کمبود آهن در کودکان؛ علائم و عوارض فقر آهن کودکان

فقر آهن در کودکان موضوع مهمی ‌است که باید به آن توجه زیادی داشت. کمبود آهن در کودکان منجر به کم خونی می‌شود که می‌تواند رشد و سلامت آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. فقر آهن هنگامی ‌رخ می‌دهد که هموگلوبین خون کمتر از حد مطلوب باشد.

رژيم غذایی نامناسب، از دست دادن خون، ناتوانی در جذب آهن از غذا، اختلال در دستگاه گوارش، ابتلا به سرطان و شیمی‌درمانی از جمله علائم کمبود آهن در کودکان هستند که باید بررسی شوند. از این‌رو تا انتهای متن همراه باشید. مطالعه مقاله به 7 دقیقه زمان نیاز دارد.

اگر در انتها، پرسشی داشتید از ما بپرسید تا کارشناسان ما در مجله پزشکی دکتردکتر به شما پاسخ دهد.

نقش آهن در کودکان شیرخوار چیست؟

کمبود آهن در کودکان را جدی بگیرید! وجود آهن در بدن برای ساخت هموگلوبین ضروری است. هموگلوبین اکسیژن موجود در گلبول‌های قرمز را به تمام قسمت‌های بدن می‌رساند. آهن به رشد عصبی مناسب در دوران نوزادی و اوایل کودکی هم کمک می‌کند.پیشنهاد می کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر ، مقاله نقش آهن در بدن را در مجله سلامتی دکتردکتر بخوانید.

از این‌رو همه کودکان به آهن نیاز دارند و در تمام مراحل رشد کودک هم وجودش مهم است. اما با توجه به اینکه نوزاد، شیر مادر یا شیر خشک را مصرف می‌کند، نیازش به آهن متفاوت خواهد بود.

علائم کمبود آهن در کودکان چگونه پدیدار می‌شود؟

کودکان زیادی هستند که کمبود آهن دارند و برخی از خانواده‌های از این موضوع اطلاعی ندارد. اما با شناخت علائم کمبود آهن در کودکان می‌توان از فقر آهن جلوگیری کرد و برای درمان اقدامات لازم را انجام داد.

علائم پرشماری می‌توانند نشان‌دهنده ابتلای کودک به فقر آهن باشند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• کمبود انرژی و خستگی
• ظاهر رنگ‌پریده با کاهش سطح هموگلوبین
• ناخن‌های شکننده
• زبان قرمزتر از حد معمول
• ترک در نواحی گوشه لب‌ها
• کم اشتهایی یا میل شدید به خوردن مواد غیر خوراکی مانند: یخ، خاک، رنگ یا نشاسته

دقت داشته باشید که مسمومیت و عفونت‌های بیش از حد در کودکان هم از نشانه‌های ابتلا به کمبود آهن است.

علت فقر آهن در کودکان

دلایل مختلفی برای کمبود آهن در کودکان وجود دارند که هریک باید به صورت جداگانه بررسی شوند تا فقر آهن در کودکان به صورت ریشه‌ای درمان شود.

رژیم غذایی نامناسب، از دست‌دادن خون، ناتوانی در جذب آهن کافی از غذا و دلایل دیگری هم وجود دارند که جزو علل مهم فقر آهن در کودکان عنوان شده‌اند و در ادامه آن‌ها را بررسی خواهیم کرد:

• رژيم غذایی نامناسب

اگر مواد حاوی آهن در رژیم غذایی کودکان وجود نداشته باشد، امکان دارد که در معرض خطر فقر آهن و کم‌خونی قرار بگیرند. به عبارت ساده، رژیم غذایی ضعیف از نظر منابع آهن می‌تواند منجر به کمبود آهن در کودکان شود.البته مصرف همزمان غذا و آهن هم عوارضی دارد که در مقاله تداخل غذا و آهن به آن اشاره کرده ایم.

یادتان باشد که در مصرف شیر هم زیاده روی نکنید. زیرا رژیم غذایی حاوی مقدار اضافی شیر (که منبع ضعیفی از آهن است) می‌تواند کودک را با فقر آهن روبه‌رو کند.

• از دست دادن خون

علت از دست دادن خون می‌تواند از زخم معده (در کودکان رایج نیست) تا التهاب مزمن روده یا عفونت انگلی مانند کرم قلاب باشد. در نتیجه، اگر به دلایل مختلف، کودکان خون از دست بدهند، در معرض فقر آهن و انواع آنمی  قرار می‌گیرند.

• ناتوانی در جذب آهن از غذا

ابتلا به برخی از بیماری‌ها مانند: سلیاک یا بیماری کرون باعث می‌شود که کودکان نتوانند آهن کافی را از خوراکی‌ها جذب کنند. اگر کودکی نتواند آهن موجود در غذا را جذب کند، دچار فقر این ماده مهم در بدن است.

• رژیم غذایی با آهن کم

در شش ماه اول زندگی، توصیه می‌شود که کودک تنها از شیر مادر تغذیه کند. اما شیر مادر آهن زیادی ندارد، از این‌رو نوزادهایی که تنها از شیر مادر تغذیه می‌کنند دچار فقر آهن خواهند شد.

از طرفی هم اگر در سنین دیگر این کمبود آهن جبران نشود و تغذیه سالمی‌ برای کمبود آهن برنامه ریزی نکرد، ممکن است که مشکلات دیگری در اثر کمبود آهن رخ دهد.

• اختلال در دستگاه گوارش

هنگامی‌ که کودک، غذایی حاوی آهن مصرف می‌کند، بیشتر آهن در قسمت فوقانی روده کوچک جذب خواهد شد. بنابراین هرگونه ناهنجاری و اختلال در سیستم گوارش می‌تواند مراحل جذب آهن را با مشکل روبه‌رو کند.

• ابتلا به سرطان و شیمی‌درمانی

کودکانی که به سرطان مبتلا هستند در معرض فقر آهن شدید خواهند بود. زیرا گلبول‌های قرمز زیادی در اثر شیمی‌درمانی از بین می‌روند که در نهایت منجر به فقر آهن در کودکان می‌شود.

• جهش در رشد کودک

اگر کودک در پروسه رشد خود با جهش همراه باشند، برای ساخت گلبول‌های قرمز به آهن بیشتری نیاز دارند. از این‌رو ممکن است که جهش رشد در کودکان منجر به کمبود آهن شود.

مقدار آهن مورد نیاز کودکان بر اساس گروه سنی

کودکان در هر سنی به مقدار مشخصی آهن نیاز دارند که در جدل زیر عنوان کرده‌ایم.

توجه داشته باشید هنگامی ‌که دختران به سن بلوغ می‌رسند به نسبت پسرها میزان آهن بیشتری نیاز دارند. به طور مثال: پسرها بین سن 14 تا 18 سالگی به 11 میلی گرم آهن نیاز دارند اما دخترها در این سن به 15 میلی گرم آهن نیاز خواهند داشت.

عواملی که خطر فقر آهن در کودکان را افزایش می‌دهند؟

با توجه به تحقیقات و تجربه پزشکان، فاکتورهای خطرناک و مختلفی در ایجاد کمبود آهن در کودکان وجود دارند که هریک باعث اختلال در روند رشد کودک می‌شوند. اصلی‌ترین و مهم‌ترین فاکتورهای خطر برای ایجاد کمبود آهن در کودکان عبارتند از:

• تغذیه انحصاری کودک تنها با شیر مادر
•  نارس بودن و وزن کم نوزاد هنگام تولد
• مصرف بیش از حد شیر گاو در کودکان زیر دو سال
• گیاهخواری کودکان
• عدم رژیم غذایی مناسب در 2 سالگی کودک
• مصرف کم یا عدم مصرف گوشت در نوزادان بزرگتر از شش ماه
• مسمومیت کودک با سرب

هریک از این فاکتورها می‌تواند فقر آهن در کودکان را تشدید کند. از این‌رو باید به ریسک این فاکتورها توجه داشته باشید.

عوامل موثر در کمبود آهن کودکان بر اساس رده سنی

عوامل مختلفی وجود دارند که منجر به کمبود آهن کودکان خواهند شد. اما این عوامل در سن‌های مختلف، به دلایل گوناگون رخ می‌دهند که هریک نیاز به بررسی جداگانه دارند.

• نوزادان کمتر از شش ماه

نوزادان کمتر از شش ماه، ذخایر آهن خود را از جفت دریافت می‌کنند. از این‌رو مراعات نکات تغذیه ای و  رژیم غذایی بارداری  اهمیت زیادی دارد. اگر نوزادی کم وزن یا نارس به دنیا آید، خطر بیشتری دارد و نیاز است که با تشخیص پزشک کمبود آهن را از طریق مکمل‌ها جبران کند.

• نوزادان شش تا دوازده ماه

نوزادان شش تا دوازده ماه به دلیل از دست دادن ذخایر آهن باید رژیم غذایی مناسبی داشته باشند. اگر در رژیم غذایی از غذاهای جامد حاوی آهن استفاده نکنید، کودکان دچار کمبود آهن می‌شوند و بهتر است که از شروع شش ماهگی دو عدد غلات ساده را در برنامه غذایی کودک قرار داد.

کودک در کنار شیر مادر نیاز دارد که از غلات غنی آهن و گوشت پوره شده استفاده کند. در حقیقت عدم مصرف غذاهای جامد غنی شده از مهم‌ترین دلایل کمبود آهن در نوزادان شش تا دوازده ماه است.

• کودکان یک تا پنج سال

درست است که شیر مادر حاوی مقدار قابل قبولی آهن است اما اگر مدت شیردهی طولانی شود می‌تواند اثرات منفی هم داشته باشد. شیر مادر، نباید جایگزین مواد غذایی جامد غنی شود، زیرا این کودکان در معرض خطر کمبود آهن هستند.

همچنین دقت داشته باشید که کودکان زیر 12 ماهگی نمی‌توانند از شیرهای کم آهن مانند: شیر گاو، شیر بز و شیر سویا مصرف کنند.

عوارض کمبود آهن در کودکان

اگر کودکی دچار کمبود آهن باشد با عوارض مختلفی همراه است که هریک به کیفیت زندگی و سلامت جسم آن‌ها مرتبط خواهند بود. بنابراین بهتر است که والدین با عوارض کمبود آهن کودکان آشنا باشند تا در صورت مشاهده این عوارض به فکر جبران فقر آهن و درمان باشند. مهم‌ترین عوارض کمبود آهن در کودکان به شرح زیر هستند:

• اغلب رنگ‌پریده و ضعیف هستند.
• این کودکان کمتر از حالت لازم، غذا می‌خورند و سریع خسته می‌شوند.
• وزن کودکان دچار کمبود آهن، کم است.
•  در معرض عفونت‌های تنفسی و روده قرار می‌گیرند.

به‌عبارت کلی، رشد جسمی ‌و مغزی این دسته از کودکان به مخاطره می‌افتد و مراحل طبیعی را در این زمینه پشت سر نمی‌گذارند.

روش‌های ساده و خانگی برای درمان کمبود آهن در کودکان

کمبود آهن در کودکان یکی از انواع کم خونی است که نیاز به درمان دارد و باید متناسب با شرایط کودک بهترین روش درمانی را انتخاب کرد. روش‌های ساده و خانگی مختلفی برای درمان کم خونی کودکان و کمبود آهن در کودکان وجود دارد که بیشتر با مصرف خوراکی‌ها و مکمل‌های طبیعی قابل جبران است.

استفاده از طب سنتی، رعایت رژیم غذایی و مصرف دارو می‌توانند هریک به عنوان راه درمانی جداگانه‌ای برای جبران فقر آهن و باشند.

درمان فقر آهن با طب سنتی

متخصص‌های طب سنتی با مصرف قرص و دارو برای درمان کمبود آهن موافق نیستد. از این‌رو توصیه‌های گونانگونی دارند که بیشتر به سمت سالم خوری و استفاده از مواد غذایی خون ساز است. بهترین توصیه‌ای که طب سنتی برای درمان فقر آهن دارد، مصرف برخی از مواد غذایی و خوراکی‌ها است که عبارتند از:

• گوشت گوسفندی به‌صورت کباب شده
• عسل، انجیر، خرما، انگور و مویز
• شیره انگور و شیره خرما
• پسته و کنجد

برخی از گیاهان دارویی هم در طب سنتی برای جبران فقر آهن تجویز می‌شوند که شامل: زیره سیاه، گل ختمی، افسنتین و شنبلیله هستند. شما می توانید در اینجا لیست کامل غذاهای حاوی آهن را مطالعه نمایید.

دقت داشته باشید که برای استفاده از طب سنتی باید از پزشکان این حوزه مشورت بگیرید و به صورت خودسر برای مصرف دارو یا غذاهای مختلف اقدام نکنید تا سلامت کودک به خطر نیافتد.

درمان کمبود آهن کودکان با رژیم غذایی

رعایت رژیم غذایی غنی به سلامت کودک کمک می‌کند و از فقر آهن جلوگیری خواهد کرد. والدین می‌توانند برای جبران آهن کودکان خود از مواد غذایی غنی استفاده کنند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• انواع گوشت، جگر
• قارچ، کلم بروکلی، کلم پیچ، سبزی شلغم و کلم
• انواع حبوبات و آجیل

با توجه به تحقیقاتی که انجام شده است، تغییر در رژیم غذایی از بهترین روش‌های درمان کمبود آهن کودکان است.

مصرف دارو و مکمل

برخی از پزشکان برای جبران فقر آهن کودکان، دارو تجویز می‌کنند تا سطح آهن در خون را طی چند ماه افزایش دهند. با توجه به اینکه نوزادان نمی‌توانند از بدو تولد تا چهار ماهگی از قرص استفاده کنند، باید قطره آهن بخورند.

میزان دوز قطره آهن برای کودکان با توجه به تشخیص دکتر کودکان ممکن است که تفاوت داشته باشد. نکته مهم این است که کودکان با مصرف مکمل‌های آهن ممکن است رنگ مدفوع آن‌ها تغییر کند از این‌رو نگران این موضوع نباشید.

مصرف فروفورت؛ راهی مؤثر برای مقابله با کمبود آهن و کم‌خونی ناشی از آن

محصولی با عنوان فروفورت در بازار موجود است که در مقابله با کمبود آهن در کودکان نقش مؤثری ایفا می‌کند. این محصول شاخصه‌های جذابی دارد که آن را از نمونه‌های مختلف متمایز می‌کند:

• طعم مطلوب و جذاب برای کودکان
• تغییرندادن رنگ دندان‌های کودکان

وجود ۱۵ گرم آهن لیپوزومال در آن و کافی‌بودن یک سی‌سی از مکمل در روز برای کودک که با قطره‌چکان مصرف می‌شود.

ترکیبات موجود در این مکمل باعث می‌شوند که کودک از رشد مغزی و جسمی جا نماند و کمبودهای آهن در بدنش به‌خوبی جبران شوند. فروفورت مورد تأیید سازمان غذا و دارو است و به‌خاطر شکل مصرف مناسب و طعم خوبش با استقبال مصرف‌کنندگان روبه‌رو می‌شود.

بهترین زمان مصرف قرص مکمل آهن برای کودکان

والدین شاید بخواهند بدانند که بهترین زمان مصرف آهن به صورت قرص و دارو چه زمانی است؟ باید بگوییم که بهترین زمان مصرف این مکمل با معده خالی است که بهتر است یک یا دو ساعت قبل از وعده غذایی مصرف شود. البته برخی از کودکان با مصرف مکمل‌های آهن به صورت معده خالی دچار معده درد می‌شوند، در این صورت این مکمل‌ها همراه غذا مصرف شوند. همچنین مصرف ویتامین C همراه مکمل‌های آهن باعث جذب بالاتر این ماده غنی می‌شود.

عوارض قرص‌های آهن برای کودکان

برخی از کودکان به مصرف قرص‌های آهن عوارض نشان می‌دهند. این کودکان به طور معمول عوارضی مانند: درد معده، حالت تهوع، اسهال، یبوست و مدفوع سیاه را تجربه خواهند کرد.

در صورت بروز هریک از عوارض مصرف قرص‌های آهن باید به پزشک مراجعه کرد تا شرایط را بررسی کرده و روش درمانی دیگری را جایگزین کند.

بهترین دارو برای درمان فقر در کودکان

قطره‌ها و شربت‌های آهن از بهترین داروها برای درمان فقر آهن در کودکان هستند که باید با توجه به تجویز پزشک مصرف شوند.

نحوه تشخیص دقیق کمبود آهن در کودکان

برای تشخیص کمبود آهن در کودکان نیاز است که ابتدا به پزشک متخصص مراجعه کرد. پزشک با انجام آزمایش‌های مختلف، سطح هموگلبین و آهن کودک را بررسی کرده و با توجه به وضعیت کمبود آهن کودک، تجویز درستی داشته باشد.

علاوه بر آزمایش خون، شرایط کودک مانند: کاهش وزن، بررسی رنگ پوست، بررسی علائم خستگی و ضعف، بررسی افت توجه و تمرکز و بررسی علائم تنفسی به خوبی بررسی می‌شوند تا بهترین روش درمانی برای شناسایی شده و تجویز شود.

به گفته سایت health درباره علائم کمبود آهن در کودکان؛

سطوح پایین آهن به طرق مختلف بر بدن تأثیر می گذارند، به این معنا که علائم مختلفی وجود دارند که می توانید مراقب آن ها باشید. دکتر راداکریشنان می گوید که علائمی مانند: خستگی و کمبود انرژی در کل، اشتهای ضعیف، خوردن اقلام غیر خوراکی (پیکا)، تحریک پذیری یا بی قراری، پوست رنگ پریده ،ناخن های شکننده، دست و پاهای سرد، ترک در کنار دهان، زبان قرمز، دردناک یا متورم همگی می توانند نشان دهنده کمبود آهن در کودکان باشند.

پیشگیری از بروز فقر آهن در کودکان

پیشگیری و درمان کمبود آهن در کودکان نیاز به رعایت یکسری نکات و ترکیب رعایت رژیم غذایی و شیوه‌های زندگی دارد. از این‌رو برای پیشگیری از کمبود آهن و کم خونی ناشی از فقر آهن نیاز است که نکات زیر را رعایت کرد:

• رژیم غذایی غنی از آهن را انتخاب کنید.
• با وعدهه ای غذایی مصرف ویتامین C را جدی بگیرید.
• مصرف شیر مادر را محدود کنید.
• از مکمل‌های آهن تجویز شده توسط پزشک استفاده کنید.

والدین با رعایت هریک از این نکات می‌توانند شرایط ایدئالی را برای کودکان خود فراهم کنند تا با کمبود آهن مواجه نشوند.

آیا لازم است فرزند خود را نزد پزشک ببرم؟

در صورتی که یکی از علائم کمبود آهن را در کودک خود مشاهده کردید باید بلافصله به پزشک مراجعه کنید تا روند درمان آغاز شود. کودکی که دچار فقر آهن است در طول زندگی با مشکلات مختلفی روبه‌رو خواهد شد که باعث به خطر افتادن سلامت جسم او می‌شود.

بنابراین با مشاهده علائمی ‌مانند: کمبود انرژی و خستگی، ظاهر رنگ‌پریده با کاهش سطح هموگلوبین، ناخن‌های شکننده یا ترک در نواحی گوشه لب‌ها مواجه شدید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.

فقر آهن در کودک خود را جدی بگیرید

کمبود آهن در کودکان از طریق آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. بنابراین نیاز است که در کودکی آزمایش‌های خون را انجام داد تا درمان به سرعت انجام شود. علائم کمبود آهن در کودکان با توجه به سن و شرایط زندگی ممکن است که متفاوت باشد، اما برای اینکه رشد و تکامل فرزندتان را در مسیر درست نگه دارید، غذاهای غنی از آهن را در وعده‌های غذایی و میان وعده‌ها قرار دهید. همچنین با پزشک کودک، درباره نیاز به غربالگری و مکمل‌های آهن صحبت کنید.اگر می خواهید بدانید که دکتر اطفال کیست و چه خدماتی ارائه می دهد، پیشنهاد می‌کنیم تخصص اطفال چیست را بخوانید.

برای دریافت نوبت ملاقات با پزشکان هم می‌توانید از سیستم نوبت دهی دکتر در سایت دکتردکتر استفاده کنید. این روش به‌سادگی به شما کمک می‌کند که بهترین متخصصان را بشناسید و از آن‌ها وقت ملاقات بگیرید. اگر درباره فقر آهن در کودکان و راه حل آن پرسش دیگری برایتان باقی مانده است در انتهای همین متن و در قالب کامنت از ما بپرسید تا در رسیدن به نتیجه به شما کمک کنیم.

منابع:

apps.who.int/iris/bitstream/handle

cedars-sinai.org

novofer.ir

health.clevelandclinic.org