علائم نارسایی کلیه چیست و چگونه تشخیص داده می شود؟

نارسایی کلیه چیست؟ انواع نارسایی کلیه چیست؟ در این مقاله از مجله دکتردکتر به بررسی کامل بیماری نارسایی کلیه و انواع و مراحل آن پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.

کلیه‌ها جفت ارگانی هستند که در دو طرف بدن و در پهلوها قرار گرفته‌اند. هر کلیه در یک طرف ستون فقرات قرار دارد. آن‌ها خون را تصفیه و سموم را از بدن خارج می‌کنند. کلیه‌ها سموم را به مثانه می‌فرستند و بدن آن‌ها را هنگام ادرار از بدن حذف می‌کند. اگر کلیه‌ها نتوانند کار خود را به درستی انجام دهند، سموم در بدن تجمع پیدا می‌کند. این امر می‌تواند منجر به نارسایی کلیه‌ها شود و اگر تحت درمان قرار نگیرد، می‌تواند موجب مرگ شود.

عوامل موثر بر سلامت کلیه

نارسایی کلیه زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها توانایی فیلتر کردن ضایعات را از دست می‌دهند. عوامل زیادی روی سلامت و عملکرد کلیه‌ها تاثیر می‌گذارد، مانند:

• قرار گرفتن بیش از حد در معرض آلاینده‌های محیطی یا داروهای خاص
• برخی از بیماری‌های حاد و مزمن
• کم‌آبی شدید بدن
• ترومای کلیه

اگر از مشکلات کلیوی اعم از نارسایی کلیه رنج می‌برید و نیاز دارید که در سریع‌ترین زمان ممکن از مشاوره‌ها و پیشنهادهای یک پزشک متخصص بهره‌مند شوید؛ می‌توانید از طریق تماس تلفنی با پزشک متخصص ارولوژی ارتباط برقرار کنید.

انواع نارسایی کلیه

پنج نوع مختلف از نارسایی کلیه وجود دارد. در ادامه به توضیح هر یک از آنها می‌پردازیم.

1. نارسایی حاد کلیه ناشی از علل پیش کلیوی 

هنگامی که خون کافی به کلیه‌ها نرسد؛ می‌تواند موجب ایجاد نارسایی حاد کلیه ناشی از علل پیش‌کلیوی شود. کلیه‌ها بدون وجود جریان خون کافی نمی‌توانند سموم را تصفیه کنند. این نوع از نارسایی کلیه معمولا با تشخیص علت کاهش جریان خون قابل درمان است.

2. نارسایی حاد کلیه ناشی از علل کلیوی

نارسایی حاصل از آسیب مستقیم به کلیه‌ها مانند ضربه فیزیکی یا تصادف، نارسایی حاد کلیه ناشی از علل کلیوی است. علل دیگر شامل اضافه‌بار سموم و ایسکمی (کمبود اکسیژن کلیه‌ها) است.

عوامل زیر می‌توانند موجب ایسکمی شوند:

• خونریزی شدید
• شوک
• انسداد عروق خونی کلیه
• گلومرولونفریت

3. نارسایی مزمن کلیه ناشی از علل پیش کلیوی 

وقتی برای مدت زمان طولانی، خون کافی به کلیه‌ها نرسد، کلیه‌ها شروع به کوچک شدن می‌کنند و عملکرد خود را از دست می‌دهند؛ در این شرایط دچار نارسایی مزمن کلیه ناشی از علل پیش‌کلیوی می‌شویم.

4. نارسایی مزمن کلیه ناشی از علل کلیوی

این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که در اثر بیماری درونی کلیه، آسیبی بلندمدت به کلیه‌ها وارد شود. این وضعیت در اثر خونریزی شدید یا فقدان اکسیژن در کلیه‌ها رخ می‌دهد.

5. نارسایی مزمن کلیه ناشی از علل پس کلیوی 

انسداد طولانی‌مدت مجرای ادراری از خروج ادرار جلوگیری می‌کند. این امر باعث ایجاد فشار و در نهایت آسیب به کلیه می‌شود.

مراحل نارسایی کلیه

نارسایی کلیه پنج مرحله دارد و دارای دامنه‌ای از بسیار خفیف (مرحله ۱) تا نارسایی کامل کلیه (مرحله ۵) است. در ادامه هر یک ازین مراحل را به طور کامل شرح می‌دهیم.

نارسایی کلیه مرحله 1

این مرحله بسیار خفیف است. بیمار ممکن است هیچ نشانه‌ای نداشته باشد. در این مرحله مقدار جزئی به کلیه آسیب وارد شده و نارسایی کلیه هنوز قابل مدیریت است و با پیروی از سبک زندگی سالم، روند آن کند می‌شود. این موارد شامل داشتن رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم، عدم مصرف تنباکو و حفظ وزن سالم می‌شود. اگر فردی دچار دیابت باشد، باید قند خون خود را مدیریت کند.

نارسایی کلیه مرحله 2

بیماری نارسایی کلیه مرحله ۲، شکل خفیفی از نارسایی کلیه در نظر گرفته می‌شود اما علائم قابل تشخیصی مانند وجود پروتئین در ادرار یا آسیب فیزیکی به کلیه ممکن است آشکارتر باشد. همان رویکردهای مربوط به سبک زندگی که در مرحله ۱ گفته شد، در این مرحله نیز موثر هستند. در این مرحله باید درمورد عوامل خطرساز دیگری نظیر مشکلات قلبی، التهاب و اختلالات خونی که می‌توانند موجب پیشرفت سریع‌تر بیماری شوند، با پزشک مشورت کرد.

نارسایی کلیه مرحله 3

در این مرحله، بیماری کلیه متوسط در نظر گرفته می‌شود. کلیه‌ها آن طور که باید، کار نمی‌کنند. بیماری کلیه مرحله ۳ گاهی به دو مرحله 3A و 3B تقسیم می‌شود. علائم ممکن است در این مرحله آشکارتر باشند. تورم دست‌ها و پاها، کمردرد و تغییر در دفعات دفع ادرار نیز ممکن است دیده شود. رویکردهای مرتبط با سبک زندگی ممکن است در این مرحله نیز کمک‌کننده باشد. پزشک ممکن است داروهایی را برای درمان وضعیت‌های پشت‌صحنه‌ای که می‌توانند روند نارسایی کلیه را سرعت ببخشند، تجویز کند.

نارسایی کلیه مرحله 4

مرحله ۴ بیماری کلیه متوسط تا شدید در نظر گرفته می‌شود. در این مرحله، کلیه‌ها به خوبی کار نمی‌کنند اما هنوز نارسایی کلیه‌ها کامل نشده است. علائم ممکن است شامل کم‌خونی، فشار خون بالا و بیماری عفونت استخوان باشد. در این مرحله نیز رعایت سبک زندگی سالم ضروری است. پزشک احتمالا درمان‌هایی را برای کاهش آسیب در نظر خواهد گرفت.

نارسایی کلیه مرحله 5

در مرحله ۵، کلیه‌ها نزدیک نارسایی کامل قرار داشته یا دچار نارسایی کامل شده‌اند. علائم از بین رفتن عملکرد کلیه‌ها آشکار است و شامل استفراغ، تهوع، مشکل در تنفس، خارش پوست و موارد دیگر می‌شود. در این مرحله، بیمار نیاز به دیالیز منظم یا پیوند کلیه دارد.

علائم نارسایی کلیه

معمولا کسانی که دچار نارسایی کلیه می‌شوند، برخی از علائم این بیماری را نشان می‌دهند. گاهی نیز نشانه‌ای وجود ندارد. نشانه‌های ممکن عبارتند از:

• کاهش مقدار ادرار
• تورم پاها به خاطر احتباس مایعات 
• تنگی نفس بدون علت مشخص
• خواب آلودگی یا خستگی بیش از حد
• تهوع مداوم
• گیجی
• درد یا فشار در سینه
• تشنج
• کما

یکی از مشکلاتی که منجر به نارسایی کلیه می‌شود سندرم هلپ در بارداری است که در مقاله سندرم هلپ چیست به طور مفصل آن را برایتان توضیح دادیم.

علائم اولیه نارسایی کلیه

تشخیص علائم بیماری کلیه در مراحل اول ممکن است دشوار باشد. این علائم اغلب ظریف بوده و شناسایی آن‌ها مشکل است. اگر فردی دچار علائم اولیه بیماری کلیه شود، موارد زیر را ممکن است تجربه کند:

• کاهش تولید ادرار
• احتباس مایعات که منجر به تورم اندام می‌شود
• تنگی نفس

علل نارسایی کلیه

نارسایی کلیه می‌تواند نتیجه چندین وضعیت یا علت باشد. این علل به‌طور معمول نوع نارسایی کلیه را نیز مشخص می‌کنند. افرادی که در معرض بیشترین خطر قرار دارند، معمولا یک یا چند علت زیر را دارند:

قطع جریان خونی که به کلیه‌ها می‌رود

قطع ناگهانی جریان خونی که به کلیه‌ها می‌رود، می‌تواند موجب نارسایی کلیه شود. برخی از وضعیت‌هایی که موجب این حالت می‌شوند، عبارتند از:

• حمله قلبی
• بیماری قلبی
• زخم کبد یا نارسایی کبد
• کم آبی بدن
• سوختگی شدید
• واکنش آلرژیک
• عفونت شدید مانند سپسیس (sepsis)
• فشار خون بالا و داروهای ضدالتهابی 

اگر در بارداری دچار مسمومیت بارداری شوید ممکن است نارسایی کلیه نیز بوجود بیاید.

مشکلات مرتبط با عدم خروج ادرار

هنگامی که بدن نتواند ادرار را خارج کند، سموم تجمع پیدا کرده و مقدار آن‌ها در کلیه‌ها افزایش می‌یابد. برخی از سرطان‌ها می‌توانند، مسیرهای عبور ادرار را ببندند، از جمله سرطان‌های:

• پروستات
• روده بزرگ (کولون)
• دهانه رحم
• مثانه

وضعیت‌های دیگری که می‌توانند در دفع ادرار تداخل ایجاد کنند و احتمالا منجر به نارسایی کلیه شوند، عبارتند از:

• سنگ‌های کلیه
• پروستات بزرگ شده
• وجود لخته‌ خون در مجاری ادراری
• وارد آمدن آسیب به اعصاب کنترل کننده مثانه

علل دیگر نارسایی کلیه

برخی از موارد دیگر که می‌توانند منجر به نارسایی کلیه شوند، عبارتند از:

• وجود لخته خون درون یا  اطراف کلیه‌ها
• عفونت
• اضافه‌بار سموم حاصل  از فلزات سنگین
• مواد مخدر و الکل
• واسکولیت (التهاب عروق خونی) 
• لوپوس، یک بیماری خودایمنی که می‌تواند موجب التهاب بسیاری از اعضای بدن شود
• گلومرولونفریت (التهاب عروق خونی کوچک کلیه‌ها)
• سندرم همولیتیک اورمیک ( تجزیه‌ سلول‌های قرمز خون به دنبال عفونت باکتریایی)
• میلوم چندگانه (سرطان سلول‌های پلاسمای مغز استخوان)
• اسکلرودرمی (نوعی بیماری خودایمنی که روی پوست اثر می‌گذارد)
• ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک پورپورا (اختلالی که موجب ایجاد لخته‌های خونی در رگ‌های کوچک می‌شود)
• داروهای شیمی‌درمانی که برای درمان سرطان و بیماری‌های خودایمنی استفاده می‌شوند
• رنگ‌های مورد استفاده در برخی از آزمایش‌های تصویربرداری
• برخی آنتی‌بیوتیک‌ها
• دیابت کنترل نشده

آزمایش‌های تشخیص نارسایی کلیه

• آزمایش ادرار

برای بررسی احتمال وجود هرگونه ناهنجاری شامل پروتئین‌ها یا قندهای غیرطبیعی که وارد ادرار می‌شود، نمونه‌ای از ادرار بیمار مورد آزمایش قرار می‌گیرد. همچنین ممکن است آزمایش رسوب ادرار نیز انجام شود. در این آزمایش مقدار سلول‌های سفید و قرمز خونی، سطوح باکتری‌ها و ذرات لوله‌مانندی که کست‌های سلولی (cellular casts) نامیده می‌شود، اندازه‌گیری می‌شود.

• اندازه‌گیری حجم ادرار

اندازه‌گیری میزان خروجی ادرار یکی از ساده‌ترین آزمایش‌هایی است که به تشخیص نارسایی کلیه کمک می‌کند. 

• آزمایش خون

ممکن است برای اندازه‌گیری موادی که به وسیله کلیه‌ها تصفیه می‌شوند، مانند نیتروژن اوره خون و کراتینین، نمونه‌ای از خون بیمار گرفته شود. افزایش قابل توجه در این مواد ممکن است نشان‌دهنده نارسایی حاد کلیه باشد.

• تصویربرداری

آزمایش‌هایی مانند سونوگرافی، ام‌آر‌آی و سی‌تی‌اسکن تصاویری از کلیه و مجاری ادراری فراهم می‌کنند. پزشک به کمک آن‌ها می‌تواند انسداد یا ناهنجاری‌های موجود در کلیه‌ها را تشخیص دهد.

• نمونه‌برداری از بافت کلیه

نمونه‌های بافتی به‌منظور بررسی احتمال وجود رسوبات غیرطبیعی، زخم‌ها یا ارگانیسم‌های عفونی مورد بررسی قرار می‌گیرند. پزشک برای گرفتن نمونه‌ای از بافت کلیه، از بیوپسی کلیه استفاده می‌کند.

بیوپسی رویه‌ ساده‌ای است که معمولا در هنگام هوشیاری انجام می‌شود. پس از ایجاد بی‌حسی موضعی، سوزن نمونه‌برداری از طریق پوست وارد شده و به کلیه رسانده می‌شود. تجهیزاتی مانند اشعه ایکس یا سونوگرافی موقعیت کلیه‌ها را نشان داده و به پزشک در هدایت کردن سوزن کمک می‌کنند.

رنگ ادرار در نارسایی کلیه

رنگ ادرار تا زمانی که آسیب کلیه‌ها پیشرفت نکرده باشد، اطلاعات چندانی در مورد وضعیت کلیه‌ها نمی‌دهد. با این حال، تغییر رنگ ادرار ممکن است در مورد برخی از مشکلات هشداردهنده باشد:

• روشن یا زرد کم رنگ: این رنگ نشان‌دهنده این است که آب بدن کافی بوده و در بیشتر موارد رنگ ایده‌آل ادرار در نظر گرفته می‌شود.
• زرد تیره یا کهربایی: ممکن است بدن کم آب شده باشد. در این حالت باید آب بیشتری نوشید و مصرف نوشیدنی‌های تیره، چای یا قهوه را کاهش داد.
• نارنجی: این وضعیت می‌تواند نشانه‌ای از کم آبی بدن یا شاید نشانه‌ای از وجود صفرا در جریان خون باشد. معمولا بیماری کلیه موجب این وضعیت نمی‌شود.
• صورتی یا قرمز: ادرار صورتی یا قرمز رنگ می‌تواند حاوی خون باشد. این وضعیت همچنین می‌تواند به خاطر بعضی از غذاها مانند چغندر یا توت فرنگی ایجاد شود.
• کف آلود: وجود حباب‌های زیاد می‌تواند نشان‌دهنده وجود مقدار زیادی پروتئین در ادرار باشد. وجود پروتئین در ادرار نشانه‌ای از بیماری کلیه است.

منابع:

healthline

.niddk.nih.gov