پارکینسون یک اختلال عصبی پیشرونده است که بر عملکرد حرکتی بدن تاثیر می‌گذارد. این بیماری با علائمی مانند لرزش، کندی حرکت و سفتی عضلات همراه است. اختلال خواب، افسردگی و مشکلات گوارشی، از علائم ثانویه این بیماری به‌شمار می‌آیند.
به علت ناشناخته بودن دلیل ابتلا به این بیماری، هنوز درمان قطعی برای آن ارائه نشده است. اما با ترکیبی از درمان‌های دارویی، اصلاح سبک زندگی و درمان‌های حمایتی مانند فیزیوتراپی میتوان علائم را تا حدود زیادی مدیریت کرد.
در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر به بررسی این بیماری، علائم و درمان آن پرداخته‌ایم.
در انتها اگر سوالی دارید، می‌توانید در قسمت نظرات مطرح کنید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
پارکینسون چیست؟
بیماری پارکینسون یک اختلال عصبی پیشرفته است که با تحلیل نورون‌های تولیدکننده دوپامین در مغز مشخص میشود. این اتفاق منجر به لرزش، سفتی، کندی حرکت و بی‌ثباتی وضعیتی خواهد شد.
براساس مقاله منتشر شده در موسسه پزشکی جان هاپکینز آمریکا،
هنگامی که 50 تا 60 درصد نورون‌های تولیدکننده دوپامین از بین می‌روند، علائم این بیماری را مشاهده خواهید کرد.
گاهی، علائم غیرحرکتی همچون تغییرات شناختی، اختلالات خلقی و مشکلات خواب هم رخ می‌دهند. علت دقیق آن ناشناخته است؛ اما عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند.
علائم بیماری پارکینسون
علائم این بیماری به 2 دسته اصلی حرکتی و غیرحرکتی یا علائم اولیه و ثانویه تقسیم می‌شوند. در ادامه به انواع علائم این بیماری اشاره کرده‌ایم:
علائم حرکتی یا علائم اولیه
علائم حرکتی یا اولین علائم پارکینسون شامل موارد زیر هستند:
- لرزش یک دست یا بازو
- کندی حرکت هنگام راه رفتن
- سختی عضلات
- اختلال تعادل
- خستگی مداوم
گاهی، علائم اولیه جزئی و تدریجی ظاهر شده و در افراد مختلف با شدت متفاوتی رخ می‌دهند.
علائم ثانویه یا علائم غیرحرکتی
علائم ثانویه تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی فرد بر جای می‌گذارند و اغلب نیاز به استراتژی‌های خاص برای مدیریت دارند. این علائم شامل موارد زیر هستند:
- اختلالات خواب؛ همچون بی‌خوابی، خواب‌آلودگی بیش از حد در روز، سندرم پای بی‌قرار و اختلال رفتار خواب
- اختلالات شناختی؛ مشکلاتی در حافظه، تمرکز، ناتوانی در حل مسائل، زوال عقل و تغییر رفتار افراد پارکینسون
- اختلالات خلقی؛ همچون افسردگی، اضطراب و بی‌احساسی
- اختلالات خودکار؛ اختلال در عملکردهای خودکار بدن مانند تنظیم فشار خون، هضم غذا و کنترل مثانه
- تغییرات حسی؛ از دست دادن حس بویایی (آنوسمی)، درد و سایر اختلالات حسی
- مشکلات گوارشی؛ یبوست و سایر مشکلات گوارشی
- مشکلات گفتاری و بلع؛ تغییرات در صدا مانند کاهش حجم صدا یا گفتار نامفهوم و مشکلات بلع
- خستگی؛ خستگی مداوم و غیرقابل تسکین با استراحت
نکته! علائم پارکینسون پیشرفته با شدت و میزان متفاوتی در افراد ظاهر می‌شوند.
