یبوست در کودکان، وضعیتی‌ست که در آن کودک با مشکلاتی مانند دفع مدفوع سخت یا دردناک روبرو می‌شود. تغییر در رژیم غذایی، عدم مصرف مایعات کافی، تغییرات محیطی یا استرس، باعث بروز این مشکل می‌شود.
یبوست کودکان معمولا با دردهای شکمی، بیاشتهایی و بی‌قراری همراه است. این درد آزاردهنده، میل کودک برای تخلیه مدفوع را کم میکند، موجب نهفتگی مدفوع در روده می‌شود و اگر به‌فکر درمانش نباشید، زمینه مشکلات جدی‌تر را فراهم میکند.
یبوست به‌طور کلی خطرناک نیست مگر آنکه در نوزادی یا ماههای اولیه تولد رخ دهد و با تب، بیاشتهایی، ورم شکم و کاهش وزن کودک همراه شود. در این شرایط، دارودرمانی و تنقیه مؤثرترین راه درمان است.
در این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، مشکل یبوست در کودکان و راه‌های پیشگیری و درمان آن را بیان کرده‌ایم؛ با ما همراه باشید.
در انتها اگر سوالی دارید، می‌توانید در قسمت نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ دهد.
یبوست کودکان چیست و چرا رخ میدهد؟
یبوست به‌معنی دفع مدفوع سفت و سخت است. بچهها معمولا بهدلیل رژیم غذایی نامناسب، نوشیدن آب کم، هیجانات روزمره و کم‌تحرکی دچار یبوست خفیف تا شدید می‌شوند و این مسئله باعث احساس درد در آنها می‌شود.
اگر علائم یبوست در حد خفیف باشد، با رعایت چند نکته در خانه می‌توان از روش‌های درمان فوری یبوست برای او استفاده کرد. اما اگر سلامت گوارش تحت‌تأثیر قرار گرفته باشد، وقت مراجعه به مطب پزشک و شروع درمان دارویی است.
دفع طبیعی بچهها در روز چند بار است؟
دفعات تخلیه مدفوع در روز به‌اندازه‌ی سهولت دفع، مهم نیست. ممکن است کودک هر روز اجابت مزاج نکند، اما دفع راحت و بی‌دردسری داشته باشد. این کودک لزوما دچار یبوست نیست! اما در نگاه کلی می‌توان از کودکان در سنین مختلف، این تعداد مرتبه اجابت مزاج در روز را انتظار داشت:
- قبل از یک ماهگی؛ ۴ تا ۶ مرتبه در روز
- یک تا سه ماهگی؛ ۳ تا ۵ مرتبه در روز
- سه تا شش ماهگی؛ ۲ تا ۵ مرتبه در روز
- شش تا دوازده ماهگی؛ ۱ تا ۴ مرتبه در روز
- یک تا سه سالگی؛ ۱ تا ۳ مرتبه در روز
- سه تا شش سالگی؛ ۱ تا ۲ مرتبه در روز
- شش تا دوازده‌سالگی؛ ۱ مرتبه در روز
مهم‌ترین علائم یبوست در کودکان
بسته به علت یبوست، شدت علائم خفیف یا شدید است. در جدول زیر با نشانه‌های مختلف این عارضه بیشتر آشنا می‌شوید:
| علائم | توضیحات |
|---|---|
| اجابت مزاج کمتر از سه بار در هفته | کودک نیاز به تخلیه مدفوع را احساس نمی‌کند. |
| مدفوع خشک | مدفوعی که راست‌روده تخلیه میکند، کاملا سفت و خشک است. |
| درد به هنگام اجابت مزاج | تخلیه مدفوع به‌قدری دردآور است که باعث گریه کودک می‌شود. |
| درد شکم | تجمع مدفوع در روده کودک باعث درد شکمی می‌شود. |
| مدفوع مایع یا خمیری در لباس‌زیر کودک | نشت مدفوع به لباس‌زیر کودک نشانۀ گیرکردن مدفوع در راست‌روده است. |
| خون در سطح مدفوع سفت | خون‌ریزی قسمت انتهایی دستگاه گوارش، سطح مدفوع را خون‌آلود میکند. |
معمولا یبوست در کودکان با تغییرات رفتاری همراه می‌شود. کودک از اجابت مزاج دردناک می‌ترسد و ناخود‌آگاه در برابر تخلیه مدفوع، مقاومت میکند. در این حالت، رفتارهای زیر از او سر می‌زند:
برای نگه‌داشتن مدفوع، پاهایش را به هم می‌فشارد.
باسنش را چنگ می‌زند.
پیچ‌و‌تاب می‌خورد.
حالت چهره‌اش تغییر میکند.
یبوست در کودکان نیازمند پیگیری بهموقع است. درصورت مشاهده تب، بیاشتهایی، ورم شکم، کاهش وزن و بیرون‌زدگی بخشی از روده از مقعد همزمان با یبوست، هرچه زودتر پزشک را در جریان بگذارید.
یبوست کودکان خطرناک است؟
یبوست کودکان معمولاً خطرناک نیست اما اگر طولانی‌مدت شود و درمان فوری یبوست روی آن جواب ندهد و با علائمی مثل درد شدید شکم، خون در مدفوع یا کاهش وزن همراه باشد، نیاز به بررسی پزشک دارد.
با توجه به مقاله منتشر شده در niddk،
اگر کودک به طور مداوم دفع مدفوع را به تأخیر بیاندازد، ممکن است به یبوست مزمن، دردهای شدید هنگام دفع، مشکلات کنترل مثانه، و انسداد مدفوع دچار شود.
در موارد شدید، انسداد مدفوع می‌تواند به مشکلاتی مانند زخم‌ها یا عفونتهای روده‌ای در کودکان منجر شود.
علت یبوست کودکان چیست؟
چندین عامل مهم در یبوست کودکان نقش دارند. مواردی مثل:
بی‌میلی کودک به تخلیه مدفوع
کودک آگاهانه به پیغام مغز برای تخلیه مدفوع توجه نمی‌کند؛ زیرا:
- نمی‌خواهد برای رفتن به توالت، دست از بازی یا تماشای تلویزیون بکشد.
- نمی‌خواهد از توالت عمومی یا سرویس بهداشتی خانه‌های دیگر استفاده کند.
- به‌خاطر درد یبوست، از تکرار این تجربه آزاردهنده خودداری میکند.
- بهدلیل شروع زودهنگام آموزش توالت‌رفتن، سرکشی میکند و مدفوع را نگه می‌دارد.
- به‌خاطر بحث با خانواده و از روی لجبازی، میل به دفع بهموقع مدفوع ندارد.
رژیم غذایی نامناسب
مشکلات دستگاه گوارش مهم‌ترین علت یبوست در کودکان است. اگر میزان مصرف فست‌فود و غذای ناسالم یا دیر هضم در رژیم غذایی کودک بیشتر از میوه و سبزیجات باشد، بدن فیبر کافی برای حرکات روده‌ای آسان را دریافت نمی‌کند. ننوشیدن آب کافی و دیگر مایعات نیز حرکت روده را ضعیف میکند.
عوارض داروهای مصرفی
یبوست در کوکان می‌تواند بهدلیل مصرف داروهای ضدافسردگی، ایبوپروفن، انواع آنتی‌بیوتیک، استأمینوفن و یا مکمل‌های آهن باشد. خاصیت تسکین‌دهندگی این داروها، سرعت و قابلیت سلول‌های عضلات روده را کم میکند.
تغییرات پراسترس در زندگی روزمره
بچهها به تغییرات پرهیجان، واکنش نشان می‌دهند. مسافرت، شروع مدرسه و هوای گرم کودک را دچار استرس می‌کنند و این اضطراب در قالب کم‌تحرکی روده ظاهر می‌شود.
مشکلات متابولیکی
اختلالات ژنتیکی سوخت‌و‌ساز بدن، می‌توانند در ایجاد این مشکل تأثیرگذار باشند. بعضی مواقع، آنزیم‌های سیستم گوارشی نمی‌توانند غذا یا شیر را به قند یا اسیدهای مورد نیاز بدن تبدیل کنند؛ بنابراین تفاله غذا مدت‌زمان بیشتری در روده می‌ماند و خشک می‌شود.
ابتلا به بیماری خاص
بیماری‌های سیستیک فیبروزیس، دیابت، کم‌کاری تیروئید و غیره، می‌توانند باعث ایجاد اختلال در عملکرد مقعد و روده و در نهایت، یبوست کودکان شوند. این مشکلات مخاط اندام‌های داخلی را غلیظ می‌کنند، به سیستم عصبی آسیب می‌زنند و حرکت مدفوع در روده را سخت می‌کنند.
کم‌تحرکی کودک
اگر کودک کم‌تحرک و مایل به نشستن طولانی‌مدت باشد، روده برای تخلیه راحت مدفوع ضعیف می‌شود. ورزش و فعالیت مداوم عملکرد ماهیچه‌های مسئول حرکات روده را بهبود می‌بخشد و باعث هضم غذا بهتر می‌شود.
تشخیص یبوست کودکان
فرآیند تشخیص یبوست در بچهها پیچیده نیست. پزشک این مراحل را قدم‌به‌قدم دنبال میکند تا علت را تشخیص دهد:
- ابتدا یک تاریخچه پزشکی کامل از بیماری‌های گذشته کودک و والدین جمع‌آوری میکند.
- سپس با معاینه بدنی، وجود مشکل یا مدفوع باقیمانده در این قسمت را بررسی میکند.
اگر علائم یبوست در کودک شدید و غیرقابل‌تحمل باشند، پزشک برای تشخیص دقیق‌تر سراغ آزمایشات مختلف می‌رود. مواردی مثل:
- آزمایش خون؛ برای تشخیص بیماری‌های مؤثر بر یبوست، مثل کم‌کاری تیروئید.
- اشعه ایکس شکمی؛ برای بررسی و تشخیص انسداد روده.
- تست فشارسنجی مقعد و رکتوم؛ برای اندازه‌گیری هماهنگی ماهیچه‌های دفع.
- اشعه ایکس باریم انما؛ برای مشاهده دقیق راست‌روده، روده بزرگ و بخش‌هایی از روده کوچک.
- بیوپسی رکتال؛ برای بررسی وضعیت سلول‌های عصبی بافت پوشش راست‌روده.
- سیگموئیدوسکوپی؛ برای بررسی دقیق بخش پایینی روده بزرگ.
- کولونوسکوپی؛ برای تجسم کل روده بزرگ و روده کوچک انتهایی.
- کپسول نشانگر؛ برای بررسی وضعیت دستگاه گوارش طی چند روز متوالی و ریشه‌یابی یبوست.
درمان یبوست در کودکان
یبوست کودکان اتفاق نگران‌کننده‌ای نیست. برای کمک به کم‌تحرکی روده و درمان یبوست بچهها، سه راه پیش رو دارید: درمان خانگی، دارویی یا تنقیه. در ادامه درباره هر کدام، بیشتر توضیح خواهیم داد.
درمان خانگی یبوست کودکان
اگر یبوست ناشی از سبک زندگی غیراصولی کودک باشد، می‌توان در خانه درمانش کرد. در ادامه و در جدول زیر، راهکارهای خانگی درمان یبوست کودکان را می‌خوانید:
| راهکار | توضیحات |
|---|---|
| تغییر رژیم غذایی | افزودن غذاهای پرفیبر مثل سبزیجات، غلات کامل و حبوبات و ترک غذاهای فرآوری‌شده، قندهای تصفیه‌شده و لبنیات. |
| مصرف میوه | خوراندن آلو، گلابی، سیب، توت، کیوی، هندوانه و پرتقال برای تأمین آب و فیبر بدن. |
| مصرف مایعات | نوشیدن آب جوشیده ولرم و نوشیدنی‌های سالم چندین مرتبه در طول روز. |
| گیاهان دارویی | مصرف رازیانه، زنجبیل، بابونه و سنا (اگر برای کودک حساسیت‌زا نباشند). |
| خاکشیر | نوشیدن ۲ لیوان شربت خاکشیر در روز (صبح و شب). |
| برنامه غذایی منظم | عادت دادن کودک به صرف غذا در ساعت‌های مشخص و برنامه‌ریزی‌شده. |
| ماساژ شکم | ماساژدهی آرام عضلات شکم در جهت عقربه‌های ساعت برای تسکین دل‌درد و تحرک روده. |
| فعالیت بدنی | تشویق کودک به انجام فعالیت‌های هوازی مثل پیاده‌روی سریع، شنا، دوچرخه‌سواری. |
| تنقیه در خانه | نرم‌کردن مقعد و روده کودک با آب‌صابون و کمک به دفع (فقط با مشورت پزشک). |
| درمان دارویی یبوست کودکان | استفاده از داروها برای درمان یبوست (تنها با تجویز پزشک متخصص). |
درمان دارویی یبوست کودکان
زمانی که یبوست با تب، بیاشتهایی، کاهش وزن، تورم شکم و خون‌ریزی در مدفوع همراه شود، باید به فکر درمان پزشکی و دارودرمانی باشید. پزشک اطفال به‌منظور درمان فوری یبوست کودک، سراغ مکمل‌های فیبری یا ملین‌های قوی می‌رود. برخی از انواع داروی درمان یبوست عبارت‌اند از:
- شیاف گلیسیرین؛ این داروی مسهل، بنداره مقعد را باز و میل به دفع را تحریک میکند.
- لوبیپروستون؛ برای درمان یبوست مزمن و بی‌علت، این داروی ملین بهترین گزینه است.
- پودر پیدرولاکس؛ این داروی ملین برای درمان یبوست حاد و مزمن کاربرد دارد.
- پوسته پسیلیوم؛ این دارو با افزایش حجم مدفوع، حرکت روده و دفع را آسان‌تر میکند.
- سدیم دوکوزات؛ اثربخشی این دارو بهدلیل افزودن آب و چربی به بافت مدفوع و جلوگیری از خشکی آن است.
- لاکتولوز؛ این داروی ملین بهدلیل عوارض بسیار کم، بهترین درمان برای یبوست کودکان است.
تنقیه بیمارستانی برای درمان یبوست
در شرایط بحرانی، اگر یبوست کودک حاد و دردی که می‌کشد شدید باشد، پزشک دستور تنقیه بیمارستانی میدهد. در این حالت، کودک مدت‌زمان کوتاهی در بیمارستان بستری می‌شود تا پزشک روده‌اش را بشوید.
عوارض یبوست در کودکان
یبوست کودکان معمولا جدی نیست و به‌ندرت به اتفاقات ناگوار ختم می‌شود. البته درصورت عدم پیگیری و مزمن بودن علائم، احتمال پارگی پوست اطراف مقعد و درد ناشی از آن وجود دارد.
همچنین زور زدن و تلاش کودک برای دفع می‌تواند باعث پرولاپس رکتال یا بیرون‌زدن روده از مقعد شود. این درد هرچه شدیدتر باشد، میل کودک به اجابت مزاج کمتر می‌شود و احتمال تجمع مدفوع در کولون و رکتوم وجود دارد. نهفتگی مدفوع در روده، زمینه را برای تجمع باکتری و بروز بیماری‌های جدی فراهم میکند.
اضطراب و ترس رفتن به توالت، مشکلات ادراری و اختلال در رشد کودک، عوارض جدی و آزاردهنده یبوست هستند.
برای درمان یبوست کودکان باید به پزشکان کدام تخصص مراجعه کرد؟
اگرچه متخصص اطفال می‌تواند تاحدودی راهنمای شما باشد، تشخیص قطعی و درمان یبوست کودکان بر عهده دکتر اطفال و فوق تخصص گوارش است. این پزشکان تخصیص می‌دهند، تشخیص میدهد که کم‌تحرکی روده ناشی از بیماری یا سبک زندگی ناصحیح کودک است. سپس برای درمان این مشکل، بهترین برنامه درمانی را تجویز میکند.
اگر نگران خطر یبوست برای کودک دلبندتان هستید، همین حالا با استفاده از پلتفرم نوبت دهی دکتردکتر، نوبت بهترین متخصصان ایران را آنلاین ثبت کنید. همچنین با خدمات ویزیت متنی یا تلفنی دکتردکتر، می‌توانید در کمترین زمان، پاسخ سؤالات‌تان را دریافت کنید.
منابع:
mayoclinic.org
