ملانوم چشم نوعی تومور بدخیم چشمی است که در قسمت‌های غیرقابل مشاهده چشم به وجود می‌آید. تشخیص سریع و به‌موقع این نوع بیماری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، زیرا درمان زودهنگام می‌تواند از عوارض جدی این بیماری مانند از دست دادن بینایی و گسترش آن به سایر اعضای بدن جلوگیری کند.
پرتودرمانی، لیزردرمانی، سرمادرمانی (کرایوتراپی)، جراحی و فتودینامیکتراپی از جمله روشهای درمان بیماری ملانوم چشم هستند.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، به ارائه علل، علائم، روشهای تشخیص و راه‌های درمان این نوع سرطان می‌پردازیم.
در انتها، اگر سوال خاصی در این مورد دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
ملانوم چشم چیست؟
ملانوم چشم نوعی سرطان سلول‌های ملانوسیت است که از تولیدکننده‌های رنگدانه (ملانین) چشم منشا می‌گیرد. این نوع از سرطان چشم، زمانی رخ می‌دهد که این سلول‌ها به‌طور غیرطبیعی و کنترل‌نشده تکثیر کنند و معمولاً در لایه میانی چشم (یووه) ایجاد میشود.
یووه شامل عنبیه، مشیمیه و جسم مژگانی است. درصد بروز ملانوم در این بخش‌ها به شرح زیر است:
- مشیمیه؛ 90٪ موارد
- جسم مژگانی؛ 6٪ موارد
- عنبیه؛ 4٪ موارد
تشخیص دقیق محل درگیری تنها از طریق معاینه تخصصی چشمپزشکی امکان‌پذیر است.
طبق مطالعه منتشر شده در موسسه ملی سرطان ایالات متحده،
در هر سال حدود 1700 نفر در این کشور به این نوع بیماری چشمی مبتلا می‌شوند. اگرچه این نوع سرطان نادر است، اما شایع‌ترین نوع سرطان چشم در بزرگسالان با میانگین سنی 60 تا 70 سال محسوب میشود.
توجه به علائم و اختلالاتی همچون تاری و کاهش دید و تغییر رنگ چشم برای تشخیص به‌موقع بسیار اهمیت دارد. در ادامه، خلاصه‌ای از این بیماری و روشهای مقابله با آن را در جدول می‌آوریم:
| موضوع | توضیحات |
|---|---|
| تعریف ملانوم چشم | نوعی سرطان سلول‌های ملانوسیت که در لایه میانی چشم (یووه: عنبیه، مشیمیه، جسم مژگانی) ایجاد میشود. |
| انواع ملانوم چشمی | – مشیمیه: 90% موارد – جسم مژگانی: 6% موارد – عنبیه: 4% موارد |
| علائم بیماری | تاری دید، کاهش دید محیطی، لکههای تیره در چشم، تغییر شکل/رنگ عنبیه، درد، جرقههای نوری، تغییر مردمک، مشکل حرکت چشم |
| عوامل خطر | سن (۵۵ سال به بالا)، ژنتیک (سابقه خانوادگی)، اشعه UV، رنگ پوست/چشم روشن، بیماری‌های ارثی پوستی، عوامل شغلی (مانند جوشکاری) |
| روشهای تشخیص | – معاینه چشمپزشکی – افتالموسکوپی – بیومیکروسکوپی – آنژیوگرافی – سونوگرافی – OCT – نمونه‌برداری (بیوپسی) |
| روشهای درمان | – پرتودرمانی (براکیتراپی، تلهتراپی) – لیزردرمانی (ترموتراپی) – فتودینامیکتراپی – کرایوتراپی – جراحی – شیمی‌درمانی موضعی و ایمونوتراپی |
| نکات مهم | تشخیص و درمان زودهنگام مانع از دست دادن بینایی و گسترش سرطان به اعضای دیگر میشود. |
این بیماری با چه علائمی همراه است؟
این بیماری، اغلب بدون علامت است و ممکن است فرد تا مراحل پیشرفته بیماری، متوجه آن نشود. با این حال، در برخی موارد، علائم و نشانه‌هایی ظاهر می‌شوند که می‌توانند هشداری برای ابتلا به آن باشند:
- تاری یا کاهش دید ناگهانی
- از دست دادن دید محیطی
- لکههای قهوه‌ای یا تیره روی سفیدی چشم
- لکههای تیره روی عنبیه یا در داخل چشم
- تغییر شکل یا رنگ عنبیه
- درد یا فشار در چشم (در موارد پیشرفته)
- احساس دیدن جرقه یا ذرات گرد و غبار در بینایی (مگس پران)
- تغییر در مردمک یا کره چشم
- مشکل در حرکت دادن کره چشم
- درد یا تغییر در میدان دید
- احساس وجود سایه یا پرده در میدان دید
- اختلال در درک رنگ‌ها
- دوبینی
- قرمزی یا التهاب مزمن در چشم
شدت و ظهور این علائم در افراد مختلف متفاوت خواهد بود. با مشاهده هر یک از آن‌ها، حتما به متخصص چشم مراجعه کنید.
علت به وجود آمدن این سرطان چیست؟
علت دقیق ملانوم چشم مشخص نیست، اما پزشکان آن را ناشی از جهش‌های ژنتیکی می‌دانند که باعث تکثیر بی‌رویه سلول‌های سالم و تشکیل تومور میشود.
دلایل و عوامل خطر ابتلا به ملانوم
عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند احتمال ابتلا به تومور ملانوم چشم را بیشتر کنند. از جمله:
سن
متوسط سن تشخیص این بیماری حدود ۵۵ سال است البته در جوان‌ترها هم اتفاق می‌افتد. اگرچه این بیماری ممکن است در هر سنی رخ دهد، شیوع آن با افزایش سن بیشتر شده و در افرادی که پوست و چشم‌های روشن دارند، شایع‌تر است.
عوامل ژنتیکی و ارثی
سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری، خطر ابتلا به آن را افزایش خواهد داد. تقریبا ۵۰ درصد از افراد مبتلا، ماده ژنتیکی در کروموزوم ۳ ژن خاصی را از دست داده‌اند.
قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش (UV)
برخی شواهد نشان می‌دهند که قرار گرفتن در معرض نور خورشید و سایر منابع اشعه UV می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.
رنگ پوست و چشم
افرادی که پوست روشن و چشم‌های آبی یا سبز دارند، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به این سرطان هستند.
بیماری های پوستی ارثی
سندرم خال دیسپلاستیک یا سندرم خال-ملانوم چندگانه آتیپیک ارثی، باعث افزایش احتمال ابتلا به سرطان چشم میشود. این سندروم، یک بیماری پوستی ارثی است که با ایجاد خال‌های غیرطبیعی مشخص میشود.
عوامل محیطی و شغلی
عوامل محیطی و شغلی خاصی در افزایش خطر ابتلا به این بیماری نقش دارند. به‌عنوان مثال، افرادی که در مشاغلی مانند جوشکاری فعالیت دارند و در معرض تشعشعات خاصی قرار می‌گیرند، ممکن است بیشتر در معرض سرطان ملانوم چشم باشند.
روشهای تشخیص ملانومای چشمی
در ادامه به معرفی روشهای مختلف تشخیص این سرطان می‌پردازیم:
معاینات چشمپزشکی دقیق
معاینه دقیق توسط چشم‌پزشک، اولین و مهم‌ترین گام در تشخیص این تومور و سایر بیماری های چشمی است. در این معاینه، پزشک با استفاده از قطره‌های چشمی، مردمک چشم را گشاد کرده تا بتواند شبکیه و ساختارهای اطراف آن را به‌طور کامل بررسی کند.
