زمانی که جریان خون در قلب سریع و پرتلاطم می‌شود، سوفل قلب یا صداهایی اضافی در این عضو بدن به وجود می‌آید. این صدا با گوشی‌های پزشکی یعنی استوتوسکوپ‌ها شنیده می‌شود. چنین مشکلی هم به طور ژنتیکی و هم اکتسابی رخ می‌دهد.
در صورت دیدن هرگونه علائمی به دکتر قلب و عروق مراجعه کنید اما قبل از آن این مقاله از مجله دکتردکتر را بخوانید زیرا می‌خواهیم تا برایتان از صداهای غیرعادی قلب بگوییم. توجه به این موضوع اهمیت دارد و باید گوش‌ها را تیز کنیم و ببینیم که قلب می‌خواهد ما را از چه رازی در درون بدن باخبر کند؛ با ما همراه باشید.
سوفل قلبی چیست؟ باید بابت آن نگران شویم؟
سوفل قلب صدای جریان و گردش خون است. این صداهای اضافی در جریان عبور خون از دریچه قلبی غیرعادی یا شرایطی به وجود می‌آید که باعث تندترشدن ضربان قلب می‌شود. زمانی که قلب تندتر بزند و مجبور به مدیریت جابه‌جایی خون بیشتری باشد، صداهایی اضافی هم تولید می‌کند.
در قلب، ۴ حفره یا اتاقک وجود دارند که از راه دریچه‌هایی از هم جدا می‌شوند. این دریچه‌ها مشخص می‌کنند که در هر زمان، چقدر خون وارد هر حفره شود. دریچه‌های سالم نمی‌گذارند که جریان خون در مسیری اشتباه در قلب شروع به حرکت کند.
قلب در حالت طبیعی صدای سیستولیکی (systolic) و دیاستولیکی (diastolic) دارد. صدای اول زمانی ایجاد می‌شود که قلب انقباض پیدا می‌کند و دریچه میترال و سه‌لَتی بسته می‌شوند.
صدای دیاستولیکی هم در نتیجه استراحت بخشی از قلب و بسته‌شدن دریچه آئورت و دریچه‌های ریوی ایجاد می‌شود. سوفل قلبی صدایی اضافی در تپش قلب است و حالتی شبیه صدای سوت دارد. گردش غیرعادی خون در دریچه‌های قلبی این صدا را به وجود می‌آورد.
سوفل قلبی در بزرگسالان
صداهای اضافی قلب هم حالت مادرزادی دارند و هم می‌توانند در طول بزرگسالی ایجاد شوند. مشکلات دریچه‌های قلب در بزرگسالی باعث بروز این حالت غیرعادی می‌شوند. دلایل متنوعی امکان ابتلا به سوفل قلبی را در بزرگسالی تقویت می‌کنند؛ برای مثال، رسوبات کلسیم.
سوفل قلب در بارداری
امکان بروز این مشکل در دوران بارداری هم وجود دارد. معمولاً صداهای اضافی قلب در این دوران جای نگرانی ندارند و برای رفعشان نیازی به تغییر سبک زندگی یا استفاده از راه‌کارهای پزشکی مختلف نیست.
سوفل قلب در نوزادان و کودکان
بعضی از افراد به طور مادرزادی دچار سوفل قلب هستند. برخی دیگر هم به مرور زمان دچار این مشکل می‌شوند. در هر حال، بروز صداهای اضافی یا اصطلاحا سوفل قلب در نوزادان و کودکان بسیار رایج است.
در بسیاری از موارد، سوفل قلب کودکان مشکلی جدی در پی ندارد و نیاز به پیگیری آن هم نیست. در چکاپ و بررسی سلامت نوزادان و کودکان، پزشک اطفال به صدای قلبشان هم گوش می‌دهد و اگر مشکلی جدی به میان باشد، دستور پیگیری اوضاع را می‌دهد.
