حساسیت غذایی کودکان و نوزادان؛ علائم، پیشگیری و درمان

حساسیت غذایی کودکان و نوزادان زمانی اتفاق می‌افتد که بدن در برابر پروتئین‌های بی‌ضرر موجود در غذاها واکنش نشان دهد. این واکنش معمولا مدت کوتاهی پس از خوردن غذا رخ می‌دهد. واکنش‌های آلرژی غذایی می‌تواند از خفیف تا شدید متفاوت باشد.

از آنجایی که بسیاری از علائم و بیماری‌ها را می‌توان به اشتباه «آلرژی غذایی» دانست، دانستن علائم معمول برای والدین مهم است؛ البته تشخیص و درمان این بیماری بر عهده متخصص اطفال است. در این مقاله از مجله سلامت دکتردکتر در مورد آلرژی غذایی و نحوه تشخیص و درمان علائم ارائه شده است. همچنین اطلاعات مهمی در مورد نحوه پیشگیری و ایمن نگه‌داشتن فرزندتان در خانه و مدرسه در صورت داشتن حساسیت غذایی وجود دارد.

حساسیت غذایی در کودکان و نوزادان چیست؟

آلرژی غذایی زمانی است که سیستم ایمنی بدن شما به غذایی که معمولا بی ضرر است واکنش نشان می‌دهد. هنگامی‌ که این اتفاق می‌افتد، سیستم ایمنی بدن به این غذا به گونه‌ای واکنش نشان می‌دهد که گویی خطرناک است و نتیجه آن به عنوان یک واکنش آلرژیک شناخته می‌شود. گاهی حتی ممکن است نوزاد با مصرف شیر مادر حاوی پروتئین‌های غذا، که از رژیم غذایی مادر به دست می‌آید، واکنش نشان دهد.

آلرژی غذایی در نوزادان و کودکان نوپا بسیار شایع است و حدود 8 تا 10 درصد کودکان در سطح جهان از آلرژی غذایی رنج می‌برند. حساسیت غذایی در نوزادان و کودکان پسر بیش از دختران رخ می‌دهد و می‌تواند علائم بسیار جدی و تهدیدکننده برای زندگی مانند مشکلات شدید تنفسی و افت شدید فشار خون را به دنبال داشته باشد.

چه غذاهایی باعث حساسیت و آلرژی در کودکان و نوزادان می‌شود؟

آلرژی غذایی می‌تواند ناشی از هر چیزی باشد که خورده می‌شود، از جمله چیزهایی مانند داروهای گیاهی یا ادویه جات که ممکن است به عنوان غذا تلقی نشوند. شایع ترین مواد غذایی درگیر در واکنش های آلرژیک کودکان شیر (42٪ از واکنش ها)، تخم مرغ (21٪) و بادام زمینی (8٪) است. سایر موارد رایج عبارتند از:

• آجیل  (مانند بادام هندی و گردو)
• گندم
• اسفناج
• عسل
• مرکبات
•  سویا
• غذاهای دریایی

تفاوت آلرژی غذایی با حساسیت غذایی در نوزادان و کودکان

حساسیت یا عدم تحمل غذایی با آلرژی غذایی متفاوت است زیرا سیستم ایمنی بدن را درگیر نمی‌کند. آلرژی‌های غذایی همیشه شامل واکنش سیستم ایمنی بدن می‌شود، اما عدم تحمل غذایی دلایل احتمالی مختلفی مانند ناتوانی در هضم یا جذب نوع خاصی از غذا، یا حساسیت شیمیایی به یک ماده دارد. علائم عدم تحمل غذایی و آلرژی غذایی می‌تواند مشابه باشد، اما عدم تحمل غذایی فقط به ندرت باعث علائم تهدید کننده زندگی می‌شود.

عدم تحمل غذایی با یک رژیم حذف موقت، زیر نظر متخصص تغذیه یا پزشک کودکان تشخیص داده می‌شود و با آزمایش آلرژی نتیجه مثبتی نشان نخواهد داد. به عبارت دیگر در موارد آلرژی غذایی، سیستم ایمنی کودک یا نوزاد واکنش نشان می‌دهد، در صورتی که در کسانی که حساسیت غذایی دارند، دستگاه گوارش واکنش نشان خواهد داد. عدم تحمل غذایی بسیار شایع‌تر از آلرژی غذایی است.

آیا هر نوزادی می‌تواند آلرژی غذایی داشته باشد؟

بله؛ با این حال، نوزادانی که یکی از اعضای خانواده به آلرژی غذایی مبتلاست، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این آلرژی هستند. توجه به علائم در این کودکان بسیار مهم است. حدود 3 درصد از نوزادان و تقریبا 9 درصد از کودکان 1 ساله حداقل به یک غذا حساسیت دارند.

علائم آلرژی غذایی در نوزادان و کودکان نوپا

آلرژی غذایی باعث بروز علائم زیادی در بدن می‌شود که در طیف گسترده ای از خفیف تا شدید و گاهی مرگبار و کشنده می‌توانند ظاهر شوند. کودک مبتلا به آلرژی غذایی طی چند دقیقه تا یک ساعت پس از خوردن غذا، یک یا چند مورد از علائم زیر را بروز می‌دهد:

• احتقان، آبریزش بینی
• سرفه
• اسهال
• سرگیجه، سبکی سر
• خارش اطراف دهان یا گوش
• حالت تهوع
• برجستگی‌های قرمز و خارش دار روی پوست (کهیر)
• بثورات قرمز و خارش دار (اگزما)
• تنگی نفس، مشکل در تنفس
• عطسه کردن
• درد شکم
• طعم عجیب در دهان
• تورم لب‌ها، زبان یا صورت
• استفراغ
• خس‌خس سینه

کودکان خردسال همیشه نمی‌توانند علائم خود را به وضوح توضیح دهند، بنابراین گاهی اوقات والدین باید احساسات کودک را تفسیر کنند. اگر کودک شما چیزی شبیه به جمله‌های زیر را بگوید، ممکن است واکنش آلرژیک داشته باشد:

• “چیزی در گلوی من گیر کرده است.”
• “زبان من خیلی بزرگ است.”
• “دهانم می‌خارد.”
• “همه چیز در حال چرخش است.”

چه زمانی باید به سرعت به اورژانس مراجعه کرد؟

برخی از بچه‌ها در پاسخ به غذاهایی مانند بادام زمینی یا صدف، یک واکنش آلرژیک شدید به نام آنافیلاکسی نشان می‌دهند. اگر کودک شما پس از خوردن چیزی در تنفس یا بلع مشکل دارد، فوراً با اورژانس تماس بگیرید. علائم آنافیلاکسی عبارتند از:

• درد قفسه سینه
• گیجی
• غش و بی‌هوشی
• تنگی نفس، خس‌خس سینه
• تورم لب‌ها، زبان، گلو
• مشکل در بلع
• آبی شدن
• نبض ضعیف

کودکان مبتلا به آلرژی شدید غذایی باید همیشه یک تزریق‌کننده خودکار اپی‌نفرین (آدرنالین) همراه خود داشته باشند تا در صورت بروز واکنش، با آن مقابله کنند. هم کودک و هم افرادی که از آنها مراقبت می‌کنند باید نحوه استفاده از انژکتور را یاد بگیرند.

پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاعات بیشتر مقاله حساسیت غذایی و خطرناک‌ترین آلرژی‌های غذایی را مطالعه کنید.

علائم و نشانه‌های خفیف آلرژی غذایی در نوزادان و کودکان

نکته کلیدی این است که توجه داشته باشید که چه علائمی با هم اتفاق می‌افتند و اینکه آیا بلافاصله پس از خوردن غذا ظاهر می‌شوند یا خیر. علائمی که می‌توانند نشانه حساسیت غذایی در کودکان باشند عبارتند از:

کولیک

کولیک یا قولنج در نوزادان می‌تواند نشانه حساسیت نوزاد به شیر گاو باشد. البته کولیک یک بیماری یا تشخیص خاص نیست. این یک اصطلاح توصیفی به این معنی است که کودک شما حداقل به مدت سه ساعت در روز، سه روز در هفته، حداقل به مدت سه هفته به طور غیر قابل تسلی گریه می‌کند. در اکثر نوزادان در سه تا چهار ماهگی کولیک از بین می‌رود و معمولا بعد از خروج گاز یا حرکت روده‌ها گریه قطع می‌شود.

خارش

آلرژی غذایی می تواند باعث خارش در همه جای بدن شود. اما یک نوزاد نمی‌تواند آن را به روشی که شما نشان می‌دهید نشان دهد. قبل از اینکه نوزاد به اندازه کافی بزرگ شود که بتواند خود را بخراند، ممکن است در تلاش برای مالش محل خارش به چیزی بچرخد.

اگزما

اگزما یک راش پوسته پوسته و خارش‌دار است که ممکن است قرمز و خام شود. ممکن است با آلرژی غذایی یا به دلایل دیگر رخ دهد. این وضعیت بسته به سن کودک شما می تواند متفاوت به نظر برسد:

• 0 تا 6 ماهگی؛ اگزما معمولاً روی گونه‌ها، چانه، پیشانی و پوست سر دیده می‌شود که گاهی اوقات به مناطق دیگر نیز سرایت می‌کند.
• 6 تا 12 ماهگی؛ اگزما اغلب در آرنج و زانو، جایی که پوست در اثر خزیدن مالیده می‌شود، بروز می‌کند. بثورات عفونی ممکن است یک پوسته زرد ایجاد کند.
• 2 تا 5 سال؛ اگزما به احتمال زیاد در چین‌های زانو و آرنج یا مچ دست‌ها و مچ پا ایجاد می‌شود و ممکن است خشک، پوسته پوسته و ضخیم به نظر برسد.

علائم عدم تحمل لاکتوز

زمانی که بدن کودک فاقد آنزیم لازم برای تجزیه قند موجود در شیر است، رخ می‌دهد. عدم تحمل لاکتوز می‌تواند علائمی‌مانند گاز، نفخ و اسهال ایجاد کند.

علائم حساسیت به گلوتن

هنگامی است که بدن کودک به پروتئینی به نام گلوتن در غلاتی مانند گندم واکنش نشان می‌دهد؛ علائم شامل سردرد، ناراحتی معده و نفخ است. اگرچه بیماری سلیاک (شدیدترین شکل حساسیت به گلوتن) سیستم ایمنی را درگیر می‌کند، علائم آن معمولاً در روده متمرکز است. بیماری سلیاک می‌تواند سایر سیستم‌های بدن را تحت تاثیر قرار دهد اما باعث آنافیلاکسی نمی‌شود.

علائم حساسیت به افزودنی‌های غذایی

این حساسیت زمانی اتفاق می‌افتد که بدن کودک به رنگ‌ها، مواد شیمیایی مانند سولفیت‌ها یا سایر افزودنی‌های موجود در غذاها واکنش نشان می‌دهد. علائم شامل بثورات پوستی، حالت تهوع و اسهال است. سولفیت‌ها گاهی اوقات می‌توانند باعث حمله آسم در افرادی شوند که آسم دارند و به آنها حساس هستند.