افتالموسکوپی غیرمستقیم دوچشمی
این روش شامل استفاده از لنز و یک منبع نور قوی است که به پیشانی پزشک متصل میشود. این تکنیک به پزشک دید وسیع‌تری از داخل چشم ارائه می‌دهد و امکان بررسی دقیق‌تر ساختارها و شناسایی ناهنجاری‌ها و تومورهای احتمالی را فراهم میکند.
بیومیکروسکوپی با لامپ شکافی
در این روش، پزشک با استفاده از یک میکروسکوپ خاص و لنزهای قوی، یک پرتو نوری باریک و متمرکز را به داخل چشم می‌تاباند. این پرتو نوری، با روشن کردن ساختار داخلی چشم، به پزشک کمک میکند تا ملانوم بدخیم چشم را تشخیص دهد.
آنژیوگرافی
در روش آنژیوگرافی، ابتدا یک ماده رنگی به داخل بازو تزریق میشود. این ماده رنگی در جریان خون حرکت کرده و به عروق خونی چشم می‌رسد. سپس با استفاده از دستگاه آنژیوگرافی، از عروق خونی داخل چشم و بافت‌های اطراف آن‌ها عکس‌برداری میشود.
سونوگرافی چشم
سونوگرافی چشم یک روش تصویربرداری غیرتهاجمی و بدون درد است که با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویری از ساختارهای داخلی چشم و بافت‌های اطراف آن ارائه می‌دهد.
توموگرافی انسجام نوری (OCT)
OCT یک تکنیک تصویربرداری با دقت بسیار بالا است که تصاویر واضح و دقیقی از ساختار شبکیه ارائه می‌دهد. در صورتی که فرد مبتلا به این بیماری باشد، پزشک با استفاده از عکس ملانوم چشم تهیه شده توسط OCT، اطلاعات جامعی در مورد این تومور بدخیم از جمله عمق نفوذ آن به بافت‌های اطراف و میزان گسترش آن به دست می‌آورد.
نمونه‌برداری از بافت (بیوپسی)
در این روش، نمونه کوچکی از بافت احتمالا آلوده به ملانوم، با استفاده از یک سوزن بسیار ظریف از چشم برداشته میشود. معمولا زمانی از این شیوه استفاده میشود که سایر روشهای تشخیصی، نتایج قطعی و واضحی ارائه ندهند.
اسکن MRI
در اسکن MRI، با استفاده از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی، تصاویری واضح از ساختارهای داخلی چشم ایجاد میشود. در MRI با تزریق ماده کنتراست، وضوح بیشتری برای تشخیص و ارزیابی ملانوم فراهم به وجود می‌آید.
چگونه سرطان ملانوم چشم درمان میشود؟
روشهای درمان این نوع سرطان، بسته به مرحله و میزان پیشرفت بیماری، متفاوت است. متخصصین با توجه به شرایط بیمار، از رویکردهای درمانی گوناگونی برای کنترل و حذف این سرطان بهره می‌برند.
طبق تحقیقات منتشر شده در وب‌سایت موسسه جهانی ملانوم چشم،
با تشخیص و درمان به‌موقع این بیماری، احتمال بازگشت آن کمتر از 5 درصد خواهد بود. با این حال، با وجود احتمال پایین بازگشت بیماری در چشم، متاسفانه این امکان وجود دارد که این بیماری پس از درمان، به سایر قسمت‌های بدن به ویژه کبد گسترش پیدا کند.
در ادامه، به موثرترین روشهای درمان این نوع سرطان می‌پردازیم:
پرتودرمانی
اساس روش پرتودرمانی یا رادیوتراپی، نابودی سلول‌های سرطانی با استفاده از پرتوهای پرانرژی است. دو نوع اصلی پرتودرمانی برای درمان سرطان ملانوم چشم وجود دارد که به صورت زیر هستند:
- براکیتراپی (پرتودرمانی داخلی)؛ پلاک رادیواکتیو به مدت چند روز روی تومور قرار می‌گیرد تا پرتوها مستقیماً به سلول‌های سرطانی تابیده شوند.
- تلهتراپی (پرتودرمانی خارجی)؛ پرتوها از دستگاه‌های خاص به تومور تابانده می‌شوند و معمولاً در چند جلسه انجام میشود.
با وجود اینکه، این نوع درمان، گاهی با عوارضی مانند قرمزی و خشکی چشم همراه است، اما همواره یکی از رایج‌ترین و موثرترین روشهای درمانی برای ملانوم‌های کوچک تا متوسط چشم به شمار می‌رود.
درمان لیزری یا شیمی‌درمانی
لیزر، به ویژه در روش ترموتراپی، برای از بین بردن تومور به کار می‌رود و گاهی با پرتودرمانی ترکیب میشود. در شرایط خاص، شیمی‌درمانی موضعی نیز برای کنترل سرطان تجویز میشود.
فتودینامیک تراپی
ترکیبی از دارو و نور خاص برای درمان تومورهای کوچک ملانوم چشم است که به رگ‌های تغذیه‌کننده و سلول‌های تومور آسیب می‌زند و آن‌ها را از بین می‌برد.
کرایوتراپی
استفاده از سرمای شدید برای از بین بردن تومورهای کوچک ملانوم چشم. این روش رایج برای درمان این سرطان نیست.
جراحی
جراحی برای درمان این سرطان شامل 2 شیوه زیر میشود:
- برداشتن تومور؛ برای ملانوم‌های کوچک چشم، جراح تومور و بافت سالم اطراف آن را برمی‌دارد.
- تخلیه چشم؛ برای تومورهای بزرگ یا درد شدید، در این روش کل کره چشم برداشته میشود.
ایمنی‌درمانی
تقویت سیستم ایمنی برای شناسایی و از بین بردن سلول‌های سرطانی با استفاده از داروهایی مانند Nivolumab و Pembrolizumab، این روش به‌ویژه با استفاده از اینترلوکین-2 یا واکسن‌های تخصصی انجام میشود.
راه‌های پیشگیری از ابتلا به ملانوم داخل چشم
برخی از اقداماتی که می‌توانند احتمال ابتلا به این بیماری چشمی را کاهش دهند، شامل موارد زیر هستند:
- استفاده از عینک‌های آفتابی با محافظت UV
- مراجعه منظم به چشم‌پزشک برای معاینات دوره‌ای
- آگاهی از سابقه خانوادگی و مراقبت‌های مرتبط
اگرچه این اقدامات به‌طور قطعی از ابتلا به ملانوم داخل چشم جلوگیری نمی‌کنند، اما خطر ابتلا را کاهش داده و در تشخیص زودهنگام آن نقش دارند.
تشخیص زودهنگام ملانوم چشم، ضامن حفظ بینایی
تشخیص به موقع ملانوم چشم، کلید اصلی حفظ بینایی و جلوگیری از گسترش این بیماری به سایر نقاط بدن است. خوشبختانه، با پیشرفت چشمگیر علم پزشکی، امروزه روشهای تشخیصی دقیق همچون آنژیوگرافی و سونوگرافی چشم در دسترس هستند. پرتودرمانی، فتودینامیکتراپی، لیزردرمانی و جراحی از روشهای درمانی موثر این بیماری چشمی به‌حساب می‌آیند.
این پیشرفت‌ها، امید به بهبود و کنترل بیماری را به‌طور قابل توجهی افزایش داده است. برای اطمینان از تشخیص دقیق و دریافت بهترین درمان توصیه میشود به دکتر چشم باتجربه مراجعه کنید. برای یافتن متخصصین مجرب و رزرو نوبت می‌توانید از امکانات پلتفرم آنلاین نوبت‌دهی دکتردکتر کمک بگیرید.
منابع:
winshipcancer.emory.edu
mayoclinic.org
