خس خس سینه می‌تواند از یک سرماخوردگی ساده تا بیماری‌های جدی ریوی یا قلبی خبر دهد. این صدای سوت‌مانند هنگام تنفس معمولا به دلیل تنگی یا انسداد مجاری هوایی ایجاد می‌شود و ممکن است با علائمی مانند تنگی نفس، سرفه یا درد قفسه سینه همراه باشد. در این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر، انواع علت خس خس سینه در بزرگسالان و کودکان، راه‌های تشخیص و آزمایش‌های لازم، روش‌های خانگی و دارویی درمان خس خس سینه و راهکارهای پیشگیری از شدت یافتن این علامت را بررسی کرده‌ایم.
محتوای علمی و پزشکی این مقاله توسط دکتر سمیرا صیفی، متخصص بیماری‌های داخلی تایید شده است.
اگر سوالی درباره خس خس سینه دارید، در همین صفحه بپرسید تا دکتر سمیرا صیفی به شما پاسخ دهند.
چرا به خس خس سینه مبتلا می‌شویم؟
خسخس سینه صدایی زیر و شبیه سوت است که هنگام تنفس شنیده می‌شود و اغلب نشان‌دهنده تنگ شدن راه‌های هوایی است. عبور هوا از بخش‌های تنگ دستگاه تنفسی، منجر به متلاطم شدن آن و لرزش دیواره راه‌های هوایی خواهد شد. در این شرایط فرد صدای خس خس سینه را تجربه خواهد کرد. این اتفاق، در هنگام بازدم به دلیل افزایش فشار داخل قفسه سینه و تنگ‌تر شدن بیشتر راه‌های هوایی بیشتر مشهود است. از مهم‌ترین عوامل و علت خس خس سینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برونشکتازی؛ سفت شدن عضلات اطراف راه‌های هوایی
- ادم مخاطی؛ تورم پوشش راه‌های هوایی
- تولید مخاط؛ انسداد راه‌های هوایی توسط مخاط اضافی
- فشردگی خارجی؛ فشار ناشی از ساختارهای اطراف
- آسم؛ عامل تنگ شدن راه‌های هوایی و تولید مخاط
- بیماری انسدادی مزمن ریه؛ انسداد جریان هوا در اثر ابتلا به گروهی از بیماری‌های ریوی همچون آمفیزم
- برونشیت؛ التهاب لوله‌های برونش به دلیل عفونت
- ذات‌الریه؛ التهاب کیسه‌های هوایی در یک یا هر دو ریه به دلیل عفونت
- واکنش‌های آلرژیک؛ تورم راه‌های هوایی به دلیل قرار گرفتن در معرض آلرژنها
- آسپیراسیون جسم خارجی؛ انسداد راه‌های هوایی در اثر استنشاق اشیا
- نارسایی قلبی؛ خس خس سینه به دلیل تجمع مایعات در ریه‌ها
علت خس خس سینه در کودکان و نوزادان
خس خس سینه در کودکان و نوزادان عمدتا به‌دلیل تنگی یا انسداد مجاری تنفسی به وجود می‌آید. شایع‌ترین علت آن عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی مانند ویروس سنسیشیال تنفسی (RSV) و رینوویروس هستند. واکنش‌های آلرژیک و آسم هم به‌ویژه در کودکانی که سابقه خانوادگی آلرژی یا آسم دارند، از دلایل مهم دیگر به شمار می‌روند.
براساس مطالعات منتشر شده در وب‌سایت موسسه آسم و آلرژی آمریکا (AAFA)،
بیماری بازگشت اسید معده به مری، ورود جسم خارجی به راه‌های هوایی و ناهنجاری‌های مادرزادی مانند نرمی نای هم از علل کمتر شایع این عارضه محسوب می‌شوند.
عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض دود سیگار هم می‌تواند این مشکل را تشدید کند.
