علل ایجاد سنگ کلیه

سنگ کلیه زمانی به وجود می‌آید که در ادرار غلظت بالایی از مواد معدنی و سایر مواد مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک باشد که با هم ترکیب شده و کریستال بسازند. کریستال‌ها به هم می‌چسبند تا یک یا چند سنگ بسازند. از علل ایجاد سنگ کلیه می‌توان به آنچه می‌خورید و برخی داروها اشاره کرد. اگر خود یا یکی از اعضای خانواده‌تان سابقه سنگ کلیه داشته‌ باشید، احتمال ایجاد سنگ در شما بیشتر است. بنابراین مراجعه به دکتر اورولوژی می‌تواند موجب تشخیص و درمان به موقع، و حتی پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه در شما شود. در این مقاله از مجله دکتردکتر به توضیح اینکه سنگ کلیه چطور به وجود می‌آید می‌پردازیم و البته به صورت مختصر، راه‌های جلوگیری از آن را نیز بررسی می‌کنیم.

محتوای پزشکی این مقاله، توسط دکتر احمدرضا رفعتی مورد بررسی و تایید قرار گرفته است.

اگر پرسشی درباره نحوه درمان سنگ کلیه داشتید، در بخش نظرات از کارشناس سلامتی مجله دکتردکتر بپرسید تا به شما پاسخ دهد.

علل ایجاد سنگ کلیه 

گزینه‌های زیر عللی هستند است که احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهند. برای تشخیص دقیق ابتلا به سنگ کلیه، حتما باید به یکی از متخصصان اورولوژی شهرتان مراجعه کنید. نگران نباشید! شما در هر شهری که باشید، به راحتی و با استفاده از پلتفرم‌های نوبت‌دهی آنلاین، به بهترین متخصصان این حوزه دسترسی خواهید داشت. برای مثال اگر در تهران هستید، با استفاده از امکان نوبت دهی متخصص کلیه تهران می‌توانید برای انجام ارزیابی‌های دقیق‌تر از این متخصص نوبت دریافت کنید. در ادامه، مروری بر هر کدام از آنها به تفکیک خواهیم داشت:

حجم ادرار پایین

یکی از دلایلی که احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهد، حجم پایین ادرار است. حجم پایین ادرار ممکن است بر اثر کمبود آب بدن (از دست دادن مایعات بدن) به دلیل ورزش، فعالیت‌های بدنی یا زندگی در آب‌وهوایی گرم یا نوشیدن مایعات کم باشد. وقتی حجم ادرار کم باشد، ادرار غلیظ شده و به رنگ‌ تیره درمی‌آید.

ادرار غلیظ در واقع بدین معناست که مایعات کمتری برای انحلال نمک موجود در ادرار وجود دارد. اما در مقابل، با مصرف مایعات زیاد، نمک موجود در ادرار رقیق می‌شود. این کار یکی از مهم‌ترین راه‌های جلوگیری از سنگ کلیه است. بزرگسالانی که سنگ کلیه دارند، باید مایعات کافی بنوشند تا حداقل ۲٫۵ لیتر (معادل نصف گالون) ادرار در شبانه‌روز داشته باشند. برای داشتن این حجم از ادرار، فرد باید حدود ۳ لیتر آب بنوشد. با اینکه آب بهترین مایعی است که فرد می‌تواند بنوشد، اما لزومی ندارد و می‌توان از نوشیدنی‌های دیگر نیز بهره برد و مهم رساندن مایعات کافی به بدن است.

رژیم غذایی نامناسب

رژیم غذایی نیز می‌تواند روی احتمال تشکیل سنگ کلیه اثر بگذارد. یکی از دلایل شایع تشکیل سنگ کلیه از نوع کلسیمی، وجود مقادیر بالای کلسیم در ادرار است. بالا بودن میزان کلسیم در ادرار ممکن است ناشی از نحوه‌ی کنترل و مدیریت کلسیم در بدن باشد. از این جهت، می‌تواند هیچ ارتباطی به میزان کلسیم دریافتی بدن نداشته باشد. به همین دلیل، کاستن از میزان کلسیم مصرفی در رژیم غذایی به ندرت مانع از تشکیل سنگ کلیه می‌شود.

