درماتیت تماسی معمولا براثر تماس مستقیم پوست با ماده‌ای محرک یا آلرژیزا بروز میکند. علائم آن بیشتر شامل خارش، قرمزی و التهاب است که اغلب در نواحی مانند دست‌ها، صورت یا پاها ظاهر می‌شوند. آگاهی از درماتیت تماسی و علائم آن بسیار مهم است؛ چرا که با شناخت عوامل محرک، می‌توان به راحتی از بروز آن جلوگیری و در صورت ابتلا، با درمان‌های ساده آن را مدیریت کرد. درحالی‌که، علائم این بیماری بدون درمان مناسب، تشدید شده و به عفونت یا مشکلات مزمن منجر میشود. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، به بررسی دقیق این بیماری می‌پردازیم.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
درماتیت تماسی چیست؟
درماتیت تماسی (contact dermatitis) یک التهاب پوستی است که به دلیل تماس مستقیم پوست با مواد خارجی ایجاد میشود و دو نوع درماتیت تماسی تحریکی و درماتیت تماسی آلرژیک دارد. تفاوت اصلی این دو نوع در مکانیسم ایجاد آن‌هاست.
درماتیت تماسی تحریکی شایع‌ترین نوع درماتیت است و زمانی رخ می‌دهد که یک ماده خارجی مستقیما به لایه خارجی پوست آسیب می‌رساند. این نوع واکنش ایمنی خاصی ندارد و معمولا پس از یک تماس شدید یا تماس‌های مکرر با مواد ملایم مانند صابون یا آب ایجاد میشود. مکانیسم آن شامل آسیب به سد محافظتی پوست است که ایجاد التهاب، خشکی و ترک‌خوردگی میکند.
از سوی دیگر، درماتیت تماسی آلرژیک ناشی از واکنش سیستم ایمنی بدن به یک ماده آلرژی‌زاست. در این حالت، بدن یک ماده خاص را به عنوان تهدید شناسایی کرده و سلول‌های ایمنی مانند سلول‌های T را فعال میکند. این واکنش معمولا پس از چندین تماس قبلی با ماده مذکور رخ می‌دهد. ظاهر شدن علائم در این حالت ممکن است چند ساعت تا چند روز طول بکشد. مکانیسم حساسیت پوستی در این نوع درماتیت شامل آزادسازی مواد التهابی مانند سیتوکین‌ها است که باعث خارش و تورم می‌شوند.
درک این تفاوت‌ها به شناخت بهتر عوامل محرک و در نتیجه پیشگیری از بروز مجدد درماتیت کمک خواهد کرد.
براساس مطالعات منتشر شده در وب‌سایت mayoclinic،
درماتیت تحریکی، نوعی درماتیت تماسی است. اگر فرد از صابون قلیایی روی پوست استفاده کند و بارها و بارها این کار را انجام دهد، به دلیل فرسایش لایه محافظ طبیعی پوست با شستشوی مکرر، به‌سادگی به درماتیت تماسی تحریکی مبتلا میشود.
بنابراین درماتیت تماسی تحریکی اغلب از تماس‌های مکرر با مواد ساده مانند صابون ایجاد میشود و نه لزوما آلرژی. تمایز این دو نوع درماتیت توسط متخصص پوست ضروری است تا ضمن انتخاب درمان مناسب، از عوارض جلوگیری شود.
علائم درماتیت تماسی
علائم درماتیت تماسی معمولا در محل تماس پوست با ماده محرک ظاهر می‌شوند و از خفیف تا شدید متغیر هستند. شایع‌ترین علائم شامل موارد زیر می‌شوند:
- قرمزی پوست
- خارش شدید
- تورم
- گاهی تاول‌های کوچک پر از مایع، ترکیده یا پوسته‌پوسته شده
- لکه‌های قرمز رنگ در پوست‌های روشن
- لکه‌ای قهوه‌ای یا بنفش در پوست‌های تیره‌تر
- خشکی، ترک‌خوردگی یا ضخامت پوست
زمان بروز علائم بسته به نوع درماتیت متفاوت است. در نوع تحریکی، علائم اغلب بلافاصله یا ظرف چند دقیقه تا چند ساعت پس از تماس ظاهر می‌شوند، زیرا آسیب مستقیم به پوست رخ می‌دهد. اما در نوع آلرژیک، واکنش ممکن است ۲۴ تا ۷۲ ساعت بعد ظاهر شود، زیرا سیستم ایمنی برای پاسخ نیاز به زمان دارد. در این حالت اگر تماس ادامه داشته باشد، علائم قادرند ۲ تا ۴ هفته باقی بمانند. شناسایی زودهنگام این علائم از تشدید آن جلوگیری میکند.
چرا به درماتیت تماسی مبتلا می‌شویم؟
درماتیت تماسی اغلب به دلیل تماس با مواد روزمره ایجاد میشود که پوست را تحریک می‌کنند. شناسایی این علل برای پیشگیری از بروز درماتیت کلیدی است. در ادامه، برخی از شایع‌ترین علل را بررسی کرده‌ایم:
مواد شیمیایی و شوینده‌ها
مواد شیمیایی مانند شوینده‌های خانگی، صابون‌ها، سفیدکننده‌ها و حلال‌ها می‌توانند سد محافظتی پوست را تخریب کنند. این مواد اغلب باعث نوع تحریکی می‌شوند، به‌ویژه در افرادی که دست‌های‌شان زیاد با آب و مواد شوینده تماس دارد، مانند کارگران نظافت یا آشپزخانه‌ها.
فلزات
نیکل یکی از رایج‌ترین فلزات آلرژی‌زاست که در جواهرات، کمربندها، دکمه‌ها و حتی گوشی‌های موبایل یافت میشود. تماس مکرر با آن گاهی واکنش آلرژیک ایجاد میکند و علائمی مانند قرمزی و خارش در محل تماس به وجود می‌آورد. کبالت و کروم نیز از دیگر فلزاتی هستند که می‌توانند باعث ایجاد حساسیت شوند.
لوازم آرایشی یا بهداشتی
محصولاتی مانند کرم‌ها، لوسیون‌ها، عطرها، رنگ مو و لاک ناخن حاوی مواد نگهدارنده یا معطر هستند که می‌توانند پوست را تحریک کنند. فرمالدئید و پارابن‌ها از جمله این موادند که اغلب باعث بروز نوع آلرژیک می‌شوند. در این موارد، حتی یک کرم مرطوب‌کننده که مدت‌ها از آن استفاده کرده‌اید، ممکن است به مرور زمان باعث ایجاد حساسیت شود.
مواد محرک
گیاهانی مانند پیچک سمی، بلوط سمی یا سماق حاوی ماده‌ای به نام اوروشیول هستند که باعث واکنش شدید آلرژیک می‌شوند. حتی تماس غیرمستقیم با این ماده از طریق لباس یا حیوانات خانگی نیز بروز علائم را به‌دنبال خواهد داشت.
علاوه‌بر این‌ها، عوامل دیگری مانند داروهای موضعی مانند نئومایسین در پمادهای آنتی‌بیوتیک، لاتکس در دستکش‌ها یا حتی برخی غذاها مانند میوه‌های خام در افراد حساس ایجاد درماتیت می‌کنند. همچنین ترکیبی از عوامل مانند پوست حساس یا سابقه اگزما خطر ابتلا به درماتیت را افزایش خواهد داد.
تفاوت درماتیت تماسی با اگزما یا دیگر بیماری‌های پوستی
درماتیت تماسی اغلب با اگزما یا سایر بیماری های پوستی اشتباه گرفته میشود، درحالی‌که بین این دو تفاوت‌های کلیدی وجود دارد. اگزما معمولا داخلی است و به عوامل ژنتیکی یا حساسیت‌های کلی بدن وابسته است، در حالی که درماتیت تماسی همیشه به تماس خارجی مربوط میشود. بروز اگزما در هر نقطه از بدن ممکن و اغلب مزمن است، اما درماتیت تماسی محدود به محل تماس بوده و با اجتناب از محرک بهبود می‌یابد.
سایر بیماری‌ها مانند پسوریازیس یا عفونت‌های قارچی مانند تینه‌آ نیز علائم مشابهی دارند، اما پسوریازیس معمولا قرینه است و عفونت‌های قارچی نیز با آزمایش قابل تشخیص هستند. در این موارد تشخیص دقیق نوع بیماری توسط پزشک ضروری است تا درمان مناسب انتخاب شود.
چگونه این بیماری را تشخیص دهیم؟
تشخیص درماتیت تماسی معمولا با معاینه بالینی توسط پزشک آغاز میشود. دکتر پوست سابقه پزشکی شما را بررسی کرده و سؤالاتی در مورد تماس‌های اخیر با مواد احتمالی می‌پرسد، مانند شغل، عادت‌ها یا محصولاتی که استفاده می‌کنید. این پرسش‌ها به پزشک کمک میکند تا عامل محرک را شناسایی کند.
در مورد موارد آلرژیک، تست پچ (Patch Test) بهترین گزینه خواهد بود. در این تست، پزشک مقادیر کمی از شایع‌ترین آلرژن‌ها را روی نوارهای چسبی مخصوص قرار می‌دهد و این نوارها را به مدت حدود ۴۸ ساعت روی پوست پشت شما می‌چسباند. این مواد شامل نیکل، عطرها، رنگ‌ها و لاتکس هستند. در طول این دو روز، باید از خیس کردن محل تست و فعالیت‌های سنگین که باعث تعریق می‌شوند، خودداری کنید. پس از ۴۸ ساعت، پزشک نوارها را برمی‌دارد و واکنش‌های پوستی را بررسی میکند.
| نام آلرژن | توضیحات مختصر | مکان‌های شایع تماس |
| نیکل | فلز نقره‌ای-سفید و براق و از شایع‌ترین عوامل آلرژی تماسی | جواهرات بدلی، دکمه‌های فلزی، سگک کمربند، زیپ، ابزارآلات و حتی گوشی‌های موبایل |
| عطرها | ترکیبات شیمیایی پیچیده‌ای برای خوشبو کردن محصولات | صابون، شامپو، کرم، عطر، دئودورانت و محصولات شوینده |
| لاتکس | ماده‌ای طبیعی استخراج شده از درخت کائوچو | دستکش‌های پزشکی، بادکنک، کاندوم و برخی نوارهای چسب |
| متیل ایزوتیازولینون | یک ماده نگهدارنده برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها در محصولات | شامپو، نرم‌کننده، لوسیون‌ها، دستمال‌های مرطوب و مواد شوینده |
پس از برداشتن نوارها، پزشک به دنبال هرگونه قرمزی، تورم یا تاول که نشان‌دهنده آلرژی به ماده مربوطه هستند، می‌گردد. ممکن است لازم باشد ۴۸ تا ۹۶ ساعت بعد از برداشتن پچ‌ها نیز دوباره به پزشک مراجعه کنید تا واکنش‌های تاخیری نیز بررسی شوند. نتیجه این تست ایمن و استاندارد، به پزشک کمک میکند تا علت اصلی درماتیت تماسی شما را پیدا کرده و راه‌های پیشگیری از آن را به شما آموزش دهد. گاهی اوقات نیز، بیوپسی پوست یا تست‌های دیگر برای رد بیماری‌های مشابه انجام میشود.
درماتیت تماسی در کودکان
عوامل ایجاد و علائم درماتیت تماسی در کودکان کاملا مشابه بزرگسالان است، اما پوست حساس‌تر کودکان آن‌ها را مستعد واکنش‌های شدیدتر میکند. کودکان به دلیل کنجکاوی و عادت‌هایی مانند دست زدن به اشیا یا گذاشتن آن‌ها در دهان، بیشتر در معرض تماس با محرک‌ها هستند. علائم در کودکان اغلب در دست‌ها، صورت یا نواحی پوشک دیده میشود.
کودکان ممکن است به دلیل خاراندن شدید، پوست را زخمی کنند که خطر عفونت را افزایش می‌دهد. عوامل شایع در کودکان، علاوه‌بر موارد ذکر شده ممکن است در اسباب‌بازی‌ها و حتی بزاق دهان‌شان باشد. والدین باید به زمان‌بندی علائم توجه کنند؛ در نوع تحریکی، علائم سریع ظاهر می‌شوند، اما در نوع آلرژیک ممکن است ۱ تا ۳ روز طول بکشد. تشخیص زودهنگام و حذف عامل محرک برای جلوگیری از مزمن شدن بیماری ضروری است.
درماتیت تماسی با چه عوارضی همراه است؟
درماتیت‌های تماسی اگر درمان نشوند یا به طور مکرر رخ دهند، می‌توانند عوارضی ایجاد کنند. شایع‌ترین عوارض درماتیت تماسی شامل موارد زیر هستند:
- عفونت‌های پوستی: خاراندن راش باعث ورود باکتری‌هایی مانند استافیلوکوک یا استرپتوکوک میشود که منجر به عفونت‌هایی مانند ایمپتیگو با علائم چرک، تب یا پوسته‌های زردرنگ خواهد شد.
- تغییرات رنگ پوست: التهاب طولانیمدت ممکن است باعث تیره شدن یا روشن شدن پوست شود، به ویژه در پوست‌های تیره‌تر.
- ضخیم شدن پوست: خارش و التهاب مزمن پوست را ضخیم و سفت میکند که درمان آن دشوارتر است.
- حساسیت دائمی: تماس مکرر با آلرژن‌ها حساسیت پوست را افزایش می‌دهد و واکنش‌ها را شدیدتر میکند.
- تأثیر روانی: خارش مداوم و ظاهر ناخوشایند راش باعث استرس، کاهش اعتماد به نفس یا اختلال خواب میشود، به ویژه در کودکان.
چگونه درماتیت تماسی را درمان کنیم؟
درمان درماتیت تماسی بر اساس شناسایی و اجتناب از عامل محرک استوار است. با عدم اجتناب از این عوامل، علائم ممکن است تکرار شوند. درمان‌هایی که در ادامه می‌آیند، معمولا علائم را تسکین می‌دهند و پوست را ترمیم می‌کنند.
داروهای موضعی
پزشک برای کاهش التهاب و خارش شدید، معمولا کرم‌ها یا پمادهای کورتیکواستروئیدی موضعی مانند هیدروکورتیزون یا کلوبتازول موضعی تجویز میکند که با کاهش پاسخ سیستم ایمنی در ناحیه مورد نظر، التهاب را کاهش می‌دهند. این داروها عوارض جانبی مانند نازک شدن پوست را به‌دنبال دارند و مصرف آن‌ها مطابق دستور پزشک تا حد زیادی از بروز این عوارض پیشگیری میکند.
آنتی‌هیستامین‌ها
خارش شدید یکی از آزاردهنده‌ترین علائم درماتیت تماسی است. پزشکان اغلب برای کنترل این خارش، به ویژه در شب، آنتی‌هیستامین‌های خوراکی مانند لوراتادین یا سیتریزین تجویز می‌کنند. برخی از این آنتی‌هیستامین‌ها باعث خواب‌آلودگی می‌شوند که میتواند به خواب بهتر در شب نیز کمک کند اما باید از مصرف آن‌ها پیش از رانندگی و انجام کارهای حساس بپرهیزید.
نرم‌کننده‌ها
استفاده منظم از نرم‌کننده‌ها و مرطوب‌کننده‌های بدون عطر مانند وازلین، به بازیابی لایه محافظتی پوست و جلوگیری از خشکی و ترک خوردگی آن کمک شایانی میکند.
پرهیز از عوامل محرک
شاید مهم‌ترین بخش درمان، پرهیز از عاملی باشد که باعث درماتیت شده است. اگر عامل محرک نیکل باشد، باید از پوشیدن جواهرات نیکل‌دار خودداری کنید. اگر یک صابون یا شوینده خاص عامل آن باشد، باید به دنبال جایگزینی ملایم و فاقد مواد تحریک‌کننده بگردید.
درمان‌های خانگی درماتیت تماسی
درمان‌های خانگی علائم درماتیت تماسی را تسکین داده و به بهبود پوست کمک می‌کنند، به‌ویژه در موارد خفیف. قبل از هر چیز، شناسایی و حذف عامل محرک ضروری است. در ادامه، چند روش خانگی موثر را به شما ارائه کرده‌ایم:
- کمپرس سرد: قرار دادن پارچه تمیز خیس‌شده با آب خنک روی پوست به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، چند بار در روز، تورم و خارش را کاهش می‌دهد. این روش به‌ویژه برای کودکان بی‌خطر است.
- حمام جو دوسر: افزودن پودر جو دوسر کلوئیدی به آب ولرم حمام التهاب را تسکین می‌دهد. ۱۰ تا ۱۵ دقیقه حمام کافی است.
- مرطوب‌کننده‌های بدون عطر: استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده مانند وازلین یا سِتافیل بلافاصله پس از حمام، رطوبت پوست را حفظ کرده و سد محافظتی را تقویت میکند.
- آلوئه‌ورا: ژل طبیعی آلوئه‌ورا میتواند پوست را خنک کرده و التهاب را کاهش دهد. از محصولات خالص و بدون افزودنی استفاده کنید.
- اجتناب از خاراندن: کوتاه نگه داشتن ناخن‌ها، به‌ویژه در کودکان و پوشاندن ناحیه با بانداژ سبک از زخم شدن پوست تحریک شده جلوگیری میکند.
مهم است که از صابون‌های معطر، الکل یا اسکراب پوست خودداری کنید، زیرا می‌توانند باعث تشدید التهاب‌ها شود. اگر علائم پس از چند روز بهبود نیافت، به پزشک مراجعه کنید.
راه‌های پیشگیری از درماتیت تماسی
پیشگیری از درماتیت تماسی با رعایت اصول ساده ممکن است. در ادامه، به مهم‌ترین آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
- استفاده از دستکش‌های محافظ مانند لاتکس یا وینیل هنگام کار با مواد شیمیایی
- استفاده از محصولات آرایشی و شوینده‌های بدون عطر و آنتی آلرژیک
- استفاده از محصولات مخصوص پوست‌های حساس
- مرطوب کردن منظم پوست
- اجتناب از تماس طولانی با آب
آیا درماتیت تماسی واگیردار است؟
درماتیت تماسی واگیردار نیست. این بیماری یک واکنش فردی به مواد خارجی بوده و شامل هیچ‌گونه باکتری، ویروس یا قارچی که بتواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود، نیست. در نتیجه حتی تماس مستقیم با راش فرد مبتلا یا وسایل شخصی او بلامانع خواهد بود. تنها یک استثنا وجود دارد و آن انتقال ماده محرک از روی پوست فرد مبتلا است. برای مثال اگر ماده اوروشیول از پیچک سمی روی پوست فرد مبتلا باقی مانده باشد و به شخص دیگری منتقل شود، در صورت حساس بودن، فرد جدید نیز ممکن است دچار واکنش پوستی شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بسیاری از موارد، درماتیت تماسی خفیف و موقت بوده و با پرهیز از عامل محرک و درمان‌های خانگی بهبود می‌یابد. اما اگر علائم شدید باشند یا راش بیش از ۳ هفته طول بکشد، باید فورا به پزشک مراجعه کنید. تاول‌های گسترده، قرمزی شدید، چرک یا تب که در اثر عفونت ایجاد می‌شوند، دربین علائم شدید قرار می‌گیرند. همچنین، در صورت بروز راش روی صورت، چشم‌ها یا نواحی حساس و سخت شدن تنفس، مراجعه به اورژانس یک ضرورت خواهد بود. تنفس سخت نشانه واکنش شدیدی آلرژیک است.
اهمیت پیشگیری و درمان درماتیت تماسی
درماتیت تماسی یک التهاب پوستی ناشی از تماس با مواد محرک یا آلرژن است که با علائمی مانند خارش، قرمزی و تورم همراه میشود. شناخت تفاوت نوع تحریکی و آلرژیک، شناسایی عامل محرک و پرهیز از آن، کلید اصلی پیشگیری و درمان است.
در موارد خفیف، مراقبت‌های خانگی و داروهای موضعی می‌توانند علائم را تسکین دهند، اما در علائم شدید یا ماندگار، مراجعه به پزشک ضروری است تا از عوارضی مانند عفونت یا مزمن شدن بیماری جلوگیری شود. برای دریافت نوبت از متخصص آنلاین پوست به سایت دکتردکتر مراجعه کرده و وقت آنلاین یا حضوری خود را ثبت کنید.
منابع:
