علائم آندومتریوز چیست؟ + تشخیص، علت و درمان آن

بیماری آندومتریوز نوعی بیماری زنانه است که در آن، بافتی مشابه آندومتر (بافت داخلی رحم) در خارج از رحم رشد می‌کند. این بافت، ممکن است روی تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و حتی بخش‌هایی از لگن نیز رشد کند. افرادی که به آندومتریوز مبتلا هستند، درد بسیار شدیدی را در دوران پریود یا قاعدگی متحمل می‌شوند. همچنین، سیکل قاعدگی آنها بسیار نامنظم است. هنگام برقراری رابطه جنسی نیز درد‌های غیرعادی دارند. برای توضیح جامع‌تر و پاسخ به سوال آندومتریوز چیست، این مطلب از مجله سلامت و پزشکی دکتردکتر را به بررسی بیماری آندومتریوز و علائم آندومتریوز اختصاص می‌دهیم.

همچنین اگر سوالی داشتید، می‌توانید در انتهای مطلب  و در بخش نظرات مطرح کنید تا پزشک پاسخ دهد.

آندومتریوز چیست؟

اندومتریوز یکی از بیماری های شایع زنان است که تا 10 درصد زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری یک اختلال دردناک است که در آن بافت‌های داخل رحم، در خارج از رحم رشد می‌کنند. در این بیماری بافت اندومتر (لایه داخلی رحم) در بیرون از محل اصلی رحم، تخمدان‌ها، روده‌ها و بافت‌های لگن تشکیل می‌شود. این بافت می‌تواند در تمام بافت‌های بدن به جز طحال تشکیل شوند، ولی رایج‌ترین محل به‌وجود آمدنش، لگن است. در اندومتریوز، بافت اندومتر تغییر جا داده، اما همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد و در هر دوره قاعدگی، این بافت ضخیم می‌شود و خونریزی می‌کند. این بیماری معمولاً شامل تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و بافتی است که درون لگن قرار دارد. به ندرت، بافت اندومتری ممکن است به بیش از اندام‌های لگن گسترش پیدا کند.

در بیماری اندومتریوز، بافت اندومتری ایجاد شده همچنان به طور معمول عمل می‌کند و با هر تغییر چرخه قاعدگی ضخیم شده و خونریزی می‌کند. گاهی اوقات اندومتریوز شامل تخمدان‌ها شده و کیست‌هایی به نام اندومتریوم تشکیل می‌شوند. در این حالت بافت اطراف آن تحریک می‌شود.

اندومتریوز می‌تواند درد شکم و لگنی که گاهی اوقات شدید می‌شود را به ویژه در طول دوره قاعدگی ایجاد کند. همچنین مشکلات باروری نیز ممکن است توسعه پیدا کند. خوشبختانه، درمان‌های مؤثری، برای این بیماری در دسترس است. بافت اندومتریوز در لگن امکان دارد باعث موارد زیر شود:

• تحریک
• تشکیل بافت اسکار
• چسبندگی که در آن بافت، اندام‌های لگن شما را به هم متصل می‌کند
• درد شدید در طول دوره قاعدگی
• مشکلات باروری
• بارداری خارج از رحم ( در مقاله علائم بارداری خارج از رحم مجله دکتردکتر در مورد این مشکل در زمان حاملگی، اطلاعات بیشتری کسب کنید.)

در این بیماری، اعضای شکمی بیش از سایر قسمت‌ها گرفتار می‌شوند. شایع‌ترین اعضایی که اندومتریوز آنها را مبتلا می‌کند عبارتند از تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ)، ایلئوم (قسمت تحتانی روده باریک)، روده بزرگ، رکتوم (راست روده)، آپاندیس و مثانه که بیشترین تاثیر را از این بیماری می‌پذیرند. اما اندومتریوز علائم مختص به خودش را دارد که با شناختشان می‌توانید سریع‌تر این بیماری را تشخیص دهید.

با استناد به یک مقاله معتبر در وب‌سایت patient.info:

آندومتریوز دومین بیماری شایع زنان است و حدود ۱۰ درصد از زنان بریتانیایی را در سن باروری تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

با اینکه آندومتریوز، یکی از دلایل اصلی ناباروری است، اما مصرف دارو‌های ضد بارداری، خطر ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهد.

علائم آندومتریوز چیست؟

علائم اندومتریوز متفاوت است. بعضی از زنان علائم خفیفی را تجربه می‌کنند، اما برخی دیگر علائم متوسط تا شدید را دارند. البته این نکته مهم است که بدانید، شدت درد اندومتریوز، درجه یا مرحله بیماری را نشان نمی‌دهد. شما ممکن است یک شکل خفیف از این بیماری داشته باشید، اما درد عذاب آوری را تجربه کنید. همچنین ممکن است یک فرم شدید از آن را داشته باشید و ناراحتی بسیار کمی داشته باشید.اندومتریوز فقط در سنین باروری ایجاد می‌شود؛ این بیماری به ویژه در خانم‌های ۳۰ تا ۵۰ ساله، روی می‌دهد. این بیماری در اکثر موارد خفیف است و اگر به موقع درمان شود، باعث ناباروری در زنان نمی‌شود.

یکی شایع‌ترین علائم این بیماری، درد لگن است اما دیگر علائم اندومتریوز رایج شامل موارد زیر هم می‌شود:

• دوره‌های قاعدگی دردناک
• درد در شکم و کمر قبل و در طول قاعدگی
• خونریزی شدید قاعدگی یا خونریزی بین دوره‌ها (در مقاله علت خونریزی زیاد در پریودی با عوامل موثر بر زیاد شدن خونریزی آشنا شوید.)
• درد بعد از رابطه جنسی
• ناراحتی با حرکت روده
• کمردرد
• خستگی
• اسهال
• یبوست
• ضعف
• حالت تهوع

اولین علائم این بیماری درد لگن است که اغلب با دوره قاعدگی همراه می‌شود. علائم اندومتریوز در دوره‌های قاعدگی شدت بیشتری می‌گیرد. علائم اندومتریوز گاهی اوقات، با سایر بیماری‌ها و شرایط پزشکی که می‌تواند باعث درد لگن شود، اشتباه گرفته می‌شود؛ بیماری التهابی لگن (PID)، کیست تخمدان و سندرم روده تحریک پذیر (IBS) از جمله این بیماری‌ها هستند.

علائم این بیماری بر حسب عضو مبتلا متفاوت است. گاهی محتویات یک کیست تشکیل شده از خون در اثر پاره شدن نشت می‌کند و باعث ایجاد درد شدید می‌شود. به ندرت در صورت ابتلای مثانه یا رکتوم، خون در ادرار یا مدفوع یافت می‌شود. در زنانی که تاکنون بچه‌دار نشده‌اند، خطر بروز این بیماری بیشتر است که احتمالاً علت آن، ایجاد نشدن تغییرات هورمونی دوران بارداری است.

برای تشخیص و حل این مشکل باید به متخصص زنان مراجعه کرد. اگر نمیدانید این تخصص چیست و پزشک زنان چه کاری انجام میدهد بهتر است مقاله تخصص زنان و زایمان چیست را مطالعه کنید.

برای آشنایی با گرفتگی قاعدگی که ممکن است نشان دهنده آندومتریوز باشد مقاله گرفتگی قاعدگی چیست را مطالعه کنید.

عوامل بالا برنده ریسک آندومتریوز

عوامل مختلفی در تشدید علائم آندومتریوز دخیل هستند. برای مثال، ویژگی‌های فردی، شرایط پزشکی و عوامل محیطی از این دسته هستند. این عوامل، همچنین خطر ابتلا به آندومتریوز را افزایش می‌دهیم. در جدول زیر، چند مورد مهم را آورده‌ایم:

نکته! این بیماری، معمولاً چند سال پس از شروع قاعدگی بروز می‌کند. اگر فرد باردار شود، علائم آن موقتاً کاهش می‌یابد و در صورت یائسگی نیز به پایان می‌رسد. مگر اینکه فرد قرص‌های حاوی استروژن مصرف کند.

همانطور که گفتیم شروع دوره قاعدگی در سنین پایین که به آن قاعدگی زودرس گفته می‌شود یکی از علائم خطر ابتلا به آندومتریوز است.

علت آندومتریوز چیست؟

علت دقیق تشکیل بیماری آندومتریوز زیاد مشخص نیست ولی در مورد تشکیل آن نظریه‌های مختلفی وجود دارد. عده‌ای از دانشمندان می‌گویند که تشکیل آن به دلیل عوامل وراثتی است و گروهی دیگر، سموم و آلودگی‌های محیطی را علت آندومتریوز می‌دانند.

اما این کاملا مشخص است که اندومتریوز روی دیواره‌های لگن و سطوح اندام‌هایی مثل لگن، مثانه، تخمدان‌ها و راست روده قرار می‌گیرند. همچنین آنها در طول چرخه قاعدگی به رشد، ضخیم‌شدن و خونریزی ادامه می‌دهند. در ادامه درباره هر کدام از علت های آندومتریوز بیشتر توضیح خواهیم داد.

برگشت خون قاعدگی به رحم

یکی از قدیمی‌ترین این نظریه‌ها می‌گوید که آندومتریوز در فرایند جریان برگشتی خون قاعدگی از طریق لوله‌های رحمی به داخل حفره لگن اتفاق می‌افتد. برگشت خون قاعدگی زمانی اتفاق می‌افتد که مخاط رحم (اندومتر) از طریق لوله‌های فالوپ به جای خروج از بدن به عقب بدن، یعنی به داخل حفره شکم جریان پیدا کند و پس از آن این بافت در ارگان‌های لگن تعبیه و رشد کند.

برگشت خون قاعدگی شایع‌ترین نظریه مورد قبول برای ایجاد بیماری آندومتریوز است. برگشت خون قاعدگی به رحم در بسیاری از خانم‌ها اتفاق می‌افتد، اما بسیاری از آن‌ها به طور طبیعی قادر به حذف آن از بدن بدون ایجاد مشکلی هستند.

تغییر شکل سلول‌های صفاقی

در صورت تبدیل بخش‌های کوچکی از شکم که سلول های جنینی هستند، می‌توانند تغییر شکل بدهند و همچون آندومتر عمل کنند. کارشناسان در آنچه که به عنوان نظریه القایی شناخته می‌شود، عنوان می‌کنند که هورمون‌ها یا عوامل ایمنی، سلول‌های صفاقی (سلول‌هایی که درون شکم قرار دارند) را به سلول‌های اندومتر تحریک و تبدیل می‌کنند.

اختلال در سیستم ایمنی بدن

برخی از محققان و پزشکان اینطور می‌گویند که یکی از علل آندومتریوز، هورمون‌ها هستند. بر این اساس هورمون‌ها، سلول‌های خارج از رحم را به به لایه‌های داخلی رحم تبدیل می‌کنند و سلول‌های آندومتر را به وجود می‌آورند. اعتقاد بر این است سیستم ایمنی بدن برخی از خانم‌ها در این شرایط به طور مؤثر قادر به مبارزه با اندومتریوز نیست.

تاثیر عوامل محیطی

آندومتریوز ممکن است توسط سموم خاصی در محیط مانند دی اکسین ایجاد شود که سیستم ایمنی بدن و سیستم تناسلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

جراحی

پس از عمل جراحی، مانند هیسترکتومی یا سزارین، سلول‌های اندومتر ممکن است به برش جراحی حمله کنند و منجر به این بیماری شود. آندومتریوز بعد از سزارین یکی از دلایل ایجاد این بیماری است. شما می‌توانید راهنمای صفر تا صد عمل جراحی سزارین را در دکتردکتر بخوانید.

تحول سلول‌های جنینی

هورمون‌هایی مانند استروژن ممکن است سلول‌های جنینی را به سلول‌های اندومتری در طی بلوغ تبدیل کنند. در این زمینه تئوری مولری می‌گوید که آندومتریوز در دوره جنینی با بافت سلولی اضافه در پاسخ به هورمون‌های بلوغ ایجاد می‌شود.

انواع آندومتریوز

بسته به شرایط بدنی شما و تشخیص دکتر آندومتریوز، شما در یکی از 4 مرحله اندرومتیوز هستید. انواع این دوره‌ها را با نام مراحل پیشرفت آندومتریوز هم می‌شناسند:

اندومتریوز مینیمال

در این مرحله که در ابتدای شکل گیری بیماری است، در اندام تخمدان یا حفره لگن، ضایعات یا زخم‌های کوچک و آندومترهای کم عمق وجود دارد.

آندومتریوز خفیف

در این نوع یا مرحله از بیماری، ضایعات سبک و کاشت‌های کم عمق در تخمدان و پوشش لگن به وجود آمده است.

اندومتریوز متوسط

در این مرحله، بیماری دارای کاشت‌های عمیق در پوشش تخمدان و لگن است و امکان دارد ضایعات بیشتری داشته باشد.

اندومتریوز شدید

در شدیدترین حالت این بیماری، علاوه بر کاشت عمیق آندومتریوز در لایه لگن و تخمدان، در لوله‌های فالوپ و روده نیز ضایعات آندومتر به وجود می‌آید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنم؟

اگر نشانه‌ها و علائم اندومتریوز را که در بالا به آنها اشاره کرده‌ایم را در خود می‌بینید، به پزشک متخصص زنان زایمان مراجعه کنید. اندومتریوز می‌تواند یک وضعیت چالش برانگیز برای مدیریت سطح سلامت باشد. تشخیص زودهنگام، ممکن است منجر به بهبود علائم اندومتریوز در شما شود.

تشخیص آندومتریوز

بالاتر اشاره کردیم که نشانه های اندومتریوز شدید همچون بیماری‌های دیگری مثل بیماری التهابی لگن یا کیست تخمدان است. با این حال پزشک برای تشخیص دقیق بیماری، 4 روش دارد که گاهی از تمامی آنها استفاده می‌شود:

معاینه بدنی

اولین روش برای تشخیص آندومتریوز، معاینه بدنی است. در طول این مدت، پزشک شکم را بررسی می‌کند و احتمال وجود کیست یا زخم در پشت رحم را مورد سنجش قرار می‌دهد.

بررسی سابقه پزشکی

این که آندومتریوز بیماری وراثتی باشد، کاملا محتمل است. ضمن این که پزشک در کنار بررسی سوابق پزشکی بیمار، ارزیابی کاملی از سلامتی فرد انجام می‌دهد.

لاپاراسکوپی

لاپاراسکوپی این امکان را به پزشک معالج می‌دهد که به صورت مستقیم اندومتریوز را بررسی کند. لاپاراسکوپی رحم و تخمدان  یک روش جراحی است که هم برای مشاهده و آزمایش استفاده می‌شود و هم می‌توان از طریق آن بافت اضافی را خارج کرد.

سونوگرافی

آزمایش سونوگرافی ابزاری برای تشخیص وجود بافت اندومتریوز است. این آزمایش به 2 صورت ترانس واژینال یا سونوگرافی شکمی انجام می‌شود. البته هر دو روش، امکان بررسی اندام‌های تولید مثل را برای پزشک به وجود می‌آورند.

درمان آندومتریوز

بسیاری می‌گویند که آندومتریوز روش پیشگیری ندارد؛ این فرضیه‌ای است که هنوز ثابت نشده اما این یک حقیقت است که می‌توان آن را با درمان درست و به موقع کنترل کرد. برای درمان این بیماری، روش‌های مختلف پزشکی اعم از جراحی و دارویی وجود دارد. با این حال بیماران مختلف، واکنش متفاوتی نسبت به این درمان‌ها نشان می‌دهند. در ادامه درمان‌های مختلف این بیماری را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

جراحی اندومتریوز

جراحی یا در این شرایط هیسترکتومی، آخرین روشی است که یک پزشک بعد از امتحان روش‌های درمانی مختلف به آن روی می‌آورد؛ اما ما اول از همه درمورد آن می‌گوییم. در این روش، تخمدان، رحم و دهانه آن را از بدن زن برداشته می‌شود. به هر حال این اندام‌ها باعث تولید استروژن و در نتیجه رشد بافت آندومتر می‌شوند.

توجه داشته باشید که پس از این جراحی دیگر امکان بارداری را نخواهید داشت.

هورمون درمانی

گاهی پزشک برای تسکین درد تخمدان یا لگن و جلوگیری از پیشرفت اندومتریوز، هورمون درمانی را تجویز می‌کند. هورمون درمانی  در تنظیم تغییرات هورمونی ماهانه که روی رشد بافتی آندومتریوز نقش دارد، تاثیر می‌گذارد.

داروهای ضد درد برای درمان آندومتریوز

داروهای ضد دردی مثل ایبوپروفن که بدون نسخه هم قابل تهیه است، هم گزینه ای برای خوددرمانی است و هم توسط پزشک تجویز می‌شود؛ هر چند که تاثیری روی درمان ندارد.

جراحی خفیف آندومتریوز

این روش برای بانوانی مناسب است که بارداری های دردناکی دارند یا هورمون درمانی برایشان مناسب نیست. در این جراحی بر خلاف هیسترکتومی، بدون رساندن آسیب به اندام‌های تولیدمثل، بافت زائد برداشته می‌شود. در این روش معمولا از لاپاراسکوپی یا یا سوزاندن بافت آندومتر با ایجاد شکاف‌های کوچک در شکم و سوزاندن یا بخار کردن استفاده می‌کنند.

پیشگیری از بارداری با هورمون

پیشگیری از بارداری به روش هورمونی از رشد ماهانه و تجمع بافت آندومتر جلوگیری می‌کند. در این روش، قرص‌های ضد بارداری، حلقه‌های واژن، قرص دانازول یا تزریق مدروکسی پروژسترون (Depo-Provera) تجویز می‌شوند. با استفاده از این روش ممکن است بیمار، دچار خطر کاهش تولید استخوان، افزایش وزن و افزایش میزان افسردگی شود.

روش درمان GnRH

در این روش با مصرف آگونیست ها و آنتاگونیست‌های آزاد کننده هورمون گنادوتروپین (GnRH)، از تولید استروژن که تحریک‌کننده تخمدان است، جلوگیری می‌شود. از عوارض استفاده از این روش، خشکی واژن و گرگرفتگی است.

عوارض جانبی اندومتریوز

اندومتریوز با این که کاملا درمان می‌شود اما به هر حال همراه با عوارضی است که گاهی تاثیری بیش از آن چه که باید روی فرد بیمار می‌گذارند. ناباروری و ابتلا به سرطان تخمدان، از جمله این موارد هستند. درباره آنها بیشتر توضیح خواهیم داد.

ناباروری

عوارض اصلی اندومتریوز ناباروری است. تقریباً یک سوم تا نیمی از زنان مبتلا به اندومتریوز مشکل بارداری دارند. با این حال، بسیاری از زنان مبتلا به اندومتریوز خفیف تا متوسط، می‌توانند در دوران باروری، باردار شوند. پزشکان گاهی به زنان مبتلا به اندومتریوز توصیه می‌کنند تا زمان بچه‌دار شدن را به تأخیر نیندازند زیرا ممکن است وضعیت با گذشت زمان، بدتر شود.

سرطان تخمدان

نرخ سرطان تخمدان در زنان مبتلا به این بیماری بالاتر از حد انتظار است. این بیماری یکی از مشکلات بدنی سخت برای خانم‌ها محسوب می‌شود و برای همین توصیه می‌کنیم تا به محض دیدن علائم اندومتریوز یا سرطان تخمدان به پزشک زنان مراجعه کنید.

در صورت ابتلا به آندومتریوز چه کنیم؟

بیماری آندومتریوز با اینکه کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما قابل کنترل و قابل درمان است. پس لطفاً نگران نباشید. کافیست در این خصوص اطلاعات لازم را کسب کرده و نسبت به درمان اقدام کنید. ما در این مطلب، سعی داشتیم علاوه‌بر بررسی جوانب مختلف این بیماری، به سوال آندومتریوز چیست پاسخ کامل بدهیم.  با‌این‌حال، اگر باز هم در این خصوص سوالی دارید، یا علائم آندومتریوز را در خود مشاهده می‌کنید، می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت نوبت‌دهی آنلاین مجله دکتردکتر، از بهترین پزشکان سراسر ایران زمان مشاوره و ویزیت دریافت کنید.

منابع:

mayoclinic

healthline

سوالات متداول آندومتریوز