همچنین تحقیقات علمی نشان دادند که کاستن از کلسیم در رژیم غذایی می‌تواند برای سلامتی استخوان‌های بدن مضر باشد و احتمال تشکیل سنگ کلیه را نیز افزایش دهد. پزشکان نیز عموما به بیماران خود توصیه نمی‌کنند به‌ منظور کاهش کلسیم ادرار از مصرف کلسیم خودداری کنند. با این حال، مصرف کلسیم نیز نباید زیاد از حد باشد. پزشک معالج ممکن است در صورت صلاح‌دید به جای کاستن از کلسیم در رژیم غذایی، با کاهش میزان دریافت سدیم (نمک) کلسیم ادرار را کاهش دهد. نمک زیاد در رژیم غذایی احتمال تشکیل سنگ کلیه از نوعی کلسیمی را افزایش می‌دهد. وقتی نمک زیادی به ادرار منتقل می‌شود، از بازجذب کلسیم در ادرار و انتقال به خون جلوگیری می‌کند. کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی، کلسیم ادرار را نیز کاهش می‌دهد و احتمال تشکیل سنگ‌های کلیه از نوع کلسیمی را کمتر می‌کند و در درمان سنگ کلیه موثر است.

از آنجایی که اگزالات متداول‌ترین نوع سنگ کلیه است، خوردن غذاهای سرشار از اگزالات می‌تواند احتمال تشکیل این نوع سنگ‌ های کلیه را افزایش دهد. رژیم غذایی سرشار از پروتئین حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی، مرغ و غیره می‌تواند سطح اسید موجود در بدن و ادرار را بالا ببرد. مقادیر زیاد اسید نیز علت تشکیل سنگ اگزالات کلیه است. تجزیه گوشت در بدن به اسید اوریک نیز می‌تواند احتمال تشکیل سنگ‌های کلیه از نوع اگزالات کلسیمی و اسید اوریکی را افزایش دهد.

نقش مشکلات روده در ایجاد سنگ کلیه

برخی مشکلات روده که موجب اسهال (مانند بیماری کرون یا کولیت زخمی) یا جراحی (مانند عمل بای پس معده) می‌شوند می‌توانند خطر تشکیل سنگ کلیه از نوع اگزالات کلسیمی را بالا ببرند. اسهال باعث می‌شود که بدن حجم زیادی از مایعات بدن را از دست بدهد و در نتیجه حجم ادرار نیز کاهش یابد. همین‌طور ممکن است که بدن اگزالات اضافی از روده جذب کرده و در نتیجه باعث بالا رفتن میزان اگزالات در ادرار شود. ادرار کم و مقدار زیاد اگزالات موجود در آن می‌تواند موجب تشکیل سنگ کلیه از نوع اگزالات کلسیمی شود.

چاقی

چاقی نیز می‌تواند احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهد. بدن افراد چاق ممکن است سطح اسید موجود در ادرار تغییر کرده و همین نیز (چنانچه در سطرهای قبل گفته شد) باعث تشکیل سنگ کلیه شود.

ابتلا به برخی بیماری‌ها

ابتلا به برخی بیماری‌ها احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهند. رشد غیرطبیعی یک یا چند غده پاراتیروئید که سطح سوخت و ساز کلسیم را کنترل می‌کنند، می‌تواند باعث بالا رفتن سطح کلسیم در خون و ادرار شده و همین نیز منجر به تشکیل سنگ کلیه شود. بیماری دیگری مانند «اسیدوز توبولی کلیوی» که در آن اسید بدن افزایش می‌یابد، احتمال تشکیل سنگ کلیه از نوع فسفات کلسیمی را بالا می‌برد. برخی از اختلالات نادر و ارثی نیز می‌تواند باعث تشکیل انواع خاصی از سنگ‌های کلیه شود که نمونه‌ی آن «بیماری سیستینوریا» است. در این بیماری بازجذب اسیدهای آمینه سیستین ادرار مختل شده و سطح این مواد در ادرار بالا می‌رود.  بیماری دیگر «هیپراگزالوری اولیه» است که در آن کبد اگزالات زیادی به‌ وجود آورده و باعث افزایش غلظت اگزالات در ادرار می‌شود.

داروها

برخی داروها و مکمل‌های کلسیم و ویتامین ث ممکن است احتمال تشکیل سنگ کلیه را افزایش دهند. از این رو، توصیه می‌شود تمام داروها و مکمل‌های غذایی که مصرف می‌کنید را به پزشک معالج خود اطلاع دهید. برخی از این داروها و مکمل‌ها می‌توانند احتمال تشکیل سنگ کلیه را بالا ببرند. از طرف دیگر، مصرف هیچکدام از داروها و مکمل‌های خود را مگر به دستور پزشک قطع نکنید. بعضی از داروهایی که می‌توانند باعث ایجاد سنگ شوند عبارتند از:

• آنتی‌بیوتیک‌های خاص، از جمله سیپروفلوکساسین و آنتی‌بیوتیک‌های سولفا
• برخی از داروهای درمان HIV و ایدز
• برخی از دیورتیک‌ها که برای درمان فشار خون بالا استفاده می‌شوند. البته بعضی از دیورتیک‌های تیازیدی در واقع به پیشگیری از سنگ کمک می‌کنند.
• سابقه خانوادگی

در صورتی که فرد سابقه خانوادگی سنگ کلیه داشته باشد، به عنوان مثالیکی از بستگان درجه اول مانند والدین یا خواهر و برادر قبلا سنگ کلیه داشته‌اند، احتمال تشکیل سنگ کلیه در او نیز بسیار بیشتر است.

چه غذاهایی باعث ایجاد سنگ کلیه می‌شود؟

چغندر، شکلات، اسفناج، ریواس، چای و اکثر آجیل‌ها سرشار از اگزالات هستند که می‌تواند در ایجاد سنگ کلیه نقش داشته باشد. اگر از سنگ کلیه رنج می‌برید، پزشک متخصص کلیه و مجاری (اورولوژی) ممکن است به شما توصیه کند از این غذاها اجتناب کرده یا آنها را در مقادیر کمتر مصرف کنید. همچنین نوشیدنی‌هایی مثل کولای تیره، قند مصنوعی و چای شیرین از جمله مهم‌ترین نوشیدنی‌هایی هستند که در ایجاد سنگ کلیه نقش دارند. این به این دلیل است که این نوشیدنی‌ها حاوی مقادیر بیشتری فروکتوز یا اسید فسفریک هستند که در نهایت به ساخته شدن سنگ کلیه کمک می‌کنند. توجه به این هفت مورد در رژیم غذایی به پیشگیری از سنگ کلیه کمک می‌کند:

1. هیدراته ماندن به پیشگیری از سنگ کلیه کمک می‌کند.
2. کلسیم کافی را از یک رژیم غذایی متعادل دریافت کنید.
3. غذاهای غنی از اگزالات را محدود کنید.
4. مصرف سدیم را کاهش دهید.
5. پروتئین حیوانی کمتری بخورید.
6. میوه و سبزیجات فراوان بخورید.
7. مکمل های ویتامین C مصرف نکنید.

چگونه از ابتلا به سنگ کلیه جلوگیری کنیم؟

بهترین راه برای جلوگیری از سنگ کلیه این است که مطمئن شوید روزانه مقدار زیادی آب می‌نوشید تا از کم آبی بدن جلوگیری کنید. بنابراین:

• آب بنوشید.
• از مصرف زیاد نوشیدنی‌هایی مانند چای و قهوه احتناب کنید.
• آب لیموی تازه را به آب خود اضافه کنید.
• از نوشیدنی های گازدار دوری کنید.
• نمک زیاد نخورید.
• استرس نداشته باشید.

می‌توان از ابتلا به سنگ کلیه جلگیری کرد!

سنگ‌های کلیه به‌هیچ‌وجه یک شبه ظاهر نمی‌شوند. در واقع، آنها می‌توانند در طول ماه‌ها یا حتی سال‌ها قبل از اینکه به چیزی مشکوک شوید یا علائمی را تجربه کنید در کلیه‌های شما شکل بگیرند. البته اگر به علائم توجه داشته باشید، می‌توانید از ابتلا به این بیماری جلوگیری کنید. با اینحال اگر درباره علایم بیماری سنگ کلیه سوالی دارید یا به آن مبتلا شده‌اید، می‌توانید با استفاده از سیستم نوبت دهی آنلاین دکتردکتر در کمترین زمان ممکن از بهترین پزشکان متخصص اورولوژی نوبت ویزیت بگیرید.

در انتها به ما بگویید که آیا تا به حال سنگ کلیه داشته‌اید؟ دلیل ایجاد آن چه بوده است؟ تجربه خود را با ما و دیگر خوانندگان مجله دکتردکتر به اشتراک بگذارید.

منبع