ADHD در بزرگسالان: علائم، تشخیص و درمان قطعی

فردی که با ADHD دست‌به‌گریبان است، همیشه فکری در ذهن دارد و تمرکز روی یک کار ساده هم برایش دشوار است. چنین فردی هر روز فهرستی طولانی از کارهای ناتمام می‌نویسد که ممکن است نتواند تا آخر شب، آنها را تکمیل کند. بااین‌همه، اختلال ADHD پایان راه نیست؛ با تشخیص دقیق، درمان مناسب و به‌کارگیری راهکارهای عملی، فرد مبتلا به ADHD می‌تواند زندگی موفق و شادی داشته باشد و حتی از مزایای مغز ADHD متفاوت خود هم سود ببرد. اگر می‌خواهید بدانید چطور می‌توان بیماری ADHD در بزرگسالان را تشخیص داد و درمان کرد، ادامه این مقاله به‌طور مفصل جواب سوال‌تان را خواهد داد.

بیماری ADHD در بزرگسالان چیست؟ 

اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (Attention-Deficit Hyperactivity Disorder) یا به‌اختصار ADHD یک مشکل روان‌شناختی در دوران کودکی است که در بعضی افراد تا دوران بزرگسالی هم ادامه پیدا می‌کند. این اختلال با دشواری در تمرکز، کنترل تکانه‌ها یا بی‌قراری تشخیص داده می‌شود. بزرگسالان مبتلا به ADHD اغلب در کودکی هم نشانه‌هایی از این اختلال را نشان‌ داده‌اند؛ اما احتمالاً در آن زمان تشخیص کم‌توجهی یا بیش‌فعالی برای آنها داده نشده است. حدود ۶۰ درصد از کودکانی که ADHD دارند، در بزرگسالی هم علائم این اختلال را نشان می‌دهند. 

تعداد و تراکم اتصالات مغزی افراد مبتلا به ADHD، به‌ویژه در بخش‌هایی از مغز که فعالیت‌های برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری را کنترل می‌کند، فرق دارد. همچنین، مغز این افراد دچار کمبود یا عدم تعادل دو انتقال‌دهنده عصبی (نوروترنسمیتر) مهم دوپامین و نوراپی‌نفرین است. به همین دلیل، افراد با ADHD در برنامه‌ریزی، تمرکز، تصمیم‌گیری و کنترل رفتار با چالش‌هایی روبه‌ر‌و هستند.

علائم بیماری ADHD در بزرگسالان 

علائم بيماری adhd در بزرگسالان ممکن است با علائم ADHD در کودکی فرق داشته باشند. همچنین، علائم ADHD در بزرگسالان ممکن است از خفیف تا شدید متفاوت باشند و آثار مخربی روی کار، روابط و زندگی افراد داشته باشند. افراد مبتلا به ADHD بزرگسالان به‌جای پرتحرکی آشکار، ممکن است دچار این مشکلات باشند:

• بی‌قراری درونی و ناتوانی در تمرکز
• ناتمام گذاشتن کارها و پیگیری نکردن پروژه‌ها
• بی‌نظمی، فراموشی‌های مداوم و حواس‌پرتی
• تنش‌های مداوم در روابط کاری یا شخصی
• مشکل و تعلل در سازمان‌دهی و انجام کارها
• دشواری در مدیریت زمان و تأخیر در انجام وظایف
• اهمال‌کاری و عقب ماندن از برنامه‌ها
• نوسانات خلقی، تکانشگری و انجام کارهای ناگهانی بدون فکر قبلی

متخصص‌ها براساس علائم، اختلال ADHD در بزرگسالان را به سه نوع تقسیم می‌کنند. برای تشخیص هر نوع، فرد باید حداقل شش علامت مرتبط را به‌مدت حداقل شش ماه نشان دهد.

• نوع کم‌توجه (ADD): این افراد اغلب با مشکل در تمرکز و سازمان‌دهی دست‌به‌گریبان هستند. علائمی مثل اشتباهات ساده در جزئیات، تمرکز نداشتن در مکالمه یا مطالعه طولانی، تمام نکردن پروژه‌ها، چالش اولویت‌بندی و مدیریت زمان، فراموش کردن کارهای روزمره، گم کردن وسایل ضروری مثل کلید یا کیف و اجتناب از کارهای طولانی و خسته‌کننده در نوع دچار کم‌توجهی یا همان ADD دیده می‌شود.
• نوع بیش‌فعال و تکانشی: علائم این افراد اغلب به فعالیت زیاد و مشکل کنترل در گفتار و رفتار گره خورده است. افراد بیش‌فعال از نوع تکانشی اغلب با چالش‌هایی مثل تکان دادن مداوم دست یا پا، ناتوانی در آرام نشستن، فعالیت زیاد، حرف زدن بیش از حد و پراکنده‌گویی زیاد، قطع کردن حرف دیگران و مشکل در صبر کردن یا نوبت گرفتن روبه‌رو هستند.
• نوع ترکیبی: رایج‌ترین نوع ADHD در بزرگسالان نوع ترکیبی است که علائمی از کم‌توجهی و بیش‌فعالی/تکانشگری در خود دارد. 

نمود ADHD در محل کار، روابط زناشویی و مدیریت زمان 

بزرگسالان دارای ADHD در محیط کار و روابط زناشویی با چالش‌هایی جدی روبه‌رو هستند. این افراد در کارکرد اجرایی، زمان‌بندی، سازمان‌دهی کارها، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در محل کار چالش دارند و اغلب دچار خستگی ذهنی و عاطفی، استرس مزمن، فرسودگی شغلی و عملکرد کمتر از پتانسیل واقعی خود هستند. بسیاری از افرادی که درگیر ADHD هستند، به‌علت عملکرد ضعیف ممکن است در معرض از دست دادن شغل باشند یا به‌طور مرتب شغل عوض کنند.

اختلال ADHD در بزرگسالی نه‌تنها روی عملکرد کاری و مدیریت زمان، بلکه روی روابط صمیمی و زناشویی هم اثر منفی دارد. در زوج‌هایی که حداقل یکی از آنها دچار ADHD است، مشکلاتی مثل نبود تمرکز، فراموشی مکرر، تأخیر در انجام تعهدات، تکانشگری، نوسانات خلقی و تحریک‌پذیری بالا، کم‌توجهی در گفت‌وگو، بی‌نظمی و ناتوانی در مدیریت زمان دیده می‌شود؛ این مشکلات می‌توانند به حس غیرقابل اعتماد بودن در طرف مقابل دامن بزنند و باعث سوتفاهم، خستگی هیجانی، ناامیدی، نارضایتی و تنش در رابطه شوند. 

علائم بیش‌فعالی (Hyperactivity) و تکانشگری (Impulsivity) در بزرگسالان 

اختلال ADHD در بزرگسالان با بی‌قراری درونی، ناتوانی در ساکن ماندن، حواس‌پرتی و مشکل در حفظ تمرکز نمایان می‌شود. این افراد ممکن است در حالت نشسته مرتب جابه‌جا شوند، پای خود را تکان بدهند، با دست یا قلم‌شان بازی کنند یا به‌طور مداوم به تلفن خود نگاه کنند. بی‌قراری جسمی بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است چندان مشهود نباشد، اما روی تمرکز و توانایی انجام کارها و تعهدات افراد اثر منفی داشته باشد. 

در کنار بی‌قراری جسمی، افرادی که ADHD دارند، ممکن است تکانشگری کنند، یعنی بدون فکر قبلی کاری انجام دهند که عواقب مطلوبی نداشته باشد. این افراد ممکن است ویژگی‌های زیر را از خود نشان دهند: 

• قطع یا تکمیل جملات دیگران و پریدن در حرف دیگران
• واکنش‌های شتاب‌زده و بدون فکر قبلی
• ناتوانی در صبر و انتظار یا نوبت گرفتن
• تصمیم‌های لحظه‌ای بدون سنجش پیامدها
• جست‌وجوی پاداش فوری و دشواری در به تعویق انداختن لذت‌ها
• رفتارهای مالی پرریسک، خریدهای ناگهانی و ولخرجی‌های بدون برنامه
• رانندگی بی‌احتیاط، سرعت بالا و سبقت‌های ناگهانی
• رها کردن شغل یا فعالیت بدون برنامه‌ریزی قبلی برای فرار از بی‌قراری یا حواس‌پرتی شدید

چگونه ADHD در بزرگسالی تشخیص داده می‌شود؟ 

تشخیص ADHD در بزرگسالان فرایندی پیچیده است و باید توسط یک متخصص سلامت روان مثل روانشناس یا روانپزشک انجام شود. درحال‌حاضر، هیچ آزمایش خون یا آزمایش پزشکی وجود ندارد که به‌طور قطعی اختلال ADHD در فرد را تأیید یا رد کند. تشخیص ADHD به کمک بررسی دقیق سابقه پزشکی، علائم فعلی و تجربیات کودکی انجام می‌شود. همچنین، پرسشنامه‌های مخصوص و استاندارد هم برای تست توجه، ارزیابی عملکرد شغلی یا تحصیلی برای بررسی علائم ADHD وجود دارند.

با این اوصاف، بخش مهمی از فرایند تشخیص ADHD، پرسشگری درخصوص تجربیات و علائم فرد در کودکی است؛ زیرا ADHD به‌طور ناگهانی در بزرگسالی بروز نمی‌کند و علائم این اختلال اغلب در کودکی پررنگ‌تر دیده می‌شوند. کارنامه دوران مدرسه، ضعف در درس‌ها، عدم تمرکز و یادداشت‌های معلم و ناظم در مورد مشکلات رفتاری می‌توانند نشان‌دهنده برخی از علائم بیش‌فعالی یا نقص تمرکز در کودکی فرد باشند. گاهی موارد هم پزشک ممکن است با اجازه بیمار، با خانواده یا دوستان درباره رفتارهای کودکی فرد مصاحبه کند تا اطلاعات بیشتری به دست بیاورد. 

برای تشخیص رسمی ADHD، فرد باید مجموعه‌ای از معیارهای مشخص ADHD در DSM-5 مثل وجود الگوی پایدار بی‌توجهی، بیش‌فعالی یا تکانشگری را حداقل در دو محیط مختلف مثل خانه یا محل کار داشته باشد. همچنین، این علائم باید از دوران کودکی وجود داشته و عملکرد روزمره فرد را در برهه‌های مختلف زندگی مختل کرده باشند. بنابراین، تشخیص ADHD نه فقط با یک ابزار، بلکه با بررسی تاریخچه زندگی، الگوی پایدار رفتار و تأثیر واقعی آن بر کارکرد فرد انجام می‌شود.

اگر علائمی از ADHD بزرگسالان در خود یا اطرافیان‌تان می‌بینید، نگران نباشید؛ دکتردکتر همراه شماست! برای تشخیص رسمی و حرفه‌ای ADHD در بزرگسالان، وبسایت دکتردکتر این امکان را فراهم کرده که هم زیر نظر بهترین روان‌شناس‌ها و روان‌پزشک‌های ایران ارزیابی شوید و هم از طریق داروخانه آنلاین، داروهای تجویزی متخصصان سلامت روان را دریافت کنید. علاوه‌بر این، می‌توانید نوبت حضوری بگیرید یا مشاوره آنلاین داشته باشید تا بدون نیاز به مراجعه حضوری، فرایند ارزیابی و پیگیری درمانی خود را در کمترین زمان ممکن شروع کنید.

درمان ADHD بزرگسالان: رویکردهای ترکیبی برای زندگی موفق 

اختلال ADHD یک مشکل مادام‌العمر است و درحال‌حاضر، هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد؛ اما خبر خوب این است که این اختلال قابل مدیریت است و با ترکیبی از دارودرمانی و مشاوره می‌توان کیفیت زندگی فرد مبتلا را بهتر کرد. از آنجا که بزرگسالان مبتلا به ADHD اغلب با مشکلات دیگری مثل اضطراب، افسردگی، اختلالات یادگیری یا سومصرف مواد دست‌وپنجه نرم می‌کنند، درمان موثر اغلب یک رویکرد چندلایه و شخصی‌سازی‌ شده است. 

مرحله اول، بررسی و شناسایی شرایط بیمار توسط یک متخصص سلامت روان است. مرحله بعدی، تجویز ترکیبی از دارودرمانی، روان‌درمانی و آموزش مهارت‌های زندگی است تا علائم اصلی و مشکلات ثانویه مثل اضطراب و افسردگی به‌طور هم‌زمان مدیریت شوند. در کنار این موارد، تقویت مهارت‌های خودمراقبتی و مدیریت استرس هم می‌توانند توانایی فرد را برای مواجهه با چالش‌های کاری و اجتماعی افزایش دهند.

دارو درمانی و روان‌درمانی

درمان بیماری adhd در بزرگسالان با ترکیبی از چند روش دارودرمانی، روان‌درمانی و تغییر سبک زندگی انجام می‌شود. داروهای محرک مثل متیل‌فنیدیت (ریتالین)، دکستروآمفتامین مثل اَدرال و لیسدکسامفتامین روی حدود دو سوم بیماران تأثیرات قابل‌توجهی دارند. داروهای غیرمحرک مثل اتموکستین هم ممکن است به‌تنهایی یا همراه با داروهای محرک به کار گرفته شوند. 

در بعضی موارد هم از داروهای ضد افسردگی مثل بُپروپیون استفاده می‌شود. پزشک متخصص ممکن است برای یافتن دارو و دوز مناسب بیمار، چند نوبت آزمون و خطا انجام دهد؛ اما در هر شرایطی، توجه داشته باشید که مصرف دارو باید با پایش منظم و مستقیم متخصص انجام شود. فراموش نکنید که هر نوع خدمات پزشکی منظم و مستقیم را می‌توانید از وبسایت دکتردکتر دریافت کنید تا در مسیر درمان، مطمئن‌تر گام بردارید.

در کنار دارو، درمان‌های روانشناختی مثل درمان شناختی‌ رفتاری (CBT) به فرد کمک می‌کنند مهارت‌های کلیدی زندگی مثل مدیریت زمان، سازمان‌دهی وظایف، کنترل استرس و مدیریت هیجانات خود را بهبود دهد. انواع مختلف مشاوره خانواده، گروه‌درمانی و هدایت شغلی هم می‌توانند به افزایش انگیزه، بهبود عملکرد در محل کار و تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی کمک کنند. روان‌شناس‌های دکتردکتر با تجربه و سابقه گسترده در کار با بزرگسالان مبتلا به ADHD در این مسیر همراه فرد هستند و با ارائه برنامه‌های درمانی هدفمند، فرایند تغییر و رشد را ساده‌تر و قابل‌دسترس‌تر می‌کنند.

استفاده از ابزارهای دیجیتال، برنامه‌های یادآوری، یادداشت‌نویسی روزانه، هدف‌گذاری و ایجاد روتین‌های ثابت هم بخش دیگری از راهکارهای حمایتی هستند که به فرد در مدیریت وظایف روزمره کمک می‌کنند. علاوه‌بر این، مواردی مثل ورزش منظم، خواب کافی، تغذیه سالم و ایجاد محیط کاری آرام با استراحت‌های کوتاه هم تأثیر درمان را بیشتر می‌کنند.

با ترکیب درمان حرفه‌ای و راهکارهای شخصی‌سازی‌شده، اکثر بزرگسالان می‌توانند علائم ADHD خود را مدیریت کنند، کار و روابط‌شان را حفظ کنند و زندگی رضایت‌بخش‌تری داشته باشند. ناگفته نمانَد که مغز متفاوت ADHD گاهی مزایایی مثل خلاقیت بالا، انرژی زیاد و توانایی تمرکز شدید روی کار مورد علاقه هم دارد که می‌تواند در مسیر حرفه‌ای، خلاقیت هنری یا حل مسئله‌های پیچیده به نفع فرد عمل کند و فرصت‌های منحصربه‌فردی برای موفقیت و رشد شخصی به وجود آورد.

مطالعه بیشتر: آشنایی با علائم افسردگی

مدیریت زندگی با ADHD 

فردی که با ADHD زندگی می‌کند، به‌طور مداوم با چالش‌های تمرکز، سازمان‌دهی و کنترل تکانه‌های خود روبه‌رو است؛ اما این مسئله به‌معنای محدود شدن توانایی‌های فرد نیست. بزرگسالان مبتلا به ADHD می‌توانند با شناسایی دقیق نقاط ضعف و قوت خود و استفاده از استراتژی‌های شخصی‌سازی‌شده، راهکارهایی برای بهبود عملکرد روزمره و کاهش استرس پیدا کنند.

علاوه‌بر درمان پزشکی مثل دارودرمانی و روان‌درمانی، روش‌های خودمراقبتی و تکنیک‌های رفتاری کمک می‌کنند فرد وظایف روزمره خود را راحت‌تر پیش ببرد و سطح رضایت بالاتری از زندگی داشته باشد. استفاده از پلنر (دفتر برنامه‌ریزی) روزانه، اپلیکیشن‌های یادآور یا تایمر برای مقابله با فراموشی و بی‌نظمی در کنار برنامه‌ریزی کارها برای روز بعد و ساخت یک لیست هدفمند از وظایف روزانه می‌تواند به مدیریت زمان و جلوگیری از اهمال‌کاری کمک کند.

برای تمرکز بیشتر هم اقداماتی مثل آرام نگه داشتن محیط کار، دوری از تلویزیون یا موسیقی هنگام انجام کار یا استفاده از گوش‌گیر و هدفون حذف نویز می‌توانند موثر باشند. تمرین‌های آرام‌سازی، مدیتیشن و تکنیک‌های مدیریت استرس هم می‌توانند با کاهش سطح اضطراب، توانایی تمرکز را بیشتر کنند. این روش‌ها نه فقط علائم اختلال ADHD در بزرگسالان را کاهش می‌دهند، بلکه فرصت‌هایی برای رشد حرفه‌ای، بهبود روابط و بهره‌مندی از مزایای مغز متفاوت اما خلاق ADHD فراهم می‌کنند.

کلام آخر دکتردکتر

زندگی با ADHD در بزرگسالی سرشار از چالش‌های روزمره است؛ اما این به‌معنای محدود شدن توانایی‌ها یا از دست دادن فرصت‌ها نیست. مغز متفاوت ADHD بسیار خلاق است و می‌تواند تمرکز شدیدی روی کارهای مورد علاقه‌اش داشته باشد. این ویژگی‌های مثبت وقتی در کنار درمان مناسب قرار بگیرند، به نقاط قوت واقعی تبدیل می‌شوند. ترکیب دارودرمانی، روان‌درمانی و مهارت‌های مدیریت زمان و هیجانات، به بزرگسال مبتلا به ADHD کمک می‌کند مسیر زندگی‌اش را با وضوح بیشتری ببیند. در همین راستا، تیم متخصص دکتردکتر با حضور باتجربه‌ترین روان‌پزشکان و روان‌شناسان کشور در کنار شماست تا روند درمان را ساده‌تر، مطمئن‌تر و اثربخش‌تر جلو ببرید. در وب‌سایت دکتردکتر می‌توانید به‌سادگی نوبت دکتر اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)  را به‌صورت آنلاین یا حضوری بگیرید و در ادامه، داروهای تجویزشده را نیز به‌صورت آنلاین تهیه و دریافت کنید. پس، اگر خودتان یا یکی از عزیزان‌تان از ADHD رنج می‌برید، وقت را از دست ندهید و همین حالا، از طریق پلتفرم دکتردکتر با یکی از متخصصان سلامت روان مشورت کنید. 

منابع:
Mayo Clinic
NHS
Cleveland Clinic
CDC
WebMD

سوالات متداول