این بیماری چند نوع دارد؟
درحالی‌که، بیماری پارکینسون ایدیوپاتیک (بی‌دلیل) شایع‌ترین نوع از این بیماری و یکی از رایج‌ترین بیماری های مغز و اعصاب است؛ انواع دیگری از آن هم وجود داشته که هر کدام علل و ویژگی‌های خاص خود را دارند. در ادامه، به انواع این بیماری پرداخته‌ایم:
- بیماری پارکینسون ایدیوپاتیک؛ این نوع شایع‌ترین نوع این بیماری است که حدود 80 درصد از موارد را تشکیل می‌دهد. واژه «ایدیوپاتیک» به معنای ناشناخته بودن علت بیماری است. با این حال، عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن دخیل هستند.
- پارکینسون عروقی؛ این نوع به علت بیماری‌های عروقی مغزی، مانند سکته‌های کوچک متعدد رخ می‌دهد. این بیماری منجر به آسیب در نواحی کنترل‌کننده حرکت در مغز میشود. علائم این نوع، مشابه نوع ایدیوپاتیک است.
- نوع القا شده توسط داروها؛ برخی داروها، به ویژه داروهای ضدروان‌پریشی و برخی ضدتهوع‌ها بر انتقال دوپامین تاثیر می‌گذارند و منجر به ابتلا به این نوع می‌شوند. علائم پس از قطع داروها بهبود می‌یابند.
- پارکینسون در جوانی و کودکی؛ در موارد نادری، این بیماری در افراد جوان هم رخ می‌دهد. کودکان قبل از 21 سالگی و جوانان قبل از 40 سالگی به آن مبتلا می‌شوند. این موارد، بیشتر به دلیل عوامل ژنتیکی رخ می‌دهند.
تشخیص دقیق انواع این بیماری، برای ارائه درمان مناسب ضروری است. زیرا روش‌های درمانی بسته به نوع آن متفاوت هستند.
مراحل این بیماری
دو سیستم مقیاس رایج برای مرحله‌بندی این بیماری، مقیاس Hoehn و Yahr و سیستم مرحله‌بندی Braak وجود دارد. در اینجا، به بررسی مفصل‌تر مقیاس Hoehn و Yahr پرداخته‌ایم:
مقیاس Hoehn و Yahr
این مقیاس پیشرفت بیماری را به پنج مرحله تقسیم می‌کند که بر اساس علائم حرکتی و توانایی‌های عملکردی است.
مرحله 1
در این مرحله، علائم بیماری فقط یک طرف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند. گاهی، علت لرزش دست یا سفتی عضلات در یک دست یا پا، نشانه‌های ابتلا به این بیماری هستند. این علائم معمولا تاثیری در انجام فعالیت‌های روزمره ندارند و فرد قادر است به طور مستقل به انجام کارهای روزانه ادامه دهد.
مرحله 2
در این مرحله، علائم به هر دو طرف بدن گسترش می‌یابند. فرد در حرکت‌های پیچیده‌تر، مانند راه رفتن و تعادل، با مشکلاتی مواجه می‌شد. از مهم‌ترین علت سرگیجه در افراد مسن، ابتلا به این بیماری است.
با این حال، فرد همچنان قادر به انجام بیشتر فعالیت‌های روزمره است؛ هرچند، گاهی این فعالیت‌ها زمان بیشتری می‌برد. افراد متوجه کندی در حرکت‌هایشان به دلیل علائم بیماری هستند؛ اما به‌طورکلی استقلال خود را حفظ می‌کنند.
مرحله 3
در این مرحله، اختلالات حرکتی مانند مشکل در تعادل و خطر سقوط شروع میشود. فرد به دلیل ضعف عضلانی برای حفظ تعادل هنگام ایستادن یا راه رفتن با مشکل روبه‌رو خواهد شد.
این مرحله باید حمایت بیشتری از فرد در انجام برخی از فعالیت‌های روزمره شود. چراکه، توانایی فرد در انجام فعالیت‌های پیچیده به شدت کاهش می‌یابد.
مرحله 4
مرحله چهارم، به‌عنوان ناتوانی شدید شناخته میشود. فرد، قادر به راه رفتن یا ایستادن به تنهایی نیست و به کمک در انجام بسیاری از فعالیت‌های روزمره نیاز دارد.
مرحله 5
در این مرحله، فرد کاملا به مراقبت نیاز دارد و معمولا به صندلی چرخدار یا بستر محدود است. حرکت فرد به شدت محدود شده و ممکن است قادر به انجام هیچ‌کدام از فعالیت‌های روزمره بدون کمک نباشد.
سیستم مرحله‌بندی Braak
این سیستم بر پیشرفت پاتولوژیک این بیماری تمرکز دارد و شامل شش مرحله است:
- مرحله 1-2؛ شروع پاتولوژی از ساقه مغز پایین و نواحی بویایی
- مرحله 3-4؛ پیشرفت به مغز میانه و پیش‌مغزی
- مرحله 5-6؛ تحت تاثیر قرار گرفتن عملکردهای شناختی در اثر درگیر شدن قشر مخ
این سیستم عمدتا برای مقاصد تحقیقاتی استفاده میشود تا پیشرفت بیماری را در سطح سلولی درک کند.
طول عمر افراد مبتلا به این بیماری
این اختلال عصبی پیشرفته بر طول عمر تاثیر می‌گذارد. اگرچه بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری، طول عمر طبیعی یا تقریبا طبیعی دارند، برخی عوامل می‌توانند این موضوع را تحت تاثیر قرار دهند.
سن ابتلا به بیماری، وجود اختلالات شناختی و بروز مشکلات ناشی سقوط‌های شدید طول عمر را کاهش خواهد داد. تشخیص این بیماری قبل از 70 سالگی موجب کاهش بیشتر طول عمر میشود. با این حال، با درمان و مدیریت مناسب، بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری زندگی باکیفیتی دارند.
علت ایجاد این بیماری چیست؟
این بیماری بیماری در اثر تخریب نورون‌های تولیدکننده دوپامین در ناحیه کنترل‌کننده حرکت در مغز ایجاد میشود. این اتفاق منجر به کاهش قابل توجه سطح دوپامین و ظهور علائم اولیه و حرکتی میشود. علت دقیق این تخریب نورونی هنوز مشخص نیست؛ اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی را در آن دخیل می‌دانند.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه قرار دارند؟
مهم‌ترین عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلا به این بیماری شامل موارد زیر هستند:
- افزایش سن؛ شروع علائم در سنین ۶۰ سال به بالا در اغلب موارد
- جنسیت؛ احتمال بیشتر ابتلای مردان نسبت به زنان
- ژنتیک؛ افزایش 2 درصدی احتمال ابتلای افراد دارای خواهر و برادر مبتلا
- عوامل محیطی؛ قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی کشاورزی مانند آفت‌کش‌ها و علف‌کش‌ها
- ضربه به سر؛ افزایش احتمال ابتلا به این بیماری حتی با یک بار ضربه به سر
اگرچه این عوامل می‌توانند خطر ابتلا به بیماری را افزایش دهند، اما علت دقیق بیماری هنوز مشخص نیست.
تشخیص بیماری پارکینسون
تشخیص این بیماری نیاز به ارزیابی کامل فرد توسط یک نورولوژیست دارد. فرایند تشخیص بیماری شامل مراحل زیر است:
- تاریخچه پزشکی و ارزیابی علائم؛ پرسیدن سوالاتی از بیمار در مورد تاریخچه پزشکی و علائم و انجام کارهای ساده‌ای مانند حرکت یا راه رفتن
- معاینه فیزیکی و عصبی؛ انجام معاینه کامل برای ارزیابی مهارت‌های حرکتی، تعادل، هماهنگی و رفلکس‌ها
- پاسخ به داروها؛ ارزیابی روند درمان دارویی
اگرچه آزمایش قطعی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد؛ اما این ارزیابی‌ها برای تشخیص صحیح ضروری هستند. گاهی، آزمایش‌های اضافی مانند تصویربرداری مغز برای رد کردن سایر بیماری‌ها انجام میشود.
روش‌های درمان این بیماری
روش‌های مختلفی برای مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی ارائه شده است. این برنامه‌های درمانی باید براساس سن، مرحله بیماری و علائم خاص هر بیمار فردی‌سازی شوند. در ادامه، به کارآمدترین برنامه‌های درمانی را معرفی می‌کنیم:
درمان دارویی
در درمان بیماری پارکینسون، داروها نقش اساسی دارند. در جدول زیر به موثرترین داروها برای درمان این بیماری پرداخته‌ایم:
| دارو | نحوه اثرگذاری |
| لوودوپا | جبران کمبود دوپامین در مغز با تبدیل شدن به دوپامین |
| آگونیست‌های دوپامین | تقویت و تقلید اثرگذاری دوپامین در مغز |
| سلژیلین و رازاژیلین | مهار آنزیم تجزیه‌کننده دوپامین و بیشتر شدن دوپامین در مغز |
| انتاکاپون و تولکاپون | مهار آنزیم تجزیه‌کننده دوپامین و بیشتر شدن دوپامین در مغز |
لوودوپا موثرترین داروی این بیماری است. سایر داروها هم معمولا همراه با لوودوپا برای افزایش اثر آن تجویز می‌شوند.
درمان‌های جراحی
درمان‌های جراحی مانند تحریک عمیق مغز، زمانی استفاده میشود که داروها نتوانند علائم این بیماری را به‌طور موثر کنترل کنند. در این روش، با نصب دستگاهی در مغز، ضربان‌های الکتریکی به نواحی خاصی از مغز ارسال میشود تا علائم حرکتی آن را بهبود ببخشند.
درمان‌های حمایتی
در کنار مصرف داروها و انجام جراحی، انجام برخی درمان‌های حمایتی برای بهبود فرد لازم است. این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند:
- فیزیوتراپی؛ کمک به بهبود حرکت، تعادل و هماهنگی
- کاردرمانی؛ کمک به حفظ فعالیت‌های روزمره و استقلال فرد
- گفتاردرمانی؛ درمان مشکلات گفتار و بلع
همچنین وجود مشاوره و گروه‌های حمایتی در مدیریت افسردگی و اضطراب این افراد نقش دارند.
اصلاح سبک زندگی
انجام فعالیت بدنی منظم برای بهبود عملکرد حرکتی و سلامت کلی فرد بسیار موثر خواهد بود. همچنین، برخورداری از رژیم غذایی متوازن، حفظ سلامت عمومی فرد و مدیریت علائم بیماری را در پی خواهد داشت.
چگونه از ابتلا به این بیماری پیشگیری کنیم؟
هیچ روش قطعی برای پیشگیری از پارکینسون وجود ندارد؛ با این حال انتخاب یک سبک زندگی سالم احتمال ابتلا به آن را کاهش می‌دهد. فعالیت بدنی منظم و حفظ یک رژیم غذایی متعادل برای پیشگیری از بیماری بسیار موثر هستند. انجام فعالیت‌هایی مانند ورزش‌های هوازی، تمرینات قدرتی و تعادلی به سلامت مغز کمک کرده و حتی ممکن است بروز علائم را به تاخیر بیاندازند.
از سوی دیگر برخورداری از رژیم غذایی سالم برای مغز همچون رژیم مدیترانه‌ای خطر ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهد. این رژیم سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و چربی‌های سالم است که همگی برای سلامت مغز لازم هستند.
مدیریت موثر این بیماری برای بهبود کیفیت زندگی
بیماری پارکینسون یک چالش بزرگ برای بیماران و خانواده‌های آن‌ها است؛ اما با تشخیص زودهنگام و مدیریت صحیح میتوان علائم آن را کنترل و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. انواع درمان‌های دارویی، جراحی، فیزیوتراپی و مشاوره روانی، به افراد برای برخورداری از زندگی فعال و مستقل کمک می‌کنند.
در صورت مشاهده علائم همچون کندی حرکت، لرزش، نداشتن تعادل و اختلال بویایی حتما به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. برای دریافت نوبت از این متخصص می‌توانید به سایت دکتردکتر مراجعه کرده و از امکان نوبت‌دهی آنلاین متخصص مغز و اعصاب بهره‌مند شوید.
منابع:
ninds.nih.gov
nhs.uk