دلیل صدای اضافه قلب چیست؟
گاهی اوقات، صداهایی اضافی در قلب تولید می‌شود که جای نگرانی ندارند اما در بعضی موارد جدی هم سوفل قلبی ناشی از مشکلات زیر است:
- کم‌خونی
- فشار خون بالا
- تیروئید پرکار
- تب
همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد، گاهی صدای غیرعادی قلب در نتیجه مشکلات دریچه‌های قلبی به وجود می‌آید. دریچه‌ها برای به جریان‌انداختن خون در دو حفره بالایی قلب (دهلیزها) و دو حفره پایینی آن (بطن‌ها) باز و بسته می‌شوند. مشکلات ناشی از دریچه‌های قلبی دلایل متنوعی دارد:
- افتادگی یا پرولاپس دریچه میترال
- تنگی دریچه میترال یا آئورت
- اسکلروز و تنگی آئورت
- نارسایی دریچه میترال و آئورت
- نقایص قلبی مادرزادی
افتادگی یا پرولاپس دریچه میترال
به طور طبیعی، دریچه میترال با انقباض حفره پایین و سمت چپ قلب بسته می‌شود و نمی‌گذارد که جریان خون به حفره سمت چپ و بالای قلب بازگردد. اگر بخشی از این دریچه به درستی بسته نشود، احتمالاً بروز مشکل افتادگی یا پرولاپس آن وجود دارد.
دچارشدن به چنین مشکلی با صدایی شبیه کلیک (تیک‌تیک) در ضربان قلب همراه است. افتادگی دریچه میترال وضعیت شایعی است و معمولاً خطرات جدی ندارد اما می‌تواند باعث برگشت جریان خون از راه دریچه شود و پزشکان این حالت را نارسایی می‌نامند.
تنگی دریچه میترال یا آئورت
دریچه‌های میترال و آئورت در سمت چپ قلب هستند. اگر باریک و دچار تنگی شوند، قلب برای پمپاژ خون به باقی بخش‌های بدن به کار شدیدتری نیاز دارد. پیگیری‌نکردن این وضعیت با فرسودگی قلب و نارسایی آن همراه است. چنین مشکلی هم می‌تواند مادرزادی باشد و هم در اثر بیماری‌هایی مانند تب روماتیسمی رخ بدهد.
اسکلروز و تنگی آئورت
تعداد زیادی از بزرگسالان به خاطر زخم، ضخامت یا سفتی دریچه آئورت به سوفل قلب دچار هستند. به این مشکل اسکلروز (sclerosis) آئورت می‌گویند. چنین مشکلی نمی‌تواند عوارضی جدی داشته باشد و حتی تا سال‌ها بعد از شکل‌گیری صداهای اضافی، همچنان دریچه‌های قلبی می‌توانند به کارشان ادامه بدهند.
اسکلروز آئورت بیشتر در افرادی با بیماری‌های قلبی دیده می‌شود. دریچه‌های قلب می‌توانند در طول زمان تنگ شوند و به این حالت هم تنگی گفته می‌شود. تنگی دریچه آئورت با درد سینه، تنگی نفس یا غش‌کردن همراه است. در بعضی موارد، نیاز به تعویض دریچه آئورت وجود دارد.
نارسایی دریچه میترال یا آئورت
در این مورد، منظور از نارسایی این است که خون از مسیر اشتباهی از دریچه میترال یا آئورت جریان پیدا می‌کند و دوباره به قلب بازمی‌گردد. برای جبران این مشکل قلب باید بیشتر کار کند تا خون از دریچه‌های مخدوش بگذرد. در طول زمان، چنین وضعیتی باعث بزرگ‌شدن قلب و نارسایی آن می‌شود.
نقایص قلبی مادرزادی
سالانه، تعداد زیادی نوزاد با نقایص قلبی مادرزادی به دنیا می‌آیند. این نقایص شامل وجود حفره‌هایی در دیواره قلب یا دریچه‌های غیرعادی آن می‌شوند. عمل‌های جراحی به رفع بیشتر این مشکلات کمک می‌کند.
انواع سوفل قلبی چیست؟
سوفل قلب تقسیم‌بندی‌هایی دارد:
- سوفل بی‌خطر موسوم به بی‌گناه
- سوفل خطرناک و نگران‌کننده
سوفل بی‌گناه
ضربان قلب در این مورد معمولاً طبیعی است. عوامل زیر باعث تحریک قلب و غیرعادی‌شدن صدای آن در این نوع از سوفل قلبی می‌شوند:
- تب
- کمبود گلبول‌های قرمز حامل اکسیژن به بافت‌های بدن (کم‌خونی)
- پرکاری تیروئید
- مراحل رشد سریع مانند نوجوانی
- فعالیت‌های بدنی و ورزشی
- بارداری
این نوع از سوفل می‌تواند به مرور زمان درمان شود. گاهی ابتلا به این وضعیت تا پایان عمر مشکلی به وجود نمی‌آورد و نیاز به درمان ندارد.
سوفل نگران‌کننده
در کودکان، سوفل مادرزادی نگران‌کننده در نتیجه مشکلات زیر پیش می‌آید:
- وجود سوراخ‌هایی در دیواره قلب
- شانت قلبی (گردش غیرعادی خون بین حفره‌های قلب یا رگ‌های خونی)
در بزرگسالان، سوفل نگران‌کننده معمولاً ناشی از مشکلات دریچه‌های قلبی است که به خاطر عوامل زیر به وجود می‌آیند:
- رسوبات کلسیم؛ تجمع این ماده در دریچه‌های قلب باعث بروز مشکلات و صداهای غیرعادی می‌شود.
- عفونت لایه درونی قلب و دریچه‌ها.
- تب روماتیسمی؛ نوعی التهاب باکتریایی است.
چه شرایطی صدای غیر عادی قلب را افزایش می‌دهد؟
از عواملی که امکان شنیدن صدای اضافه در قلب را بیشتر می‌کنند، باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- وجود سابقه خانوادگی در این زمینه
- کنترل‌نشدن دیابت بارداری
- ابتلا به سرخجه در دوران بارداری
- مصرف برخی از داروها، الکل یا مواد مخدر در دوران بارداری
بعضی از وضعیت‌های پزشکی خاص هم احتمال بروز سوفل قلب را بالا می‌برند:
- نوع نادری از تومورها که مواد شیمیایی خاصی را به جریان خون وارد می‌کنند.
- ضعیف‌شدن ماهیچه‌های قلبی هم از عوامل بروز صدای غیرمعمول قلب است.
- عفونت پوشش داخلی قلب.
- بالابودن بعضی از گلبول‌های سفید خون.
- ابتلا به بعضی بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس (lupus) یا روماتیسم مفصلی.
علائم صدای اضافی قلب چیست؟
علامت خاصی در بسیاری از افراد مبتلا به سوفل قلب وجود ندارد. اگر هم نشانه‌ای دیده شود، به شکل‌های زیر خواهد بود:
- درد سینه
- تپش قلب (ضربان تند)
- تنگی نفس
- خستگی
- کبودی سرانگشتان یا پوست.
آیا امکان شنیدن سوفل قلبی وجود دارد؟
امکان شنیدن صدای غیرعادی قلب با گوش وجود ندارد. برای اینکه چنین صدایی را بشنوید، باید از گوشی طبی یا همان استوتوسکوپ استفاده کنید.
پزشکان صداهای غیرعادی را براساس شذت و بلندی‌شان طبقه‌بندی می‌کنند. آنها مقیاسی از ۱ (صدا حتی با گوشی هم به سختی شنیده می‌شود) تا ۶ (بدون فشار گوشی روی قلب هم صدایش شنیده می‌شود) برای بیان شدت سوفل قلب در نظر می‌گیرند.
درجه بندی سوفل‌ها
- گرید (grade) یا درجه ۱: صدای ضعیفی که با گوشی هم به سختی شنیده می‌شود.
- گرید ۲: صدایی ضعیف که با گوشی شنیده می‌شود.
- گرید ۳: صدایی بلندتر از گرید ۲ اما همچنان زیاد محسوس و شنیدنی نیست.
- گرید ۴: صدایی محسوس که به راحتی با گوشی شنیده می‌شود.
- گرید ۵: صدایی بلند که بدون چسباندن گوشی به قلب هم شنیده می‌شود.
