تابآوری روانی یا تابآوری ذهنی، یک مهارت روانشناختی است که افراد با کمک آن می‌توانند سختی‌ها و چالش‌های زندگی خود را با قدرت مدیریت کنند. یعنی زمانی که سختیهای زندگی افراد را زمین می‌زنند، مغلوب نمی‌شوند و با تابآوری روانشناختی، راهی برای تحمل شرایط پیدا می‌کنند. اگر هم توانایی تحمل نداشته باشند، مسیر خود را با آگاهی و قدرت تغییر می‌دهند. برای تقویت این مهارت، راهکارهایی مانند ایجاد نگرش مثبت، برقراری روابط اجتماعی قوی و هوشمندانه و مراجعه به روانشناس کارساز خواهد بود.
برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی تابآوری روانشناختی و نکات مهم مرتبط اختصاص می‌دهیم.
اگر سوالی داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب و در بخش نظرات مطرح کنید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.
تاب آوری روانی چیست؟
تابآوری روانی یا Psychological Resilience، به‌معنی ظرفیت و توانایی افراد برای بازگشت به تعادل روانی بعد از تجربه یک رویداد ناگوار است. این ویژگی موجب میشود که افراد هنگام رویارویی با چالش‌های سخت زندگی، همراه با حفظ سلامت روانی خود پیشرفت و رشد کنند. لازم به ذکر است که این ویژگی، ذاتی نیست و افراد معمولاً آن را از طریق آموزش، یادگیری و افزایش تجربه کسب می‌کنند.
با استناد به مقاله‌ای منتشرشده در وبسایت apa،
تحقیقات روانشناختی نشان می‌دهند که افراد، می‌توانند مهارتهای مرتبط با تابآوری روانشناختی را با تقویت و تمرین در خود پرورش دهند.
مداومت در تمرین مهارت‌ها در خصوص تقویت تابآوری بسیار مهم است.
پایه‌های اصلی تابآوری روانی چیست؟
پایه‌های اصلی این ویژگی شامل مجموعه‌ای از مهارت‌ها و عوامل حمایتی تخصصی است، که افراد می‌توانند با استفاده از آنها در برابر چالش‌های و سختیهای زندگی عملکرد مطلوبی ارائه دهند. این مهارت‌ها را در جدول زیر آورده‌ایم:
| مهارت‌ها | توضیحات کوتاه |
| خودآگاهی | توانایی شناخت افکار، واکنش‌ها و احساسات شخصی |
| کنترل هیجان | توانایی مدیریت استرس، خشم، ترس و اضطراب |
| انعطافپذیری شناختی | توانایی تغییر دیدگاه نسبت به مشکلات و پذیرش این تغییرات |
| برقراری روابط اجتماعی قوی | برای تقویت احساس تعهد، تعلق خاطر و کاهش احساس انزوا |
| یافتن معنای زندگی و هدفمندی | داشتن اهداف مشخص در زندگی برای ایجاد انگیزه و معنا |
| یادگیری مهارتهای حل مسئله | توانایی شناسایی مشکلات و موانع، یافتن راه‌حل‌های مناسب |
| خوش‌بینی واقع‌گرایانه | دید مثبت به آینده همراه با پذیرش سازنده واقعیت‌های زندگی |
| خودکارآمدی | باور به توانایی‌های شخصی برای کنترل شرایط و رسیدن به اهداف |
| ذهن آگاهی | تمرکز در زمان حال و کاهش نگرانی در مورد گذشته یا آینده |
بهبود پایه‌های این مهارت، برای کسب موفقیت‌آمیز و تقویت آن بسیار مهم است.
افراد تابآور چه ویژگی‌هایی دارند؟
مهم‌ترین ویژگیهای افراد تابآور موارد زیر را شامل می‌شوند:
- خوش‌بینی واقع‌گرایانه؛ خوش‌بینی این افراد بر اساس درک واقعیت است. آنها از توهم و انکار دوری می‌کنند و باور دارند که شرایط بهتر خواهد شد.
- انعطافپذیری روانشناختی؛ افراد تابآور، می‌توانند هنگام مواجهه با شرایط سخت زندگی رویکرد خود را تغییر دهند. همچنین به جای پافشاری بر روش‌های ناکارآمد، راه‌حل‌های آگاهانه و کاربردی را جایگزین می‌کنند.
- مدیریت هیجان‌ها؛ این افراد، معمولاً در مواجهه با استرس آرامش خود را حفظ کرده و احساسات خود را کنترل می‌کنند. در بیان دیگر، اجازه نمی‌دهند که هیجان‌های منفی بر تصمیم‌های مهم‌شان تاثیر بگذارند.
- مهارتهای حل مسئله؛ آنها به جای اینکه روی مشکل متمرکز شوند، به‌دنبال راه‌حل بوده و مسائل را به شکل منطقی تحلیل می‌کنند.
- بالا بودن اعتماد به نفس و خودکارآمدی؛ این افراد ضمن اعتماد به توانایی‌ها و مهارتهای خود، براین باورند که می‌توانند بر چالش‌های زندگی خود غلبه کنند.
- روابط اجتماعی و حمایتی قوی؛ افراد تابآور، معمولاً روابط اجتماعی محکمی دارند. به‌اندازه‌ای که هنگام مواجهه با سختی‌ها، حمایت‌های مهم و کاربردی دریافت می‌کنند. همچنین، با کمک‌کردن به دیگران، این نوع از روابط خود را تقویت کرده و بهبود می‌بخشند.
- پذیرش واقعیت؛ این افراد، واقعیت‌های زندگی را پذیرفته و به جای فرار با آنها مواجه می‌شوند. این نوع از پذیرش، به آنها کمک می‌کند تا انرژی خود را در تغییر صحیح مسیر خود متمرکز کنند.
- مدیریت استرس؛ یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین ویژگی افراد تابآور، توانایی آنها برای مقابله سالم با استرس است. برای مثال انجام ورزش، مدیتیشن و تمرکز مثبت چند روش سالم و علمی برای مقابله با استرس هستند.
سایر ویژگیهای این افراد عبارتند از:
- نگرش فعال و مسئولیت‌پذیری
- شوخ‌طبعی
- توجه به سلامت جسمانی
- مهارت لذت‌بردن از لحظه حال (ذهن آگاهی)
- هدفمندی در زندگی
با تکیه بر ویژگیهای فوق، این افراد هنگام مواجهه با موقعیت‌های سخت زندگی خود می‌توانند مسیر خود را با آگاهی تغییر داده و به موفقیت برسند.
تابآوری روانی به چه عواملی بستگی دارد؟
این مهارت، به ترکیبی از عوامل درونی – شخصیتی و بیرونی – محیطی بستگی دارد. هرکدام از این عوامل، برای توانمند شدن افراد در برابر چالشها و فشارهای زندگی موثر هستند. در حالت کلی، عوامل و ویژگی‌هایی که در شکل‌گیری این مهارت نقش دارند، عبارتند از:
- اعتماد به نفس
- توانایی معنا بخشیدن به زندگی
- قاطعیت
- تحمل و پذیرش
افرادی که این ویژگی‌ها را دارند، میزان تابآوری بیشتری نسبت به سایر افراد دارند.
چگونه میتوانیم میزان تاب آوری خود را بسنجیم؟
سنجش میزان تابآوری، معمولاً به کمک ابزارها و پرسشنامه‌های روانشناختی و توسط روانشناس یا مشاور خانواده انجام می‌گیرد. این ابزارها، دیدگاه واضحی از سطح تابآوری فرد ارائه می‌دهند و برای کسب آگاهی در این خصوص موثر هستند. البته، افراد می‌توانند با پاسخ دادن به چند سوال تخصصی نیز میزان این مهارت را در خود بسنجند. در ادامه نکات مهم را بررسی خواهیم کرد.
پرسش‌نامه‌ها و مقیاس‌های روانشناختی
چند مورد از مهم‌ترین تست‌های روانشناختی که میزان تابآوری را بررسی می‌کنند، عبارتند از:
- مقیاس تابآوری عمومی (BRS)؛ این ابزار، منحصراً برای ارزیابی توانایی فرد هنگام بازیابی خود پس از مشکلات طراحی شده است.
- مقیاس تابآوری روانشناختی (RSA)؛ این مقیاس، تاثیرعواملی مانند ساختار خانواده، مهارتهای اجتماعی و حمایت‌های اجتماعی را در تابآوری بررسی می‌کند.
- مقیاس تابآوری کانر-دیویدسون (CD-RISC)؛ یکی از پرکاربردترین ابزارهای سنجش تابآوری است. این مقیاس با کمک چند سوال، توانایی افراد را هنگام مقابله با استرس، تغییرات و چالش‌های زندگی بررسی می‌کند.
نکته! استفاده از این ابزارها، فقط برای درمانگران روانشناختی و مشاوره مجاز بوده و افراد عادی قدرت و توانایی تحلیل این آزمون‌ها را ندارند. درنتیجه، برای برگزاری این تست‌ها حتماً باید به مراکز تخصصی مشاوره و روانشناسی مراجعه کنید.
مصاحبه بالینی
درمانگران روانشناسی و مشاوره با استفاده از روش‌های زیر نیز می‌توانند این مهارت را در افراد بررسی کنند:
- ارزیابی خودشناسی و تامل شخصی
- مصاحبه بالینی و ارزیابی حرفه‌ای روانشناختی
- بررسی و ارزیابی رفتار مراجعان در موقعیت‌های واقعی
- ارزیابی کلی سلامت جسمانی و روانی افراد
در حالت کلی، برای سنجش دقیق این مهارت باید توسط یک متخصص انجام و بررسی شود. برای مشورت در این زمینه، می‌توانید مشاوره آنلاین با روانشناس داشته باشید.
چگونه میتوانیم میزان تاب آوری خود را افزایش دهیم؟
مهارت تابآوری، نوعی مهارت اکتسابی است. ازاین‌رو، افراد می‌توانند از طریق آموزش، تمرین و تکرار این مهارت را کسب کرده و در خود تقویت کنند. چند مورد از نکات مهم در این خصوص عبارتند از:
- برقراری روابط نزدیک با خانواده و دوستان
- کسب آگاهی در مورد توانایی‌های شخصی، باور داشتن و اعتماد نسبت به این توانایی‌ها
- افزایش توانایی مدیریت هیجان‌های تکانشی
- تقویت مهارت خودکنترلی
- افزایش انعطافپذیری به میزان کافی
- کمک آگاهانه به دیگران
- معنا بخشیدن به زندگی
برای تقویت این مهارت، مراجعه به روانشناس و مشاور خانواده بسیار مهم است.
برای افزایش تاب آوری روانی به چه دکتری باید مراجعه کنیم؟
برای کسب مهارتهای مرتبط با تابآوری روانی یا تابآوری ذهنی، می‌توانید به دکتر روانشناس و مشاور خانواده مراجعه کنید. متخصصین این حوزه، با رفع و درمان نقاط ضعف و مشکلات شخصیتی شما، توانایی تقویت این مهارت را فراهم کرده و چگونگی تقویت آن را نیز آموزش می‌دهند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص تابآوری روانشناختی و دریافت نوبت حضوری و آنلاین از بهترین روانشناسان و مشاوران سراسر ایران، به پلتفرم نوبت‌دهی دکتردکتر مراجعه کنید.
منابع:
apa.org
frontiersin.org