تست‌های آلرژی غذایی در کودکان و نوزادان

اگر فکر می‌کنید کودک شما ممکن است آلرژی غذایی داشته باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌هایی را توصیه کند. این موارد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

1. آزمایش پوستی آلرژی غذایی

تست پوستی (Skin Prick Test) رایج‌ترین و سریع‌ترین تست آلرژی غذایی است که برای چندین غذا به طور همزمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در روند تست پوستی، ابتدا قطره کوچکی از مایع حاوی غذا روی پوست بیمار گذاشته می‌شود، سپس بعد از حدود 20 دقیقه، واکنش‌های پوست در برابر هر یک از مواد مورد بررسی قرار می‌گیرد. معمولا برآمدگی‌های کوچک، قرمزی پوست و خارش نشانه آلرژی به آن ماده غذایی خاص خواهد بود.

2. آزمایش خون آلرژی غذایی

آزمایش خون بررسی IgE مخصوص آلرژن هم راه دیگری برای تشخیص انواع آلرژی‌ها در کودکان است. در آزمایش خون، پزشک نمونه‌ای از خون بیمار را می‌گیرد و آن را در معرض آلرژن‌های مختلف قرار می‌دهد. این تست معمولا تا یک هفته نیاز به زمان دارد تا مواد غذایی آلرژی‌زا را به صورت دقیق مشخص کند. اگر کودک شما از داروهای اگزما یا آلرژی استفاده می‌کند، این تست از تست خراش پوستی قابل اعتمادتر  است.

تقریبا هیچ درمان قطعی برای آلرژی غذایی وجود ندارد. اما امروزه از سه روش برای بالا بردن توان دفاعی بدن در برابر عوامل آلرژیک استفاده می‌شود که در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم.

در همه این درمان‌ها، تلاش بر این است که با وارد کردن دوزهای بسیار کم مواد آلرژن به بدن به تدریج سیستم ایمنی بدن را در برابر آنها مجهز کنیم.

درمان آلرژی به بادام زمینی با خمیر دندان

در روش خمیردندان مواد آلرژن روی لثه‌ها و دندان‌ها قرار می گیرند. در ایمونوتراپی خوراکی، مواد آلرژی‌زا به ترکیبات غذایی افراد اضافه می‌شود و در روش ایمونوتراپی زیرزبانی، قطره‌هایی که حاوی دوزهای بسیار پایین از مواد آلرژی‌زا هستند در زیر زبان قرار می‌گیرند و از این طریق بدن را برای مقابله با این مواد آماده می‌کنند.

ایمونوتراپی خوراکی

بگذارید این روش را با مثالی به شما توضیح دهیم. کودکانی که به بادام زمینی و سایر غذاها حساسیت دارند، اغلب در دوران نوزادی شروع به تولید آنتی‌بادی‌هایی به نام IgE یا ایمونوگلوبین E می‌کنند. این آنتی‌بادی‌ها باعث آزاد شدن مواد شیمیایی محرک واکنش‌های آلرژیک می‌شوند. بلوغ این برنامه آلرژیک مدتی طول می‌کشد و شروع زودتر ایمونوتراپی ممکن است قبل از کامل شدن برنامه بدن برای واکنش‌های آلرژیک، این روند را قطع کند.

از این رو اگر درمان آلرژی کودکان به بادام زمینی هرچه زودتر حتی از 9 ماهگی شروع شود، می‌تواند عملکرد بهتری در بدن ایجاد کند. در این روش طبق دستور پزشک، به کودکان حساس به بادام زمینی مقادیر بسیار کمی از آلرژن بادام زمینی داده می‌شود و با گذشت زمان، این مقادیر کم از آلرژن، واکنش بدن به آن را کاهش می‌دهد.

درمان زودهنگام نوزادان با روش زیرزبانی و مواجهه آنها با مواد آلرژی‌زا در بیشتر موارد علائم گوارشی آنها را نیز کنترل می‌کند. همین نوع از ایمونوتراپی در کودکان بزرگتر و در سنین 5 تا 7 ساله اغلب با مشکلات معده همراه است که باعث می‌شود در بسیاری از موارد، درمان متوقف شود.

نکته بسیار مهم و قابل توجه در درمان‌های ایمونوتراپی خوراکی و زیرزبانی این است که هدف از مواجهه درمانی این نیست که کودکان بتوانند بادام زمینی بخورند، بلکه کودکان می‌توانند در صورت خوردن ناآگاهانه غذاهای حاوی بادام زمینی و مواد آلرژی‌زای درون آن، از خطرات شدید و مرگبار در امان بمانند.

هشدار بسیار مهم دیگر در مواجهه درمانی یا ایمونوتراپی خوراکی این است که این مراحل حتما باید تحت نظر پزشک انجام شوند و به هیچ وجه نباید به صورت خودسرانه و در منزل اتفاق بیفتند زیرا عدم کنترل دقیق دوز مواد آلرژن وارد شده به بدن می‌تواند خطرات جبران ناپذیری را برای کودکان به همراه داشته باشد.

ایمونوتراپی زیرزبانی

درمان زیرزبانی یا همان ایمنوتراپی یکی از درمان‌های نسبتا طولانی اما احتمالی حساسیت غذایی مخصوصا میوه‌ها است. ایمنوتراپی در واقع یک فرآیند است که در اثر آن دزهای حساسیت‌زا را در طول بازه‌های زمانی منظم اما با فاصله برای بیمار تجویز می‌شود. در اثر این درمان، فرد در طولانی مدت حساسیت کمتری نسبت به آلرژن نشان خواهد داد.

پیشگیری از بروز آلرژی غذایی در نوزادان

خوردن تنها شیر مادر تا 6 ماهگی می‌تواند به عنوان راهی برای رهایی از آلرژی‌های غذایی آینده باشد. مراقبت تغذیه‌ای در دوران بارداری و پرهیز از مصرف مواد آلرژن مانند شکلات، تخم مرغ، بادام زمینی و آجیل‌ها نیز کلید دیگری برای ایمن نگه داشتن نوزاد از ابتلا به واکنش‌های آلرژیک است.

برای نوزادانی که در معرض خطر هستند یا قبلاً اگزما دارند، تحقیقات نشان می‌دهد که دو چیز می‌تواند تعداد و شدت اگزما را در چهار ماه اول زندگی کاهش دهد:

• تغذیه انحصاری با شیر مادر
• مکمل با فرمول هیدرولیز شده هیپوآلرژنیک

حساسیت غذایی کودکان؛ چالشی جنجالی برای والدین!

مشکل بزرگ این است که بیشتر والدین تا زمانی که برای اولین بار غذایی را امتحان نکنند و کودک یا نوزاد واکنشی نشان ندهند، نمی‌دانند که فرزندانشان آلرژی غذایی دارند. به همین دلیل است که برای والدین و همچنین معلمان، پرستاران کودک و هر کسی که با کودک وقت می‌گذراند، مهم است که نسبت به علائم آلرژی غذایی هوشیار باشند.

اگر مشکوک هستید که فرزندتان حساسیت غذایی دارد، ب در صورت نیاز به مشورت به پزشک متخصصمی‌توانید به راحتی با دریافت نوبت دکتر از پلتفرم دکتردکتر هر چه سریع‌تر برای تشخیص یا درمان اقدام کنید. پزشک می‌تواند تشخیص دهد که کدام غذا باعث ایجاد مشکل می‌شود و به شما در ایجاد یک برنامه درمانی کمک می‌کند. ممکن است کودک شما برای درمان علائم به داروهایی مانند آنتی هیستامین‌ها نیاز داشته باشد.

اگر نوزاد یا کودک شما دچار حساسیت غذایی شده است، لطفا علائم و نشانه‌های این بیماری و راه‌های درمان آن را با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. همچنین می‌توانید سوالات خود را در قسمت نظرات بپرسید تا پزشکان حاذق ما پاسخگو باشند.

منابع:

healthline

healthdirect

nhs

parents

verywellhealth

raisingchildren

healthychildren