علائم شایع همراه با خس خس سینه
خس خس سینه معمولا هنگام بازدم شنیده می‌شود و می‌تواند با بیماری‌های مختلف تنفسی مرتبط باشد. در ادامه، به شایع‌ترین علائم همراه با خس خس سینه اشاره کرده‌ایم:
- صدای سوت‌مانند؛ در اثر عبور هوا از مجاری هوایی تنگ
- تنگی نفس؛ مشکل در تنفس یا احساس تنگی نفس
- گرفتگی یا درد قفسه سینه؛ احساس فشار یا انقباض در ناحیه قفسه سینه
- سرفه؛ سرفه مداوم همراه با تولید مخاط و گاهی همراه با سرفه خشک
- احساس خستگی؛ به دلیل افزایش تلاش مورد نیاز برای تنفس
روش‌های تشخیص علت خس خس سینه
تشخیص علت خسخس سینه نیازمند رویکردی جامع شامل شرح حال، معاینه فیزیکی و تست‌های تشخیصی است. در ابتدا، دکتر خس خس سینه با گرفتن شرح حال کامل به دنبال یافتن علت زمینه‌ای خسخس است. زمان شروع و مدت خسخس، ارتباط با عوامل محرک مانند آلرژنها، ورزش یا عفونت و بررسی سابقه شخصی یا خانوادگی بیماری‌هایی مانند آسم و آلرژی از مواردی هستند که پزشک سوالاتی درباره آنها خواهد پرسید.
همچنین، علائم همراه مانند سرفه، تنگی نفس و احساس فشار در قفسه سینه از سوی پزشک مورد بررسی قرار می‌گیرند. سپس، پزشک با استفاده از گوشی پزشکی به صدای ریه‌ها گوش داده تا نوع و محل خسخس را تشخیص دهد. همچنین، علائم نارسایی تنفسی یا سایر اختلالات را بررسی خواهد کرد. در جدول زیر، به آزمایش‌های مورد نیاز برای تشخیص علت خس خس سینه اشاره خواهیم کرد:
| نام آزمایش | نحوه تشخیص خس خس سینه |
| اسپیرومتری | اندازه‌گیری میزان و سرعت هوای دم و بازدم برای تشخیص آسم و بیماری انسدادی مزمن ریه |
| پاسخ به برونکودیلاتور | بررسی عملکرد ریه پس از مصرف داروی گشادکننده‌ی راه هوایی |
| عکس قفسه سینه | برای تشخیص وجود عفونت، ناهنجاری ساختاری یا مشکلات دیگر در ریه‌ها |
| سی‌تی‌اسکن | ارائه تصویر دقیق‌تری از ریه‌ها و اطراف آن برای تشخیص تومورها، لخته‌های خون یا بیماری‌های بینابینی ریه |
| تست آلرژی | بررسی نقش آلرژنها در ابتلا به خس خس |
| آزمایش خون | بررسی تعداد ائوزینوفیل‌ها یا IgE برای شناسایی واکنش‌های آلرژیک یا بیماری‌های مرتبط |
| اشباع اکسیژن | برای بررسی سطح اکسیژن و دی‌اکسید کربن خون |
| برونکوسکوپی | مشاهده مستقیم راه‌های هوایی برای بررسی انسداد، تومور یا جسم خارجی |
| اکوکاردیوگرافی | بررسی عملکرد قلب برای رد احتمال علل قلبی خسخس مانند نارسایی قلبی |
موثرترین روش‌های درمان خس خس سینه
خسخس سینه بسته به علت و شدت آن با روش‌های گوناگونی درمان می‌شود. درمان‌های خانگی مانند بخور دادن، نوشیدن مایعات گرم و تمرین‌های تنفسی می‌توانند با شل کردن مخاط و باز کردن راه‌های هوایی به کاهش علائم کمک کنند. همچنین، استفاده از زنجبیل، سیر و عسل هم به‌دلیل خواص ضدالتهابی و آرام‌بخش خود کاربرد دارند.
بسیاری از داروها از آنتی‌هیستامین‌های بدون نسخه گرفته تا اسپری‌های استنشاقی و کورتیکواستروئیدها از روش‌های پزشکی موثر محسوب می‌شوند. انتخاب روش درمانی مناسب باید زیر نظر پزشک انجام گیرد.
نوشیدنی‌های گرم
گاهی نوشیدن یک نوشیدنی گرم می‌تواند خسخس سینه را آرام کند. این کار با شل کردن گرفتگی قفسه سینه، به دفع راحت‌تر خلط هنگام سرفه کمک می‌کند.
برخی نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه یا چای نیز ممکن است اثر ملایم بازکنندگی بر مجاری هوایی داشته باشند؛ به‌طوری‌که به باز شدن راه‌های تنفسی منقبض‌شده کمک می‌کنند.
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۰ توسط گروه کاکرین انجام شد، نشان داد کافئین عملکردی شبیه داروی تئوفیلین دارد و می‌تواند تا چهار ساعت عملکرد مجاری هوایی را در افراد مبتلا به آسم بهبود بخشد.
استنشاق بخار
استنشاق بخار یکی از روش‌های قدیمی برای کاهش گرفتگی قفسه سینه و تسکین خسخس سینه به شمار می‌رود. بخار گرم و مرطوب، مشابه نوشیدنی‌های داغ، با شل کردن ماهیچه‌های مجاری هوایی و کاهش انباشتگی مخاط، به تنفس راحت‌تر کمک می‌کند.
با این حال، هرچند این روش ممکن است احساس آرامش ایجاد کند، اما شواهد علمی کافی برای اثربخشی آن در درمان عفونت‌های حاد تنفسی وجود ندارد. حتی در برخی موارد، استفاده از بخار به جای درمان‌های دارویی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند به وخامت بیماری منجر شود.
پیش از انجام حمام بخار یا استنشاق بخار، به‌ویژه در صورت وجود خسخس مداوم، حتماً با پزشک مشورت کنید.
تمرینات تنفسی
تمرینات تنفسی برای افراد مبتلا به هر نوع خس خس سینه مفید است. به‌طور خاص دو تمرین زیر برای افراد مبتلا وجود دارد:
تنفس شکمی: همان تنفس دیافراگمی که با گسترش یافتن معده در حین دم (کشیدن دیافراگم به سمت پایین)، سپس مکیدن معده در حین بازدم (فشار دیافراگم به بالا) انجام می‌شود. این تنفس شکمی باعث انبساط کامل ریه‌ها نسبت به تنفس قفسه سینه خواهد شد.
تنفس لب جمع شده: این تکنیک شامل تنفس از طریق دهان و بازدم جریان ثابت هوا از طریق لب‌های جمع شده است. این تکنیک با کاهش سرعت تنفس راه‌های هوایی را برای مدت طولانی‌تری باز نگه می‌دارد و ممکن است به تنگی نفس که معمولا با خس خس سینه رخ می‌دهد، کمک کند.
یک مطالعه در سال 2019 گزارش داد که تنفس شکمی و تنفس با لب‌های جمع شده حجم ریه را بهبود بخشیده و سرعت تنفس را در افراد مبتلا به COPD کاهش می‌دهند، اما لزوما تنگی نفس را بهبود نمی‌بخشند.
ترک سیگار
سیگار کشیدن، نه‌تنها با تحریک التهاب در ریه‌ها، خطر خس خس سینه را افزایش می‌دهد، بلکه تقریبا همیشه علائم حاد را طولانی و بدتر می‌کند. حتی اگر COPD یا بیماری مزمن تنفسی دیگری نداشته باشید، اثرات منقبض کننده برونش مربوط به دود سیگار ثابت می‌مانند.
اگر دچار خس خس سینه شدید، این عادت را کنار بگذارید و تمام تلاش خود را بکار ببرید تا از دود سیگار دوری کنید. اگر خس خس سینه مزمن یا مکرر دارید، با دکتر عفونت تنفسی خود در مورد برنامه‌های ترک سیگار صحبت کنید. از مصرف ویپینگ، کشیدن ماری جوانا و قلیان هم باید اجتناب کرد.
اجتناب از محرک ها
خس خس سینه همراه با آسم، آلرژی و COPD اغلب توسط عوامل محیطی، شیمیایی یا فیزیولوژیکی ایجادکننده انقباض برونش و اسپاسم برونش رخ می‌دهد. برخی از محرک‌های رایج خس خس سینه عبارتند از:
- هوای سرد و خشک
- غبار
- سوسک‌ها
- ورزش
- غذا
- عطرها
- داروها
- کپک
- شوره حیوانات خانگی
- گرده
- عفونت‌های تنفسی
- دود
- استرس
گاهی اوقات شناسایی محرک ها دشوار خواهد بود. برای بررسی مواردی که در خس خس سینه نقش دارند، یادداشتی از علائم خود داشته باشید که جزئیات رویدادها یا موادی که در معرض آنها بوده‌اید، همراه با تاریخ‌ها و جزئیات مشکلات تنفسی، در آن ثبت کنید.
با گذشت زمان، الگوهایی ایجاد می‌شود که می‌توانید آنها را با یک متخصص آلرژی که به‌طور ویژه برای شناسایی محرک‌های آلرژی و آسم آموزش دیده است، در میان بگذارید.
رطوبت ساز و فیلتر هوا
خس خس سینه می‌تواند توسط رطوبت کم و ذرات معلق در هوا که باعث انقباض برونشیول‌ها می‌شود، تحریک و تشدید شود. یک دستگاه رطوبت‌ساز، به ویژه در ماه‌های زمستان، به هوا رطوبت می‌افزاید و با کاهش خشکی دهان و بینی به خواب بهتر کمک خواهد کرد.
برخی از مرطوب‌کننده‌های هوا مجهز به فیلترهای HEPA هستند که گرده، گرد و غبار و سایر مواد محرک را از هوا پاک می‌کنند. تصفیه‌کننده‌ای انتخاب کنید که اندازه مناسبی برای اتاق مورد استفاده داشته باشد و دارای امتیاز ذرات ریز 2.5 (PM 2.5) باشد؛ به این معنی که ریزترین ذرات معلق در هوا را حذف می‌کند.
برونکودیلاتورهای بدون نسخه
اگر گاهی حملات خفیف آسم را تجربه می‌کنید، یک داروی استنشاقی مانند آستمانفرین (راسپی نفرین) یا پریمتن میست (اپی نفرین) ممکن است گزینه معقولی برای شما باشد. این داروها با باز کردن و شل کردن راه‌های هوایی تنگ عملکرد موثری دارند. گشادکننده‌های برونش OTC به طور کلی بی‌خطر هستند، اما نباید از آنها بدون نظر پزشک استفاده کنید. عوارض جانبی رایج داروهای استنشاقی آسم OTC عبارتند از:
- اضطراب
- سرگیجه
- سردرد
- بیخوابی
- بی قراری
- از دست دادن اشتها
- حالت تهوع
- درد سینوسی
- گلو درد
- لرزش
- استفراغ
آستمانفرین و پریمتن میست هرگز نباید برای هیچ بیماری غیر از آسم استفاده شوند.
آنتی‌هیستامین‌های بدون نسخه
ایجاد عطسه، احتقان بینی، سرفه و حتی خس خس سینه به دلیل آلرژی، به ویژه آلرژی‌های فصلی ناشی از گرده درختان و علف غیر معمول نیست. آنتیهیستامینها اغلب خط اول درمان برای آلرژی‌های خفیف تا متوسط هستند.
آنها به جلوگیری از عملکرد هیستامین یعنی ماده شیمیایی آزاد شده توسط بدن که باعث ایجاد علائم آلرژی می‌شود، کمک می‌کنند. آنتی هیستامین نسل جدید که بدون نسخه در دسترس هستند، کمتر آرام‌بخش بوده و معمولا ظرف 30 دقیقه شرایط را تسکین می‌دهند. از مهم‌ترین این آنتیهیستامینها می‌توان به فکسوفنادین، کلاریتین (لوراتادین) و سیتریزین اشاره کرد.
آنتی هیستامین‌ها به‌ویژه در کاهش دفعات یا شدت خس خس سینه و تنگی نفس در افراد مبتلا به آسم آلرژیک موثر هستند. خس‌خس‌های مرتبط با آلرژی را هرگز نباید نادیده گرفت یا کم اهمیت جلوه داد، به‌ویژه اگر همراه با کهیر یا بثورات پوستی، تنگی نفس، سرگیجه، ضربان قلب نامنظم یا تورم صورت، زبان و گلو باشند. همه این علائم، یک واکنش آلرژیک کشنده و سیستمیک به نام آنافیلاکسی است که نیاز به درمان اضطراری و تزریق فوری اپی نفرین دارد.
آنتی هیستامین‌های قوی
متخصصان آلرژی برای افرادی که علائم آلرژی شدید یا مزمن دارند، اغلب انواع آنتی هیستامین را تجویز می‌کنند که قوی‌تر یا ماندگارتر از همتایان OTC خود هستند. از مهم‌ترین این آنتی هیستامین‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کلاریکس (دسلوراتادین)
- پالژیک (کاربینوکسامین)
- پری اکتین (سیپروهپتادین)
- ویستاریل (هیدروکسیزین)
- زیزال (لووستریزین)
آنتی هیستامین‌های نسل اول (پالژیک، پری اکتین، ویستاریل) خواب‌آوری بالایی داشته و برای استفاده در طول روز مناسب نیستند.
مسکن‌های ضدالتهاب
خس خس سینه یکی از علائم رایج عفونت‌های تنفسی است که بیشتر آنها توسط ویروس‌هایی مانند ویروس سنسیشیال تنفسی (RSV)، آنفولانزا و ویروس‌های سرماخوردگی مختلف همچون آدنوویروس و سویه‌های کروناویروس ایجاد می‌شوند.
گاهی، چنین عفونتی منجر به برونشیت حاد می‌شود؛ یعنی وضعیتی که در آن راه‌های هوایی ملتهب شده و شروع به انقباض می‌کنند. برای برونشیت بدون عارضه خفیف ناشی از RSV و سایر ویروس‌های تنفسی، یک داروی ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) مانند ادویل (ایبوپروفن) یا (ناپروکسن) یا حتی آسپرین ممکن است به کاهش التهاب، تب و درد بدن کمک کند. تیلنول (استامینوفن) نوع دیگری از مسکن‌هایی است که ممکن است کمک‌کننده باشد.
هرگز به کودک یا نوجوان مبتلا به عفونت ویروسی یا تب آسپرین ندهید. این دارو منجر به سندرم ری می‌شود که یک بیماری بالقوه شدید است و باعث تورم مغز، آسیب کبدی و حتی مرگ خواهد شد.
کورتیکواستروئیدها
کورتیکواستروئیدها داروهایی هستند که برای کاهش التهاب در راه‌های هوایی استفاده می‌شوند. این داروها می‌توانند به صورت استنشاقی یا خوراکی مصرف شوند.
کورتیکواستروئیدهای استنشاقی برای کنترل طولانی‌مدت علائم آسم و التهاب‌های مزمن ریوی به کار می‌روند. آنها معمولا با برونکودیلاتورهای طولانی‌اثر (مانند سالمترول) ترکیب می‌شوند تا اثربخشی بیشتری داشته باشند. از سوی دیگر، داروی ترکیبی مانند آدویر دیسکوس حاوی فلوتیکازون (کورتیکواستروئید) و سالمترول (برونکودیلاتور طولانی‌اثر) است و برای درمان آسم و التهاب ریوی متوسط تا شدید استفاده می‌شود.
کورتیکواستروئیدهای خوراکی برای درمان کوتاه‌مدت تشدیدهای شدید آسم یا COPD تجویز می‌شوند و پس از بهبود علائم، به تدریج کاهش یافته و جای خود را به داروهای استنشاقی می‌دهند.
سایر داروهای تجویزی
بسته به علت زمینه‌ای خسخس سینه، ممکن است از داروهای دیگری برای پیشگیری یا کنترل علائم استفاده شود. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- آنتی بیوتیک برای درمان عفونت‌های باکتریایی ریه
- آنتی کولینرژیک‌ها برای کمک به کنترل علائم آسم حاد یا COPD
- تعدیل کننده‌های ایمنی بیولوژیک برای درمان اختلالات التهابی مزمن ریه
- اصلاح کننده‌های لوکوترین برای افراد مبتلا به آسم پایدار خفیف
- تثبیت کننده‌های ماست سل برای کنترل بهتر علائم آسم یا COPD
- مهارکننده‌های PDE4 برای کاهش التهاب ریه
روش‌های خاص درمان خس خس سینه
درمان خس خس سینه مرتبط با بیماری های ریه و بیماری های مزمن تنفسی، فیبروز کیستیک و برونشکتازی برای کاهش انسداد تنفسی اغلب به کمک روش‌های دستی یا مکانیکی انجام می‌شود. این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند:
- اکسیژن درمانی؛ اگر محدودیت تنفسی باعث کاهش اکسیژن خون (هیپوکسی) شود، ممکن است از اکسیژن درمانی کوتاه مدت یا مداوم استفاده شود.
- پاکسازی راه هوایی؛ این روش در خانه یا توسط فیزیوتراپیست انجام می شود. در این روش برای پاکسازی ریه ها از موکوس انباشته شده با استفاده از موکولیتیک‌ها، ضربه‌های دستی یا دستگاه‌های نوسانی و ارتعاشی استفاده می‌شود.
- توانبخشی ریوی؛ این درمان، تحت نظارت یک متخصص مراقبت‌های تنفسی، برای بهبود عملکرد ریه با ورزش، تغذیه، حمایت عاطفی و بازآموزی تنفس مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جراحی به ندرت درمان خس خس سینه و سرفه است. حتی در مواردی که نقص ساختاری همچون اختلال عملکرد تارهای صوتی وجود دارد، جراحی تنها در صورت ناموفق بودن سایر روش‌های درمان انتخاب خواهد شد.
استنشاق روغنهای گیاهی
برخی از پزشکان معتقدند رایحه‌درمانی به صورت استنشاق روغنهای گیاهی برای افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی خاص مفید است. از جمله روغن‌هایی که گفته می‌شود به دلیل اثرات ضدالتهابی و ضدباکتریایی، خس خس سینه و سایر علائم حاد تنفسی را تسکین می‌دهند، به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- روغن انیسون
- روغن اوکالیپتوس
- روغن نعناع
- روغن درخت چای
- روغن آویشن
اما علیرغم فواید احتمالی، استنشاق برخی روغنهای ضروری به‌عنوان داروی گیاهی برای خس خس ریه می‌تواند به جای بهبود علائم تنفسی در برخی افراد وضعیت آن ها را بدتر کند. مطالعه‌ای در سال 2018 در مجله آسم و آلرژی نشان داد که گاهی استنشاق اکالیپتوس و سایر روغنهای حاوی پینن باعث افزایش التهاب راه‌های هوایی، کاهش جریان بازدمی و افزایش احتقان بینی می‌شود.
خس خس سینه نشانه‌ای هشداردهنده از اختلال در عملکرد مجاری تنفسی است که نباید آن را نادیده گرفت. این علامت ممکن است از مشکلات ساده مانند آلرژی تا بیماری‌های مزمن ریوی یا حتی نارسایی قلبی ناشی شود. شناسایی دقیق علت خس خس سینه با کمک پزشک، انجام آزمایش‌های لازم و انتخاب بهترین روش درمان خس خس سینه، کلید کنترل و بهبود این عارضه است.
در کنار درمان‌های دارویی، رعایت نکات مراقبتی، پرهیز از محرک‌ها و تقویت سلامت تنفسی نقش مهمی در کاهش علائم دارد. اگر به خسخس ادامه‌دار و همراه با تنگی نفس مواجه هستید، حتما به متخصص مراجعه کنید. با مراجعه به سایت دکتردکتر، از امکان نوبت دهی آنلاین این متخصص بهره‌مند شوید.
منابع:
