مصرف قرص های ضد بارداری یکی از رایج‌ترین روش‌های پیشگیری از بارداری ناخواسته است. انواع قرص ضد بارداری ترکیبی، مانند قرص مونو فازیک و تری فاز یک، قرص‌های حاوی پروژسترون و اورژانسی در دسترس عموم هستند. قرص روکین، قرص یاسمین و قرص مارلین هم از انواع قرص ضد بارداری بدون عوارض جانبی یا کم‌عارضه هستند. نحوه مصرف قرص ضد بارداری براساس نوع آن متفاوت است. در این مقاله از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، علاوه‌بر اشاره به نحوه مصرف داروی ضدحاملگی به کاربردهای درمانی دیگر آن‌ها اشاره می‌کنیم. مطالعه این متن به 10 دقیقه زمان نیاز دارد. اما اطلاعات کاربردی و مفیدی به شما می‌دهد.
هر سوال یا ابهامی در این رابطه داشته باشید، می‌توانید در بخش نظرات همین پست مطرح کنید تا پزشک به آن پاسخ دهد.
قرص ضد بارداری چیست؟
قرص‌های ضد حاملگی دارویی حاوی مقادیر کمی هورمون هستند که برای جلوگیری از بارداری استفاده می‌شوند. این قرص‌ها ترکیباتی شبیه به هورمون‌های طبیعی بدن در چرخه قاعدگی دارند. قرص های ضد بارداری به چند روش متفاوت عمل می‌کنند:
- می‌توانند تخمک‌گذاری را متوقف کنند؛
- مانع از روند ماهانه آزادشدن تخمک از تخمدان شوند؛
- به‌طور موقت پوشش داخلی رحم را تغییر دهند؛ تا احتمال کاشته‌شدن تخمک بارورشده در دیواره رحم کمتر شود؛
- با غلیظ‌کردن مخاط دهانه رحم از رسیدن اسپرم به تخمک ممانعت کنند.
توجه به این نکته مهم است که هرکدام از این داروها در کنار مزایایی که دارند، دارای مضراتی هم هستند.
مزایای مصرف قرص های ضد بارداری
پزشک متخصص زنان در موارد گوناگونی مصرف این داروها را تجویز می‌کند. یکی از کاربردهای قرص های ضد بارداری برای کیست تخمدان است. گاهی مصرف قرص های ضد بارداری برای پوست هم تجویز می‌شوند. در ادامه، تعدادی از متداول‌ترین کارکردهای این دسته از داروها را برایتان لیست می‌کنیم:
- کاهش خطر ابتلا به سرطان تخمدان و رحم
- بهبود آکنه و کاهش موهای زائد صورت و بدن
- کاهش احتمال حاملگی خارج از رحم، کیست تخمدان و بیماری‌های پستان
- کمک به تسکین دردهای شدید قاعدگی یا دیسمنوره
- کاهش تولید آندروژن ناشی از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
- درمان سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
- کاهش کم‌خونی فقر آهن مرتبط با ازدست‌دادن خون
- کوتاه و منظم‌کردن دوره قاعدگی
- کنترل بهتر پریودی و علائم آغاز دوره یائسگی طبیعی
- پیشگیری و درمان خونریزی شدید مربوط به فیبروم رحم
- پیشگیری از میگرن قاعدگی
- کاهش اثر شرایط بدتر دوره قاعدگی؛ مانند تشنج
- تسکین دردهای مربوط به اندومتریوز
علاوه‌براین موارد، ارتباطی بین قرص های ضد بارداری و افسردگی یا کنترل نوسانات خلقی هم مشاهده می‌شود.
انواع قرص ضد بارداری
درحال‌حاضر، مصرف قرص پیشگیری از حاملگی طرفداران زیادی دارد. بنابراین انواع قرص‌های هورمونی با کاربردهای گوناگون برای خانم‌هایی با شرایط بدنی متفاوت طراحی و تولید شده است. در این بخش ویژگی‌های کلی این محصولات را بررسی می‌کنیم.
قرص های ضد بارداری ترکیبی
قرص ترکیبی ضد بارداری، دوزهای متفاوت هورمون استروژن و پروژسترون دارد و روی تخمک‌گذاری و تغییرات مخاط دهانه رحم تاثیر می‌گذارد. نمونه‌های زیر، بهترین قرص های ضد بارداری ترکیبی ایرانی هستند:
- قرص های ضد بارداری سیپروترون کامپاند یا سیبل؛ در درمان کیست تخمدان و مشکلات پوستی مانند پرمویی مرتبط با افزایش آندورژن‌ها در بدن یا درمان جوش و آکنه کاربرد دارد.
- قرص یاسمین 28 یا قرص یاز
- قرص مارولین
- دزولست
- لویتود
در ادامه درمورد مهم‌ترین این داروها صحبت خواهیم کرد.
قرص‌های تک فاز
قرص‌های ترکیبی براساس ثابت‌ماندن یا تغییر دوز هورمون‌ها به چند دسته متفاوت تقسیم می‌شوند. در قرص جلوگیری تک فازی یا مونوفازیک، هر قرص فعال مقدار یکسانی از هورمون استروژن و پروژسترون دارد. قرص‌های فعال حاوی هورمون هستند و قرص‌های غیر فعال، هورمون ندارند.
قرص‌های تک فازی در چرخه‌های یک‌ماهه مصرف می‌شوند. قرص‌های هفته آخر این چرخه غیرفعال هستند. قرص روکش‌دار دروسیلا، دورسبلین و قرص بلارا نمونه‌ای از داروی ضد حاملگی مونوفازی است.
قرص‌های دو فازی
قرص‌های فعال در بسته قرص دو فازی دو ترکیب متفاوت از استروژن و پروژسترون دارد. در واقع، در چرخه یک‌ماهه سطوح مختلفی از هورمون‌ها را برای بدن فراهم می‌کنند. باز هم هفته آخر چرخه به قرص‌های غیرفعال اختصاص دارد.
قرص‌های چند فازی
قرص های ضد بارداری سه رنگ یا قرص سه فازی و چند فازی از قرص‌های فعال با سه ترکیب یا بیشتر از هورمون استروژن و پروژسترون تشکیل شده است. در بعضی از انواع قرص ترکیبی چندفازی محتوای پروژسترون افزایش پیدا می‌کند. در بعضی دیگر، دوز پروژسترون ثابت می‌ماند و محتوای استروژن بیشتر می‌شود.
قرص‌های طولانی مدت
قرص های با سیکل طولانی هم جز انواع قرص ضد بارداری ترکیبی هستند. معمولا در دوره‌های 13هفته‌ای توزیع می‌شوند و به مدت 12 هفته قرص فعال دارد. در هفته چهاردهم، با شرط فراموش‌نکردن روزهای باقیمانده، می‌توانید قرص‌های غیرفعال را حذف کنید و پریود شوید.
با مصرف قرص طولانی مدت ضد بارداری تنها 3 تا 4 بار در سال پریود می‌شوید. این داروها باید با مشورت پزشک مصرف شوند.
قرص‌های حاوی پروژسترون
عملکرد قرص ضد حاملگی بدون استروژن افزایش مخاط دهانه رحم و کم‌کردن ضخامت لایه داخلی آن است. بنابراین از لانه‌گزینی تخم لقاح‌یافته جلوگیری می‌کند. همچنین برای کاهش خونریزی در افراد با پریودی‌های سنگین موثر است.
معمولا برای افرادی تجویز می‌شود که به دلایلی مانند سابقه سکته مغزی یا بیماری قلبی و عروقی نمی‌توانند استروژن استفاده کنند. استروژن می‌تواند خطر ابتلا به لخته خون را در افراد بالای 35 سال و سیگاری افزایش دهد. قرص لاینسترنول مثالی از این دسته است و تمام قرص‌های آن پروژسترون فعال دارند.
قرص‌های اورژانسی
در موارد خاص، مانند زمانی که رابطه محافظت‌نشده داشته‌اید، می‌توانید بعد از رابطه جنسی از قرص اورژانسی استفاده کنید. البته نباید آن‌ها را به‌عنوان روش اصلی پیشگیری از حاملگی در نظر بگیرید. قرص تنسی و قرص لوونورژسترول یا LNG نمونه‌هایی از قرص‌های اضطراری یا اورژانسی ضد حاملگی است.
قرص‌های ضد بارداری ال دی
انواع قرص ضد بارداری برای بیشتر زنان بی‌خطر هستند، اما قرص‌های با دوز پایین یا قرص ال دی عوارض جانبی احتمالی را کاهش داده‌اند.
به گفته سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA)، مصرف قرص های ضد بارداری، روشی موفق برای جلوگیری هستند. به گزارش این سازمان، از هر 100 نفری که در طول سال از این روش استفاده می‌کنند، تنها 9 نفر ممکن است باردار شوند.
این دسته از قرص‌ها، شامل هر دو گروه قرص ترکیبی و بدون استروژن است.
مزایای مصرف قرص ضد بارداری
روش‌های جلوگیری از حاملگی تنوع زیادی دارد. استفاده از IUD، بستن لوله‌ها، وازوکتومی و مصرف محصولات حاوی هورمون مانند چسب ضد بارداری چند نمونه رایج هستند. اما دلایل مهم‌تری هست که خانم‌ها استفاده از قرص را ترجیح می‌دهند، همچون:
- مصرف روزانه قرص آسان است؛
- این روش 91% موثر است و درصورت استفاده درست و منظم مانع از بارداری می‌شود؛
- روش قابل برگشتی است و تقریبا بلافاصله پس از قطع مصرف قدرت باروری برمی‌گردد؛
- انواع قرص ضد بارداری علاوه‌بر کارکرد اصلی برای موارد درمانی مانند منظم‌کردن چرخه قاعدگی و کاهش خونریزی موثر هستند.
این موارد، مهم‌ترین دلایلی هستند که باعث می‌شوند خانم‌ها از این داروها استفاده کنند.
عوارض قرص ضد بارداری
ترکیبات به‌کاررفته در قرص های ضد بارداری مشابه هورمون‌هایی است که چرخه قاعدگی را در بدن زنان کنترل می‌کند. بنابراین اغلب بدون عوارض جانبی هستند یا عوارض کمی دارند. بااین‌حال ممکن است در بدن افراد واکنشهای متفاوتی ایجاد کنند. موارد زیر عوارض شایع قرص ضد حاملگی هستند:
- این قرص‌ها از شما در برابر عفونت‌های مقاربتی محافظت نمی‌کنند. برای محافظت در برابر چنین عفونت‌هایی، باید از کاندوم استفاده کنید.
- ممکن است باعث کاهش میل جنسی، حالت تهوع و سردرد شود.
- لکه‌بینی یا خونریزی بین دوره‌های ماهانه، حساسیت پستان و افزایش ترشحات واژن می‌تواند عوارض احتمالی باشد.
- جدی‌ترین عوارض قرص ضد بارداری به‌ویژه قرص ترکیبی، افزایش خطر لخته‌شدن خون است. این مسئله می‌تواند زمینه‌ساز ترومبوز سیاهرگی عمقی، حمله قلبی، سکته و آمبولیسم ریوی باشد.
حتما قبل از مصرف قرص های ضد بارداری، با دکتر زنان مشورت کنید.
نحوه و میزان اثرگذاری قرص های ضد بارداری
اینکه قرص های ضد بارداری چند درصد جلوگیری می‌کند، به شما و تجویز پزشک بستگی دارد. اگر از نحوه مصرف قرص ضد بارداری آگاه باشید و به‌درستی آن‌ها را مصرف کنید، تاثیرگذاری بالایی دارند. برای اطمینان بیشتر هر روز قرص را در ساعت مشخصی بخورید.
داروهای خاص از جمله آنتی بیوتیک‌هایی مانند ریفامپین و بعضی از داروهای ضد ویروس، ممکن است اثرگذاری قرص پیشگیری از حاملگی را تغییر دهد.
نحوه مصرف قرص های ضد بارداری
قرص‌های ضد بارداری زمانی به‌درستی اثر می‌کنند که مطابق با دستورالعمل مصرف شوند. بنابراین مطمئن‌ترین روش این است که بروشور بسته‌بندی را بخوانید یا دقیقا طبق دستور پزشک جلو بروید. اما معمولا روش مصرف این داروها به‌صورت زیر است:
- برای شروع سریع مصرف قرص‌ها می‌توانید اولین روز شنبه بعد از شروع قاعدگی را انتخاب کنید. اولین قرص ورق بعدی را در اولین روز قاعدگی بعدی بخورید.
- اثر قرص های ضد بارداری بعد از یک هفته آغاز می‌شود. لازم است در 7 روز اول از کاندوم هم استفاده کنید.
- قرص‌ها به شکل‌های متنوعی، با دوره مصرف 21 روزه یا طولانی‌‌تر، عرضه می‌شوند. معمولا هر ورق قرص های ضد بارداری ۲۸ روزه شامل قرص‌های فعال و غیر فعال برای چرخه 28 روزه است. در بازه زمانی مشخص، روزی یک قرص می‌خورید. آن‌ها سطح هورمون‌ها را بالا نگه می‌دارند و احتمال بارداری را کاهش می‌دهند.
نکته! برای اثرگذاری بیشتر، حتما به این موارد توجه کنید.
نحوه مصرف قرص های ضد بارداری بعد از رابطه
هنگامی که مصرف قرص های ضد بارداری برای تنظیم پریود یا جلوگیری از حاملگی است، باید همه قرص‌های فعال و غیرفعال را به‌صورت روزانه بخورید. در موارد خاص ممکن است پس از برقراری رابطه نیاز به قرص اورژانسی ضد بارداری داشته باشید.
فراموش‌کردن مصرف قرص ضد بارداری
جدول زیر، راهنمای شما برای وعده‌های فراموش‌شده قرص است:
| تعداد قرص‌های فراموش‌شده | اقدام لازم | قرص ضد بارداری اضطراری | روش جلوگیری از بارداری پشتیبان |
| 1 قرص ترکیبی فعال | به‌محض به‌خاطرآوردن قرص را بخورید؛ حتی اگر لازم باشد دو قرص فعال در یک روز مصرف کنید. بقیه بسته باید طبق روال معمول مصرف شود. | به‌جز روزهای اولیه پریودی (روز 5 تا 7) یا روزهای انتهایی نیاز به قرص اورژانسی ندارید | نیازی نیست (اگر از زمان فراموشی قرص بیش از 12 ساعت گذشت باید تا 7 روز، در کنار مصرف دارو، از کاندوم استفاده کنید.) |
| 2 قرص ترکیبی فعال | آخرین قرصی را که باید می‌خوردید فورا مصرف کنید. بقیه بسته را طبق روال معمول ادامه دهید. | اگر قرص را در هفته اول چرخه ماهانه فراموش کرده‌اید و رابطه جنسی حفاظت‌نشده داشته‌اید قرص های ضد بارداری اضطراری مصرف کنید. | تا زمانی که قرص‌های فعال را به مدت 7 روز متوالی مصرف نکرده‌اید از کاندوم استفاده کنید. اگر قرص‌های هفته سوم را فراموش کردید تا به‌پایان‌رسیدن قرص‌های فعال مصرف قرص را به‌صورت روزانه ادامه دهید. روز بعد، بدون خوردن قرص‌های غیر فعال بسته جدید را آغاز کنید. |
| 1 قرص تنها حاوی پروژسترون | قرص فراموش‌شده را بخورید و بقیه بسته را طبق روال معمول مصرف کنید. | اگر طی مدت 5 روز گذشته رابطه جنسی حفاظت‌نشده داشته‌اید قرص اورژانسی مصرف کنید. | تا زمانی که 2 روز متوالی قرص مصرف نکرده‌اید از کاندوم استفاده کنید. |
| 1 قرص غیر فعال (از هر نوع) | یکی از قرص‌های غیرفعال که باید خورده می‌شد را دور بریزید و برنامه عادی را ادامه دهید. هرگز نباید بیش از 7 روز متوالی بین مصرف قرص‌های فعال فاصله بیاندازید. | نیازی نیست | نیازی نیست |
اگر فکر می‌کنید در اثر استفراغ یا اسهال قرص ضد بارداری را از دست داده‌اید، به زمان سپری‌شده توجه کنید. اگر از خوردن قرص کمتر از دو ساعت گذشته باشد، یا این مشکل دو روز یا بیشتر ادامه داشت، دستورالعمل فراموشی یک یا چند قرص را انجام دهید.
تداخلات دارویی قرص های ضد بارداری
از پزشکتان بخواهید با توجه به شرایط شما توضیح دهد که قرص های ضد بارداری با چه داروهایی تداخل دارد. به‌طور معمول اگر درحال مصرف آنتی بیوتیک هستید، احتمالا قرص‌های ترکیبی برایتان مناسب نیست. به‌علاوه بعضی از داروهای ضد ویروسی یا صرع می‌توانند با قرص‌های جلوگیری از حامگی تداخل داشته باشند.
قرص های ضد بارداری در دوران شیردهی
در دوران شیردهی، به‌ویژه ماه‌های اول، بهتر است از قرص های ضد بارداری حاوی استروژن اجتناب کنید. آزورل و لاینسترول دو نمونه از قرص های ضد بارداری در دوران شیردهی هستند.
قرص های ضد بارداری تا چند روز اثر دارد؟
مصرف قرص برای جلوگیری از حاملگی روشی طولانی‌مدت است. بنابراین نیاز به استفاده مداوم دارند و باید طبق دستور پزشک یا دستورالعمل روی بسته‌بندی مصرف شوند.
استفاده از قرص برای چند ماه، قطع مصرف برای یک یا دوماه و شروع مجدد خطر بارداری ناخواسته را افزایش می‌دهد. فراموش کردن یک نوبت، هر چند وقت یک‌بار مشکلی ایجاد نمی‌کند و با مصرف یادآور قابل کنترل است؛ اما احتمال بارداری تصادفی را بالا می‌برد.
کدام نوع قرص ضد حاملگی برای شما مناسب است؟
قرص ضد بارداری روش پیشگیری مداوم یا اورژانسی هستند. اغلب دو هورمون استروژن و پروژسترون یا تنها پروژسترون را دارند. این داروها به‌ویژه قرص ال دی عوارض جانبی جدی ندارد. بعضی از خانم‌ها نگران ارتباط بین قرص های ضد بارداری و فشار خون هستند.
بنابراین اگر سابقه بیماری خاصی دارید یا در دوران پس از زایمان و شیردهی هستید بهتر است برای انتخاب از بین انواع قرص ضد بارداری یا مصرف قوی ترین قرص های ضد بارداری و نحوه مصرف با پزشک، کارشناس مامایی یا مشاور بهداشت مشورت کنید.
قرص های ضد حاملگی با مصرف منظم تا اندازه زیادی برای جلوگیری از بارداری ناخواسته موفق عمل می‌کنند. قرص‌های مونو یا تری فازیک، قرص روکین، قرص یاسمین، قرص مارلین چند نمونه از بهترین‌های موجود هستند.
سوالات متداول قرص ضد بارداری
مصرف قرص ضد حاملگی هنگام شیردهی با کاهش تولید شیر و پروتئین آن و کاهش وزن نوزادان همراه است. در صورت نیاز بهتر است از قرص‌های تنها حاوی پروژسترون استفاده شود.
اکثر قرص های ضد بارداری بعد از 3 تا 5 روز بعد، تاثیر دارند.
تحقیقات زیادی درباره عوارض جانبی روش‌های ضد بارداری انجام شده است. بااین‌حال شواهدی برای ارتباط مصرف ضرق ضد بارداری و افزایش وزن نیست.
نه! قرص‌های ضد بارداری از طریق مکانیسم‌هایی مانند توقف تخمک‌گذاری یا ممانعت از رسیدن اسپرم به تخمک به‌عنوان مانعی برای باروری تخمک عمل می‌کنند. علاوه‌براین نگرانی درباره اینکه آیا قرص های ضد بارداری باعث نازایی می‌شود هم اغلب بی‌مورد است.
آکنه یکی از عوارض جانبی روش‌های کنترل بارداری هورمونی مانند قرص های ضدبارداری است. بااین‌حال در بسیاری از افراد قرص‌های هورمونی می‌تواند باعث بهبود پوست شود.
پاسخ روشنی برای این سوال وجود ندارد. مصرف قرص‌های هورمونی می‌توانند روی فولیکول مو و کاهش موهای زائد تاثیرگذار باشد و به‌عنوان روش مکمل در کنار لیزر مو استفاده شود.
بین قرص های ضد بارداری و ریزش مو می‌تواند ارتباطی وجود داشته باشد. قرص‌های پیشگیری از بارداری حاوی مقادیر متفاوتی از پروژسترون هستند؛ که می‌تواند سطح آندروژن بدن خانم‌ها را بالاتر ببرد.
منابع:
