باکتری سالمونلا؛ روش‌های انتقال، پیشگیری، درمان + نکات مهم

باکتری سالمونلا یکی از عمده‌ترین دلایل مسمومیت‌های غذایی است. این باکتری می‌تواند به صورت فعال در بدن انسان و حیوانات زندگی کرده و مسمومیت ایجاد کند. سالمونلا در روده حیواناتی مانند قورباغه، خوک، مار و مارمولک زندگی می‌کند و از طریق مدفوع آنها گسترش پیدا می‌کند. اگر آب‌های آبیاری محصولات کشاورزی به این مدفوع آلوده شوند، سالمونلا با مصرف محصولات به بدن انسان وارد می‌شود.
برای پیشگیری از ابتلا به این باکتری، باید غذاهایی مانند گوشت، مرغ و تخم‌مرغ را خوب بپزید. همچین قبل از غذاخوردن حتماً دست‌های خود را به خوبی با آب و صابون بشویید.

برای توضیح جامع‌تر، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی باکتری سالمونلا و نکات مهم مرتبط اختصاص می‌دهیم.

اگر سوال داشتید، در بخش نظرات بنویسید تا کارشناس سلامتی دکتردکتر پاسخ دهد.

باکتری سالمونلا چیست؟

سالمونلا نوعی باکتری از شاخه پروتئوباکتریا است که برای اولین‌بار در تخم‌مرغ و جوجه‌ها دیده شد. مقاومت این باکتری در برابر گرما و عوامل فیزیکی و شیمیایی بسیار بالا بوده و تاکنون حدود ۲۳۰۰ نوع از آن کشف و ثبت شده‌اند.

آنچه که این باکتری‌ها را خطرناک‌تر می‌کند، توانایی عبور آنها از لامینا پروپریا (لایه‌ای از بافت همبند) است. نقش این لایه رساندن مواد غذایی، کمک به ایمنی بدن و کمک به ترمیم بافت‌های بدن است. بنابراین بعد از عبور از این لایه، خون فرد به سالمونلا آلوده شده و باعث تشدید علائم به بیماری‌های عفونی می‌شود.

مهم‌ترین دسته‌بندی این باکتری‌ها را بررسی می‌کنیم:

• سالمونلا تیفی
• سالمونلا کلراسوییس
• سالمونلا انتریتیدیس

در صورت درگیری با این باکتری، حتماً به دکتر گوارش مراجعه کنید.

علائم باکتری سالمونلا چیست؟

مهم‌ترین علائم مسمومیت با باکتری سالمونلا عبارتند از:

• استفراغ
• تهوع
• اسهال
• تب (گاهی)
• سردرد
• گرفتگی عضلات شکمی
• از دست‌دادن اشتها

این علائم، معمولاً بعد از ۱۲ تا ۷۲ ساعت از ورود باکتری به بدن، بروز کرده و بهبود آنها معمولاً ۴ تا ۷ روز طول می‌کشد. با این حال، باکتری ممکن است تا چند ماه در روده و دستگاه گوارشی زندگی کند و عملکرد خاصی هم نداشته باشد.

نکته! در موارد نادر این باکتری می‌تواند به آرتریت (ورم مفصلی) نیز منجر شود.

باکتری سالمونلا چه بیماری‌هایی ایجاد می‌کند؟

مسمومیت با این باکتری می‌تواند بیماری‌های زیر را ایجاد کند:

• گاستروانتریت (مسمومیت غذایی)؛ با نشانه‌هایی مانند اسهال، دل‌پیچه، تب و تهوع بروز می‌کند.
• تب تیفوئید؛ نشانه‌های این بیماری شامل تب بالا، ضعف، دل‌درد و لکه‌های پوستی است.
• سپسیس (عفونت خونی)؛ این بیماری خطرناک با نشانه‌هایی مانند تب بالا، تپش قلب، تنفس سریع، کاهش سطح هوشیاری و رنگ‌پریدگی پوست بروز می‌کند.
• عفونت‌های خارج از دستگاه گوارش؛ عفونت استخوان، عفونت مفاصل، عفونت مجاری ادراری و حتی عفونت مننژیت (مغز) از این دست هستند.

نکته! بیماری‌های عفونی در افرادی بروز می‌کنند که سیستم ایمنی‌شان بسیار ضعیف است. این بیماری‌ها بسیار خطرناک هستند و افراد مبتلا حتماً باید به پزشک و مراکز درمانی مراجعه کنند.

روش‌های انتقال باکتری سالمونلا چیست؟

این باکتری از طریق آب‌ آشامیدنی آلوده، غذاها و حیوانات به انسان منتقل می‌شوند. در ادامه نکات مهم و جزئیات را بررسی خواهیم کرد.

غذاهای آلوده به باکتری سالمونلا

مهم‌ترین غذاهایی که می‌توانند ناقل این باکتری باشند، عبارتند از:

• انواع گوشت خام؛ مانند گوشت مرغ، گوسفند و موجودات دریایی
• فرآورده‌های لبنی پاستوریزه‌نشده؛ مانند شیر و پنیر
• فراورده‌های حیوانی؛ مانند تخم‌مرغ
• سببزی‌جات خام؛ مانند کاهو، کرفس و سبزیجات برگ‌سبز
• پوست میوه‌ها؛ مانند خربره، هندوانه، انبه، خیار و توت‌فرنگی

نکته! برای جلوگیری از مسمومیت غذایی ناشی از سالمونلا، محصولات قابل پخت را به خوبی بپزید. همچنین میوه‌ها و سبزیجات را قبل از مصرف شسته و ضدعفونی کنید.

چگونه می‌توانیم وجود باکتری سالمونلا را در منابغ غذایی تشخیص دهیم؟

تشخیص وجود این باکتری در غذاها با چشم غیرمسلح ممکن نیست. با این حال، گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و دارو در این خصوص موثر است. زیرا در صورت گزارش‌های گسترده مردمی، این سازمان‌ها غذاهای مستعد به آلودگی را اعلام می‌کنند.

حیوانات آلوده به باکتری سالمونلا

این باکتری، هیچ علائمی در بدن حیوانات ایجاد نکرده و نشانه‌های ظاهری نیز در حیوان مبتلا به آن وجود ندارد. به همین دلیل لازم است که هنگام مواجهه با حیوانات ناقل، جوانب احتیاط را رعایت کنید.

حیواناتی که می‌توانند ناقل این باکتری باشند، عبارتند از:

• مرغ
• بوقلمون
• اردک
• پرندگان و کبوتران
• لاک‌پشت
• مار
• مارمولک
• قورباغه
• گاو
• گوسفند
• بز
• خوک
• اسب
• سگ
• گربه
• موش
• خرگوش

در صورتی آلودگی حیوانات خانگی، باکتری از طریق برخورد دست با مدفوع آنها به بدن انسان منتقل می‌شود.

مهم‌ترین اقدامات هنگام مواجهه با حیوانات ناقل باکتری سالمونلا

در صورت نگهداری حیوانات خانگی یا برخورد با این حیوانات در طبیعت، به نکات زیر توجه کنید:

• بلافاصله بعد از تماس پوستی با پوست یا مدفوع حیوانات، دست‌های خود را شسته و ضدعفونی کنید؛
• در صورت نگهداری حیوانات در خانه، از ورود آنها به آشپزخانه جلوگیری کنید؛
• اجازه ندهید این حیوانات به آب یا غذای شما دست بزنند؛

همچنین، حیوانات خانگی خود را مرتباً نزد دامپزشک برده و سلامت عمومی‌شان را بررسی کنید.

آب آشامیدنی آلوده به باکتری سالمونلا

روش‌های انتفال این باکتری از آب آشامیدنی به شرح زیر است:

• مصرف آب آشامیدنی آلوده به باکتری
• نشتی سیستم فاضلاب به داخل سیستم آبیاری
• مصرف آب چاه
• مصرف آب خارج‌شده از زمین‌های کشاورزی (در صورت آلودگی به باکتری)

در سال ۲۰۰۸، گزارش‌های منتشرشده از شهر آلاموسا ایالت کلرادو در آمریکا، نشان داد که ۴۵۰ نفر از مردم با مصرف آب آلوده، به سالمونلا مبتلا شده‌اند.

کدام سازمان‌ها شیوع باکتری را در سطح کشور و جهانی گزارش می‌کنند؟

اسامی سازمان‌ها را همراه با توضیحات مهم در جدول زیر آورده‌ایم:

در صورت شیوع کشوری و جهانی، سازمان‌های فوق اطلاعات مهم را در در اختیار مردم قرار می‌دهند.

درمان سالمونلا در انسان چگونه است؟

در حالت کلی، این باکتری بدون درمان خاص و خودبه‌خود درمان می‌شود. به این صورت که چند روز بعد از ظهور نشانه‌ها، از طریق مدفوع و اسهال دفع شده و علائم بیماری از بین می‌روند. برای تسریع این روند، بهتر است که هنگام مسمومیت، آب و مایعات فراوان مصرف کنید.

در بعضی مواقع، این باکتری وارد خون شده و عفونت‌های بسیار شدید ایجاد می‌کند. نتایج این عفونت‌ها به مراتب جدی‌تر و حاد‌تر از مسمومیت است. در این صورت حتماً به دکتر گوارش مراجعه کنید. برای آشنایی با زمینه فعالیت و نوع درمان متخصصین گوارش، می‌توانید مطلب تخصص گوارش چیست را مطالعه کنید.

ابتلا به باکتری سالمونلا برای چه کسانی خطرناک است؟

ابتلا به این باکتری برای افرادی که شرایط زیر را دارند، می‌تواند خطرناک باشد:

• افراد مبتلا به ضعف سیستم ایمنی
• افراد بالای ۶۵ سال
• کودکان زیر ۵ سال
• زنان باردار
• افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای (مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و بیماری‌های التهابی روده)

در صورت ابتلای افراد فوق به این باکتری، احتمال بروز عفونت خونی یا سپسیس نیز وجود دارد. به همین دلیل، این افراد برای درمان باید داروهای آنتی‌باکتری مصرف کرده و احتمالاً برای چند روز در بیمارستان تحت نظر باشند.

براساس مقاله‌ای منتشرشده در وبسایت mayoclinic،

با اینکه عفونت ناشی از این باکتری تهدید‌کننده زندگی نیست، اما در صورت ابتلای گروه‌های پرخطر، مراجعه به پزشک ضروری است.

گروه‌های پرخطر در صورت ابتلا، نشانه‌هایی مانند کاهش شدید دفعات ادرار، ادرار تیره‌رنگ، خشک‌شدن دهان و زبان و فرورفتگی چشم‌ها را تجربه می‌کنند.

عوارض باکتری سالمونلا

مهم‌ترین عوارض ابتلا به این باکتری عبارتند از:

• دل‌درد
• کرامپ شکمی (گرفتگی و درد ناگهانی در شکم)
• تهوع و استفراغ
• سردرد
• بدن‌درد
• اسهال
• کم‌آبی بدن (در صورت ابتلای گروه خطر)
• ورود عفونت به خون (نادر)
• بروز عفونت در استخوان، مفاصل و دستگاه عصبی (نادر)

نکته! عفونت باکتریایی ناشی از سالمونلا، همچنین می‌تواند موجب التهاب روده بزرگ شود. در بعضی موارد، این عفونت با ترشح از راست‌روده، همراه با اسهال مخاطی یا خونی بروز می‌کند. این وضعیت، معمولاً به‌دلیل آسیب و تحریک مخاط روده در اثر حضور باکتری رخ می‌دهد.

چگونه از ابتلا به باکتری سالمونلا پیشگیری کنیم؟

برای پیشگیری از ابتلا به عفونت ناشی از این باکتری، اقدامات زیر کارساز هستند:

• پختن کامل گوشت حیوانات
• آب‌پز کردن تخم‌مرغ
• اجتناب از مصرف محصولات غیرپاستوریزه
• ضدعفونی‌کردن تخته برش، چاقو و سایر لوازم بعد از برش و پاک‌کردن گوشت و مرغ
• ضدعفونی‌کردن میوه‌ها و سبزیجات خام پیش از مصرف

توجه داشته باشید که رشد این باکتری در دمای اتاق بسیار سریع است. لذا نباید منابع غذایی بیش از دو ساعت بیرون از یخچال نگهداری شوند.

هنگام ابتلا به باکتری سالمونلا به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

در حالت عادی، این بیماری خود‌به‌خود درمان می‌شود. با این حال، در صورت مشاهده نشانه‌های زیر حتماً به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید:

• تشدید مجدد بیماری بعد از ۷ روز
• تجربه اسهال شدید یا اسهال خونی
• افزایش تب به بالای 38.5 درجه سانتی‌گراد یا 101.5 فارنهایت به مدت بیش از یک روز

اگر جزو افراد گروه پرخطر باشید، دکتر گوارش بعد از بررسی‌ها و درمان‌های اولیه، احتمالاً شما را به متخصصین سایر حوزه‌ها ارجاع خواهند داد.

برای دریافت مشاوره آنلاین و نوبت حضوری از بهترین متخصصین گوارش در سراسر ایران، به پلتفرم آنلاین نوبت‌دهی دکتردکتر مراجعه کنید.

منابع:

webmd.com

healthline.com

سوالات متداول باکتری سالمونلا