- گرید ۶: صدایی بلند که از گوشی با فاصله از قلب هم شنیده می‌شود.
نحوه تشخیص سوفل قلبی چگونه است؟
در بیشتر موارد، سوفل قلب در معاینات پزشکی تشخیص داده می‌شود. پزشکان با گوش‌دادن به صدای قلب با گوشی‌های استوتوسکوپ متوجه این مشکل می‌شوند.
برای تشخیص علت صدای غیرمعمولی قلب، متخصصان از آزمایش‌های زیر استفاده می‌کنند:
- نوار قلب؛ فعالیت الکتریکی قلب را اندازه می‌گیرد.
- تصویربرداری با اشعه ایکس از سینه؛ برای بررسی بزرگ‌شدن قلب یا دریچه‌ها در اثر بیماری‌های مختلف انجام می‌شود.
- اکوکاردیوگرافی (اِکو)؛ از امواج صوتی برای نقشه‌برداری از ساختار قلب و بررسی وضعیت آن استفاده می‌شود.
با بررسی‌های مختلف، مشخص می‌شود که مشکل سوفل قلب جدی است یا نه. اگر مشکلات جدی به میان باشد، نیاز به پیگیری وضعیت نزد متخصص قلب خواهد بود. برای رفع مشکلات ریشه‌ای قلبی از دارودرمانی یا جراحی‌های مختلف استفاده می‌شود.
درمان سوفل قلبی چگونه است؟
بسیاری از کودکان و بزرگسالان دچار سوفل قلب هستند و نیازی هم به درمان جدی برایشان وجود ندارد. گاهی هم صدای غیرمعمول قلب به خاطر مشکلات ریشه‌ای دیگری به وجود می‌آید و درمان آنها می‌تواند زمینه از بین‌رفتن سوفل قلب را هم فراهم کند؛ برای مثال، فشار خون بالا یکی از عوامل ایجاد صداهای غیرعادی است. با رفع آن، مشکل سوفل هم از بین می‌رود.
از روش‌های درمانی برای این مشکل باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- تجویز داروهای ضدانعقاد
- مصرف داروهای ضدتپش قلب
- داروهای کاهش فشار خون
- عمل‌های جراحی برای رفع مشکلات مادرزادی قلبی
- عمل‌های جراحی برای رفع مشکلات مربوط به دریچه‌های قلب
- استفاده از داروهای دیورتیک (Diuretics) یا ادرارآور برای رهایی از آب و نمک اضافه بدن و پمپاژ بهتر خون.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
همان‌طور که چندبار دیگر هم در این مقاله عنوان شد، در بسیاری از موارد نیازی به پیگیری سوفل قلب نیست. در واقع، صداهای غیرمعمولی قلب می‌توانند در نتیجه مشکلاتی نه‌چندان جدی به وجود بیایند. برای اینکه بدانید وضعیتتان از چه قرار است، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید.
او با معاینه و برسی سوابق پزشکی در جریان اوضاع قرار می‌گیرد و متوجه می‌شود که مشکلتان نیاز به پیگیری جدی دارد یا خیر. در واقع، با چکاپ‌های دوره‌ای و سالیانه است که می‌توانید متوجه شرایط قلبتان شوید.
میزان شایع بودن سوفل قلبی چقدر است؟
سوفل قلب مشکل نسبتاً شایعی است و بسیاری از افراد در بخشی از دوران کودکی یا بزرگسالی، آن را تجربه می‌کنند. در هر حال، اگر عوارض و علائم ناراحت‌کننده‌ای از آن را در خود می‌بینید، باید حتما به پزشک مراجعه کنید.
پزشکان با معاینه و استفاده از آزمایش‌های لازم در صورت نیاز می‌توانند به مشکل پی ببرند و به تجویز راه‌کارهایی برای درمان و بهبود آن مشغول شوند.
برای دریافت نوبت از پزشکان خبره می‌توانید از سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر هم استفاده کنید. اگر پرسشی درباره سوفل قلب در ذهنتان بی‌جواب مانده هم حتماً ما را در جریان بگذارید.
منابع:
