غش کردن به چه علت اتفاق می‌افتد؟

از دست‌دادن هوشیاری برای مدتی کوتاه، همان غش کردن است. چنین وضعیتی بیشتر ریشه در نرسیدن اکسیژن کافی به مغز دارد. تجربه بیهوش‌شدن و غش، عموماً از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد. احساس ضعف یا سرگیجه و سردرد هم در فرایند غش وجود دارند. بازیابی کامل اوضاع به حالت عادی معمولاً چند دقیقه طول می‌کشد. اگر وضعیت پزشکی خاصی عامل غش کردن نباشد، احتمالاً نیازی به درمان و پیگیری نخواهد بود. غش و بیهوشی در بیشتر موارد جای نگرانی ندارد، مثل غش کردن ناشی از افت قند خون. اما اگر عاملی جدی باعث این وضعیت شود، نیاز به درمان غش کردن پیش می‌آید. برای همین آگاهی از علت غش کردن، مهم است. دکتر مغز و اعصاب می‌تواند با معاینه فیزیکی یا آزمایش‌های قلب و خون به تشخیص غش کردن کمک کند.

در این مقاله از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر، به شما می‌گوییم که غش کردن چیست و از انواع غش‌کردن، دلایل آن و موضوعات دیگر خواهیم گفت. مطالعه مقاله به حدود ۴ دقیقه زمان نیاز دارد.

در پایان، پرسش‌هایتان را بپرسید تا پزشک به شما پاسخ بدهد.

غش کردن چیست؟

غش کردن به معنای کاهش ناگهانی و از دست‌رفتن سطح آگاهی است. معمولاً علت غش کردن، کمبود اکسیژن در مغز است. محرومیت و محدودیت در اکسیژن رسانی به مغز علل زیادی دارد؛ از جمله فشار خون پایین یا بیماری‌های مرتبط با خون‌رسانی. وقتی کسی از هوش می‌رود، به این معنی است که وضعیت ذهنی‌اش تغییر کرده و از سطح تمرکز، توانایی فکر کردن یا ادراک صحیح واقعیت‌ها توسط او، به‌طور موقت یا دائمی، کاسته می‌شود. این مفهوم، در موارد مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

توصیه سازمان ملی سلامت بریتانیا (nhs) درباره غش‌کردن این است:

غش‌کردن احتمالاً مشکلی جدی نیست، اما بهتر است که از سوی پزشک عمومی معاینه شوید تا بفهمید چه چیزی باعث آن شده است.

گاهی اوقات، علت غش کردن به یک بیماری، وضعیت یا اختلال جدی مربوط می‌شود. هر ناهنجاری باید به عنوان یک اورژانس پزشکی شناخته شود تا علل این اتفاق شناخته و نشانه‌ها و علائم از سوی دکتر مغز و اعصاب مورد بررسی قرار بگیرند. 

چه زمانی غش کردن خطرناک است و باید به اورژانس مراجعه کرد؟

غش کردن به‌صورت موقت و طبیعی و در برخی از شرایط، معمولاً نگران‌کننده نیست. اما در برخی موارد می‌تواند نشانه‌ای از وضعیت خطرناک باشد و نیاز به مراجعه فوری به پزشک یا به مرکز اورژانس دارد. غش کردن با شرایط زیر، ممکن است نشان‌دهنده وضعیتی جدی‌تر و احتمالاً تهدید کننده زندگی باشند:

• در مدت کوتاهی، مدام تکرار می‌شود.
•  با تپش قلب یا سایر مشکلات قلبی رخ می‌دهد.

بروز غش در طول ورزش‌کردن هم، نیاز به پیگیری اورژانسی وجود دارد.

انواع غش کردن 

غش کردن می‌تواند طبیعی یا خطرناک باشد. از طرفی دیگر، انواع مختلفی از غش کردن وجود دارد. برخی موارد رایج‌تر هستند.انواع غش کردن، معمولاً متناسب با عوامل مختلفی مانند سن، وضعیت سلامتی، و محیط اطراف فرد، بستگی دارد.  آشنایی با انواع غش به شما کمک می‌کند که در طول وقوع آن، کنترل اوضاع را راحت‌تر به‌دست بگیرید. آگاهی از انواع غش به شما کمک می‌کند که خونسردی خود در طول وقوع این رخداد را بهتر حفظ کنید. برخی از انواع غش کردن، عبارتند از:

غش کردن وازوواگال

غش کردن وازوواگال در اصطلاحات پزشکی، به معنای وضعیتی است که در آن فرد از هوش می‌رود و تا حدی آگاهی خود را نسبت به محیط اطراف دست می‌دهد. غش کردن وازوواگال (Vasovagal) با درگیرشدن عصب وگاس در بدن همراه است و می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• آسیب‌های عاطفی
• استرس
• دیدن خون

ایستادن به مدت زمان طولانی هم از دیگر دلایل این نوع از غش کرد است.

غش کردن سوری کاروتید

ازدست دادن توانایی تمرکز یا کاهش وضوح بینایی به دلیل کاهش جریان خون در سوراخ کاروتید، منجر به غش کردن سوری کاروتید می‌شود. سوراخ کاروتید، یکی از عروق خونی است که جریان خون به مغز را تامین می‌کند. اگر جریان خون در این عروق کاهش پیدا کند، ممکن است منجر به کاهش اکسیژن رسانی به مغز و در نتیجه غش کردن شود. این وضعیت معمولاً نشانه‌ای از مشکلات عروقی یا قلبی است و نیازمند ارزیابی و درمان فوری توسط پزشک را دارد. این نوع از غش کردن، زمانی اتفاق می‌افتد که سرخرگ کاروتید در گردن، تحت فشار قرار بگیرد. به‌عبارت دقیق‌تر، سنکوپ سینوس کاروتید به دلیل انقباض شریان کاروتید در گردن اتفاق می‌افتد و می‌تواند در موارد زیر رخ دهد:

•  چرخاندن سر
• هنگام اصلاح
• هنگام پوشیدن یقه تنگ

این موارد می‌توانند به ناحیه گردن و سرخرگ فشار وارد کنند.

غش کردن وضعیتی

غش کردن وضعیتی، نوعی از بیهوشی است که در آن فرد از توانایی تمرکز، توجه یا ادراک صحیح واقعیت‌ را برای چند دقیقه و به دلیل وضعیتی که دارد، از دست می‌دهد. این نوع غش هم در اثر موارد زیر ایجاد می‌شود:

• سرفه
• تحرک روده
• مشکلات گوارشی 

در این مواقع، امکان دارد که خون به مغز نرسد و به‌طور موقت، هوشیاری از دست برود. 

علائم همراه با غش کردن چیست؟

علائم همراه با غش کردن، ممکن است بسته به علت آن متفاوت باشند. گاهی اوقات، غش می‌تواند خفگی هم ایجاد کند. کاهش سطح آگاهی، کاهش توانایی تمرکز، کاهش وضوح بینایی، سردرد، علائم عصبی و علائم حملات قلبی، از جمله رایج‌ترین علائم غش کردن هستند. لازم به ذکر است که امکان وقوع علائم و نشانه‌های زیر هم در زمان غش کردن، وجود دارد:

• تعرق
• استفراغ
• عرق سرد
• خفه‌شدگی
• تاری دید و گیجی
• حالت تهوع و سرگیجه

بروز احساس سرما و سنگینی در پاها هم، از دیگر نشانه‌های غش‌کردن هستند.

علائم هشداردهنده پیش از غش کردن چیست؟

قبل از غش کردن، ممکن است علائم هشداردهنده‌ای ظاهر شوند که نشان‌دهنده احتمال وقوع غش کردن یا وضعیت ناگهانی و خطرناک دیگری باشند. همچنین معمولا، بین ۵ تا ۱۰ ثانیه قبل از غش کردن، علامت‌هایی هشداردهنده بروز پیدا می‌کنند:

• رنگ‌پریدگی
• حالت تهوع و تاری دید
• سرگیجه و یا سبکی سر
• احساس ناگهانی سرما و یا گرما و عرق‌کردن
• ضربان قلب سریع یا تاکیکاردی (tachycardia)

ایجاد صدای وزوز و زنگ در گوش هم از نشانه‌های هشداردهنده‌ای است که پیش از غش‌کردن، رخ می‌دهند.

علت غش کردن چیست؟

بروز شرایط متنوعی، باعث غش‌کردن می‌شوند. اگر سطح خون و اکسیژن در مغز به‌طور قابل توجهی کاهش پیدا کند، فوراً تمام قسمت‌های غیرحیاتی بدن خاموش می‌شوند. هنگامی که مغز سطوح پایین‌تر اکسیژن را تشخیص می‌دهد، بدن شروع به تنفس سریع‌تر می‌کند تا سطح اکسیژن را به حالت اول بازگرداند. ضربان قلب هم به منظور افزایش اکسیژن به مغز بالا می‌رود. این وضعیت منجر به افت یا کاهش فشار خون در سایر قسمت‌های بدن می‌شود. دلایل زیر باعث بیهوشی و غش‌کردن می‌شوند:

کم خونی

 غش کردن در اثر کم خونی زمانی اتفاق می‌افتد که خون کافی و اکسیژن به مغز نرسد. کم خونی به معنای آن است که سلول‌ها و اندام‌ها خون کافی برای عملکرد صحیح دریافت نمی‌کنند. کاهش توانایی تمرکز، تاری دید، سرگیجه، و حتی از دست دادن هوشیاری، در زمان کم خونی، رخ می‌دهند. اگر کم‌خونی با غش کردن همراه باشد، ممکن است وضعیت خطرناک باشد. علائم زیر، از دیگر نشانه‌های غش در اثر کم خونی هستند: 

• ضعف
• خستگی
• تنگی نفس
• زردی پوست
• رنگ پریدگی پوست 

اختلال در عملکرد مغز هم نتیجه کم‌خونی است. کم خونی شدید می‌تواند منجر به نارسایی قلبی، غش و مرگ شود. کم‌خونی عامل غش کردن ناشی از قلب است.

مشکلات ساختاری

 برخی از مشکلات جسمی مادرزادی یا بیماری‌هایی با ریشه مشکل در ساختار بدن، از دیگر دلایل غش کردن گاه و بی‌گاه هستند. اختلالات عملکردی همچون موارد زیر، در بیشتر اوقات با غش کردن، همراه هستند:

• نقص در عملکرد ریه
• وجود مشکل در گردش خون

مسمومیت با کربن مونوکسید هم از مشکلات ساختاری بدن است که باعث غش کردن می‌شود.

از دست‌دادن آب بدن

 اگر سطح مایع بدن کاهش پیدا کند، فشار خون هم پایین می‌آید. این حالت می‌تواند کار بدن را برای تثبیت فشار خون سخت‌تر کند. در نتیجه، خون‌رسانی به مغز کم می‌شود و اکسیژن کافی هم دریافت نمی‌کند. برای همین است که هیدراته نگه‌داشتن بدن یا همان آبرسانی به آن اهمیت بالایی دارد. غش کردن ناشی از کم‌آبی قابل کنترل است. با نوشیدن مایعات کافی، سلامتتان را حفظ کنید.

دیابت بدون درمان

دیابت نوعی بیماری است که موجب افزایش بیش از حد سطح گلوکز (قند) خون می‌شود. دیابت می‌تواند روی سیستم عصبی تأثیر بگذارد و باعث بروز مشکلی همچون غش کردن شود. در اثر دیابت، فرد مبتلا به دیابت مجبور می‌شود که مدام به سرویس بهداشتی مراجعه و ادرار کند. این روند موجب کم‌آبی بدن می‌شود. سطح قند خون بالا به برخی از اعصاب، به ویژه موارد کنترل‌کننده فشار، آسیب می‌رساند.

مصرف بعضی از داروها

مصرف بعضی از داروها، می‌تواند موجب غش کردن شود. این دسته از داروها،  تأثیرات جانبی زیادی روی سیستم عصبی مرکزی، تغییرات در فشار خون، تحریک عصب‌ها، یا تأثیر بر سیستم قلبی-عروقی می‌گذارند. برخی از این داروها عبارتند از:

• دیورتیک‌ها یا همان داروهای ادرارآور
• بتا بلوکرها 
• داروهای ضد فشار

ممکن است در بعضی از افراد، مصرف این داروها باعث ایجاد فشار خون بالا در بدن شود. غش کردن ناگهانی ناشی از عصبی شدن و فقدان کنترل هم محتمل است. غش کردن عصبی در نتیجه فشار و استرس زیاد رخ می‌دهد. استرس و اضطراب زیاد از علائم غش عصبی هستند.

خوردن چه خوراکی‌هایی باعث غش کردن می‌شوند؟

شاید عجیب باشد، اما مصرف برخی خوراکی‌ها باعث می‌شوند که بدن تحریک شود و در حالت غش قرار بگیرد.  مصرف این خوراکی‌ها، روی سیستم عصبی و سیستم گوارشی تأثیر می‌گذارند و در نهایت باعث غش کردن می‌شوند. مصرف این مواد هم پس از خوردن برنج، می‌توانند باعث سرگیجه و غش شوند:

•  الکل
• آجیل
• محصولات لبنی 

ترشیجات هم در برخی موارد،مشکلاتی نظیر غش‌کردن را به‌همراه می‌آورند. همچنین، برخی از محرک‌های رژیمی، باعث میگرن و غش می‌شوند. 

علت غش کردن در کودکان چیست؟

کودکان اغلب به دلیل کاهش اکسیژن در جریان خون از حال می‌روند. معمولاً کودک به سرعت بهبود پیدا می‌کند و مشکلی جدی برایش پیش نمی‌آید. از حال رفتن یا غش کردن با نام علمی سنکوپ (syncope) در میان افراد جوان به خصوص نوجوانان شایع است. از هر ۴ کودک و نوجوان در سن بلوغ سالم، یک نفر از آن‌ها غش کردن را تجربه می‌کند. والدین باید عوامل محرک غش کردن مانند از دست‌‌دادن آب بدن را بشناسند و به‌سرعت بهترین اقدام درمانی ممکن را انجام دهند. علت غش کردن ناگهانی کودکان عبارتند از: 

 ملاقات با یک متخصص بیماری‌های اطفال یا دکتر غش کودکان برای پی‌بردن به عوامل نادر، احتمالی و البته جدی غش کردن اهمیت زیادی دارد.

علت غش کردن در بارداری چیست؟

در دوران بارداری، غش کردن نسبتاً متداول است و دلیلش هم به عوامل مختلفی برمی‌گردد. تتظیم فشارخون در حدی متعادل و حفظ قند خون در دوران بارداری، واجب است. دلایل اصلی سرگیجه یا لرز و غش کردن در دوران بارداری عبارتند از:

• تغییرات هورمونی؛ این وضعیت می‌تواند باعث کاهش فشار خون شود. در نتیجه خون کمتری به مغز برسد.
•  افت قند خون؛ یک میان وعده همراه خود داشته باشید و از حذف وعده های غذایی خودداری کنید. در این صورت، دچار سیاهی چشم ناشی از کمبود قند و غش‌کردن نمی‌شوید.

اگر در حین بارداری از هوش رفتید، حتما با پزشک خود این مورد را مطرح کنید.

بعد از غش چه باید کرد؟

غش از دست دادن هوشیاری کوتاه مدت است و معمولاً چند ثانیه یا دقیقه طول می‌کشد. سپس، بیدار می‌شوید و به حالت عادی بازمی‌گردید. بهترین کار بعد از به‌هوش‌آمدن، این است که ۱۰ دقیقه دراز بکشید. زمانی که نیاز به بلندشدن دارید هم به‌آرامی بنشینید. استشمام هوای تازه هم می‌تواند به بهبود حال کمک کند؛ به خصوص، اگر احساس گرمای شدیدی وجود دارد. اگر امکان درازکشیدن نیست، سر خود را تا حد امکان پایین بیاورید.

تشخیص دلایل غش کردن چگونه است؟

اگر سابقه ناهنجاری قبلی نداشته‌اید و چند بار دچار غش شده‌اید، پزشک باید علت غش را تعیین کند. حتی افرادی که تنها یک بار دچار غش کردن شده‌اند هم باید دست‌کم، یک نوار قلب (ECG یا EKG) داشته باشند. در این صورت، فعالیت الکتریکی قلب آن‌ها ثبت می‌شود. تشخیص معمولاً با ECG یا همان نوار قلب آغاز می‌شود. آزمایش‌های دیگری که ممکن است برای پیداکردن علت غش کردن انجام شوند، عبارت‌اند از:

• مانیتور هولتر؛ این مورد دستگاهی برای نظارت بر قلب است. برای رصد اوضاع بیمار، دستگاه به‌مدت ۲۴ ساعت به بدنش متصل می‌شود.
• اکوکاردیوگرام؛ این آزمایش با استفاده از امواج صوتی می‌تواند تصویری متحرک از قلب را نشان بدهد.
• الکتروانسفالوگرافی؛ الکتروانسفالوگرام (EEG) فعالیت الکتریکی مغز را اندازه گیری می‌کند.

در بعضی موارد، CT اسکن سر هم لازم می‌شود. با وجود آن تصویری از مغز به‌دست می‌آید و خونریزی احتمالی بررسی می‌شود. دکتر مغز و اعصاب با بررسی این موارد، معاینه‌های کامل و بررسی وضعیت بیمار سعی می‌کند تشخیص مناسبی از علت دقیق غش کردن به دست بیاورید و او را برای درمان راهنمایی کند. 

عوارض غش کردن چیست؟

با این که در بیشتر اوقات، غش کردن پدیده‌ای طبیعی‌ست اما، در بیشتر اوقات بعد از غش‌کردن، احساسات ناخوشایندی در بدن فرد ایجاد می‌شود و حال عمومی او کمی به‌هم می‌ریزد. البته گاهی عوارض آن، بیشتر هم می‌شود. موارد زیر هم از عوارض احتمالی غش هستند:

• استفراغ
• اسهال

یکی از عوارض غش هم خستگی طولانی مدت در بدن است.

درمان غش کردن چیست؟

بسیاری از افرادی که بالای ۶۵ سال سن دارند، با بلندشدن خیلی سریع، دچار غش می‌شوند. برای رفع این حالت، از گزینه‌های مختلفی استفاده می‌شود. برای مثال، گاهی نیاز به دادن برخی داروها به فرد وجود دارد. چنانچه این حالت مدام تکرار شود و مزمن باشد، پزشکان به‌دنبال رفع مشکلات قلبی خواهند بود. یادتان باشد که نظر نورولوژیست درباره درمان غش کردن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. توصیه می‌کنیم پیش از مراجعه به مطب، برای آشنایی بیشتر با متخصص نورولوژیست، وظایف او و معایناتی که انجام می‌دهد، مطلب تخصص مغز و اعصاب چیست را بخوانید و با آمادگی کامل پیش پزشک بروید. 

در ادامه، درمان‌های مختلف غش کردن را بررسی خواهیم کرد:

تماس با مرکز فوریت‌های پزشکی

در برخی از موارد، نیاز به تماس فوری با اورژانس وجود دارد. اگر این‌ها را مشاهده می‌کنید، با اورژانس تماس بگیرید:

• گیج‌بودن
• درد سینه
• تنفس سخت 
• کبودی لب و صورت
• ناتوانی در هوشیارماندن
• ضربان قلب نامنظم یا آهسته 

شخص را در وضعیت ایمن و بی خطری قرار دهید: 

• شخص را روی سطح صافی و روی کمر بخوابانید.
• برای رسیدن بهتر جریان خون به مغز، پای شخص را بالا ببرید.
• اگر فرد لباس‌های تنگ به تن دارد، آن‌ها را باز کنید.

تلاش برای به هوش آوردن بیمار:

• فرد را به شدت تکان بدهید و با قدرت به او ضربه یا فریاد بزنید.
• اگر فرد به این کارها جواب نداد، به سرعت با آمبولانس تماس بگیرید و در صورت نیاز، عملیات احیا یا سی پی آر را آغاز کنید. 
• اگر دستگاه شوک الکتریکی خارجی خودکار (AED) در دسترس است و طرز کارش را می‌دانید،‌ از آن استفاده کنید.

در صورت استفراغ یا خونریزی از دهان هم بدن فرد را به یک سمت بچرخانید.

درمان‌های خانگی غش کردن

برای مدیریت وضعیت فردی که غش کرده، توصیه‌های خانگی وجود دارد که آگاهی از آن‌ها، مهم است. برای همین، روش‌های زیر را برای درمان غش کردن در خانه به‌خاطر بسپارید:

• اگر فرد هوشیار باشد، به او آب میوه بدهید. به خصوص اگر برای بیش از ۶ ساعت چیزی نخورده یا مبتلا به دیابت است.
• تا زمانی که شخص کامل بهبود پیدا کند، در کنار او بمانید.

در این صورت، با پزشک تماس بگیرید: 

• ضربه به سر در هنگام غش‌کردن 
• غش‌کردن بیشتر از یک‌بار در ماه 
• در صورت بارداری یا ابتلا به بیماری قلبی و بیماری‌های جدی دیگر

اگر تجربه علائم غیر معمولی مانند درد سینه و تنگی نفس وجود دارد، باید به بیمارستان مراجعه کنید. سرگیجه، تاری دید یا مشکلات گفتاری هم از نشانه‌هایی هستند که باید جدی بگیرید. در این مواقع، خوددرمانی و درمان‌های خانگی جوابگو نیست و باید به متخصص مراجعه کنید.

پیشگیری از غش کردن چگونه ممکن است؟

اگر سابقه غش کردن دارید، سعی کنید یاد بگیرید که چه عاملی موجب این اتفاق در شما می‌شود. در این صورت، می‌توانید از این عوامل جلوگیری کنید. برای پیشگیری از غش به نکات زیر نگاهی داشته باشید:

• همیشه از موقعیت نشسته یا دراز کشیده، به آرامی بلند شوید.
• اگر در هنگام خونریزی خود یا در طی مراحل پزشکی دیگر، احساس غش کردن می کنید به پزشک خود بگویید.
• احساس سرگیجه و ضعف و چرخش سر، علائم هشداردهنده این اتفاق هستند. اگر متوجه شدید هر یک از این علائم را دارید، بنشینید و سر خود را بین زانو قرار دهید تا خون را به مغز برساند.
•  برای جلوگیری از آسیب در اثر سقوط، بنشینید. صبر کن تا احساس بهتری پیدا کنید، سپس از جای خود بلند شوید.

هنگامی که کسی در نزدیکی شما دچار این حالت شد:

• می‌توانید جریان خون به سر را با قراردادن پاها بالاتر از سطح قلب افزایش دهید.
• یقه تنگ، کمربند و لباس‌های تنگ را از بدن خارج کنید.
• دست‌کم، ۱۰ تا ۱۵ دقیقه فرد را در حالت خوابیده یا نشستن نگه دارید.

جای خنک و آرام بهترین مکان برای چنین فردی است. پس نگذارید که او در محیطی پرازدحام، گرم و شلوغ بماند.

چه زمانی باید بابت غش کردن به دکتر مراجعه کنید؟

اگر علائم گفته شده در این مقاله را دارید و در ماه گذشته چند بار غش کرده‌اید، باید به دکتر یا جراح مغز و اعصاب مراجعه کنید تا علت غش کردن مورد بررسی قرار گیرد. روش‌های مختلفی از جمله آزمایش‌های تصویربرداری و آزمایش‌های خون در مسیر شناسایی دلیل این مشکل کاربرد دارند. با درمان علت زمینه‌ای و تغییر در سبک زندگی، امکان پیشگیری از غش کردن در بسیاری از موارد مقدور می‌شود. گاهی هم نیاز به شناسایی و اجتناب از محرک‌ها است. برای مثال، استرس و اضطراب از علل غش کردن هستند. غش کردن ناشی از افت خون یا غش کردن ناشی از داروها هم قابل مدیریت‌اند.

با آگاهی از علت غش کردن، این تجربه ناخوشایند تحت کنترل خواهد بود. باید بدانید که غش کردن چیست و شیوه مواجهه با آن را یاد بگیرید. شما می‌توانید از فهرست موجود در سامانه نوبت دهی دکتر دکتر جهت انتخاب متخصص مورد نیاز خود اقدام کنید. مثلاً اگر ساکن شهر تهران هستید، لیست بهترین‌ دکتر مغز و اعصاب تهران در سیستم را بررسی و به‌صورت اینترنتی، نوبت حضوری یا غیرحضوری خود را ثبت کنید.

منابع:

healthline.com

medicalnewstoday.com

webmd.com

سوالات متداول غش کردن