه کنید:
- شست‌وشوی بینی با سرم یا آب نمک، برای خارج‌کردن آلرژنها از مسیر تنفس و کاهش التهاب
- بستن پنجره‌ها در ساعات اوج گرده‌افشانی (مخصوصا صبح‌ها و حوالی زمان غروب آفتاب)
- استفاده از دستگاه تصفیه هوا در خانه
- پرهیز از بیرون رفتن در روزهای با شاخص آلودگی بالا
- زدن ماسک در فضای باز
- تعویض لباس و دوش گرفتن بعد از بازگشت از فضای باز
- تمیز نگه داشتن خانه و وسایل خواب
- استفاده از بخور سرد در محیط خانه یا محل کار
درمان حساسیت فصلی با طب سنتی
طب سنتی، جایگزین روش‌های علمی و پزشکی نیست بلکه به‌عنوان یک روش مکمل به بهبود آلرژی کمک می‌کند. چندین راهکار برای تسکین علائم پیشنهاد شده‌اند، که البته میزان اثربخشی آنها علمی‌بودن یکسانی ندارند. برخی از این روش‌ها شامل:
- نوشیدن دمنوش نعناع، زنجبیل یا چای سبز؛ زیرا اثر ضدالتهاب و ضداحتقان دارند.
- خوردن عسل؛ به‌عنوان یک روش ایمن‌سازی طبیعی
- مالیدن روغن سیاه‌دانه یا استنشاق بخور بابونه؛ برای بازکردن مجاری تنفسی و آرام‌کردن گلو
داروهای پرکاربرد برای درمان واکنش آلرژیک فصلی
در کنار روش‌های قبلی، مصرف داروهای آنتی هیستامین و داروهایی که به شستشوی چشم و بینی کمک می‌کنند، برای کاهش علائم این اختلال بسیار موثر هستند. برخی از این داروها عبارتند از:
- اسپری‌های ضداحتقان بینی؛ مثل اسپری فلوتیازون و بودزوناید
- قطره‌های ضدآلرژی و استریل چشمی
- قرص‌های آنتی‌هیستامین‌ها
بهترین قرص برای درمان آلرژی فصلی
استفاده از داروهای آنتی هیستامین برای درمان سرفه های حساسیت فصلی بسیار موثر است اما ممکن است باعث احساس گیجی و خوابآلودگی شود. بنابراین، بهتر است این داروها را قبل از خواب مصرف کنید و از مصرف آنها در ابتدای روز خودداری کنید. در این بخش با نام متداول‌ترین قرص‌های درمان رینیت آلرژیک فصلی آشنا می‌شوید:
- سیتریزین (Cetirizine): موثر اما خواب‌آور
- فکسوفنادین (Fexofenadine): نسل جدیدتر و بدون ایجاد خوابآلودگی
- لوراتادین (Loratadine): مناسب برای علائم خفیف تا متوسط
- دس لوراتادین (Desloratadine): اثربخشی طولانی‌تر و مناسب برای علائم شبانه
این داروها اغلب بدون نسخه نیز قابل تهیه هستند، اما مصرف بلندمدت آنها باید تحت نظر پزشک باشد.
بهترین آمپول برای درمان فوری آلرژی
در موارد حاد، ممکن است پزشک آمپول‌های ضدحساسیت را تجویز کند. متداول‌ترین آمپول ضدآلرژی، دگزامتازون (از خانواده کورتیکواستروئیدها) است که برای کاهش فوری التهاب و کنترل عوارض تجویز میشود.
علیرغم اثرگذاری بالای آمپول‌ها، استفاده مکرر از آنها به دلیل ایجاد عوارض جدی مانند (افزایش فشار خون و افزایش خطر پوکی استخوان) توصیه نمیشود و تنها در شرایط بحرانی تزریق می‌شوند.
واکسن رینیت آلرژیک فصلی
ایمونوتراپی آلرژی (Allergy Immunotherapy) روشی تخصصی برای درمان ریشه‌ای آلرژی است که با تزریق تدریجی آلرژن به بدن، به کاهش حساسیت سیستم ایمنی کمک می‌کند. این روش معمولا برای افرادی با آلرژی شدید یا مزمن توصیه میشود و نیاز به درمان طولانی مدت دارد.
درمان با واکسن معمولا بین ۳ تا ۵ سال طول می‌کشد و باید تحت نظر متخصص آسم و آلرژی انجام شود.
روش های پیشگیری از بروز رینیت آلرژیک
اگرچه نمی‌توان به‌طور کامل از ابتلا به واکنش‌های آلرژیک جلوگیری کرد اما با رعایت برخی نکات ساده و انجام درمان خانگی، میتوان امکان بروز علائم را به حداقل رساند. علاوه‌بر نکات مطرح شده، پیشنهاد میشود که موارد زیر را رعایت کنید:
- استفاده از فیلتر و تصفیه‌کننده هوا؛ فیلتر HEPA، ذرات ریز مانند گرده و گردوغبار را از محیط حذف می‌کنند و تنفس را برای افراد حساس آسان‌تر می‌سازند.
- خشک نکردن لباس‌ها در فضای باز؛ خشک‌کردن لباس در فضای بیرون باعث میشود آلرژنها به الیاف لباس بچسبند. بهتر است لباس‌ها را از خشک‌کن یا فضای داخلی خشک کنید.
- تقویت سیستم ایمنی بدن؛ داشتن یک سیستم ایمنی متعادل به بدن کمک می‌کند تا بهتر با عوامل محیطی مقابله کند.
- داشتن خواب کافی و تغذیه مناسب
- دوری از استرس
- انجام ورزش منظم
- کاهش تماس با حیوانات خانگی
برای درمان واکنش آلرژیک فصلی به کدام پزشک مراجعه کنیم؟
حساسیت فصلی یکی از شایعترین انواع آلرژی‌هاست که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را درگیر می‌کند. هرچند که این واکنش ایمنی معمولا خطرناک نیست، اما باعث آزار فرد و اختلال در عملکرد روزانه او میشود.
اگر علت ایجاد حساسیت را نمی‌دانید یا درجستجوی روش درمان این مشکل هستید، بهتر است در اولین فرصت به دکتر آسم و آلرژی مراجعه کنید. این پزشک با بررسی علائم بالینی و انجام آزمایش پوست یا خون، به شما کمک می‌کند که علت حساسیت را بشناسید و آن را کنترل کنید.
شما می‌توانید در سامانه نوبت دهی اینترنتی دکتردکتر نوبت ویزیت حضوری یا آنلاین دریافت کنید. ساده‌ترین راه برای بررسی علائم آلرژی فصلی و تجویز آزمایش آلرژی، دریافت ویزیت آنلاین (متنی یا تلفنی) است، پس بدون اتلاف وقت برای مشورت با پزشک مورد نظرتان در سراسر ایران، اقدام کنید.
منابع:
