اسکیزوفرنی چیست و چه علائمی دارد؟ 5 نوع شایع شیزوفرنی

اسکیزوفرنی یک نوع بیماری اختلال روانی با شرایط خاص است که زندگی شخصی و حتی کاری فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بیمار اسکیزوفرنی هذیان می‌گوید و مطالبی را بر زبان می‌آورد که واقعیت ندارند. نشانه‌ها و علائم اسکیزوفرنی بسیار شبیه به دیگر اختلال‌های روانی است. پس نباید با مشاهده اولین نشانه‌ها در یک فرد، او را یک بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی یا روان پریشی دانست، بلکه تشخیص نهایی با دکتر روانپزشک است. این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر را به توضیح در خصوص شیزوفرنی و مفاهیم مرتبط با آن اختصاص دادیم. این اطلاعات می‌تواند کمک حال شما برای شناسایی و حتی مدیریت این بیماری باشد.

اختلال روانی اسکیزوفرنی

شیزوفرنی یا اسکیزوفرنی (Schizophrenia)، نوعی جدی از اختلالات روانی است که باعث تغییر در نحوه تفکر، بیان احساسات و کارهای فرد مبتلا می‌شود. این اختلال در دسته شدیدترین بیماری‌های روانی قرار دارد و قدرت درک واقعیت را از فرد می‌گیرد.

بیمار درگیر با این بیماری وحشت‌زده است و رفتاری خارج از حالت طبیعی از خود نشان می‌دهد. این ویژگی‌ها باعث می‌شود تا شیزوفرنی را به عنوان ناتوان‌کننده‌ترین نوع بیماری روانی بشناسیم. این بیماری روابط اجتماعی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و متأسفانه قابل درمان به‌طور کامل و قطعی نیست.

نشانه‌ها و علائم اسکیزوفرنی

مهمترین علامت اسکیزوفرنی چیست؟ این بیماری باعث تغییر در طرز رفتار و دنیای درونی افراد می‌شود. این تغییرات خود را به صورت‌های زیر نشان می‌دهند:

• هذیان
• توهم
• زوال شخصیت
• کاهش اشتها
• گوشه‌گیری اجتماعی
• گفتن حرف‌های نامربوط
• احساس کنترل شدن توسط نیرو‌های خارجی

گفتنی است اختلال هذیان یکی از علائم اصلی اسکیزوفرنی است که در آن فرد باورهای غلط و غیرواقعی دارد و نمی‌تواند بین واقعیت و تخیل تمایز قائل شود.

خوشه علائم اسکیزوفرنی

برای آشنایی بهتر با بیماری اسکیزوفرنی، به مفهومی تحت عنوان «خوشه علائم» نیاز داریم. این اصطلاح به ما کمک می‌کند بیماران مبتلا به شیزوفرنی را بر اساس علائمی که دارند، در چندین گروه مختلف تقسیم‌بندی کنیم که شامل موارد زیر است.

سن شروع اختلال اسکیزوفرنی

دقت کنید که اسکیزوفرنی کودکان نادر است و در کودکان کمتر از ۱۵ سال رخ می‌دهد.  در واقع بازه سنی معمول برای این بیماری اوایل دوران جوانی یا میانسالی است. اما تجربه‌های ناخوشایند یا آزار‌های جسمی و روانی باعث واردشدن استرس‌های روحی و روانی شدید به کودکان می‌شود. به همین دلیل بسیار ضروری است که کودکان را از افراد پدوفیلی و آزارگر در امان نگه‌داریم. در مقاله‌ای با عنوان پدوفیلی چیست به بررسی این بیماری پرداخته‌ایم.

این تجربه‌های ناخوشایند زمینه را برای ابتلا به بیماری شیزوفرنی کودکان مهیا می‌کند. اثرات مخرب شیزوفرنی کودکان به مراتب بیشتر از نوع عادی این بیماری است. چون این بیماری در سال‌های ابتدایی از زندگی فرد شروع شده و شاید تا بزرگسالی با او همراه باشد.

تفاوت‌های جنسیتی زنان و مردان در بیماری اسکیزوفرنی

داده‌های آماری ثابت کرده‌اند که احتمال ابتلای مردان به بیماری شیزوفرنی بیشتر از زنان است. حتی مردان در سنین کمتر دچار چنین اختلالی می‌شوند. البته هیچ مبنای علمی موثقی برای تأیید این موضوع وجود ندارد. پژوهشگران باید بیشتر در این زمینه تحقیق کنند.

انواع اسکیزوفرنی

انواع این بیماری با توجه به شدت و نوع علائم بیماری متفاوت است و گاهی ممکن است وجود بیماری مثل اختلال وسواس جبری (OCPD) باعث تشدید آن شود. برخی افراد در طول درمان، به انواع مختلف این بیماری مبتلا می‌شوند و علائم گوناگونی را تجربه می‌کنند.

لازم است بدانید که انواع اسکیزوفرنی شامل موارد زیر می‌شوند:

• پارانوئید (Paranoid) (برای آشنایی با این اختلال شخصیتی مقاله شخصیت پارانوئید را مطالعه کنید.)
• کاتاتونیک (Catatonic)
• شیزوفرنی بی‌تفاوت (Undifferentiated)
• باقی‌مانده (Residual)
• هبفرنیک (Hebephrenic) یا سازمان‌نیافته

حتما شما هم از خودتان پرسیده‌اید که فرق شیزوفرنی با اسکیزوفرنی چیه و  تفاوت اسکیزوفرنی و شیزوفرنی چیست؟ واژه شیزوفرنی در اصل تلفظی دیگر از کلمه انگلیسی schizophrenia است که به یک بیماری روانی (روان پریشی) اشاره دارد. این واژه در برخی از زبان‌های خارجی همچون فرانسوی و آلمانی، به این شکل تلفظ می‌شود. در زبان فارسی هم استفاده از هر دو تلفظ رایج است.

البته افرادی هم هستند که اصرار به استفاده از واژگان فارسی داشته و این بیماری را جنون جوانی می‌خوانند. اما به‌هرحال مفهوم کلی تمامی این عبارت‌ها، همین بیماری مشترک است.

اسکیزوفرنی کودکی

اسکیزوفرنی معمولا در افراد ۱۵ تا ۳۵ ساله دیده می‌شود. اما اسکیزوفرنی در کودکان که اغلب قبل از سن بلوغ بروز می‌کند در کودکان شایع است. عواملی مانند فقر، تجاوز، طلاق والدین، حوادث ناگوار و ناگهانی و همچنین ابتلای یکی از والدین به اسکیزوفرنی می‌تواند موجب بروز این بیماری شود. نشانه‌های مهم اسکیزوفرنی در کودکان و نوجوانان شامل موارد زیر است:

• تاخیر در راه رفتن و گفتار در کودک
• رفتارها و حرکات عجیب و غیرطبیعی
• انزوا و گوشه‌گیری در نوجوانان
• تمایل به مصرف مواد مخدر
• بی‌خوابی یا کم‌خوابی
• افسردگی
• خشم ناگهانی
• افت تحصیلی

اسکیزوفرنی حاد

توجه کنید که این علائم در کودکان می‌تواند با اختلال‌های دیگری مثل اوتیسم شباهت داشته باشد. به همین دلیل باید تشخیص این بیماری توسط پزشک متخصص و بعد از انجام آزمایش‌ و عکس‌برداری از مغز انجام شود. شناسایی این بیماری در نوجوانان به وسیله معاینه بالینی و ارزیابی روان‌شناختی و الگوهای رفتاری صورت می‌گیرد. در صورت ابتلای کودک به اسکیزوفرنی، باید در نظر داشت که این بیماری مادام‌العمر بوده و روند درمانی باید به‌صورت منظم ادامه داشته باشد.

تجویز داروهای ضد‌ روان‌پریشی در کنترل علائم بیماری موثر است. برخی از عوارض جانبی این داروها شامل اضافه وزن، افزایش فشار خون و مشکلات قلبی است. گذراندن جلسات روان‌درمانی فردی کودک و اعضای خانواده با روانپزشک کودک، می‌تواند آگاهی لازم درباره بیماری را به والدین بدهد. همچنین شرایط مناسبی را برای کودک مهیا کند تا اضطراب و چالش‌های کمتری را تجربه کند.

اسکیزوفرنی آشفته

در اسکیزوفرنی آشفته، پریشانی و آشفتگی فکری و رفتاری دیده می‌شود. این افراد توانایی کنترل و بروز احساسات و افکار خود را ندارند. همچنین به‌طور مداوم علائمی مثل اختلال کلامی، رفتاری یا بی‌تفاوتی نسبت به مسائل در آن‌ها مشاهده می‌شود. در صحبت کردن انسجام کلامی ندارند، جمله‌های خود را ناتمام رها می‌کنند و عموما پاسخ مناسب و مربوطی به سوالات نمی‌دهند. آشفتگی فکری در بیماران اسکیزوفرنی آشفته، موجب اختلال در انجام فعالیت‌های روزانه مانند غذا خوردن و حمام کردن می‌شود.

این افراد توانایی رعایت بهداشت فردی و تشخیص رفتار‌های مناسب را ندارد. به‌عنوان مثال ممکن است در هوای گرم چندین لباس روی هم بپوشند. برای درمان اسکیزوفرنی آشفته از الکتروشوک درمانی، روان‌درمانی، دارودرمانی و دوره‌های توانبخشی برای بهبود توانایی صحبت کردن و آمادگی برای فعالیت در محیط‌های کاری استفاده می‌شود.

دلایل بیماری شیزوفرنی

شیزوفرنی از بیماری‌هایی است که هنوز علت دقیقی برای آن معرفی نشده است. اما به‌هرحال نوعی بیماری بیولوژیکی است که آن را با بیماری‌هایی همچون دیابت و سرطان مقایسه می‌کنند.

عوامل مؤثر در شکل‌گیری آن شامل موارد زیر هستند:

• عوامل محیطی؛ رابطه مصرف مواد مخدر با اسکیزوفرنی مخصوصا ماری جوانا مستقیم است.
• ناهنجاری در ساختار مغز؛ محققان با بررسی مغز بیماران مبتلا به شیزوفرنی، متوجه یک نوع ساختار غیرطبیعی شده‌اند.
• ژنتیک یا وراثت؛ دلیل بعدی که برای بیماری شیزوفرنی می‌توان معرفی کرد، عوامل ژنتیکی است.
• شیمی مغز و مدار‌های آن؛ احتمالا مغز یک بیمار مبتلا به شیزوفرنی قادر به کنترل انتقال‌دهنده‌های عصبی نیست. پس مدار یا مسیر‌های مربوط به سلول‌های عصبی می‌تواند رفتار و تفکر فرد را تحت تأثیر خود قرار دهد.
• محرومیت‌های دوران بچگی؛ شواهدی دیگر برای علل بیماری شیزوفرنی وجود دارد که مربوط به تجربیات ناخوشایند از دوران کودکی است. تجربه محرومیت یا تجاوز در کودکی، عاملی مهم برای ایجاد چنین بیماری است.

سیر و مراحل بیماری اسکیزوفرنی

بیماری در سه مرحله متفاوت خود را نشان می‌دهد:

• مرحله یک؛ مرحله مقدماتی از این بیماری در سنین نوجوانی یا اوایل جوانی رخ می‌دهد و با مجموعه‌ای از علائم همراه است.
• مرحله دوم؛ در مرحله فعال، بیمار قادر به دیدن چیز‌هایی خواهد بود که وجود ندارند. توهم، بی‌نظمی در گفتار و هذیان از نشانه‌های این بیماری در این مرحله است.
• مرحله سوم؛ به آخرین مرحله از این بیماری، باقی‌مانده می‌گویند. در این مرحله شرایط مثبت بیماری متوقف می‌شود، اما برخی از علائم منفی همچنان وجود دارد. یعنی مثلا هذیان و توهم فرد رفع می‌شود اما همچنان نشانه‌هایی از انزوا طلبی در بیمار قابل مشاهده است.

نحوه تشخیص بیماری اسکیزوفرنی

از کجا بفهمیم اسکیزوفرنی داریم؟  علائم اسکیزوفرنی یا روان پریشی در جوانان و افراد مسن بسیار مشابه با دیگر بیماری‌های روانی همچون اختلال شخصیت مرزی و دو قطبی است. حتی نشانه‌های مشاهده‌شده در یک بیمار، بسیار شبیه به وسواس و جنون ناشی از استعمال مواد مخدر یا اختلال اسکیزوتایپال است.

تشخیص و تست اسکیزوفرنی با بررسی علائم و به صورت بالینی امکان‌پذیر است. چنین تشخیصی توسط روانشناسان و پزشکان متخصص انجام می‌شود. این افراد با بررسی موارد زیر به تشخیص می‌رسند:

• مدت زمان بروز نشانه‌ها
• سابقه خانوادگی
• ارزیابی سلامت جسمی فرد

روانشناس و دکتر اسکیزوفرنی برای انجام این کار، از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-IV-TR) استفاده می‌کنند. این راهنما توسط انجمن روانپزشکی آمریکا تدوین شده و شامل ویژگی‌های بارز انواع شیزوفرنی است.

روش‌های درمانی اسکیزوفرنی چیست؟

هنوز اطلاعات کاملی در خصوص علل و شیوه‌های درمانی قطعی برای بیماری وجود ندارد. شیوه‌های درمانی شیزوفرنی هم صرفاً در حد راهکاری برای کاهش علائم و پایین آوردن احتمال بازگشت نشانه‌ها است. این روش‌های درمانی را می‌توان در گزینه‌های زیر خلاصه کرد:

• درمان دارویی روان پریشی با داروهای ضدافسردگی، تثبیت‌کننده خلق‌وخو، ترکیبی از داروهای مختلف.
• مراقبت‌های ویژه تخصصی (CSC) و استفاده از مشاوره روانپزشک و خدمات اجتماعی.
• شیوه درمانی روانشناختی با شناسایی مشکل و مدیریت آن با هدایت روانشناس و مشاور.
• الکتروشوک درمانی (ECT) که در آن، مجموعه‌ای الکترود را به پوست سر بیمار وصل می‌کنند. سپس در حالت بیهوشی، یک شوک خفیف به مغز ارسال می‌شود. این شوک الکتریکی کنترل‌شده روی انتقال دهنده‌های عصبی مغز تأثیر می‌گذارد.
• تحریک عمیق مغز (DBS) جدیدترین شیوه درمان اسکیزوفرنی است که دانشمندان در حال تحقیق روی آن هستند. هدف از اجرایی کردن این روش، تحریک مناطق خاصی از مغز و کنترل برخی از اختلالات روانی است.

بعضی از داروهایی که برای درمان اسکیزوفرنی استفاده می‍‌شوند ممکن است عوارضی مانند دیسکنزی داشته باشند که در مقاله دیسکینزی چیست به آن پرداختیم.

عوارض اسکیزوفرنی چیست؟

عوارض شیزوفرنی در مراحل ابتدایی از بیماری خیلی جدی نیست. اما همزمان با پیشرفت بیماری، تأثیر‌های مخرب آن بر روی زندگی فرد بیمار بیشتر می‌شود. موارد زیر از عوارض این بیماری هستند:

• ترس آسیب دیدن از جانب اطرافیان و انزوا طلبی
• بروز افکار خودکشی همراه با اقدام از جانب بیمار
• ناتوانی در بروز احساسات و مطرح کردن افکار شخصی
• داشتن نشانه‌های توهم و هذیان که منجر به تغییر رفتار شود
• کشاندن بیمار به سمت مصرف مواد مخدر و گرفتاری در اعتیاد
• داشتن فکر و نقشه انتقام از دیگران در نمونه‌های پیشرفته از این بیماری
• داشتن توهم کنترل شدن یا تحت نظر داشتن که منجر به فرار بیمار از خانه یا شهر می‌شود

عاقبت بیماران اسکیزوفرنی

مطالعات نشان می‌دهند که به طور متوسط، افراد مبتلا به شیزوفرنی حدود ۱۰ تا ۲۰ سال کمتر از افراد بدون این بیماری زندگی می‌کنند، اما این به خود فرد بستگی دارد. در واقع، مسیر درمان و تلاش‌های فرد یا اطرافیانش برای مراقبت از وضعیت هم در طول عمرش اثرگذار هستند.

باورهای غلط جامعه در مورد بیماری اسکیزوفرنی

رفتار یک بیمار مبتلا به این بیماری بر خلاف باور عموم، خشونت‌آمیز نیست. چون فقط تعداد محدودی از این بیماران به سرحد جنون رسیده و رفتار‌های خشونت‌آمیز نشان می‌دهند.

این گروه از بیماران بیشتر رفتار‌های انزواطلبانه و جامعه‌گریز دارند. یعنی بیشتر دوست دارند در خانه تنها بمانند. حتی از مراجعه به روانپزشک و پذیرش اختلال رفتاری خود امتناع دارند.

از باورهای اشتباه درباره این بیماران باید به موارد زیر اشاره شود:

• مبتلایان به این بیماری روانی خطرناک‌اند.
• امکان کارکردن برای این افراد وجود ندارد.
• تمام مبتلایان به‌خاطر مشکلاتی در کودکی به این بیماری دچارند.
• بیماران باید در تیمارستان بستری شوند.
• علائم این بیماری در تمام مبتلایان شبیه است.

با مراجعه به پزشک و شروع فرایند درمان، امکان کنترل اوضاع در مسیر خوبی فراهم می‌شود.

روش‌های خودمراقبتی بیماران اسکیزوفرنی

آنچه که برای یک بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی اهمیت دارد، استفاده از روش‌های خود مراقبتی است. چون اختلال روانی این گروه از بیماران، آن‌ها را نیازمند ارتباط با پرستار بخش روانی یا پزشک می‌کند.

البته عضویت در انجمن‌های بیماران اسکیزوفرنی هم می‌تواند یک روش خود مراقبتی دیگر باشد. چون در این انجمن‌ها افرادی حضور دارند که تجربه آن‌ها به یکدیگر کمک می‌کند. اقدامات زیر هم گزینه‌های مناسب خودمراقبتی‌اند:

• انجام ورزش منظم روزانه
• دوری از شرایط استرس‌زا
• مدیریت توهم و هذیان
• آشنایی با علائم بیماری
• رعایت رژیم غذایی

بیماری اسکیزوفرنی و رژیم غذایی

بهترین رژیم غذایی برای اسکیزوفرنی شامل پیشنهادات زیر است:

• ماهی و غذاهای دریایی برای محافظت از مغز
• عدس برای تنظیم خلق‌وخو
• انواع توت‌ها
• آووکادو
• اسفناج
• کلم بروکلی

منابع:

therecoveryvillage.com

mayoclinic

iranschizophrenia

سؤالات متداول اسکیزوفرنی