رژیم غذایی مناسب برای زخم معده چیست؟

بهترین دارو گیاهی برای زخم معده چیست؟ مواد غذایی مضر برای زخم معده چیست؟ در این مطلب به معرفی کامل رژیم غذایی بیماران مبتلا به زخم معده و درمان‌های خانگی این بیماری می‌پردازیم؛ با ما همراه باشید.

«اولسر پپتیک (peptic ulcer disease)» بیماری است که مشخصه‌ی اصلی آن زخم‌هایی در نواحی داخلی معده(زخم معده) و ناحیه‌ی فوقانی روده کوچک( زخم دوازدهه) است.  در این مقاله درباره رژیم غذایی مناسب برای زخم معده صحبت خواهیم کرد.

refractory ulcers چیست؟

به زخم‌های معده که بهبود پیدا نمی‌کنند، زخم‌های مقاوم (refractory ulcers) گفته می‌شود. دلایل زیادی برای بهبود نیافتن زخم معده وجود دارد که عبارتند از:

• مصرف نکردن داروها طبق دستورالعمل پزشک 
• مقاوم بودن برخی از انواع هلیکوباکتر پیلوری نسبت به داروی آنتی‌بیوتیک
• استفاده مداوم از سیگار و سایر فرآورده‌های دخانی
• استفاده مداوم از داروهای مُسکن و آسپیرین که خطر ابتلا به زخم معده را افزایش می‌دهند

در برخی موارد کمتر شایع، زخم‌ معده مقاوم ممکن است در نتیجه عوامل زیر به وجود آمده باشد:

• تولید بیش از حد اسید معده که معمولا در افراد مبتلا به سندرم زولینگر-الیسون (Zollinger-Ellison Syndrome) دیده می‌شود.
• عفونتی غیر از باکتری‌ هلیکوباکتر پیلوری
• سرطان معده
• سایر بیماری‌ها که ممکن است باعث بروز زخم در معده و روده کوچک شوند، مانند بیماری کرون (Crohn)

درمان زخم‌ معده مقاوم عموما همراه با مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک مختلف برای برطرف کردن عواملی که ممکن است در بهبودی بیمار اختلال ایجاد کرده باشند انجام می‌شود. اگر بیمار دچار خونریزی شدید یا سوراخ‌شدگی معده باشد، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید. با این حال، امروزه به دلیل موجود بودن داروهای مؤثر در موارد اندکی از عمل جراحی استفاده می‌شود. 

افراد مبتلا به اولسر پپتیک چه غذاهایی بخورند

به‌جز مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای کاهنده اسید معده که پزشک برای معالجه زخم معده برای بیمار تجویز می‌کند، خوردن این مواد غذایی می‌تواند برای از بین بردن میکروب عامل زخم معده مفید باشد:

• گل کلم
• کلم
• تربچه
• سیب
• زغال‌اخته آبی
• تمشک
• شاه توت
• توت فرنگی
• گیلاس
• فلفل دلمه‌ای
• هویج
• کلم بروکلی
• سبزیجات برگ‌دار مانند کلم‌برگ و اسفنا

مواد غذایی سرشار از پروبیوتیک مانند ماست، کفیر، خمیر سویا (میسو)، کلم‌ترش (زاواکراوت) و کیمچی (از غذاهای تخمیر مردم کره)

• روغن زیتون و سایر روغن‌های گیاهی
• عسل
• سیر
• چای سبز بدون کافئین
• شیرین‌بیان
• زردچوبه

چرا این مواد غذایی به درمان زخم معده کمک می‌کنند؟

اگر زخم معده فرد حاصل عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) باشد، مواد غذای سرشار از آنتی‌اکسیدان ممکن است برای بیمار مفید باشند. این مواد غذایی به محافظت از دستگاه ایمنی بدن کمک کرده و موجب فعالیت بهتر بدن برای مقابله با عامل بیماری می‌شوند. مواد غذایی که ذکر کردیم، ممکن است برای محافظت از سرطان معده نیز مفید باشند.

مواد غذایی هچون زغال اخته، گیلاس و فلفل دلمه‌ای از مقادیر بالایی آنتی‌اکسیدان برخوردارند. سبزیجات برگ‌داری مانند کلم‌برگ و اسفناج نیز حاوی کلسیم و ویتامین‌های گروه B هستند. در کلم بروکلی، ماده‌ای به نام سولفورافان وجود دارد، این ماده خاصیت ضد هلیکوباکتر پیلوری دارد. تحقیقات معتبر نشان داده‌اند که اسیدهای چرب موجود در روغن زیتون نیز می‌توانند برای درمان هلیکوباکتری  مفید باشند. 

مواد غذایی حاوی پروبیوتیک نیز در تحقیقات بالینی نشان داده‌اند که می‌توانند برای درمان زخم پپتیک مفید باشند. مواد غذایی مانند خمیر سویا، کلم‌ترش و کیمچی نیز می‌توانند موجب جلوگیری از عفونت مجدد در بافت معده شوند. همین‌طور در برخی مطالعات اخیر، زردچوبه نیز به عنوان یکی از درمان بالقوه زخم پپتیک مورد بررسی قرار گرفته است. سیر، چای سبز بدون کافئین و شیرین بیان نیز از مواد غذایی مفیدی هستند که بهتر است حتما در رژیم غذای فرد باشند. 

مکمل‌های غذایی نیز می‌توانند در درمان زخم پپتیک مفید باشند

در صورتی که علائم زخم معده فرد با آنتی‌بیوتیک‌ها کاهش پیدا می‌کند، بهتر است یک مکمل غذایی پروبیوتیک را به رژیم غذایی خود اضافه کند. مکمل پروبیوتیک می‌تواند موجب کاهش علائم ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در فرد شود.

 مکمل پروبیوتیک در همین حال می‌تواند اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها را افزایش دهد. برای انتخاب نوع مکمل‌ غذایی پروبیوتیک، حتما با پزشک معالج خود مشورت کنید. مکمل‌های لاکتوباسیلوس (Lactobacillus)، بیفیدوباکتر (Bifidobacterium) و ساکارومایسس (Saccharomyces) برای افراد مبتلا به زخم معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری مفید هستند. 

مکمل‌های شیرین بیان بدون گلیسیریزینرین (Deglycyrrhizinated licorice) و عصاره کورکومین (که از ترکیب‌های اصلی زردچوبه است) نیز در برخی تحقیقات نشان داده‌اند که می‌توانند برای درمان زخم معده ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری مفید باشند. 

مواد غذایی برای محدود کردن رفلاکس اسید معده و زخم پپتیک

برخی بیمارانی که مبتلا به زخم معده هستند، مبتلا به رفلاکس اسید معده نیز هستند. در برخی بیماران برخی مواد غذایی می‌تواند موجب شل شدن بخش تحتانی مری موسوم به اسفنکتر تحتانی مری شوند. شل شدن اسفنکتر تحتانی مری می‌تواند بازگشت اسید به مری را راحت‌تر کند و باعث سوزش سر دل، سوءهاضمه و درد معده شود. 

مواد غذایی که موجب بدتر شدن رفلاکس اسید معده می‌شوند از این قرار هستند:

• قهوه
• شکلات
• غذاهای تند
• نوشیدنی‌‌های الکلی
• غذاهای اسیدی مانند مرکبات و گوجه فرنگی
• کافئین

سبک زندگی و درمان‌های خانگی بیماری زخم معده

فرد مبتلا به زخم معده ممکن است با پرهیز از برخی موارد و تغییرات در سبک زندگی خود و همچنین مصرف برخی مواد غذایی کاهش علایم بیماری را تجربه کند. این موارد عبارتند از:

انتخاب یک رژیم غذایی سالم: یک رژیم غذایی سالم شامل انواع میوه‌ها، خصوصا میوه‌های حاوی ویتامین‌های A و C، سبزیجات و غلات کامل را انتخاب کنید. مصرف نکردن مواد غذایی سرشار از ویتامین ممکن است باعث دشواری در بهبودی زخم معده در فرد شود.

خوردن غذاهای حاوی پروبیوتیک. پروبیوتیک نوعی باکتری مفید برای بدن انسان است که در مواد غذایی مانند ماست، خمیر سویا و کلم‌ترش یا زاواکراوت یافت می‌شود.

حذف شیر از وعده‌های غذایی: گاهی اوقات مصرف شیر ابتدا باعث بهبود درد زخم معده می‌شود، بعدا باعث افزایش اسید معده می‌شود که درد را افزایش می‌دهد. توصیه می‌شود، بیمار در مورد مصرف شیر حتما با پزشک معالج خود مشورت کند. 

تعویض داروهای مُسکن: اگر بیمار به طور منظم از داروهای مُسکن استفاده می‌کند می‌تواند با مشورت با پزشک خود از داروهای دیگری استفاده کند.

کنترل استرس: ممکن است استرس علایم و نشانه‌های زخم معده را وخیم‌تر کند. بیمار بهتر است سعی کند تا حد امکان از عوامل استرس‌زا دوری کند. با وجودی که پرهیز از برخی عوامل استرس واقعا قابل اجتناب نیست، اما می‌توان با ورزش، صرف کردن وقت با دوستان، خانواده و همچنین فعالیت‌های گروهی و انجام کارهایی مانند نوشتن خاطرات و غیره از استرس خود کاست.

استعمال دخانیات ممنوع: کشیدن سیگار یا سایر فرآورده‌های دخانی، ممكن است در پوشش محافظ معده اختلال ایجاد كند و معده شما را برای ابتلا به زخم مستعدتر كند. سیگار کشیدن باعث افزایش اسید معده نیز می شود.

خواب کافی و مناسب: خواب مناسب و برای مدت کافی، می‌تواند به دستگاه ایمنی بدن فرد کمک کرده و استرس را نیز کاهش دهد. همین‌طور به یاد داشته باشید، قبل از خواب از خوردن غذا پرهیز کنید.

لیست داروهای جایگزین

داروهای بدون نسخه که حاوی کربنات کلسیم هستند، شاید برای بهبود زخم معده مفید باشند، اما نباید از این دست درمان‌ها به عنوان درمان اصلی استفاده شود. با این حال، برخی از این داروهای گیاهی با خاصیت پزشکی، در تحقیقات نشان دادند که می‌توانند به بهبود زخم معده کمک کنند. از جمله گیاهان دارویی که برای معالجه زخم‌های معده توصیه می‌شود، عبارتند از زردچوبه، پسته مصطکی، کلم، شیرین‌بیان و عصاره پوست درخت چریش.

با اینکه داروهای بدون نسخه و جایگزین ممکن است برای فرد مفید باشند، شواهدی از اثربخشی قطعی این داروها وجود ندارد، بنابراین به هیچ عنوان استفاده از این داروها به عنوان درمان اصلی زخم معده توصیه نمی‌شود.

آماده شدن برای وقت ملاقات با پزشک

اگر بیمار نشانه‌ها و علایمی دارد که موجب نگرانی‌اش شده، بهتر است حتما با پزشک خود مشورت کند. پزشک معالج ممکن است بیمار را به متخصص داخلی یا فوق تخصص گوارش ارجاع دهد.

بهتر است قبل از مراجعه به پزشک در جریان لیستی از مواردی که باید در مورد ان ها از پزشک سوال کنید باشید و همچنین اقداماتی را انجام دهید ،این موارد عبارتند از:

آگاهی از محدودیت‌ها: در زمان ملاقات با پزشک معالج، بیمار حتما باید از پزشک خود در مورد محدودیت‌های رژیم غذایی خود سوال کند. برخی داروهای خاص می‌توانند روی آزمایش‌های زخم معده تاثیر بگذارند، بنابراین پزشک ممکن است از بیمار خود بخواهد از مصرف برخی از این داروها خودداری کند. پزشک همچنین ممکن است مصرف داروهای جایگزین دیگری را به بیمار توصیه کند. 

یادداشت‌برداری از علایم و نشانه‌های بیماری: توصیه می‌شود بیمار حتما علایم و نشانه‌هایی که دارد و همین‌طور غذاهایی که مصرف می‌کند را در جایی یادداشت کند. در همین حال، مبتلایان به زخم معده در اغلب موارد با شکم خالی، علایم بیشتری را تجربه می‌کنند. 

یادداشت اطلاعات مهم شخصی: بیمار سعی کند حتما پیش از مراجعه به پزشک، مهمترین اطلاعات شخصی خود از جمله مشکلات سلامتی، استرس‌ها و تغییرات اخیر در زندگی خود را یادداشت کرده و در وقت ملاقات به اطلاع پزشک برساند. 

تهیه فهرستی از تمام داروهای مصرفی: بیمار باید قبل از مراجعه به پزشک، فهرستی تهیه کند و در آن داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کند بگنجاند. به ویژه داروهای مُسکن و دوز مصرفی آن‌ها می‌توان در این مورد اهمیت زیادی داشته باشد.

منابع:

mayoclinic

healthline.