نحوه تزریق انسولین به این صورت است: سر سوزن را نصب کرده و هوای مایع انسولین داخل قلم را با دو ضربه کوچک به بدنه سرنگ، بگیرید. اگر با فشار یک واحد مایع از سر سوزن خارج شد، یعنی هوا خارج شده و می‌توانید انسولین را تزریق کنید.
نحوه تزریق انسولین در بیماران مبتلا به دیابت، یکی از نکات مهم و کلیدی است که هم بیماران و هم نزدیکان بیماران باید با آن آشنا باشند. برای مثال آشنایی با نحوه صحیح تزریق انسولین، انتخاب محل‌های مناسب تزریق، نکات مهم قبل و بعد از تزریق، مواردی هستند که هر شخصی که این دارو را تزریق می‌کند، باید از آن مطلع باشد.
برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی روش تزریق انسولین اختصاص می‌دهیم. با ما همراه باشید.
اگر سوالی داشتید، در قسمت نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
آشنایی با انسولین و اهمیت تزریق صحیح
انسولین یکی از هورمون‌های مهم بدن است که از غده پانکراس تولید شده و سطح قند خون را تنظیم می‌کند. این هورمون موجب ورود گلوکز به سلول‌های خونی شده و از تجمع بیش از اندازه گلوکز در خون جلوگیری می‌کند. در افراد مبتلا به دیابت این روند دچار اختلال است؛ در نتیجه، این افراد برای حفظ سلامتی خود و تنظیم سطح قند خون انسولین تزریق می‌کنند.
بررسی انواع انسولین و تفاوت آنها
انسولین‌ها از نظر مدت‌زمان اثرگذاری به چند نوع تقسیم می‌شوند که در جدول زیر آورده‌ایم:
| نوع انسولین | توضیحات |
| کوتاه اثر | آعاز اثر در ۳۰ دقیقه، اوج اثر تا ۴ ساعت، مدت‌زمان اثر ۶ تا ۸ ساعت |
| متوسط اثز | آغار اثر بین ۱ تا ۲ ساعت، اوج اثر بین ۴ تا ۱۲ ساعت، مدت زمان اثر بین ۱۲ تا ۱۸ ساعت |
| بلند اثر | آغاز اثر بین ۱ تا ۲ ساعت، مدت‌زمان اثر تا ۲۴ ساعت و بیشتر |
| سریع‌الاثر | آغاز اثر در ۱۵ دقیقه، اوج اثر بین ۱ تا ۲ ساعت، مدت‌زمان اثر بین ۴ تا ۶ ساعت |
انتخاب نوع انسولین، براساس نیازهای فردی بیمار و تشخیص پزشک متخصص تعیین می‌شود. برای تهیه انسولین موردنظر خود از سایت داروخانه دکتردکتر، به بخش سفارش آنلاین دارو مراجعه کنید.
تأثیر نحوه تزریق بر عملکرد انسولین
روش صحیح تزریق این هورمون برای جذب یکنواخت آن بسیار مهم و تاثیرگذار است. توجه داشته باشید که اشتباهاتی مانند تزریق در یک محل ثابت، ممکن است به بروز عوارضی مانند تجمع چربی زیرپوستی و کاهش اثربخشی انسولین منجر شود.
روش‌های مختلف تزریق انسولین
روش‌های مختلف تزریق این هورمون عبارتند از:
- تزریق با سرنگ و سوزن انسولین
- استفاده از قلم انسولین (Insulin Pen)
- پمپ انسولین
در ادامه نکات مهم را در خصوص با موارد فوق بررسی می‌کنیم.
تزریق با سرنگ و سوزن انسولین
سنتی‌ترین روش تزریق انسولین تزریق با سرنگ است. در این روش، فرد دوز مناسبی از دارو را به داخل سرنگ کشیده و سپس آن را به صورت زیرجلدی تزریق می‌کند. در حالت کلی، سرنگ‌ها با توجه به مقدار انسولین و اندازه سوزن‌ها متفاوت هستند. این سرنگ‌ها معمولاً پلاستیکی هستند و بیماران باید بعد از یکبار تزریق آنها را دور بیندازند.
نکته! سرنگ‌هایی که درجه‌بندی دقیق دارند برای تزریق مناسب‌تر هستند. زیرا ببیماران می‌توانند دوز مورد نیاز خود را به صورت دقیق تزریق کنند.
استفاده از قلم انسولین (Insulin Pen)
قلم‌های تزریق انسولین، ابزارهایی هستند که دوز مشخصی از انسولین را در داخل خود دارند. استفاده از قلم تزریقی انسولین بسیار آسان است؛ از‌این‌رو بسیاری از بیماران این روش از تزریق دارو را ترجیح می‌دهند. در ادامه روش استفاده از قلم را به‌طور کامل توضیح خواهیم داد.
پمپ انسولین
پمپ انسولین، دستگاهی کوچک است که به‌طور مداوم انسولین را با کمک نوعی کاتتر زیرپوستی به بدن تزریق می‌کند. با انتخاب این روش، دیگر بیماران به تزریق‌های متعدد روزانه احتیاج چندانی نخواهند داشت. این روش همچنین به بیماران کمک می‌کند تا کنترل دقیق‌تری بر سطح قند خون خود داشته باشند.
مراحل آماده‌سازی قبل از تزریق
این مراحل عبارتند از:
- شستوشوی دست‌ها و رعایت بهداشت
- انتخاب دوز مناسب بر اساس تجویز پزشک
- بررسی انسولین (از نظر تاریخ انقضا، وجود حباب در سرنگ و موارد دیگر)
- آماده‌سازی قلم یا سرنگ
البته مراحل آماده‌سازی به همین مراحل محدود نمیشود. در ادامه، هرکدام از مراحل فوق را به‌طور کامل توضیح خواهیم داد.
شستوشوی دست‌ها و رعایت بهداشت
اولین و مهم‌ترین مرحله‌ای که افراد قبل از تزریق باید توجه کنند، شستوشوی کامل دست‌ها با آب گرم و صابون به مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه است. این اقدام برای جلوگیری از انتقال کثیفی و ایجاد عفونت ضروری است.
انتخاب دوز مناسب بر اساس تجویز پزشک
دوز این هورمون باید دقیقاً مطابق با دستور پزشک متخصص باشد. لازم به ذکر است که هرگونه تغییر خودسرانه در این خصوص می‌تواند خطرناک باشد.
بررسی کلی انسولین
پیش از تزریق، بررسی تاریخ انقضا انسولین ضروری است. همچنین بررسی حباب‌های هوا در داخل سرنگ نیز بسیار مهم است.
آماده‌سازی قلم انسولین یا سرنگ
در صورت استفاده از سرنگ، بیمار باید مقدار دقیق انسولین را بر اساس درجه‌بندی سرنگ به داخل آن بکشد. برای تزریق انسولین قلمی، تنظیم دوز تجویزی پزشک ضرورت دارد.
نحوه صحیح تزریق انسولین
هنگام تزریق انسولین، نکات زیر را در نظر بگیرید:
- سر سوزن را نصب کنید؛
- قلم یا سرنگ را با زدن چند ضربه به بدنه سرنگ هواگیری کنید؛
- بعد از هواگیری انسولین را به آٰرامی تزریق کنید.
توجه داشته باشید که درجه‌بندی سرنگ را مطابق با دوز تجویزی پزشک تنظیم کنید. توجه داشته باشید که روش تزریق انسولین به ابزار تزریقی (سرنگ یا قلم) نیز بستگی دارد.
زاویه مناسب برای تزریق
در اکثر مواقع، زاویه مناسب تزریق ۹۰ درجه است؛ اما برای افراد لاغر زاویه ۴۵ درجه توصیه می‌شود.
تکنیک درست وارد کردن سوزن در مناطق مختلف
- بازو؛ تزریق صحیح انسولین در بازو، به فاصله ۴ انگشت از کتف و ۴ انگشت پایین‌تر از آرنج است. به‌صورتی که بیمار هنگام تزریق باید یک دست خود را روی شانه دیگر قرار دهد و تزریق را روی برآمدگی بازوی خود انجام دهد.
- شکم؛ برای تزریق انسولین از شکم، باید محل تزریق در فاصله ۴ انگشت از دو طرف ناف باشد. توجه داشته باشید که قسمت بالا و زیر ناف هرگز نباید تزریق انجام شود.
- ران؛ محل تزریق از این ناحیه باید حدود ۱۱ سانتی‌متر بالاتر از زانو باشد.
در تمام نواحی فوق، تزریق انسولین به‌صورت زیرجلدی یا زیرپوستی انجام می‌شود.
مدت‌زمان نگه داشتن سوزن در پوست برای جذب بهتر
بعد از اتمام تزریق، سوزن را چند ثانیه داخل پوست نگه دارید تا انسولین نشت نکند. سپس به آرامی سرنگ را خارج کنید. بعد از خروج سرنگ به محل تزریق دست نزنید.
نحوه تزریق قلم انسولین چگونه است؟
انسولین قلمی حتماً باید در بافت چربی و زیر پوست تزریق شود. درنتیجه از تزریق آن به عضله خودداری کنید. بعد از شست دست‌ها و اعمال نکات بهداشتی، باید محل تزریق قلم را انتخاب کنید. بهترین مناطق برای تزریق این نوع از دارو، شامل قسمت فوقانی و خارجی ران، ۵ سانتی‌متر دور از اطراف ناف، قسمت پشتی بازوها، قسمت بیرونی و فوقانی باسن است. در ادامه مراحل و نحوه تزریق انسولین قلمی را بررسی می‌کنیم:
آماده‌سازی قلم انسولین
برای آماده‌سازی قلم مراحل زیر را دنبال کنید:
- برچسب روی قلم انسولین را برای اطمینان از تزریق صحیح آن بررسی کنید؛
- در پوش قلم را بردارید؛
- مایع انسولین باید یکنواخت و بدون توده باشد، بنابراین پیش از تزریق آن را ۱۰ بار به سمت بالا و پایین تکان دهید؛
- لاستیک انتهای قلم را با الکل تمیز کنید؛
- زبانه محاقظ را از روی سوزن قلم جدید جدا کنید؛
- سوزن قلم را به صورت عمودی به قسمت پلاستیکی انتهای قلم وارد کنید؛
- سوزن را تا زمانی که ثابت بماند بچرخانید؛
- هنگام چرخاندن سوزن قلم را صاف نگه دارید؛
- درپوش بیرونی سوزن را بردارید؛
- درپوش داخلی سوزن را بکشید.
بعد از اتمام این مرحله، نوبت به بررسی قلم می‌رسد.
بررسی و امتحان قلم انسولین
این مرحله بسیار مهم است و بیمار باید قبل از هر نوبت تزریق از آن اطمینان حاصل کند. انجام این مرحله موجب می‌شود که سورن کاملاً از انسولین پر شود و بیمار دوز کافی را دریافت کند. نکات مهم این مرحله را بررسی می‌کنیم:
- قلم انسولین را طوری بگیرید که بتوانید نام انسولین را بخوانید؛
- در حالی که به قسمت نمایش دوز نگاه می‌کنید، انتخابگر را بچرخانید و روی عدد ۲ قرار دهید؛
- در حالی که سورن رو به بالا است، دکمه تزریق را برای بررسی خروج انسولین فشار دهید؛
- اگر انسولین خارج نشد بازهم این‌کار را تکرار کنید؛
- این مرحله را تا زمان خروج انسولین تکرار کنید؛
- در صورت خروج نشدن انسولین، سوزن را تعویض کنید.
این مراحل برای کسب اطمینان از خروج انسولین و تزریق آن به داخل بدن بیمار است.
تنظیم دوز انسولین و تزریق
مراحل این بخش را بررسی می‌کنیم:
- محل نمایش دوز باید روی عدد صفر باشد؛ اگر روی صفر نیست، انتخابگر دوز را روی صفر برگردانید؛
- فلش انتخابگر دوز را دقیقاً روی دوز تجویزی پزشک تنظیم کنید؛
- اگر نمی‌توانید دوز مورد نظر خود را تنظیم کنید احتمالاً قلم انسولین خالی است. قلم دیگری تهیه کنید؛
- محل تزریق را با الکل ضدعفونی کنید؛
- قلم انسولین را در مشت خود نگه داشته و انگشت شست خود را روی دکمه تزریق قرار دهید؛
- پوست محل تزریق را با دو انگشت سبابه و شست جمع کنید؛
- کل سوزن را به صورت عمودی به پوست فرو کنید؛
- قلم را به آرامی روی پوست فشار دهید؛
- دکمه تزریق را محکم و تا انتها فشار داده و تا ۱۰ ثانیه نگه دارید؛
- در این مرحله، محل نمایش دوز باید به صفر برگردد (اطمینان از خروج کامل انسولین)
- سوزن را مستقیم از پوست بیرون بکشید.
نکته! هرگز محل تزریق را ماساژ ندهید. همچنین بعد از اتمام کار، سوزن را از قلم جدا کرده و دور بریزید. سپس درپوش خارجی قلم را دوباره روی محل سوزن قرار دهید.
محل‌های مناسب برای تزریق انسولین
براساس مطالعات و تجربیات پزشکی، مناسب‌ترین نقاط تنظیم انسولین عبارتند از:
- شکم
- بازو
- ران
- باسن
هرکدام از این مناطق، مزایا و معایب خاص خود را دارند که بررسی می‌کنیم:
- شکم؛ جذب سریع‌تر، افزایش احتمال حساسیت
- بازو؛ جذب متوسط، دسترسی دشوار برای برخی از بیماران
- ران؛ جذب کند، مناسب برای انسولین‌های بلند‌اثر
- باسن؛ جذب کند، دسترسی دشوار برای خود بیمار
برای کسب آگاهی در خصوص نکات تکمیلی، به پزشک متخصص مراجعه کنید.
چرا محل تزریق باید به صورت متناوب تغییر کند؟
تغییر محل تزریق برای جلوگیری از تجمع چربی در زیر پوست و افزایش میزان جذب انسولین بسیار مهم است.
نکات مهم در انتخاب محل تزریق
هنگام تزریق انسولین به نکات زیر دقت کنید:
- از تزریق سرنگ در نزدیکی زخم‌ها، کبودی‌ها و اسکار‌ها خودداری کنید؛
- بعد از تزریق محل تزریق را ماساژ ندهید؛ (میزان جذب افزایش می‌یابد)
- از آمپول‌های مناسب و استاندارد استفاده کنید.
در صورت بروز هرگونه مشکل هنگام تزریق به پزشک خود اطلاع دهید.
اشتباهات رایج در تزریق انسولین و راهکارهای اصلاح آن
برای جلوگیری از عوارض و کسب نتیجه بهتر، رعایت نکات زیر هنگام تزریق انسولین ضروری است.
تزریق در یک محل ثابت و خطر لیپوهیپرتروفی
در صورتی که بیمار یا نزدیکان وی، انسولین را به‌صورت مکرر در یک ناحیه ثابت تزریق کنند، احتمال لیپوهیپرتروفی (تجمع بافت چربی در زیر پوست) وجود دارد. این اتفاق با گذشت زمان میزان جذب انسولین را کاهش داده و قند خون بیمار را دچار نوسان خواهد کرد. علایم بروز لیپوهیپرتروفی را بررسی می‌کنیم:
- سفت شدن یا برجستگی پوست محل تزریق
- نوسان‌های غیرقابل پیش‌بینی در میزان قند خون
- جذب نشدن موثر انسولین
برای جلوگیری از موقعیت‌های فوق، دقت به نکات زیر کارساز است:
- تغییر محل تزریق
- ایجاد فاصله چند سانتی‌متری در ناحیه بعد از هر بار تزریق
- بررسی ناحیه تزریق از نظر وجود برجستگی‌های غیرعادی
در صورت مشاهده علائم غیر عادی به پزشک مراجعه کنید.
استفاده از سوزن کند یا تاریخ‌گذشته
برخی از افراد، متاسفانه یک سوزن را چندین بار استفاده می‌کنند. یا اینکه به تاریخ انقضای سرنگ و سر سوزن‌ها دقت نمی‌کنند. این موضوع موجب ایجاد درد، کبودی و التهاب در محل تزریق می‌شود. به‌این منظور، توجه به نکات زیر مهم است:
- سوزن‌ها را بعد از یکبار استفاده دور بیندازید؛
- از سوزن‌های باکیفیت و تیز استفاده کنید؛
- به تاریخ انقضای سوزن و انسولین دقت کنید.
در صورت مواجهه با عوارض غیرطبیعی حتما به پزشک متخصص اطلاع دهید.
تزریق انسولین سرد و تأثیر آن بر بدن
نگهداری انسولین در دمای سرد و تزریق آن بلافاصله بعد از خروج از یخچال اقدامی اشتباه است. زیرا بعد از تزریق بیمار درد شدید را احساس می‌کند. همچنین میزان اثر گذاری دارو کاهش می‌باید. درنتیجه، قبل از تزریق انسولین باید حداقل تا نیم ساعت در دمای اتاق قرار بگیرد و سپس تزریق شود.
نکته! هرگز انسولین را در فریزر قرار ندهید؛ این هورمون اگر یخ بزند دیگر قابل استفاده نیست.
بررسی نکردن دوز و خطر افت شدید قند خون
توجه نکردن به دوز تجویز‌شده انسولین مخصوصا در صورت ابتلا به دیابت خاموش، منجر به کاهش یا افزایش شدید میزان قند خون بیمار می‌شود. در صورت افت شدید قند خون با علایم زیر همراه است:
- تعریق زیاد
- سرگیجه و ضعف
- لرزش دست
- تاری دید
- گرسنگی شدید
برای جلوگیری از خطرات احتمالی، دوز انسولین را با مقدار تجویزی پزشک تنظیم کنید.
برای کسب اطلاعات بیشتر به پزشکان کدام تخصص مراجعه کنیم؟
به منظور کسب اطلاعات بیشتر در مورد نحوه تزریق انسولین یا نحوه صحیح تزریق انسولین، می‌توانید از پزشک غدد و متابولیسم سوال کنید. همچنین پرستاران و کارشناس داروخانه‌ها نیز می‌توانند به سوالات شما در این خصوص پاسخ دهند.
برای دریافت نوبت از بهترین متخصصین غدد و متابولیسم یا متخصص کلیه می‌توانید به سامانه نوبت‌دهی آنلاین پلتفرم دکتردکتر مراجعه کنید. همچنین می‌توانید برای مشاوره پزشکی غیرحضوری با دکتر دیابت به صورت متنی یا تلفنی، از دکتردکتر کمک بگیرید.
منابع:
