علت دوبینی چشم چیست؟ روش‌های تشخیص و درمان دوبینی

تاکنون نام «دوبینی چشم» به گوشتان خورده است؟ آیا می‌دانید علت دوبینی چیست و چگونه درمان می‌شود؟ در این مقاله به این موضوع خواهیم پرداخت و درباره‌ی انوواع آن صحبت خواهیم کرد. دوبینی انواعی دارد که هر کدام از آنها به روشی درمان می‌شود. نخست باید تعریف دوبینی را درک کنیم.

دوبینی چشم چیست؟

«دوبینی چشم (Diplopia)» به زمانی گفته می‌شود که فرد از یک تصویر واحد، دو تصویر ببیند که به آن «دوبینی» یا « دیپلوپی» گفته می‌شود. این دو تصویر می‌توانند در کنار هم، بالای یک دیگر یا به هر دو حالت در میدان دید فرد شکل بگیرند. این اختلال بینایی می‌تواند موجب گيجي و به هم خوردن تعادل در راه رفتن و همینطور اختلال در خواندن شود. 

انواع دوبینی چشم

اگر دوبینی در یک چشم به وجود بیاید به آن «دوبینی تک چشمی (Monocular)» گفته می‌شود. اگر دوبینی در هر دو چشم به وجود بیاید به آن «دوبینی دو چشمی (Binocular)» گفته می‌شود. درمان دوبینی به علت و نوع آن بستگی دارد، اما شامل تمرینات چشم و عمل جراحی می‌شود.  

برخی اطلاعات ضروری در مورد دوبینی چشم

در اینجا برخی نکات کلیدی در مورد دوبینی چشم را ذکر می‌کنیم، می‌توانید برای جزئیات بیشتر ادامه متن را مطالعه کنید.

• دوبینی چشم می‌تواند بر اثر برخی بیماری‌های زمینه‌ای به وجود بیاید. 
• دوبینی ممکن است در یک چشم یا هر دو چشم به وجود بیاید.
• کودکان می‌توانند با چپ‌چشمی یا درهم کشیدن چشم‌ها باعث بروز یا عود دوبینی شوند.
• دوبینی موقتی می‌تواند بر اثر مصرف الکل و سایر مواد مخدر به وجود بیاید.
• درمان‌های دوبینی شامل عمل جراحی، تمرینات مخصوص چشم و لنزهای چشمی است.

علل دوبینی چیست؟

آسیب به عصب یا عضله‌ی چشم ممکن است که باعث ایجاد دوبینی در چشم شود. هر چشم تصویر مختص به خود از محیط را پدید می‌آورد. مغز نیز تصاویر هر دو چشم را در هم ترکیب کرده و یک تصویر واحد را به وجود می‌آورد. 

جراحت یکی از ماهیچه‌هایی که چشم‌ها را حرکت داده یا اعصابی که حرکت چشم را کنترل می‌کند، می‌تواند موجب بروز دوبینی چشم شود.  چشم‌ها باید با هم عمق میدان را به وجود بیاورند.

برخی بیماری‌ها می‌توانند موجب تضعیف عضلاتی شوند که چشم‌ها را حرکت می‌دهد و همین نیز موجب بروز دوبینی می‌شود. 

یکی از علل شایع دوبینی چشم، «انحراف چشم» یا «استرابیسم» است.

بیشتر بخوانید: انحراف چشم یا استرابیسم در کودکان و بزرگسالان ؛راه‌های درمان

این حالت هنگامی به وجود می‌آید که چشم‌ها به صورت صحیح با هم هم تراز نیستند. استرابیسم در کودکان نسبتا شایع است. با این حال، این بیماری همیشه منجر به دوبینی نمی‌شود. استرابیسم باعث می‌شود که چشمان فرد در جهت‌های مختلفی قرار بگیرند. این مشکل ممکن است به این دلیل باشد که عضلات چشم بر اثر دلایلی از جمله این موارد آسیب دیده باشند که عبارتند از:

• عضلات فلج یا تضعیف شده‌اند.
• دارای حرکات محدودی هستند.
• این عضلات بسیار قوی یا بیش از حد فعال هستند.
• اعصابی که عضلات چشم را کنترل می‌کند، ناهنجاری دارد. برخی مواقع، در کسانی که در سنین کودکی چپ چشمی داشته‌اند، این مشکل عود می‌کند. در برخی موارد، درمان چپ چشمی می‌تواند موجب دوبینی چشم شود، این امر می‌تواند صرف‌نظر این باشد که بینایی فرد قبل از درمان دوبینی، کاملا عادی بوده است. دلیل این امر آن است که مغز سعی دارد برای حفظ بینایی طبیعی، سیگنال‌های یکی از چشم‌ها را سرکوب کند.

سایر عللی که می‌تواند موجب دوبینی چشم شود:

اختلال در عملکرد تیروئید: غده تیروئید در گردن قرار دارد و هورمونی به نام تیروکسین تولید می‌کند. تغییر در عملکرد تیروئید می‌تواند بر روی عضلات خارجی که چشم را کنترل می‌کنند تاثیر بگذارد. این موارد شامل «افتالموپاتی گریوز» است که در این عارضه به علت تجمع چربی و بافت پشت چشم، چشم‌ها دارای برآمدگی‌هایی خواهند بود. 

بیشتر بخوانید: بیماری تیروئید چشمی چیست و چه علائمی دارد؟

حمله ایسکمی گذرا: در سکته مغزی، خون به دلیل انسداد عروق خونی نمی‌تواند به مغز برسد. این می‌تواند بر رگ‌های خونی تامین‌کننده مغز یا اعصاب کنترل کننده عضلات چشم تأثیر گذاشته و باعث ایجاد دوبینی چشم شود.

آنوریسم: آنوریسم برآمدگی در رگ خونی است که می‌تواند بر روی عصب عضله چشم فشار وارد کند. 

نارسایی همگرایی: عارضه‌ای است که به موجب آن چشم‌ها نمی‌توانند در هنگام نگاه کردن به شیء از نزدیک با یکدیگر هم تراز باشند. علت این عارضه به درستی دانسته نمی‌شود، اما تصور بر این است که این مشکل به دلیل ناهنجاری عضلانی به وجود می‌آید که همترازی چشم‌ها را کنترل می‌کند.  

دیابت: این عارضه می‌تواند بر عروق خونی تأمین‌کننده شبکیه چشم اثر بگذارد. این عارضه می‌تواند بر اعصاب کنترل کننده حرکات عضلات چشم نیز اثر بگذارد.

میاستنی گراویس: می‌تواند موجب ضعف در عضلات از جمله عضلاتی شود که وظیفه کنترل چشم را برعهده دارند.

تومورها و سرطان‌های مغزی: یک تومور یا رشد پشت چشم می‌تواند حرکت آزاد چشم را مختل کرده یا به عصب بینایی آسیب وارد کند. 

اسکلروز متعدد یا ام‌اس: ام‌اس بیماری است که موجب تشکیل ضایعاتی در سیستم اعصاب مرکزی از جمله اعصاب چشم می‌شود.  

چشم کَبود: جراحتی است که موجب تجمع خون و مایعات در اطراف چشم می‌شود. این مشکل می‌تواند روی خودِ چشم، عضلات یا اعصاب اطراف آن فشار وارد کند.

آسیب به سر: آسیب فیزیکی به مغز، اعصاب، عضلات و آسیب چشم از جمله حدقه‌ی چشم می‌تواند موجب محدودیت حرکات چشم و عضلات آن شود.

علل دوبینی تک چشمی چشم

در صورتی که هنگام پوشاندن یک چشم، دوبینی چشم مشاهده شود، به آن «دوبینی تک چشمی» گفته می‌شود. دوبینی تک چشمی کمتر از دوبینی دو چشمی شایع است. بیماری‌ها و مشکلات زیر ممکن است باعث ایجاد دوبینی تک چشمی شوند که عبارتند از:

آستیگماتیسم: علت این عارضه نامنظمی شکل انحنای قرنیه یا لایه‌‌ی شفاف جلوی چشم است. قرنیه به صورت طبیعی کاملا کروی و صاف شبیه توپ بسکتبال است؛ اما زمانی که فرد چشم آستیگمات دارد، قرنیه در یک جهت نسبت به سایر جهات انحنای بیشتری دارد و بیشتر شکلی شبیه به توپ راگبی خواهد داشت.

خشکی چشم: در این عارضه چشم اشک کافی تولید نمی‌کند یا اینکه اشک به سرعت خشک می‌شود. 

قوز قرنیه: یک بیماری تخریبی پس‌رونده چشم است که موجب نازک شدن و تغییر حالت قرنیه از کروی به مخروطی می‌شود.

ناهنجاری‌های شبکیه: به عنوان مثال، در تباهی لکه زرد یا دژنراسیون ماکولا، ممکن است به آرامی موجب تاری یا از دست دادن بینایی در مرکز دید شده و گاهی اوقات وَرم می‌تواند باعث دوبینی در یک چشم می‌شود.

آب مروارید: آب مروارید در بیش از نیمی از افراد بالای ۸۰ سال بروز پیدا می‌کند و گاهی اوقات می‌تواند موجب دوبینی تک چشمی شود. 

دوبینی موقتی چیست؟

دوبینی گاهی اوقات می‌تواند موقتی باشد. گاهی اوقات مسمومیت با الکل، بنزودیازپین‌ها (داروهای ضد اضطراب)، مواد افیونی یا برخی داروهای ضد تشنج و صرع موجب بروز این مشکل می‌شوند. آسیب به سر مانند ضربه‌ی مغزی نیز می‌تواند باعث ایجاد دوبینی موقت شود. خستگی شدید یا اَستِنوپیا (فشار چشم) می‌تواند موجب دوبینی باشد. اگر بینایی طبیعی به سرعت برنگردد، لازم است فرد در اسرع وقت به دکتر دوبینی مراجعه شود.

چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟

اگر دوبینی از حالت موقتی خارج شده و برای مدت زمانی طولانی اتفاق بیفتد، باید به دکتر چشم پزشک مراجعه کنید. خوشبختانه دسترسی به دکتر چشم پزشکی، اصلا سخت نیست و در هر کجای ایران که باشید، می‌توانید به راحتی متخصصان شهر خود را پیدا کرده و حضوری یا غیرحضوری، ویزیت شوید. مثلا اگر ساکن شهر تهران هستید، می‌توانید از میان بیش از 108 متخصص چشم تهران  ، پزشک مورد نظر خود را یافته و نوبت خود را ثبت کنید. 

روش تشخیص دوبینی

تشخیص دوبینی چشم از آنجایی که دلایل احتمالی زیادی برای آن وجود دارد، می‌تواند بسیار دشوار باشد. در واقع، چنانچه در گزارشی از سوی آکادمی چشم پزشکی آمریکا (AAO) آمده، بیماری که دچار دوبینی چشم است ممکن است دارای طیف گسترده‌ای از علائم و نشانه‌ها از علائم خوش‌خیمی همچون خشکی چشم تا علائم تهدید کننده زندگی مانند تومورهای داخل جمجمه باشد. در برخی موارد نادر نیز علت آن ممکن است «سندرم ورنیکه (کورساکوف)» یا همچنین «نارسایی همگرایی» باشد.

چشم پزشک معاینه‌ی خود را با سوال در مورد دوبینی تک چشمی یا دوچشمی شروع می‌کند. چنانچه دوبینی تک چشمی باشد،‌ احتمالا مشکل از خود چشم است و ارتباطی به اعصاب ندارد. از این جهت، احتمالا مشکل فرد وخیم نیست. 

تشخیص دوبینی در کودکان

کودکان نمی‌توانند به درستی علائمی که تجربه می‌کنند را توصیف کنند، همین نیز می‌تواند تشخیص دوبینی را برای متخصص چشم دشوار سازد. 

علائم جسمی دوبینی شامل موارد زیر هستند:

• چپ‌چشمی یا تنگ کردن مردمک چشم برای دیدن 
• پوشاندن یک چشم با دست
• چرخاندن سر به شکل غیرطبیعی
• نگاه کردن به اشیاء از بغل به جای جلو
• حرکت دادن چشم‌ها برای دیدن تصاویر به چپ و راست 

روش درمان دوبینی چشم

درمان به علت اصلی بستگی دارد. 

درمان دوبینی تک چشمی

درمان به علت آن بستگی دارد.

آستیگماتیسم: این عارضه همان انحنای غیرطبیعی قرنیه است. عینک‌ مخصوص یا لنز تماسی اغلب می‌تواند خمیدگی را برطرف کرده و عبور نور ورودی به چشم را تصحیح کند.

جراحی لیزر گزینه دیگری است. در این روش درمانی به وسیله دستگاه لیزر شکل قرنیه تغییر داده می‌شود.

آب مروارید: در این مورد عمل جراحی معمولا بهترین گزینه بوده و تاری دید و علت دوبینی چشم را برطرف می‌کند. عوارض آب مروارید شامل دید ابری، هاله‌های نور، مشکلات دید در شب و دوبینی است، اما درمان معمولا می‌تواند این مشکلات را برطرف کند. 

خشکی چشم: اگر چشم‌ها به اندازه کافی اشک تولید نکنند یا اینکه اشک به سرعت خشک شود، چشم ملتهب و قرمز شده و دچار درد می‌شود و نتیجه آن دوبینی چشم است. اغلب تجویز قطره‌های اشک مصنوعی موجب تسکین این علائم می‌شود. 

درمان دوبینی دو چشمی 

بسته به علت، درمان دوبینی چشم متفاوت است، با این حال، شامل موارد زیر است:

• استفاده از عینک
• تمرینات چشم
• استفاده از لنز مات
• تزریق بوتاکس به عضلات اطراف چشم، باعث آرامش این عضلات می‌شود
• استفاده از پچ چشم
• عمل جراحی روی عضلات چشم برای اصلاح موقعیت آن

استفاده از عینک یا منشور نیز می‌تواند تصویر را به نحوی چرخش ‌دهد که هر دو چشم یک تصویر واحد را ببینند.

تمرینات چشم

انجام تمرینات و حرکات خاص نمی‌تواند بسیاری از عللی که موجب دوبینی چشم شده‌اند را برطرف کند. با این حال، برخی از تمرینات می‌تواند به نارسایی همگرایی کمک می‌کند.

همگرایی صاف

۱. روی یک هدف دقیق مانند یک مداد یا خودکار یا متن ریز روی یک مجله تمرکز کنید.

۲. شیء یا متن را در سطح چشم و به اندازه یک دست دور از خود نگه دارید. 

۳. سعی کنید هدف تا جای ممکن به صورت یک تصویر واحد باقی ماند.

۴. هدف را از سمت بینی به آرامی و آهستگی حرکت دهید.

۵. هنگامی که تصویر واحد به دو تصویر تبدیل شد، چشمان شما با هم هماهنگ نیستند. دوباره تمرکز کنید تا یک تصویر ایجاد شود. وقتی که هدف در یک تصور متمرکز شد، آن را به بینی خود نزدیک‌تر کنید.

۶. زمانی که نتوانستید تصاویر را به هم پیوند دهید، دست خود را به حالت اول برگردانید و تمرین را از نو شروع کنید

۷. دامنه‌ی همگرایی طبیعی ۱۰ سانتیمتر از بینی فاصله دارد. سعی کنید، تصویر را تا این محدوده به صورت واحد حفظ کنید.

چشم پزشک ممکن است به این منظور از ابزاری ویژه‌ای به نام «کارت نقطه‌ای» نیز بهره ببرد.

پرش همگرایی

۱. هدفی مانند تمرین همگرایی صاف انتخاب کنید. 

۲. هدف را در فاصله ۲۰ سانتی متری بینی خود نگه دارید.

۳. بین ۵ تا ۶ ثانیه به هدف خیره شوید. 

۴. سپس به هدف دیگری در فاصله‌ی حدود ۳ متری به مدت ۲ تا ۳ ثانیه نگاه کنید.

۵. از فاصله نزدیک‌تری به هدف نگاه کنید. 

۶. این کار را تکرار کنید، به تدریج هدف را نزدیک کنید تا زمانی که بتوانید بدون دوبینی در فاصله‌ی ۱۰ سانتیمتری به هدف خود نگاه کنید.  

اثربخشی این تمرینات تا حد زیادی به درمان نارسایی همگرایی محدود است. اگر علائم و نشانه‌های دوبینی بهبود پیدا نکرد، برای آزمایش‌های بیشتر به پزشک متخصص چشم مراجعه کنید. 

منبع:

medicalnewstoday