نارسایی مزمن دستگاه تنفسی یک اختلالات پیشرونده ریوی است که در آن تبادل گازهای تنفسی به‌درستی انجام نمی‌شود. در نتیجه، سطح اکسیژن خون کاهش یافته یا دی‌اکسید کربن در بدن تجمع پیدا میکند. این وضعیت معمولا به دنبال بیماری‌هایی همچون نارسایی ریوی و ناهنجاری‌های عصبی عضلانی ایجاد میشود و با علائمی نظیر تنگی نفس، سردرد، فشار خون ریوی و کبودی لبها همراه است.
تشخیص دقیق این بیماری نیازمند ارزیابی‌های تخصصی همچون بررسی گازهای خون شریانی و تست‌های عملکرد ریوی است و درمان آن بر اساس شدت بیماری، شامل اکسیژن‌درمانی و دارودرمانی انجام میشود. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، ضمن تعریف نارسایی تنفسی به معرفی انواع، علائم، علل، روش‌های تشخیص و درمان آن خواهیم پرداخت.
در انتها اگر سوالی دارید، در قسمت نظرات بنویسید. کارشناس سلامتی دکتردکتر به آن پاسخ خواهد داد.
نارسایی مزمن دستگاه تنفسی چیست؟
نارسایی مزمن دستگاه تنفسی یکی از بیماری های ریه است و زمانی رخ می‌دهد که مجاری هوایی در ریه‌ها تنگ شده و نتوانند وظیفه خود را به درستی انجام دهند. در این سندرم، ریه‌ها دیگر قادر به جذب کافی اکسیژن برای تامین نیازهای بدن و همچنین دفع دی‌اکسید کربن اضافی نیستند. نارسایی مزمن تنفسی برخلاف نارسایی حاد تنفسی به تدریج و در طول زمان بروز پیدا میکند.
انواع نارسایی تنفسی
این نارسایی به طور کلی به 2 دسته اصلی تقسیم میشود که ممکن است به صورت تنهایی یا ترکیبی بروز کنند:
نارسایی مزمن تنفسی هیپوکسمیک
نارسایی هیپوکسمیک وضعیتی است که با کاهش پایدار سطح اکسیژن در خون شریانی مشخص میشود؛ به‌طوری‌که فشار نسبی اکسیژن شریانی معمولا کمتر از 60 میلی‌متر جیوه است. در این شکل از بیماری نارسایی تنفسی، برخلاف برخی انواع دیگر، سطح دی‌اکسید کربن در خون شریانی اغلب در محدوده طبیعی باقی می‌ماند یا حتی ممکن است کمتر از حالت نرمال باشد.
نارسایی مزمن تنفسی هایپرکاپنیک
این نوع نارسایی با بالا بودن دائمی فشار دی‌اکسید کربن در خون شریانی شناخته میشود؛ به‌گونه‌ای که این فشار از مرز 45 میلی‌متر جیوه فراتر می‌رود. این وضعیت اغلب با کاهش همزمان سطح اکسیژن در خون شریانی (هیپوکسمی) همراه است. لازم به ذکر است که در بسیاری از بیماران، بیماری نارسایی تنفسی می‌تواند ترکیبی از هر دو نوع هیپوکسمیک و هایپرکاپنیک باشد. این حالت اغلب در بیماری‌های پیشرفته ریوی مشاهده میشود که هم در تبادل اکسیژن و هم در دفع دی‌اکسید کربن اختلال وجود دارد.
علائم نارسایی تنفسی
علائم این نارسایی بسته به اینکه بیمار دچار بیماری نارسایی تنفسی هیپوکسمیک، نارسایی تنفسی هایپرکاپنیک یا هر دو باشد، متفاوت است. در جدول زیر، علائم مرتبط با هر یک از این اختلالات شرح داده شده است:
| علائم ناشی از هیپوکسمی (کاهش اکسیژن خون) | علائم ناشی از هایپرکاپنی (افزایش دی‌اکسید کربن خون) | علائم شدید و اورژانسی |
| تنگی نفس سیانوز (کبودی لبها، ناخن‌ها، اطراف چشم) افزایش ضربان قلب سرفه یا خس‌خس سینه سردرد شدید فشار خون ریوی | تنفس سریع و سطحی گیجی یا ناهماهنگی ذهنی قرمزی پوست پرش عضلات افزایش فشار خون سردرد بی‌حالی، خوابآلودگی | آریتمی قلبی تشنج غش یا سنکوپ حمله پانیک یا اضطراب شدید |
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، مراجعه فوری به دکتر آلرژی، ریه و آسم متخصص برای دریافت مراقبت‌های تخصصی ضروری است.
عوامل ایجاد نارسایی مزمن تنفسی
این عارضه نتیجه طیف وسیعی از بیماری‌ها و شرایط همچون بیماری آسم است که به مرور زمان عملکرد ریه‌ها را مختل می‌کنند. شایع‌ترین علل نارسایی مزمن دستگاه تنفسی شامل موارد زیر هستند:
بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
بیماری انسداد مزمن ریه که در گروه بیماری های ریه قرار می‌گیرد، یک بیماری جدی و پیشرونده است که با انسداد مزمن و اغلب غیرقابل برگشت مجاری هوایی مشخص میشود. با گذر زمان، این انسداد باعث کاهش چشمگیر عملکرد ریه‌ها در جذب اکسیژن و دفع دی‌اکسید کربن میشود که نتیجه آن کاهش توانایی بدن برای تامین نیازهای اکسیژنی و بروز نارسایی مزمن دستگاه تنفسی است.
بر اساس مقاله منتشر شده در سایت کتابخانه ملی پزشکی آمریکا (NIH)،
در سال 2020، حدود 10.6 درصد از جمعیت جهان، به بیماری COPD مبتلا بوده‌اند که معادل 480 میلیون نفر میشود.
این آمار، نشاندهنده نقش اصلی این بیماری در ایجاد نارسایی تنفسی در سراسر جهان است.
بیماری‌های ریوی ناشی از کار
بیماری‌های ریوی ناشی از مواجهه با عوامل زیان‌آور در محیط کار، یکی از دلایل اصلی و قابل پیشگیری نارسایی مزمن دستگاه تنفسی به شمار می‌روند. تماس طولانی‌مدت و مکرر با آلاینده‌های مضر موجود در فضای کار همچون انواع ذرات معلق، گازهای سمی، دودها، بخارات و مواد شیمیایی خاص منجر به بروز بیماری‌هایی نظیر پنوموکونیوز، آزبستوزیس و برونشیت مزمن می‌شوند.
مشخصه بارز این دسته از بیماری های ریه، التهاب پایدار و تخریب غیرقابل بازگشت بافت ریه است. این فرآیند تخریبی به تدریج باعث کاهش ظرفیت عملکردی ریه‌ها شده و با ایجاد اختلال در فرآیند تبادل اکسیژن و دی‌اکسید کربن، به طور قابل توجهی خطر ابتلا به بیماری نارسایی تنفسی را افزایش می‌دهد.
آسم
آسم یک بیماری التهابی و مزمن است که راه‌های هوایی ریه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مشخصه اصلی این بیماری، التهاب پایدار و تنگی متناوب در این مجاری است که منجر به بروز علائمی همچون خس‌خس سینه، تنگی نفس، سرفه و احساس فشار در قفسه سینه میشود. در صورت عدم کنترل، بیماری آسم می‌تواند در طول زمان به آسیب‌های ریوی غیرقابل بازگشت و کاهش عملکرد سیستم تنفسی و در نهایت نارسایی مزمن دستگاه تنفسی منجر شود.
نکته: در بسیاری از موارد، آسم منشا آلرژیک دارد. در این حالت، کنترل و درمان آلرژی، به بهبود آسم کمک کرده و از پیشرفت آن به سمت اختلالات شدید ریوی جلوگیری میکند.
فشار خون ریوی
فشار خون ریوی با افزایش غیرطبیعی فشار در شریان‌های ریوی مشخص میشود. این عروق خونی وظیفه حمل خون کم‌اکسیژن از سمت راست قلب به ریه‌ها را برعهده دارند تا در آنجا اکسیژن‌گیری انجام شده و دی‌اکسید کربن دفع شود. هنگامی که فشار در شریان‌های ریوی بالا می‌رود، جریان خون در مویرگ‌های ظریف اطراف کیسه‌های هوایی (آلوئول‌ها) در ریه‌ها با مشکل مواجه خواهد شد. این اختلال در جریان خون کارایی تبادل گازها را کاهش می‌دهد؛ یعنی اکسیژن‌رسانی به خون کاهش یافته و فرآیند خروج دی‌اکسید کربن از خون هم به درستی انجام نمی‌شود.
اختلالات عصبی عضلانی
بیماری‌های عصبی عضلانی با تاثیر مستقیم بر عضلات حیاتی دخیل در فرآیند دم و بازدم، عملکرد طبیعی سیستم تنفسی را دچار اختلال می‌کنند. بیماری‌های همچون ام‌اس، پارکینسون، پلی‌نوروپاتی‌های مزمن، دیستروفی‌های عضلانی و اسکلروز جانبی آمیوتروفیک نمونه‌های بارزی از بیماری‌های عصبی عضلانی هستند که پتانسیل ایجاد بیماری نارسایی تنفسی را دارند.
آسیب‌های نخاعی
نخاع دارای رشته‌های عصبی است که کنترل عضلات تنفسی همچون عضلات بین دنده‌ای را برعهده دارند. زمانی که نخاع آسیب می‌بیند، این مسیرهای عصبی ممکن است دچار اختلال شوند. نتیجه این اختلال، ضعف یا فلج عضلات تنفسی است که توانایی فرد برای دم و بازدم موثر را کاهش داده و به مرور زمان منجر به بیماری نارسایی تنفسی میشود.
نارسایی مزمن قلبی
نارسایی مزمن قلبی، به خصوص نارسایی سمت چپ قلب، ممکن است منجر به احتقان خون در عروق ریوی و ادم ریوی (تجمع مایع در ریه‌ها) شود. این وضعیت تبادل گازها را مختل کرده و به نارسایی مزمن دستگاه تنفسی از نوع هیپوکسمیک منجر خواهد شد. همچنین، بیماری‌های قلبی می‌توانند باعث فشار خون ریوی شده و از این طریق به بروز بیماری نارسایی تنفسی دامن بزنند.
سرطان ریه
سرطان ریه، به ویژه در مراحل پیشرفته باعث تخریب بافت طبیعی ریه، ایجاد انسداد در مجاری هوایی و مستعد کردن فرد نسبت به عفونت‌های مکرر تنفسی همچون ذات‌الریه یا برونشیت میشود. این شرایط به تدریج باعث اختلال شدید در عملکرد ریه‌ها شده و نارسایی مزمن دستگاه تنفسی را به دنبال خواهد داشت.
چه کسانی در معرض نارسایی مزمن تنفسی قرار دارند؟
در ادامه، به معرفی عوامل خطر مرتبط با نارسایی مزمن دستگاه تنفسی و افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به این وضعیت قرار دارند، می‌پردازیم.
- افراد دارای مشکلات قلبی مادرزادی: برخی ناهنجاری‌های ساختاری در قلب که از بدو تولد وجود دارند، با تاثیرگذاری بر جریان خون ریوی، عملکرد طبیعی سیستم تنفسی را مختل کرده و به مرور زمان منجر به نارسایی تنفسی می‌شوند.
- نوزادان و افراد سالمند: نوزادان (به ویژه نوزادان نارس) به دلیل تکامل نیافتن کامل ریه‌ها و سیستم تنفسی و افراد بالای 65 سال به دلیل کاهش طبیعی عملکرد ریه، ضعف عضلات تنفسی و کاهش انعطاف‌پذیری قفسه سینه ناشی از افزایش سن آسیب‌پذیرتر هستند.
- افراد مصرف‌کننده سیگار: سیگار کشیدن یکی از اصلی‌ترین عوامل خطر بیماری‌های مزمن ریوی همچون COPD و آمفیزم است که دلایل شایع نارسایی تنفسی محسوب می‌شوند. قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض دود سیگار هم به اندازه سیگار کشیدن خطرناک است.
- افراد مبتلا به چاقی مفرط: وزن بسیار بالا، فشار زیادی روی ریه‌ها و سیستم تنفسی وارد کرده و تنفس طبیعی را دشوار میکند. این وضعیت منجر به کاهش ظرفیت ریه و اختلال در تبادل گازها میشود.
- افراد با سابقه سوء مصرف الکل: مصرف بیش از حد الکل، فعالیت مرکز کنترل تنفس در مغز را کند کرده و منجر به تنفس کم‌عمق و ناکافی شود.
- افراد در معرض مواد تحریک‌کننده ریوی: افرادی که به واسطه شغل یا محیط زندگی، برای مدت طولانی در معرض ذرات مضر همچون غبار سیلیس یا آزبست، آلودگی شدید هوا، گازهای حاصل از حریق یا مواد شیمیایی خاص قرار دارند، ریه‌های‌شان آسیب دیده و در معرض خطر نارسایی مزمن دستگاه تنفسی قرار می‌گیرند.
- افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی مزمن: افراد مبتلا به هرگونه بیماری یا اختلال مزمن ریوی همچون بیماری انسدادی مزمن ریه، فیبروز ریوی، بیماری آسم شدید کنترل نشده و ذات‌الریه، به مراتب بیشتر از افراد با ریه سالم، در معرض خطر بیماری نارسایی تنفسی قرار دارند.
در شرایط بالا برای ارزیابی دقیق وضعیت سلامت ریه‌های خود و دریافت مشاوره تخصصی در خصوص مدیریت عوامل خطر و پیشگیری از بروز مشکلات تنفسی با پزشک مشورت کنید.
چگونه نارسایی تنفسی را تشخیص دهیم؟
تشخیص دقیق نارسایی مزمن دستگاه تنفسی، نیازمند ارزیابی تخصصی توسط پزشک است. پس از انجام معاینه فیزیکی، پزشک برای تشخیص دقیق، شناسایی بیماری‌هایی که در ایجاد نارسایی تنفسی نقش دارند، روش‌های تشخیصی زیر را تجویز میکند:
- تصویربرداری: ابزارهای تصویربرداری همچون سی‌تی‌اسکن اطلاعات مهمی در خصوص ساختار بافت ریه و راه‌های هوایی ارائه می‌دهند. این تصاویر به پزشک کمک می‌کنند تا وسعت آسیب ریوی و علل زمینه‌ای احتمالی نارسایی تنفسی را بررسی کند.
- برونکوسکوپی: این روش تشخیصی شامل وارد کردن یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر مجهز به دوربین از طریق بینی یا دهان به داخل مجاری هوایی است. برونکوسکوپی امکان مشاهده مستقیم دیواره‌های نای، برونش‌ها و برونشیول‌ها را فراهم کرده و به تشخیص مشکلاتی همچون انسداد، التهاب یا ناهنجاری‌های ساختاری کمک میکند.
- تست‌های عملکرد ریوی: این مجموعه تست‌ها که اسپیرومتری یکی از رایج‌ترین آن‌هاست، به ارزیابی حجم و ظرفیت‌های ریوی و همچنین سرعت جریان هوا در دم و بازدم می‌پردازند.
- آزمایش گاز خون شریانی: با گرفتن نمونه خون از شریان، میزان اکسیژن و دی‌اکسید کربن محلول در خون اندازه‌گیری میشود. این آزمایش یکی از معیارهای اصلی در تشخیص و پایش نارسایی تنفسی است، زیرا به طور مستقیم وضعیت تبادل گازها در سطح آلوئول‌ها را منعکس میکند.
- پالس‌اکسی‌متری: این روش غیرتهاجمی با استفاده از یک حسگر که معمولا روی انگشت، لاله گوش یا پیشانی قرار می‌گیرد، درصد اشباع هموگلوبین از اکسیژن در خون شریانی را اندازه‌گیری میکند. پالس‌اکسی‌متری ابزار مناسبی برای پایش سریع و مداوم سطح اکسیژن خون است.
انتخاب و ترتیب انجام هر یک از این تست‌ها کاملا به شرایط بالینی هر بیمار و تشخیص پزشک متخصص بستگی دارد.
موثرترین روش‌های درمان نارسایی تنفسی
در حال حاضر، درمان قطعی برای نارسایی مزمن دستگاه تنفسی که منجر به بهبود کامل بیماری شود، وجود ندارد. با این حال، مجموعه‌ای از راهکارها و روش‌های درمانی با هدف کنترل علائم، بهبود کیفیت زندگی و کند کردن پیشرفت بیماری در دسترس هستند. انتخاب بهترین روش درمانی با در نظر گرفتن عواملی همچون نوع نارسایی تنفسی، علت اصلی بروز آن، شدت بیماری، علائم و نشانههای بالینی که بیمار تجربه میکند و همچنین وضعیت کلی سلامت بیمار صورت می‌گیرد. در ادامه، به معرفی رایج‌ترین روش‌های درمانی که در مدیریت علائم این بیماری موثر هستند، خواهیم پرداخت.
اکسیژن‌درمانی
یکی از اصلی‌ترین و پرکاربردترین روش‌های درمان نارسایی مزمن دستگاه تنفسی، اکسیژن‌درمانی است. در این روش، اکسیژن با غلظت بالاتر از هوای محیط به بیمار داده میشود تا سطح اکسیژن خون افزایش پیدا کند. اکسیژن معمولا از طریق وسایلی همچون کانول بینی (لوله‌های پلاستیکی نازک که در سوراخ‌های بینی قرار می‌گیرند) یا ماسک اکسیژن به بیمار می‌رسد.
تراکئوستومی
روش درمانی تراکئوستومی، شامل ایجاد یک سوراخ (استوما) در قسمت جلوی گردن و وارد کردن مستقیم یک لوله مخصوص به داخل نای است. هدف اصلی از این روش، ایجاد یک مسیر هوایی مستقیم برای ورود اکسیژن به ریه‌ها و خروج دی‌اکسید کربن است. تراکئوستومی امکان اتصال آسان‌تر به دستگاه ونتیلاتور را فراهم کرده و همچنین به تسهیل خروج ترشحات انباشته شده در راه‌های هوایی کمک میکند.
این روش درمانی اغلب در شرایطی که راه‌های هوایی فوقانی مسدود شده باشند، خطر آسپیراسیون (خطر ورود مواد به داخل ریه‌ها) مشاهده شود و یا نیاز به تهویه مکانیکی برای یک دوره طولانی‌مدت باشد، ضروری تشخیص داده میشود.
مایعات‌درمانی
مصرف مایعات کافی یا در صورت لزوم سرم درمانی، به رقیق شدن ترشحات غلیظ و چسبنده در مجاری هوایی کمک زیادی میکند. این رقیق‌سازی، به تسهیل خروج ترشحات (خلط) کمک کرده و با باز نگه داشتن مجاری هوایی، موجب بهبود قابل توجه تهویه و فرآیند تبادل گازها در ریه‌ها میشود. علاوه‌براین، هیدراته نگه داشتن بدن برای عملکرد بهینه کلیه سیستم‌های بدن و پیشگیری از دهیدراتاسیون (کم‌آبی) که می‌تواند پیامدهای منفی بر وضعیت تنفسی داشته باشد، ضروری است.
دارودرمانی
داروها نقش مهمی در کنترل علائم، پیشگیری از تشدید بیماری و بهبود عملکرد تنفسی در بیماران مبتلا به این بیماری دارند. پزشک متخصص ریه بر اساس شرایط هر بیمار، ممکن است داروهای زیر را تجویز کنند:
- آنتی‌بیوتیک‌ها: این دسته از داروها برای درمان یا پیشگیری از بروز عفونت‌های باکتریایی ریوی همچون ذات‌الریه به کار می‌روند.
- برونکودیلاتورها: عملکرد اصلی این داروها، شل کردن عضلات صاف اطراف مجاری هوایی و در نتیجه گشاد کردن این مسیرها برای تسهیل تنفس است.
- کورتیکواستروئیدها: این داروها با کاهش التهاب در دیواره مجاری تنفسی، به باز نگه داشتن راه‌های هوایی و بهبود تنفس کمک می‌کنند.
برای خرید آنلاین دارو، می‌توانید از داروخانه دکتردکتر کمک بگیرید.
تهویه مکانیکی (ونتیلاتور)
در مواردی که بیماری نارسایی تنفسی به مرحله شدید خود رسیده و توانایی بیمار برای تامین اکسیژن کافی مورد نیاز بدن از طریق تنفس خودبه‌خودی کاهش یافته، از دستگاه تهویه مکانیکی یا ونتیلاتور استفاده میشود. این دستگاه، اکسیژن با غلظت تنظیم شده را به ریه‌ها پمپاژ کرده و دی‌اکسید کربن اضافی را از بدن خارج میکند. انتقال اکسیژن توسط دستگاه ونتیلاتور معمولا از طریق لوله‌ای صورت می‌پذیرد که بسته به شرایط بالینی بیمار، در داخل دهان، بینی یا در نای بیمار قرار داده میشود.
اهمیت تشخیص به‌موقع بیماری نارسایی تنفسی
بی‌توجهی به نارسایی مزمن دستگاه تنفسی، نه‌تنها کیفیت زندگی را به شدت کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد. هرچه زودتر این بیماری تشخیص داده شده و روند درمان آغاز شود، شانس بهبودی سریع‌تر، کنترل بهتر علائم و جلوگیری از پیشرفت بیماری، به طرز چشمگیری افزایش پیدا میکند. دسترسی به متخصصان مجرب ریه اولین و مهم‌ترین گام در مسیر تشخیص به‌موقع و درمان موثر است.
سایت دکتردکتر این امکان را فراهم کرده تا بتوانید به صورت اینترنتی از بهترین متخصصان و فوق تخصصان ریه، نوبت حضوری و آنلاین بگیرید و وضعیت ریه‌های خود را چک کنید. اگر هم نیاز به مشاوره فوری دارید، ویزیت آنلاین دکتر ریه به شما کمک خواهد کرد.
منابع:
