۱۲ عامل تغییر چرخه قاعدگی؛ آیا تغییر چرخه طبیعی است؟
طبیعی یا غیرطبیعی بودن تغییر چرخه قاعدگی یکی از مهم‌ترین سوالات خانم‌هاست. تغییرات بلند مدت در قاعدگی امری طبیعی است. البته مواردی مانند حذف یک دوره قاعدگی، مسئله‌ای است که به پیگیری نیاز دارد. در این مقاله علتهای مختلفی که در چرخه پریود خانم‌ها مشکل ایجاد میکنند را بررسی میکنیم. بعضی از این علت‌ها طبیعی هستند و بعد از مدتی خود به خود حل می‌شوند و بعضی دیگر نیاز به درمان دارند.
در این مقاله ابتدا بررسی میکنیم چه زمانی این چرخه بی‌نظم شده است؛ سپس علتهای این بی‌نظمی را بررسی میکنیم. بعضی از این علت‌ها مواردی هستند که احتمالا خودتان هم می‌توانید آن‌ها را تشخیص بدهید، اما بعضی از آن‌ها به دریافت نوبت از متخصص زنان و زایمان و تشخیص علمی نیاز دارند.
چه زمانی چرخه قاعدگی بی نظم شده است؟
بیایید اول بررسی کنیم چه زمانی تغییرات عادت ماهانه شما غیر طبیعی است و به بررسی پزشک نیاز دارد. اگر هر چند ماه یکبار، طول قاعدگی شما کم‌تر یا بیشتر می‌شود یا فاصله دو بار خونریزیتان چند روز افزایش یا کاهش پیدا میکند، مشکل خاصی وجود ندارد و همه چیز طبیعی است. البته توصیه میکنیم در بازه‌‌های زمانی منظم (با توجه به تشخیص پزشک)، چکاپ‌های سلامتی انجام شود، حتی اگر مشکلی در تغییر سیکل قاعدگی وجود ندارد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر تغییر چرخه قاعدگی شما هر ماه اتفاق می‌افتد، به پیگیری و درمان نیاز دارد. اگر هرکدام از علائمی که در ادامه نام می‌بریم را تجربه کرده‌اید، یعنی عادت ماهانه شما از نظم معمول خارج شده و به پیگیری نیاز دارد.
- اگر باردار نیستید، اما برای چند ماه متوالی پریود نشده‌اید
- اگر همیشه به صورت منظم پریود می‌شدید، اما ناگهان چرخه عادت ماهانه‌تان از نظم خارج شده
- فاصله بین دو پریود شما برای چند بار متوالی کم‌تر از ۲۴ روز یا بیشتر از ۳۸ روز است
- پریود کنونی شما نسبت به دورههای معمولی خیلی بیشتر طول کشیده است
- بین دو دوره عادت ماهانه یا بعد از رابطه جنسی خونریزی دارید
- با وجود اینکه یائسه شده‌اید، اما خونریزی دارید
- در کنار بی‌نظمی چرخه قاعدگی، علائم دیگری چون تب یا ترشحات غیرمعمول واژن را هم تجربه می‌کنید
قاعدگی به دلیل تخمک‌گذاری ماهانه بدن و خارج کردن تخمک‌های اضافه رخ می‌دهد. در نتیجه هر عاملی که در فرایند تخمک‌گذاری اختلال ایجاد کند، ممکن است نظم عادت ماهانه را هم برهم بریزد. در ادامه علتهای مختلف بی نظمی در سیکل قاعدگی را بررسی میکنیم و توضیحاتی درباره هرکدام از آن‌ها ارائه خواهیم داد.
1. بارداری
بارداری عادت ماهانه را متوقف میکند و ممکن است خانم‌ها به جای خونریزی، لکه بینی داشته باشند. این مورد از عوامل تغییر چرخه قاعدگی، با علائم دیگری هم همراه است که در ادامه به آن‌ها اشاره میکنیم.
- تهوع و استفراغ صبحگاهی
- احساس تهوع در طول روز
- حساسیت به بوها
- حساس شدن سینه‌ها
- احساس خستگی مزمن
آیا بارداری نیاز به ملاقات با پزشک دارد؟
استفاده از تست «بی‌بی چک» اولین راه تشخیص بارداری است. البته برای اطمینان از مثبت یا منفی بودن تست بارداری، می‌توانید از تست‌های آزمایشگاهی استفاده کنید. در صورت مثبت بودن تست، باید تحت نظر پزشک زنان و زایمان قرار بگیرید تا بارداری سالمی داشته باشید.
تجربه خونریزی بعد از مثبت شدن تست بارداری، یک هشدار جدی است و باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنید. خونریزی خانم‌های باردار نشانه‌ای از سقط جنین یا بارداری خارج از رحم است. بارداری خارج از رحم، باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن درمان شود، در غیر این صورت زندگی مادر و جنین به خطر می‌افتد.
2. روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری
اگر برای پیشگیری از بارداری از روش‌های هورمونی مانند مصرف قرص استفاده می‌کنید، احتمال تغییر چرخه قاعدگی و توقف آن وجود دارد. روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری عبارتند از:
- قرص‌های اورژانسی
- IUD
- چسب ضد بارداری
- ایمپلنت‌های هورمونی ضد بارداری
این روش‌ها با پیشگیری از تخمک گذاری، مانع از بارداری می‌شوند. بدن خانم‌ها واکنش‌های متفاوتی نسبت به این دسته از روش‌های پیشگیری از بارداری نشان می‌دهد. در ادامه هرکدام از این واکنش‌ها را نام می‌بریم.
- خونریزی یک بار در ماه مطابق با روال معمول
- بی‌نظم شدن چرخه قاعدگی
- لکه بینی به جای خونریزی
- کاهش یا افزایش میزان خونریزی
آیا این مورد از عوامل تغییر چرخه قاعدگی به معاینه نیاز دارد؟
بی نظمی‌هایی که بخاطر این روش ایجاد می‌شوند، نیازی به پیگیری پزشک ندارند. در صورتی که مصرف این دسته از داروها را متوقف کنید، احتمالا بعد از یک یا دو چرخه، بدنتان به روال سابق برمی‌گردد و عادت ماهانه منظم از سر گرفته می‌شود.
مصرف داروهای هورمونی برای پیشگیری از بارداری، عوارض خاص خود را دارد. بسیاری از خانم‌ها برای پریود نشدن از این قرص‌ها استفاده میکنند. این کار ریسک چسبندگی رحم را به دنبال دارد. همچنین این افراد اگر در آینده قصد بارداری داشته باشند، ممکن است با مشکل مواجه شوند.
3. شیردهی
دوره ماهانه ممکن است حتی بعد از تولد نوزاد هم آغاز نشود. این موضوع به دلیل وجود هورمون پرولاکتین در بدن مادر است. این هورمون وظیفه تولید شیر مادر را برعهده دارد، اما مانع از تخمک‌گذاری هم می‌شود. مادرانی که نوزادشان به صورت منظم از شیر خودشان تغذیه میکند، معمولا در ماه‌های اول شیردهی، پریود نمی‌شوند.
آیا تغییر چرخه قاعدگی بخاطر شیردهی به بررسی پزشک نیاز دارد؟
قطع پریود بخاطر شیردهی با نام «آمنوره شیردهی» شناخته می‌شود و یک عارضه بی‌خطر و طبیعی است. چرخه پریود مادران شیرده معمولا بعد از اینکه تعداد وعده‌های شیردهی کاهش پیدا میکند یا نوزاد را به طور کامل از شیر می‌گیرند، از نو شروع می‌شود.
4. یائسگی
زمانی که دوره باروری خانم‌ها به پایان می‌رسد، وارد فرایند پساقاعدگی یا یائسگی می‌شوند. تغییر چرخه قاعدگی معمولا از ۴ تا ۸ سال قبل از یائسگی شروع می‌شود. به مرور زمان تعداد دفعات پریود کاهش پیدا میکند و با شروع پساقاعدگی به طور کامل قطع می‌شود. این فرایند معمولا برای خانم‌های بالای ۴۰ سال اتفاق می‌افتد.
یائسگی هم جزو عوامل تغییر چرخه پریود است که با علائم دیگری همراه است. در ادامه به سایر علائم این مسئله اشاره میکنیم.
- گرگرفتگی
- عرق شبانه
- تغییرات روحیه و خلق و خو
- اختلالات خواب
- خشکی واژن
آیا برای یائسگی باید به پزشک مراجعه کرد؟
علائم یائسگی با بعضی از بیماریها، مانند مشکلات تیروئید، مشترک است. به همین دلیل پزشکان با انجام آزمایش‌های لازم، مانند آزمایش خون، تشخیص میدهند که خانم وارد دوران پیش از یائسگی شده یا مشکل دیگری دارد.
پساقاعدگی مانند دوران باروری، بخشی طبیعی از چرخه زندگی خانم‌هاست، اما بعضی از افراد برای کاهش علائم این مرحله، از راهکارهای درمانی استفاده میکنند. مثلا ممکن است برای کاهش گر گرفتگی، هورمون استروژن دریافت کنند.
5. استرس و اضطراب
گاهی اوقات پریودهای نامنظم، بخاطر سطح استرس خانم‌هاست. جالب است بدانید که تحقیقی در سال ۲۰۲۱ و در ماه‌های ابتدایی پاندمی کرونا درباره تغییر چرخه پریود خانم‌ها انجام شد. این بررسی، ۲۱۰ شرکت کننده داشت که ۵۴ درصد از آن‌ها اعلام کردند در ماه‌های اول پاندمی، سطح استرس بالایی داشتند و در کنار آن، تغییر چرخه قاعدگی را هم تجربه می‌کردند.
علت اختلال عادت ماهانه در هنگام استرس بالا، تداخل هورمون‌های استرس (آدرنالین و کورتیزول) با هورمون‌های مربوط به قاعدگی است.
آیا تغییرات چرخه قاعدگی به دلیل استرس، به ملاقات با پزشک نیاز دارد؟
استرس‌های مقطعی و کوتاه مدت طبیعی هستند، اما اضطراب مزمن، سلامت روحی و جسمی افراد را به خاطر می‌اندازد. بنابراین اگر استرس شما بخاطر یک عامل بیرونی ایجاد شده و بعد از مدتی، از بین می‌رود، به ملاقات با پزشک نیازی ندارید. در مقابل اگر استرس مزمن را تجربه می‌کنید و دلیل خاصی هم برای آن وجود ندارد، مشورت با یک روان‌درمان کمک کننده خواهد بود.
6. سندروم تخمدان پلی کیستیک
این بیماری به معنی رشد کیست در تخمدان است و اولین نشانه آن، تغییرات چرخه قاعدگی است. علت این بیماری، افزایش سطح هورمون‌های مردانه (آندروژن)، در بدن خانم‌هاست. این هورمون‌ها، علاوه بر تشکیل کیست در تخمدان، از فرایند تخمک‌گذاری هم پیشگیری میکنند و باعث ایجاد بی‌نظمی در عادت ماهانه می‌شوند.
خانم‌هایی که سندروم تخمدان پلی کیستیک دارند، معمولا از یک تا چند ماه پریود نمی‌شوند. آن‌ها بعد از پریود شدن، خونریزی شدیدی را تجربه میکنند. سایر علائم این بیماری عبارت است از:
- افزایش رشد موهای زائد در قسمت‌های مختلف بدن
- چرب شدن پوست و آکنه‌های پوستی
- افزایش وزن
- ریزش مو
- ناباروری
- مقاومت به انسولین
روش تشخیص و درمان سندروم تخمدان پلی کیستیک
آزمایش خاصی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد. نتایج آزمایش خون، علائم بیمار و سونوگرافی، متداول‌ترین روش‌هایی هستند که برای تشخیص این مشکل به کار می‌روند.
این بیماری در خانم‌هایی که قصد بارداری ندارند، با داروهای هورمونی درمان می‌شود، اما خانم‌هایی که قصد مادر شدن دارند، باید از داروهای تحریک کننده تخمک‌گذاری استفاده کنند. گاهی اوقات هم این مشکل تنها به دلیل اضافه وزن و مصرف زیاد غذاهای چرب و شیرین ایجاد می‌شود. در این صورت، احتمال منظم شدن قاعدگی بعد از کاهش وزن و حذف قند و روغن از رژیم غذایی، وجود خواهد داشت.
7. مشکلات تیروئید
هورمون تیروئید، از جمله هورمون‌هایی است که روی سیکل پریود تأثیر دارد. افزایش یا کاهش این هورمون در بدن جزو عوامل تغییر چرخه قاعدگی است.
در ادامه تأثیری که کم‌کاری یا پرکاری تیروئید روی این موضوع دارد را بررسی میکنیم.
- افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید، معمولا پریودهای طولانی و سنگین را تجربه میکنند. این افراد علائم دیگری مانند احساس خستگی، حساسیت به سرما و افزایش وزن هم دارند.
- افرادی که تیروئید پرکار دارند، پریودهای کوتاه مدت با خونریزی کم را تجربه میکنند. این افراد علائم دیگری چون کاهش وزن شدید، اضطراب و تپش قلب بدون دلیل هم دارند.
روش تشخیص و درمان
پزشکان با بررسی سطح تیروئید در آزمایش خون، علائم قبلی و سابقه پزشکی بیمار، متوجه کم‌کاری یا پرکاری این غده در بدن می‌شوند. افرادی که کم‌کاری تیروئید دارند، داروهایی مصرف میکنند که کمبود این هورمون را در بدنشان جبران کند. پرکاری تیروئید هم با رادیوتراپی، درمان با دارو یا جراحی برداشتن بخشی از غده تیروئید یا تمام آن، درمان می‌شود.
8. فیبروئید رحم
فیبروم‌ها، توده‌هایی هستند که در دیواره رحم رشد میکنند. این توده‌ها معمولا غیرسرطانی هستند، اما احتمال اینکه رشد کنند و به اندازه یک پرتقال، بزرگ شوند، وجود دارد. قاعدگی افراد دارای فیبروم رحم، بی‌نظم، دردناک و سنگین است؛ تاجایی که در بلندمدت ممکن است باعث کم‌خونی شود.
سایر علائم وجود فیبروم در رحم عبارت است از:
- احساس درد یا فشار در لگن
- درد در قسمت پایینی کمر
- پا درد
- درد هنگام برقراری رابطه جنسی
علائم فیبروئید رحم در افراد مختلف با یکدیگر متفاوت است. بعضی از خانم‌ها ممکن است تمام دردهایی که در لیست بالا نام بردیم را تجربه کنند و گروهی دیگر ممکن است به جز تغییرات چرخه قاعدگی، علامت دیگری نداشته باشند.
روش تشخیص و درمان تغییر چرخه قاعدگی بخاطر فیبروئید رحم چیست؟
گاهی اوقات فیبروم‌های موجود در رحم، علامت خاصی ایجاد نمی‌کنند و نیاز به درمان هم ندارند. در برخی موارد هم افراد با این فیبروم‌ها سازگاری میکنند. مثلا برای دردهای شدید قاعدگی مسکن‌های قوی مصرف میکنند یا برای پیشگیری از کم‌خونی، مکمل آهن می‌خورند.
در صورتی که فیبروم‌ها باعث درد شوند و مشکلات جدی‌تری برای خانم‌ها ایجاد کنند، پزشک برای برداشتن آن‌ها از طریق عمل جراحی اقدام میکند.
9. آندومتریوز
آمار نشان می‌دهد از هر ۱۰ زنی که در سن باروری هستند، یک نفر دچار آندومتریوز می‌شود. این بیماری بخاطر اختلالات سیستم ایمنی و هورمون‌های بدن ایجاد می‌شود. در اطراف رحم مبتلایان به آندومتریوز، بافت جدیدی رشد میکند که رحم را می‌پوشاند و به خارج از آن هم می‌رسد.
درد در اندام‌های باروری خانم‌ها، به خصوص در نزدیکی دوران قاعدگی، مهم‌ترین نشانه آندومتریوز محسوب می‌شود، اما سایر علائم آن را نیز در ادامه نام می‌بریم.
- خونریزی شدید
- طولانی شدن پریود
- خونریزی خارج از زمان عادت ماهانه
- حرکات دردناک روده
- درد هنگام برقراری رابطه جنسی و بعد از آن
روش تشخیص و درمان آندومتریوز چیست؟
این بیماری هنوز روش تشخیص و درمان قطعی ندارد. علائمی که در قسمت قبل به آن‌ها پرداختیم، با بسیاری از بیماری‌های دیگر مشترک هستند. به همین دلیل به صورت دقیق نمی‌توان تشخیص داد که یک فرد به آندومتریوز مبتلاست یا بیماری دیگری مانند سندروم روده تحریک‌پذیر، سندروم مثانه دردناک یا دردهای اسکلتی- عضلانی دارد.
در صورت نیاز به تشخیص دقیق، پزشک باید با جراحی بخشی از بافت را به عنوان نمونه از بدن بیمار خارج کند و به آزمایشگاه ارسال کند. با بررسیهای میکروسکوپی می‌توان متوجه شد این بافت به آندومتریوز مربوط است یا خیر. در اغلب موارد پزشکان ترجیح میدهند با دارو، علائم بیماران را مدیریت کنند تا نیازی به جراحی و نمونه برداری نداشته باشند.
10. کمبود وزن
کاهش وزن ناگهانی و شدید هم می‌تواند جزو عوامل تغییر چرخه قاعدگی باشد و حتی باعث توقف آن شود. علت این موضوع سندروم هیپوتالاموس است؛ در این سندروم، مغز دستور توقف تولید هورمون‌های مربوط به چرخه قاعدگی را صادر میکند. با کاهش سطح استروژن در بدن، عادت ماهانه از روتین همیشگی خارج می‌شود.
در علم پزشکی، افرادی که شاخص توده بدنی آن‌ها کم‌تر از ۱۸.۵ باشد، دچار کمبود وزن هستند. بنابراین ممکن است متخصص زنان و زایمان با محاسبه شاخص توده بدنی، بررسی کند که آیا چرخه‌های نامنظم قاعدگی بخاطر کمبود وزن است یا خیر.
آیا تغییرات قاعدگی بخاطر کمبود وزن به درمان نیاز دارد؟
این موضوع به علت کاهش وزن بستگی دارد. بعضی از افراد با رژیم‌های غذایی سنگین و خودخواسته، به یکباره وزنشان را تاحد زیادی کاهش میدهند. این افراد می‌توانند با مصرف مواد مغذی مورد نیاز و گذراندن دوره تثبیت، به روال معمول برگردند.
عوامل جسمانی و روانی که اشتهای فرد را کاهش داده‌اند و باعث کاهش ناگهانی وزنش شده‌اند، مواردی هستند که باید به صورت دقیق توسط پزشک متخصص مربوطه، مورد بررسی قرار بگیرند و حل شوند. به عنوان مثال در برخی موارد، کمبود وزن و کاهش اشتها به دلیل افسردگی رخ می‌دهد. در این صورت بیمار باید تحت نظر روانشناس یا روان پزشک قرار بگیرد.
تمرینات ورزشی سنگین
فشار شدید جسمانی هم می‌تواند تولید هورمون‌های مربوط به قاعدگی را تحت تأثیر قرار بدهد و نظم این فرایند را برهم بزند. اغلب ورزشکاران حرفه‌ای خانم، این مسئله را تجربه میکنند، به خصوص زمانی که به مسابقات نزدیک می‌شوند و سخت‌تر تمرین میکنند.
گاهی اوقات تمرینات سخت با رژیم‌های سنگین برای رسیدن به وزن استاندارد برای مسابقات هم همراه می‌شود. استرس شدید مسابقات هم موضوعی طبیعی است که همه ورزشکاران، آن را تجربه میکنند. ترکیب این سه عامل، تأثیر بسزایی روی چرخه قاعدگی دارد و ممکن است باعث توقف یک یا چند ماهه عادت ماهانه شود.
11. مصرف داروهای خاص
در ادامه لیستی از داروهایی که می‌توانند جزو عوامل تغییر چرخه قاعدگی باشند را نام می‌بریم.
- داروهای رقیق کننده خون مانند آسپرین
- داروهای ضدالتهابی استروئیدی مانند ایبوپروفن
- داروهای تیروئید
- داروهای ضد افسردگی
- داروهای صرع
- داروهای شیمی درمانی
آیا توقف مصرف داروهایی که باعث تغییر چرخه قاعدگی می‌شود، ضروری است؟
تغییر چرخه قاعدگی همیشه مسئله مهمی نیست. بسیاری از بیماران مشکلی با این موضوع ندارند و مطابق با دستور پزشک، داروهایشان را مصرف میکنند. اما اگر احساس می‌کنید با مصرف این داروها و تغییرات عادت ماهانه، علائم دیگری مثل درد را هم تجربه می‌کنید، با پزشک خود مشورت کنید. پزشک بررسیهای لازم را انجام می‌دهد و در صورت نیاز، داروهای جایگزین را به شما معرفی خواهد کرد.
12. سرطان دهانه رحم
سرطان دهانه رحم در چرخه قاعدگی تغییر ایجاد میکند و باعث خونریزی‌های خارج از چرخه هم می‌شود. فرد مبتلا به این بیماری ممکن است در دورههای بین دو پریود یا بعد از رابطه جنسی، خونریزی داشته باشد. سرطان دهانه رحم، در مراحل اولیه علائم زیادی ندارد و خونریزی خارج از معمول، متداول‌ترین علامت آن است. بنابراین اگر چنین تجربه‌ای دارید، باید بلافاصله با پزشک مشورت کنید و معاینات لازم را انجام بدهید.
روش‌های تشخیص و درمان
سرطان دهانه رحم با معایناتی چون سونوگرافی یا نمونه‌برداری تشخیص داده می‌شود. روش درمان هم با توجه به میزان پیشرفت بیماری تعیین می‌شود. جراحی، شیمی درمانی و پرتو درمانی از گزینه‌های احتمالی درمان این بیماری هستند.
کلام آخر
در این مقاله ۱۲ مورد از عوامل تغییر چرخه قاعدگی را بررسی کردیم. بعضی از این علائم طبیعی هستند، بعد از مدتی از بین می‌روند و چرخه قاعدگی شما از نو منظم خواهد شد. اما بعضی از آن‌ها به پیگیری و درمان پزشکی نیاز دارند. به طور کلی اگر برای مدت طولانی، چرخه عادت ماهانه‌تان از نظم معمول خارج شده، توصیه میکنیم برای رزرو نوبت دکتر متخصص زنان و زایمان اقدام کنید و با انجام معاینات لازم، از سلامتی خود مطمئن شوید.
سوالات متداول
چرا چرخه قاعدگی من یه یکباره بی نظم شده است؟
بارداری، کاهش وزن، بعضی از بیماریها و مصرف داروهای خاص علتهای اصلی بی‌نظمی در عادت ماهانه هستند.
آیا تغییر ماهانه چرخه پریود طبیعی است؟
در صورتی که فاصله دو بار پریود کم‌تر از ۲۴ روز و بیشتر از ۳۸ روز باشد یا دورههای ماهانه بدون دلیل حذف شوند، تغییرات طبیعی نیست و به بررسی پزشک نیاز دارد. خونریزی بین دو دوره و بعد از رابطه جنسی هم به بررسی دقیق پزشک نیاز دارد.
